A categoría da modalidade en alemán e galego

~ -~

ACTAS DO V CQNGRESO INTERNACIONAL DE ESTUDIOS GALEGOS

AKTEN DES 5. INTERNATIONALEN KONGRESSES FÜR GALICISCHE STUDIEN

Universidade de Tréveris / Universitat Trier · 8-11 de outubro de 1997

Edición de Dieter Kremer .

VOLUMEI: A imaxe e o concepto de «galego» fóra e dentro de Galicia Historia e Ciencias Sociais: Historia, Socioloxía, Etnografía, Economía; Dereito, Política, Comunicación Artes, Arqueoloxía, Música, Creación audiovisual

G;_¡_icien-Zentrum der Universitat Trier Centro de Documentación de Galicia da Universidade de Trier

Trier 1999

!

1 XIII

XII

1

Ramón Lorenzo: A visión de Galiciana «Crónica Xeral Galega» e noufyas «Crónicas» medievais . " ......... · , · . · · · .' · · · ............

1 i

575

Xosé L. Regueira: A construcciónfazer+infinitivo na prosa medieval galega e portuguesa

607

! ;

619

ll

l

Álvaro Arias Cabal:

-~

Los componentes del archifonema. A propósito de la inflexión de á en el habla de Los Aneares (León) .......... .

637

Sabela Labraña Barrero: Estudio comparativo cos valores do VOT nos sons oclusivos do catalán, castelán e inglés ................................... .

Xosé Ramón García Soto: A fala dos nenos ..................... ·-· ................. ·.·,. Beatriz García Turnes: A situación do galego entre 1875 e 1916. Perspectiva sociolillgüística

787

799

Esperanza Mariño Davila: -A emigración galega en Asturias (1991-1996): o «Centro Gallego» de Xixón e «Lar Gallego» de Avilés .............................. .

817

~.

l

Dolor~s Ochoa Álvarez:

Lingua inicial, competencia lingüística en galego e actitudes lingiiísticas cara ó galego nas comunidades galegas residentes en· Alemaña

845

Xosé Soto Andión: O galego de Bos Aires: problemas de sintaxe· ........... ·-· ....... .

867

683

Manuel González González, Rut Losada Soto, Elisa Femández Rei:

o galego e as tecnoloxías da fala: o caso dun sinteti~ador de voz

779

~

1 1

Ana Vidal Meixón: O galego visto dende a sinüuce~ finalidade ........ .

Carmen Suárez López: Eláboración dun cuestionario sociolingüístico .................. .

703 María del Rosario Suárez Albán:

Xosé Rosales Sequeiros:

Romanceiro tradicional ibérico na Galicia: sua face lingliística

·«Disque» e «Seica»

717 M." Josefa Postigo Aldeamil: Los refranes enla obra gallega de Rosalía de Castro

. Silvia Montero Küpper: -

A categoría da modaltdade en alemán e galego

. . . . . . . . . . .-. . ~

. _«Tocar». en galego e en alemán ......................... ' .... .

Literatura: Historia da literatura, Xétreros, Autores 739 Xu:lio Viejo Femández:

César Oro: Los apodos según algunos documentos gallegos medievales .

927

727

Michaela Andrea Kuchenreuther:

Apuntes para a biografía do trobador Femán Suárez de Quiñones

937

755 Luisa Blanco:

Xosé Henrique Costas González: Toporümia gaiega no val do Río Ellas ..•......

917

Mito o realidad. CunqÚeiro astrólogo-astrónomo ·......· ........· ... · 769

955

REFERENCIAS . .; Monteagu~o, H. (1986): Gramática Galega, Vigo; Galaxia. erstanding Utterances Oxford: BlackwelL llez Refoxo, M. A'.; Morán Frag:;t, C.C.; Rábade Castiñeira,

A CATEGORIA DA MODALIDADE EN ALEMÁN E GALEGQ

:ramdtica para á aprendizaxe da língua, A Coruña: Vía Lactea. icature, e:xplicature, and · truth-conditional semantics', in ·

rental repfesentations, pp:155-182, Cambridge: CPU.

1ction, explanátion ana relevance', in Lihgua 90:27-48._

on and Relev~nce: Cognition and Context, Oxford: Blackwell. ntic Theory, Cambridge: Cambridge University Press .. ragmatics ofwhat is s~id', in Mind and ianguage 4:295-329. 1986): Relevance: Communication andCognition; OXford:

,.

1wen & J. W. Martin (1965): The grammatical structures of i, Chicago: The Uriiversity of Chicago Press. es ofnon-truth-conditional mearnng', MS. l 993a): 'Linguistic forrn and relevapce', in Lingua 90.

SILVIA MONTERO KüPPER

Na lingüística entendemos por mOdalidade unha categoría semántica que manifesta implicita ou explicitamente a actitude do falante respecto do contido expresado nurt enunciado. As modalidades que se veñen diferenciando dende o punto de vista da lóxica son ás seguintes: a modalidade alética, epistémica, · deóntica e a modalidade existenciall. Para o naso achegamento_ ós verbos modais é de especial interese a expresión da modalidade epistémica. Esta é a modalidade da certeza ou dúbida, coa que o falante avalía a validez dun enunciado (por exemplo: Seicafala perfectamente chinés.). ' Para manifestar unha toma de posición ante o contido ·dun enunciado, é dicir, para comenta-lo valor deverdade que pode te-lo enunciado, tanto lingua alemana.como a galega (entre outras) dispoñen de numerosos recursos lin~. güísticos 2 , senda un deles o verbo modal. Ambalas linguas dispoñen dun uso deóntico e epistémico poder+ inf. >,podería + inf oupoder (ser) que+ subx. 4 ·

4 Non sempre queda moi claro.o grao de. certeza de haber (de) e debeT!der Cf. Santamarina (1974:143): {)

Silvia Mo'ntero küpper.

732

733

A categoría da modalidade en alemán e galega

1 Ncm debemos esquecer que en galegci, para expresar unha hipótese con menor mi maior probabilidade; ó .cárón das perífrases, igual ca en alemán, ternos diferentes medios de expresión, como poden serporexemplo: o futuro epistémico, os adverbÍos de modalidade ou outros medios léxicos que relativizan unha hipótese (se cadra, acilso + subx., etc.).

1

'

Consideramos werden e'haber (de) + inf equivalentes sempre e cando werden non vaia acompañado dunha partíctila modal que apunte cara a unha grande probabilidade ou unha probabilidade remota: . (Petan na .porta) Das wird Xan s~in, - Ha ser Xan. Os dous verbos de modalidade impllcan a probabilidade e actitude do falante: a. A conclusión lóxi.ca. Ofalante deduce das informaciÓns das que dispón acerca da respectiva situadón que vai ser realidade ou que será certo o que di (v .. futuridade!). b. A convicción do falante de que a realidade expresada se cumprirá. O~ sexa que expresa a certeza subxectiva marcada corrio opinión suxeita ó falante. É máis c~mplicada e menos exacta a correspondencia para werden xunto con outras partíeuias modais. Coma konnen este verbo modal pode expresar varios graos de probabilidade manténdose sempre o valor.comunicativo de 'convicción subxectiva'.As posibles correspondencias serían:

As PERÍFRASES MODAIS GALEGAS COMO EXPRESIÓN DE CONXECTURA DEBER (DE) +infinitivo expresa unha hipótese que se considera moi probable: · . A xulgar polo coche que trai, debe (de) ser rica.

o

Aínda que falante semella basearse nos indicfos extralingüísticos, o valor de certeza de deber (de) séntese lixeiramente relativizado. O enunciador, de certo modo, desenténdese do feito ou da acción: non se quere responsabilizar, expresa unha actitude de certeza, dando á vez lugar á dúbida5 • A expresión a xulgar polo coche indica claramente o carácter de deducción que deber de + inf. implica. O significado 'obrigación' conduce á deducción lóxica. Pódense dar casos nos que poderían estar actualizados tanto un coma o outro dos dous .~alares de módalidade (abriga e hipótese). Nestes casos o contexto indica·o significado actualizado (cf. taméii os verbos alemáns miissen e konnen ou a perífrase galega ter que):

wird wohl - futuro: Er wird wohl im Kino sein. - Estará ... wird vielleicht - .futuro ou adverbios de moqalidade: Erwird es vielleicht gewesen sein. - Quizais fose el (Pode ser que + subx., non creo que ... ) .

Debe de chegar puntual. -> ~upoño que .. . -> ten a abriga .. .

Tocante ás diferencias, o verbo werden expresa inseguridade e, as{ mesm,o seguridade acerca da certeza e conforme a partícula modal que o acomp.añe, mentres que haber de só-pode expresar certeza (hipótese segura) o que se debe ó valor base de abriga. Por isto, só haber de (e non werden) implica unha neGesidade de realización, aínda que esta necesidade se ve relativízada polo valor de · futuridade. Sabemos que en alemán o uso das partículas modais ;xunto'co verbo modal permite numerosa_s matizacións mentres que en ·galega non é moi. usual combinar haber de con adverbios coma posiblemente outalv.ez (?Ha virposibleménte.)

HABEK(DE) + infinitivo é unha perífrase que expresa unha 'suposición bastante ou moi probable' 6 : Ha de chegar hoxe. Igual á perífrase ter que + inf., esta perífrase tamén conserva o valor de abriga cando o falante, que se basea na información da que dispón sobré a ·realidáde; caracteriza unha acción como moi probable. Este aspecto de conclusión vai acompañado do factor 'convicción' do falante de que a acción expresada se vai cumpru. Podemos dicir que o valor deóntico de intencionalidade así mesmÓ queda inherente7 •

PODER+ infinitivo marca o contido dun enunciado como contiI1Xente, ou sexa, que existe a posibilidade de ser certa a acción expresada, no· verbo en 5 Matte Bon comenta a diferencia de valor dos ~orrespondent~ ·verbos españois como a seguir citamos: «El uso de tener que estos contextos denota una mayor convicci_ón por parte de quien habla, que atribuye lo que dice a elementos exteTnos, sin recononce"rse explícitamente Como tes:Ponsable· de lo tjlle dice. El uso de deber de parece menos enérgico, al no reconocerse-el enunciador a sí mismo como origen de lo dicho» (Matte Bon I 1992:13_7).

Háber. (de) mais tamén o futuro expresan unha posible realidade. Comparando estas