Debata oksfordzka a brytyjska debata parlamentarna - próba analizy porównawczej
Descrição do Produto
Fundacja Edukacyjna G5
Artur Marcin Lorek
DEBATA OKSFORDZKA A BRYTYJSKA DEBATA PARLAMENTARNA PRÓBA ANALIZY PORÓWNAWCZEJ
Łódź 2015 1
Różnorodne formaty debat zyskują w Polsce coraz większe zainteresowanie, co wiąże się z potrzebą wykorzystywania interesującej formy edukacji oraz podnoszenia jakości prowadzenia dyskursu publicznego. Naprzeciw tym oczekiwaniom wychodzą organizacje promujące prowadzenie sporów w oparciu o format debaty oksfordzkiej (DOx) oraz brytyjskiej debaty parlamentarnej (BPS – ang. british parlimentary style), które swoje korzenie posiadają w tradycji brytyjskiej. Pomimo wspólnej genezy, istnieją między nimi zasadnicze różnice, które mogą sprawiać problemy w odbiorze formatów przez laików lub ich adeptów. Podstawowym celem niniejszego eseju jest wykazanie wspomnianych różnic między formatami. Inspiracją do powstania tej pracy było zasłyszane stwierdzenie, którego autor sugerował, że wykorzystywany przez Fundację Polska Debatuje format BPS kładzie nacisk na merytoryczną zawartość argumentacji, w przeciwieństwie do modelu Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich (MPDO), który stawia na jakość retoryki. Teza jest śmiała, problemowa i interesująca, co skłania do zbadania jej słuszności. W tym celu najlepiej posłużyć się analizą porównawczą i dokonać oceny jakościowej porównywanych cech, sprawdzając w jaki sposób wpływają na poziom merytoryczny argumentacji. Najpierw jednak należy wyjaśnić pojęcia, które pozwolą na określenie kryteriów jakościowej oceny problemu: 1. Merytoryczna jakość argumentacji – czyli jakość samego argumentu, który w rozumieniu sensu largo jest połączeniem trzech komponentów: przesłanek, konkluzji oraz wnioskowania. Dobrej jakości argument powinien być argumentem typu ad rem, tzn. posiadać wyłącznie zawartość merytoryczną, opartą na rzeczowych danych. Steven Johnson określa go jako „zbiór twierdzeń zorganizowanych tak, aby podkreślić związek pomiędzy nimi i udowodnić, że kiedy zaakceptujemy jedne, to inne, będące częścią tego samego zbioru, również powinniśmy przyjąć”1. 2. Jakość retoryki – określić można jako ogólny poziom sposobu przekazywania treści merytorycznych. Wg Arystotelesa jest to sztuka wynajdywania tego, co przekonujące w danej sytuacji i danych okolicznościach. Z kolei Mirosław Korolko wskazuje przestrzeń od sztuki przemawiania, przez jej teorię aż po system pedagogiczny jako obszar przedmiotowo obejmowany przez retorykę2. Analiza porównawcza zostanie dokonana na dwóch płaszczyznach: technicznych aspektach determinujących powstawanie argumentacji i stylistykę wypowiedzi, oraz umiejętnościach jakich 1 S. Johnson, Wygrywanie debat, Warszawa 2013, s. 17. 2 M. Korolko, Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1990, s. 27.
2
wymagają oraz kształtują poszczególne formaty. Będzie miało to na celu wielopłaszczyznowe wskazanie możliwych zastosowań zarówno debaty oksfordzkiej, jak i parlamentarnej. Czas przygotowania do sporu jest kwestią kluczową, ponieważ pozwala na zebranie odpowiedniej ilości materiału, informacji i faktów, które można wykorzystać w polemice. Dokonanie selekcji źródeł, przeprowadzenie ekspertyz, czy analiza baz danych lub statystyk wymaga odpowiedniej ilości czasu. W przypadku BPS do dyspozycji posiada się jedynie 15 minut (wartość uśredniona – dopuszcza się niewielkie odchylenia), podczas którego należy przygotować swoją argumentację i przemówienie. Inaczej jest w formacie MPDO, gdzie uczestnicy debaty mają tydzień na zaznajomienie się z problemem sporu, a dopiero na 15 minut przed debatą poznają stronę po której wystąpią. Wymaga to od nich wszechstronnej znajomości materiałów źródłowych i odpowiedniej ich obróbki. Wymusza też obiektywne potraktowanie problemu, ponieważ od początku nie stawia mówców po żadnej ze stron sporu – niemal do końca nie wiedzą oni jakie stanowisko będą musieli zająć. Konieczność elastycznego przygotowania się do debaty determinuje rzeczowe i merytoryczne podejście. Oczywistym zaś jest fakt, że dłuższy czas przygotowania pozwala na wniesienie do projektowanej mowy większej treści merytorycznej aniżeli w przypadku tylko 15 minut, w czasie których można polegać jedynie na posiadanej dotychczas wiedzy. Powyższą sytuację doskonale obrazuje anegdota przytoczona przez Przemysława Dąbrowskiego, Mistrza Polski Debat Parlamentarnych a zarazem organizatora Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich: "Jeżeli format parlamentarny jest studentem przygotowującym się do egzaminu, to naukę zaczyna on na 15 minut przed jego terminem, na korytarzu przed gabinetem. Jeżeli student ma gadane i jest charyzmatyczny, to mimo braku wiedzy, może się obronić przed egzaminatorem. Format oksfordzki natomiast, zakłada, że student zaczyna naukę na tydzień przed egzaminem i jego głównym zadaniem jest pokazanie, że oprócz przyswojenia wiedzy merytorycznej, potrafi ją w atrakcyjny sposób skondensować w formie mowy retorycznej". Istotną kwestią techniczną godną uwagi w kontekście oceniania merytorycznego poziomu argumentacji jest sprawa oceniania wyników debat. Format BPS zakłada, że do oceny debaty wystarczy jeden tzw. chairman, który odgrywa rolę czystej karty. Oznacza to, że nie sugeruje się swoimi domysłami oraz ocenia wyłącznie to, co zostało powiedziane. Nie doszukuje się np. połączeń między argumentami jeżeli owe nie zostały wskazane. Opiniuje w oparciu o odpowiedź na pytanie „która drużyna bardziej go przekonała?”. Innym sposobem podejścia do kwestii oceny BPS jest tzw. model umiejętności – chairman bada w nim, która strona sporu lepiej debatowała. Sam S. Johnson stwierdza, że „zespół, którego najlepiej się słucha, nie zawsze przedstawia
3
najlepsze argumenty”3. Patrząc na tę kwestię z innej perspektywy, nie można zakładać, że jedna osoba będzie dysponowała wiedzą konieczną do kompleksowej oceny różnorodnych tematów debat. Skupienie na chairmanie odpowiedzialności za ocenę techniczną oraz merytoryczną wystąpienia jest bardzo obciążające i obarczone dużym ryzykiem błędu. Naprzeciw tym problemom stara się wyjść model oceniania przyjęty w MPDO, który zakłada, że do oceny debaty niezbędne jest minimum 3 jurorów, którzy oceniają kolejno: 1. Jakość argumentacji; 2. Autoprezentację; 3. Kulturę: ◦ słowa; ◦ zachowania; ◦ debaty oksfordzkiej. Dodatkowo w modelu MPDO istnieje funkcja eksperta, który skupia się na egzekwowaniu zasad debaty oksfordzkiej i jej protokołu, co stanowi dodatkowe zabezpieczenie. Można w tym przypadku zarzucać zbytnie rozłożenie odpowiedzialności za podjęty werdykt. Rozbudowane jury pozwala jednak na powiększenie spektrum postrzegania problemu oraz zminimalizowanie ryzyka związanego z czynnikiem ludzkim – tj. umożliwia zobiektywizowanie werdyktu nie tylko dzięki regułom oceniania ale również dzięki pluralizmowi w odbiorze i interpretacji treści. Powyższe rozważania dowodzą, że w świetle merytorycznej jakości argumentacji kwestie techniczne formatów BPS oraz MPDO przyznają pierwszeństwo drugiemu rodzajowi debat. Wynika to z czynników jakościowych jak czas przygotowań, czy kompetencje oceniających wystąpienia mówców. Drugą płaszczyzną analizy porównawczej formatów BPD oraz MPDO są umiejętności jakich wymagają od mówców debaty oraz jakie w nich kształtują. Jest to kwestia bardzo złożona, co wynika z różnych podejść do formatów, zarówno wśród mówców jak i oceniających mowy. Z wielu postulatów i obserwacji można jednak wybrać te, które są ze sobą w większej części zgodne. Tak w przypadku BPS zauważa się, że istotną rolę w budowaniu argumentacji odgrywa jej wyrazista struktura – argument nieoparty o żaden model przestaje się liczyć. Najbardziej popularnym schematem tworzenia argumentu jest SExI. To skrót trzech angielskich słów, które 3 S. Johnson, op. cit., s. 214-217.
4
wyrażają trzy podstawowe składniki argumentu w formie retorycznej: 1. State – Nazwij – jest to twierdzenie, konkluzja lub nazwa argumentu, która pozwala na jego odróżnienie od pozostałych myśli zawartych w mowie. Pojawienie się w przemówieniu State, pozwala na zauważalne i wyraźne przejście do kolejnej argumentowanej kwestii. 2. Explain – Wyjaśnij – to tłumaczenie zachodzących mechanizmów, teoretyzowanie na temat argumentu i wskazywanie przesłanek ku jego słuszności. To również objaśnienie dlaczego argument jest istotny dla dyskutowanego problemu. 3. Illustrate – Zobrazuj – to przykłady, analogie i bezpośrednie dowody indukcyjne, które stanowią oparcie dla argumentu oraz wskazuję praktyczne zastosowanie. Powyższa reguła struktury argumentu jest bardzo czytelna i uniwersalna – pozwala na zbudowanie przemówienia, które będzie łatwe w odbiorze dla większości słuchaczy, umożliwia zachowanie porządku oraz efektywne wykorzystanie czasu mówcy. Jest jednym z głównych kryteriów oceny w formacie BPS ale znajduje również zastosowanie w MPDO. Zawartość merytoryczna argumentu odnosi się przede wszystkim do dwóch ostatnich członów SExI: objaśniania i obrazowania. Dla budowy pełnowartościowego dowodzenia o wysokiej jakości konieczne są jednak dane i fakty, które stanowić będą fundamenty wnioskowania, czyli procesu zachodzącego przez całą sekwencję argumentacji. Jak wynika z wcześniejszej, technicznej analizy, można to lepiej osiągnąć posiadając odpowiednio dużo czasu na przygotowanie. Ograniczony czas przygotowania w formacie BPS narzuca mówcom wymóg posiadania kreatywności myślowej, zbudowanie ciągu przyczynowo-skutkowego nie tylko na poziomie argumentu, ale całej ich sekwencji. Nakłada się na to płynna konstrukcja przemówienia oraz estetyka wypowiedzi – wszystko to razem stanowi zatem nieodłączne elementy retoryki, wskazane we wstępie tej pracy. Dodać też należy, że BPS sprzyja wyrażaniu subiektywnego stanowiska mówcy, który po prostu nie ma czasu na odpowiednią, krytyczną analizę problemu. Powyższe umiejętności odnajdują zastosowanie w formacie MPDO, co wykazały badania przeprowadzone przez autora tej pracy wiosną 2015 roku na próbie 140 respondentów. Uczestniczyli w nich uczniowie gimnazjów, szkół średnich, studenci oraz osoby nieuczące się. Kluczowym pytaniem badawczym w kontekście tej analizy jest wskazanie kompetencji i umiejętności, których nabycie wspomaga debata oksfordzka. Można z niego wywnioskować, czego wymaga zatem format MPDO od mówców. Badani wskazali logiczną i spójną argumentację w 82,7% przypadków, wielowymiarowe postrzeganie współczesnych problemów w 60,4% 5
przypadków, precyzyjne i dokładne wyrażanie zdania i sądów w 58,3% wskazań oraz krytyczne postrzeganie rzeczywistości w 51,1% przypadków.
Źródło: A. Lorek, Debata oksfordzka w perspektywie współczesnych koncepcji edukacji obywatelskiej, Poznań 2015, s. 54.
Przypadek
debaty
oksfordzkiej
pozwala
swobodnie
wykorzystywać
umiejętności
preferowane przez brytyjską debatę parlamentarną łącząc je z nasyconymi rzetelną treścią faktyczną argumentami. Łączy się to z kompetencjami retorycznymi i oratorskimi. Dla uściślenia należy w tym miejscu dodać, że w BPS zachodzi jeden przypadek wyłączający od wyżej opisanej reguły – często bowiem zdarza się, że organizacje, kluby debat działające w oparciu o format BPS poprzedzają debaty wykładami wprowadzającymi w daną tematykę. Pozwala to uczestnikom przygotować się do pojedynku słownego pod kątem merytorycznym – proces przygotowawczy nie zachodzi jednak w pełni, ponieważ nadal brakuje czasu na krytyczną analizę przekazanych treści. Nie jest to możliwe do przeprowadzenia w warunkach turniejowych ze względu na organizację dnia 6
debatanckiego. Kiedy do czynienia mamy z formatem MPDO, posiadamy odpowiedni czas na przygotowanie merytoryczne. Zdarza się również, że organizatorzy turniejów przeprowadzają wykłady merytoryczne, jak np. w przypadku turnieju Instytutu Pamięci Narodowej „Zrozumieć historię”, gdzie dydaktycy Instytutu prowadzą zajęcia związane z tematyką debat. Ta kwestia również wskazuje na przewagę MPDO nad BPS w kwestii jakościowego poziomu argumentacji. Powyższa praca nie rości sobie praw do całkowitej słuszności postawionych tez i pozostawia pole do dalszej dyskusji wokół głównych nurtów debat szkolnych i akademickich w Polsce. W świetle dokonanych analiz oraz przywołanych definicji określających problem eseju nie można się jednak zgodzić z twierdzeniem, że format BPS proponowany przez Fundację Polska Debatuje w przeciwieństwie do formatu Mistrzostw Polski Debat Oksfordzkich kładzie nacisk na merytoryczną zawartość argumentu. Format BPS opiera się na zdolnościach mówców sensu stricto oraz warsztacie retorycznym właśnie. Format MPDO owszem, zawiera w sobie wymóg umiejętności retorycznych, ale ważniejsze od nich są rzeczowe przygotowanie, oparcie na faktach i obiektywna ocena informacji, na podstawie których buduje się argumentację. Dowodzi tego analiza zarówno na poziomie aspektów technicznych obu formatów, jak i umiejętności kształtowanych i wymaganych.
7
Lihat lebih banyak...
Comentários