Agricultural system and farming system

ររព័ន្ធកសិកម្ម ន្ិង ររព័ន្ធកសិដ្ឋាន្ AGRICULTURAL SYSTEM AND FARMING SYSTEM

ហោ សាណារ៉ា

រគូបងររៀនមុខវិ ជ្ជារុម៉ី ូតងេនេុរ ៉ី នរ ិ អ្នករាវរជ្ជវអ្ំពកា ៉ី រងររើរាេ់ដ៉ី មហាវិ ទ្យាល័យងរៀបចំដដនដ៉ី នរ ិ រដឋបាលដ៉ីធ្ល៉ី នរ ិ មហាវិ ទ្យាល័យវិ ទ្យាាស្រេតកេក ិ មម

មមមរៀនសរាប់និសសតឆ្ ាំ ី៣ ននមហាវទាល័ យវទាសាស្រ សតកសិកមម (ឆ្នស ាំ ិ កា ២០១៥ - ២០១៦) ិ ិ ិ នទ

មាតិកា 1.

2. 3. 4. 5. 6. 7.

8.

របព័នក ធ សិកមម (Agricultural system)

ទរមង់អនតរកមម (Interaction form)

ទរមង់ឯករាជយភាព (Interdependence form)

ការមធវច ធ សិកមម (Agricultural system classification) ើ ាំណែកថ្ននក់ននរបព័នក របព័នក ធ សិដ្ឋាន (Farming system)

របមភទននរបព័នក ធ សិដ្ឋាន (Farming system categories)

ទាំនាក់ទាំនងរវាងវស័ ិ យកសិកមម និង ការមរបើរាស់ដី (Relationship between agriculture and land uses)

សននដ្ឋ ិ ាន

១. ររព័ន្ធកសិកម្ម (Agricultural System) 1.

ពាកយរបព័នក ធ សិកមមបកណរបមកពភា ី សាអង់មគលស “Agricultural Systems”។

2.

មោងតាមមោក McConnell & Dillon (1997) នយ ិ មន័យរបស់របព័នធកសិកមម ានអតថនយ ័ ដូចកនុងរបអប់ខាងមរកាម៖

ាំ ាសភាគននទរមង់អនតរកមម និង ឯករាជយភាព ណដលអនុវតតន៍ របព័នធកសិកមមគឺបងគុស មដ្ឋយអនកទទួលផលពីរបព័នធមនេះកនុងណដនកាំែត់ជាក់ោក់

មោលបាំែងកសិកមម (McConnell & Dillon, 1997)។

មដើមបស ី មរមចឱ្យាននូវ

របភព: http://www.fao.org/docrep/w7365e/w7365e00.htm#Contents

២. ទរម្ង់អន្តរកម្ម (Interaction Form) 1.

អាចជាទាំនាក់ទន ាំ ងរវាងសកមមភាពរបស់មនុសសមួយរគួសារមៅមលើកសិដ្ឋានមួយ

របស់ពក ួ មគ។ 2.

កសិកមមរបនពែីជារបមភទកសិកដ្ឋានខានតតូចជាលកខែៈរគួសារ។

3.

ជាទូមៅកសិករដ្ឋាំដាំណាំ ២ មៅ ៣ របមភទរួមោនមលើដណី តមួយកណនលង នង ិ ានការ ចញ្ ិ ិ ច ឹ មសតវផងណដរសរាប់ការចញ្ ិ ច ឹ មជវី ត។

4.

កសិកមមរបមភទមនេះអារស័យមៅមលើធនធានដីជាចមបង។

5.

ដូមចនេះទរមង់របមភទមនេះគជា ឺ ទរមង់អនតរកមមណដលសកមមភាពរបស់មនុសសានមធវើ មលើដី នង ការចញ្ ិ ិ ិ ានអនតរអាំមពរើ វាងោនមៅវញមៅមកសរាប់ ិ ច ឹ មជីវត។

៣. ទរម្ង់ឯករាជ្យភាព (Interdependence form) 1.

អាចជាកសិដ្ឋានចញ្ ិ ច ឹ មរគួសារខានតតូចានឯករាជយភាពនង ិ ឯកមទសមួយណបប។

2.

កសិដ្ឋានរបមភទមនេះកសិករានឯកមទស របមភទ ឬ ការចញ្ ួ មុខ។ ិ ច ឹ មសតវមយ

3.

ម

(ឬជាំនាញ)

ាំ កនុងការដ្ឋាំដណ ម ាំ យ ួ

យ ើ កសិករមធវកា ើ ររគប់រគងកសិដ្ឋានមដ្ឋយឯករាជយ នង ិ អាចានការសមរមច

ចត ន មរគួសារមដម ើ បមធវ ិ តខពស់កុ ងរកុ ី កា ើ រដ្ឋាំដុេះ។ 4.

កនុងទរមង់មនេះកសិករអាចសមរមចចត ិ តមដ្ឋយអារស័យមលើកតាតបរី បមភទ ៖ ក) ពាែិជជកមម, ខ) ណផនកមួយននការមធវពា ើ ែិជជកមម, នង ិ គ) សរាប់ការចញ្ ិ ិ ច ឹ មជវី ត។

របព័នធកសិដ្ឋាន ការតរមង់ទស ិ របមភទរង

របមភទ និង របភព ននរាក់ចាំែូល ឧទា

រែ៍

កសិដ្ឋានចញ្ ិ ច ឹ មរគួសារខានតតូចានឯករាជយភាពនង ិ ឯកមទស ពាែិជជកមម

ពាែិជជកមម

ការចញ្ ិ ុ ងរគួសារ ិ ច ឹ មជីវតកន មួយណផនកសរាប់ ពាែិជជកមម

សរាប់ចញ្ ិ ិ ច ឹ មជីវត

សរាប់ណតរាក់

សរាប់ខួ លនខលេះ ឬ

សរាប់ខួ លន ឬ

កសិដ្ឋានអ័រគមី ដ មៅរបមទសសិងហបុរ ី

ដាំណរាំ សូវរដូវវសា

កសិដ្ឋានដ្ឋាំដូង មៅមហាសមុរទ

ចាំែូល

សរាប់លក់ខលេះ

មៅតាំបន់ទាំនាបនន របមទសកមពុជា

មដ្ឋេះដូរអវម ួ ី យ

ា៉ាសុី

វក ិ

ដារកាមងនេះបញ្ជាក់អ្ំពកា ៉ី រងធ្វច ើ ំដែកថ្ននក់ររព័នធកេដ្ឋ ិ ឋ នដបបឯករាជ្យភាពននររព័នធកេក ិ មម

៤. ការធ្វើចំណែកថ្នាក់នន្ររព័ន្ធកសិកម្ម 1.

ជាទូមៅមគណបងណចករបព័នក ធ សិកមមជាបរី បមភទមៅតាមរកុមដូចជា ៖

ធមមជាតិ,

សងគម, នង ិ សិបបនម ិ មត ិ ។ 2.

របព័នធធមមជាតិ ៖ របព័នធមនេះមកត ើ ម ជវី សាស្រសត ណដលានទាំនាក់ទាំងោន ម

3.

ង ើ ពក ី តាតពរី គឺ រូបរាង នង ិ

យ ិ ើ ផតល់នូវមូលដ្ឋានសរាប់ចញ្ ិ ច ឹ មជវី ត។

របព័នធសងគម ៖ គជា ើ ម ឺ យនតការសាថប័ន នង ិ សងគម បមងកត រវាងបុគគល, រកុម, ស

4.

ង ើ កនុងធមមជាតផ ិ ស ាំម

ង ាំ ង ើ មដ្ឋយទាំនាក់ទន

គមន៍ សណមតងមចញមដ្ឋយផ្ទទល់ ឬ តាមរយៈសាថប័នមនេះ។

របព័នធសិបបនិមត មិ ៖ របព័នធមនេះោមនមៅកនុងធមមជាតិមទ ម

បមងកើតមដ្ឋយមនុសសមដម មើ ោលបាំែងរបស់មនុសស។ ើ បបមរម ី

យ ើ របព័នធមនេះរតូវាន

ឧទាហរែ៍ទ្យ៉ី ១ ននររព័នធធ្មមជ្ជតិ

រូបភាពទាំរពរ៉ី ខារងវវរគជ្ជ ធ េក ឺ ររព័នក ិ មម

ពងនចររបេ់ជ្នជ្ជតងិ ដើមភាគតច ិ ។ ររព័នធ ដបបងនេះជ្ជររព័នក ធ េក ិ មមធ្មមជ្ជតិ

ដដល

មានទ្យំនាក់ទ្យំនររវាររូបរារ នរ ិ ជ្៉ីវាស្រេត។

ថតមដ្ឋយមោក

មហា

សាណរា៉ា

មៅនថៃទី ៤ ណខ កញ្ញា ឆ្ន ាំ ២០១២ ភូមភ ិ ិ

ឃុាំញាង

មខតតរតនៈគរី ។ ី

រសុកអែូ ត ងាស

ឧទាហរែ៍ទ្យ៉ី ២ ននររព័នធេរគម

រូបភាពទាំរពរ៉ី ខារងវវរគជ្ជ ឺ ររព័នធររពល

វរបកមមដំណរំ េូវ (System of Rice Intensification) ដដលបានអ្នុវតតន៍ងដ្ឋយ

មជ្ឈមែឌលេក ិ ា នរ ិ អ្ភវិ ឌ្ឍន៏កេក ិ មម

កមពជ្ជ ុ (CEDAC) ងៅររងទ្យេកមពជ្ជ។ ុ

រូបភាពទាញមចញពប ត ញអុន ី ណ ី ធឺ

មែតមៅនថៃទី

១៦

ណខតុោ

ឆ្ន ាំ

២០១៥។ របភព៖ www.cedac.org.kh

ឧទាហរែ៍ទ្យ៉ី ៣ ននររព័នធេរ មិ ិ បនម ិ ត រូបភាពទាំរពរ៉ី ខារងវវរគជ្ជ ឺ ររព័នធ

Hydroponics ដដលរតូវបានបងរកត ើ ងដ្ឋយ មនុេស នរ ិ បងរមងើ ោលបំែរមនុេស។

រូបភាពថតមដ្ឋយមោក ឈូ ក បូរន ិ

រពទ យជលផល។ ិ ឹ ធបរុ សមហាវទាល័ ថតមៅឆ្ន ាំ ២០១៥ ទក ី ណនលងកសិដ្ឋាន របស់មហាវទាល័ យ។ ិ

ករមត ាំ ុត ិ ខពស់បផ

រគប់របព័នធទាង ាំ អស់

ររព័នធកេក ិ មមដដលមានទ្យំនាក់ទ្យំនរជ្ជ មួយររព័នធដនទ្យ

ណផនក

(McConnell

Dillon, 1997)

សិបបនម ិ មត ិ អនុណផនក

កសិកមម

ការរុករកណរ ៉ា

របមភទ

ជាក់ោក់

មន ិ ជាក់ោក់

របមភទ

បរោយ ិ

របតប ិ តតិ

លាំ ដ្ឋប់ករមត ិ

របព័នធកសិកមម (១ - ១៦ករមត ិ )

សុ ខភាព ..

&

រូបភាពខារាតជ្ជ ំ ឋានានុរកមននររព័នធ

កេក ិ មម (McConnell & Dillon, 1997)

ព៉ីមុនខ្ុំបានងររើភាព “ររព័នធកេិដ្ឋឋនមាន

១៦ ររងភទ្យ” េូមេរមួលងៅជ្ជ “ររព័នធ

កេិកមមដចកងចញជ្ជ ១៦ ករមិត”។

៥. ររព័ន្ធកសិដ្ឋាន្ (Farming System) 1.

ពាកយរបព័នធកសិដ្ឋានណរបមកពភា ី សាអង់មគលសថ្ន “Farming System”។

2.

មោងតាមមោក Dixon, Gibbon, & Gulliver (2001) នយ ិ មន័យរបស់របព័នធក សិដ្ឋានានអតថនយ ័ ដូចកនុងរបអប់ខាងមរកាម៖

របព័នធកសិដ្ឋានគឺជាចាំនន ួ ននកសិដ្ឋានានលកខែៈជារបព័នធ

ធនធាន, លាំ នាស ាំ

ណដលានមូលដ្ឋាន

រោស, ជីវភាពរគួសារ, ឧបសគគ នង ត ភវិ ឌ្ឍន៍ ិ ានយុទធសាស្រសអ

នង ិ អនតរាគមន៍សមរសបមួយ ( Dixon, Gibbon, & Gulliver, 2001)។ A farming system is defined as a population of individual farm systems that have broadly similar resource bases, enterprise patterns, household livelihoods and constraints, and for which similar development strategies and interventions would be appropriate ( Dixon, Gibbon, & Gulliver, 2001).

ទ្យេសនៈរបេ់កេក ិ រងលរើ រព័នធកេដ្ឋ ិ ឋ ន, ររងទ្យេបរ់កាលដដេ (Dixon, Gibbon, & Gulliver, 2001)

រតី

របភពទក ឹ មរបស ើ រាប់មរសាចរសព នង ិ របមូលផលមនសាទ

ដីណរសអារស័យទឹកមភល ង

មរសាចរសព

(ពទ ់ ប) ី ាំនាបដល់ខពងរា

ទផ ី ារ ដាំណាំ

ផទេះ ឬ ភូមិ ធនធានរួម (Common pool resources)

ការមរបរើ ាស់ដមី ផសង ឬ ករែីសងគមមផសង

គំនូរបំរពួញអ្ំពទ្យ ៉ី េសនៈរបេ់កេក ិ រងលរើ រព័នធកេដ្ឋ ិ ឋន

៦. ររធេទនន្ររព័ន្ធកសិដ្ឋាន្កាងររធទសកំ ពុងអេិវឌ្ឍន្៍ ុ • ានលកខែៈសាំ ខាន់ចាំនន ួ ពរី ណដលមគមរបស ាំ ត់របមភទរបព័នធកសិដ្ឋាន ើ រាប់កែ

1.

ធនធានធមមជាតណិ ដលអាចមរបា ើ នជាមូលដ្ឋាន ៖ ទក ឹ , ដី, វាលមមម, នរព, អាកាសធាតុ, រយៈកមពស់, មទសភាព (Landscape), ចាំមណទ (Slope), ទាំ

ាំ

កសិដ្ឋាន, ចាប់ (Tenure), នង ិ អងគការ។ 2.

គាំរណូ ដលានឥទធព ិ ុ ងរគួសារ ៖ ិ លននសកមមភាពកនុងកសិដ្ឋាន នង ិ ការចញ្ ិ ច ឹ មជវី តកន

ដាំណ,ាំ ការចញ្ , ការរបាញ់ , ការរបមូលផតុាំ, ការណក ើ មឈ,ើ វារវបបកមម ិ ច ឹ មសតវ, មដម ី នឆន, សកមមភាពមរៅកសិដ្ឋាន, នង ិ ិ បមចចកវទា។

• មោងមលើកតាតទាាំងពីរខាងមលើមគណចករបព័នធកសិដ្ឋានមចញជា

មទៀតកនុងមនាេះាន ៖

៨

របមភទមផសង

តារារបង្ហាញពរ៉ី រងភទ្យចមបរននររព័នធកេដ្ឋ ិ ឋន ល.រ

របមភទននរបព័នក ធ សិដ្ឋាន

ការបរោយ ិ

២

រសូវមៅតាំបន់ដីមសើម

៣

អារស័យទក ឹ មភល ងមៅតាំបន់មសើមណដល ានសកាតនុពលធនធានខពស់

អារស័យទក ឹ មភល ង នង ិ ានរបព័នធ មរសាចរសពបណនថម

១

៤ ៥ ៦

មរសាចរសព

អារស័យទក ់ ប ឹ មភល ងមៅតាមតាំបន់ខពងរា នង ិ តាំបន់មោត អារស័យទឹកមភល ងមៅតាមតាំបន់សួ ៃត ឬ រតជាក់ណដលានសកាតនុពលទាប ពាែិជជកមមខានតតូច នង ិ ធាំ

៧

ការមនសាទតាមតាំបន់មឆនរសមុរទ

៨

កនុងទីរកុង (Urban Agriculture)

របភព ៖ Dixon, Gibbon, & Gulliver (2001)

ដាំណជា ាំ អាហារ នង ិ សាច់រាក់

កាំែត់មដ្ឋយកសកមមភាពដ្ឋាំដុេះ (ដាំណាំ យកមម ឺ , ធញ្ា ជាត,ិ មឈ)ើ ខានតតូចនង ិ ធាំ ដាំណាំ នង ិ ការចញ្ ិ ច ឹ មសតវ

ដាំណាំ និង ការចិញ្ចឹមសតវ (គង្វវល) មន ិ សូ វានផលមដ្ឋយសាររតជាក់ នង ិ សៃួត អារស័យមលើបរសា ិ ថ នតាំបន់

រួមបញ្ចូ លរបព័នធកសិដ្ឋានមផសង មទៀត (រសូវ, មៅសូ ...)

ជាទូមៅមផ្ទតតមៅមលើផលិតផលសាកវបប កមម នង ិ ការចញ្ ិ ច ឹ មសតវ

តារារបង្ហាញពពា ៉ី កយបងចេកងទ្យេ ល.រ ១

របមភទននរបព័នក ធ សិដ្ឋាន មរសាចរសព

ពាកយបមចចកមទសជាភាសាអង់មគលស Irrigated farming systems

២

រសូវមៅតាំបន់ដីមសើម

Wetland rice based farming systems

៣

អារស័យទក ឹ មភល ងមៅតាំបន់មសើមណដល ានសកាតនុពលធនធានខពស់

Rainfed farming systems in humid areas of high resource potential

៤ ៥ ៦

អារស័យទក ់ ប ឹ មភល ងមៅតាមតាំបន់ខពងរា នង ិ តាំបន់មោត អារស័យទឹកមភល ងមៅតាមតាំបន់សួ ៃត ឬ រតជាក់ណដលានសកាតនុពលទាប

Rainfed farming systems in steep and highland areas Rainfed farming systems in dry or cold low potential areas

ពាែិជជកមមខានតតូច នង ិ ធាំ

Dualistic farming systems

៧

ការមនសាទតាមតាំបន់មឆនរសមុរទ

Coastal artisanal fishing

៨

កនុងទរី កុង (Urban Agriculture)

Urban based farming systems

របភព ៖ Dixon, Gibbon, & Gulliver (2001)

ី ៧. ទំនាក់ទំន្ងរវាងវិសយ ័ កសិកម្ម ន្ិង ការធររើរាស់ដ១ • ការមរបើរាស់ដីសិ ត ថ កនុងរកបខ័ែឌរួមមួយណដលានកតាតចាំនន ួ ៤ សាំ ខាន់

1.

ចាប់ នង ិ មោលនមោាយ

2.

មសដាកច ិ ច (មរី កូ នង ិ ា៉ារកូ)

3.

បមចចកវទា ិ

4.

មនុសស

៖

• កតាតទាាំង៤មនេះមគមៅថ្ន “កតាតជរមុញ” ឬ “Driving Forces” ណដលានឥទធព ិ លមលើ

ការមរបរើ ាស់ដី។

• ការមរបរើ ាស់ដអា ី ចណចកមចញជាពរី បមភទធាំ

៖ ការមរបរើ ាស់ដមី ៅទរី កុងនង ិ ជនបទ

រកបខ័ែឌ ចាប់ និង មោលនមោាយ របព័នធកសិកមម ការមរបរើ ាស់ដមី ៅ តាមជនបទ

របព័នធកសិដ្ឋាន (១ ដល់ ៧)

បមចចកវទា ិ

របព័នធពន ័ ធាន ភូមសា ិ ស្រសត

មសដាកិចច (មរី កូ និង ា៉ារកូ)

បមចចកមទស រសាវរជាវ ១ ការមរបើរាស់ដី

ការមរបរើ ាស់ដមី ៅ តាមទរី កុង

របព័នធកសិដ្ឋាន (៨) ដល ី ាំ មៅដ្ឋាន + មផសង

ដារកាមបង្ហាញពទ្យ ៉ី ំនាក់ទ្យំនររវារវិ េ័យកេក ិ មម នរ ិ ការងររើរាេ់ដ៉ី (ជ្នបទ្យ នរ ិ ទ្យរ៉ី កុរ)

មនុសស

១០. សន្ាិដ្ឋាន្ • ការមរបរើ ាស់ដីមៅទរី កុងានលកខែៈសមុគសាមញ

នង ិ

ានទាំនាក់ទាំនងជាមួយ

របព័នធកសិដ្ឋាន (កសិកមមកុ ងទ ន រី កុង [Urban Agriculture] នង ី ាំ មៅដ្ឋាន)។ ិ ដល

• ការមរបរើ ាស់ដមី ៅទជ ាំ មលើដក ី សិកមម ី នបទគមឺ ផ្ទតតខាលង

ម

យ ើ មយង ើ កាំែត់យក

របមភទននរបព័នក ធ សិដ្ឋានជាមោល។ • ការកាំែត់ណបបមនេះមរពាេះមសដាកច ួ ណផនក ិ ចរបស់របមទសកមពុជាអារស័យមលើកសិកមមមយ

ធាំ ម

យ ិ ិ យមនេះ។ ើ របជាជនមរចន ើ មលើសលុ បរបកបរបចញ្ ិ ច ឹ មជវី តមល ើ វស័

• មៅមមមរៀនបនាទប់មយើងនឹងសិកាអាំពីការកាំែត់របមភទ ននការមរបើរាស់ដមី ៅរបមទស

កមពុជាមយើង។

សំន្ួរ ន្ិង ចធម្លើយ