ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﺣﺴﺎن اﺻﻼﻧﯽ ،*.1ﻧﮕﯿﻦ ﻣﯿﻨﺎﯾﯽ ،2ﻣﻨﺼﻮر ﻧﯿﮑﭙﻮر
3
ﯾﺰد -ﺧﯿﺎﺑﺎن ﺷﻬﯿﺪ رﺟﺎﯾﯽ -ﮐﻮي ﺑﯽ ﺳﯿﻢ -ﭘﻼك 27
[email protected]
ﭼﮑﯿﺪه
ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت او از دوره ي رﻧﺴﺎﻧﺲ ﻧﺸﺎت ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ دﯾﺮي ﻧﭙﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﻗﻮع اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻇﻬﻮر ﺳﺒﮏ ﻣﺪرن اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﮑﻨﻮﻣﺪاري داد .ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ از دﻫﻪ ي ﺷﺼﺖ ﻣﯿﻼدي ،ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﻪ
ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﺒﮏ ﻣﻬﻢ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و اﻧﺘﻘﺎدات زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮاي ﻣﺪرن وارد ﮔﺮدﯾﺪ .زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ﯾﮑﯽ از دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي راﯾﺞ در ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﺳﺒﮏ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﯽ ﺷﻮد .ﻧﻈﺮﯾﻪ
ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي ،ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ– ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد
اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدﻧﺪ .ﻫﺪف از اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ و ﺗﺪﻗﯿﻖ در ﻣﻔﻬﻮم زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه در ﺑﺴﺘﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي اﺳﺖ .اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ،روﯾﮑﺮد زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﺪون در ﭼﺎرﭼﻮب ﭘﺎراداﯾﻢ ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ
ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ .روش ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻮده و از روش اﺳﻨﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ،ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت
ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎ ،ﻧﺸﺮﯾﺎت و ﺳﺎﯾﺘﻬﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮔﺮدآوري ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﺮاي ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﻃﺮاﺣﯽ ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي و در راﺳﺘﺎي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﭘﺎﯾﺪار ،ﯾﺎري ﺟﺴﺘﻦ
از ارزش ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ در ﺟﻬﺖ ﻣﻌﻨﺎ دﻫﯽ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﻣﮑﺎن ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد .ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺷﻬﺮﺳﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺮدم دﯾﺪه و از ﻧﻈﺮﺧﻮاﻫﯽ و ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻬﺮه ﺑﮕﯿﺮد.
-1ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل :داﻧﺸﺠﻮي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ،داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ،واﺣﺪ ﻋﻠﻮم و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺳﯿﺮﺟﺎن
-2دﮐﺘﺮي ﺗﺨﺼﺼﯽ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ،اﺳﺘﺎدﯾﺎر و ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ داﻧﺸﮑﺪه ﻫﻨﺮو ﻣﻌﻤﺎري داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﮐﺮﻣﺎن -3داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي ﻣﻌﻤﺎري ،ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﮔﺮوه ﻣﻌﻤﺎري داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻢ
1
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
واژهﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي :ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ،زﻣﯿﻨﻪ ،زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ،زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮاﯾﺎﻧﻪ.
-1ﻣﻘﺪﻣﻪ رﻧﺴﺎﻧﺲ آﻏﺎز اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﯽ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻧﺴﺎن و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﻫﺎي اوﺳﺖ .ﻓﺮد و ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ در ﻋﺼﺮ رﻧﺴﺎﻧﺲ اﻫﻤﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ و اﺛﺮ ﻫﻨﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ داراي ارزش ﻣﯽ ﺷﻮد .ﻧﺎم ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﮔﺮدد )ﻗﺒﺎدﯾﺎن .(19 :1386 ،اﻣﺎ ﭘﺲ از رﻧﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎ آﻏﺎز اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻘﻬﻮر ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺷﺪ .ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻓﻨﺎوري اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﯽ رﻧﮓ ﺑﺎﺧﺖ و ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﻏﺎﯾﺖ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪ .ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﭘﺎراداﯾﻢ اﺻﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﺪرن ﻣﺒﺪل ﮔﺸﺖ .وﻟﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن در دﻫﻪ ي ﺷﺼﺖ ﻣﯿﻼدي ﺷﺪ .اﻧﺘﻘﺎداﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻪ ي ﻣﻨﻄﻖ ﮔﺮا و ﺗﮑﻨﻮﻣﺪار ﻣﺪرن را ﻧﺸﺎﻧﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺪاري ﺗﮑﯿﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد .در ﻧﺘﯿﺠﻪ ي آن ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺴﺖ ﻣﺪرن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﺒﮏ ﻣﻬﻢ
ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ .زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ 1ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از زﯾﺮ ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﺒﮏ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ و ﻧﻪ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ دارد و ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻮآوري و ﺧﻼﻗﯿﺖ اﺳﺖ .در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﺪون در وراي دﯾﺪﮔﺎه زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا ﺗﺎﺳﯽ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎي ﺷﻬﺮﺳﺎزان و ﻣﻌﻤﺎران در ﻃﺮاﺣﯽ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎﺷﺪ. اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن اﺻﻠﯽ ﺳﺎزﻧﺪه ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي اﺳﺖ .ﺟﺎﯾﮕﺎه اﻧﺴﺎن در ﺳﺎﺧﺖ ﺷﻬﺮﻫﺎ اﻧﮑﺎر ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ .اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﺮ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورد و در آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. اﻣﺎ ﺳﻮاﻟﯽ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان در ﺑﺴﺘﺮ ﯾﮏ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ در ﻃﺮاﺣﯽ آن ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدم در آن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺴﺖ راﻫﮑﺎرﻫﺎﯾﯽ ﭼﻨﺪ در ﻃﺮاﺣﯽ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺘﻮان ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣﺮدم و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ي آﻧﺎن ﺑﻮﺟﻮد آورد. -2روش ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺪوﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ،روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺗﺠﺎرب اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي آﻧﻬﺎ از ﺑﻌﺪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ روﯾﺪاد ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ 1- Contextualism
2
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﻒ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽ ﭘﺮدازد .ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻀﺎ از دﯾﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ و ﺳﭙﺲ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻧﻈﯿﺮ زﻣﯿﻨﻪ ،ﻣﻌﻤﺎري زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا و راﺑﻄﻪ ي آن ﺑﺎ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺴﺘﺮي ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻣﻌﻤﺎري ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ در ﺷﻬﺮﺳﺎزي و اﻧﻮاع زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ .در ﻧﻬﺎﯾﺖ ،ﻧﻈﺮات اﻓﺮادي ﻫﻤﭽﻮن راﺟﺮ ﺗﺮاﻧﺴﯿﮏ و ﮐﺮﯾﺴﺘﯿﻦ ﻧﻮرﺑﺮگ ﺷﻮﻟﺘﺲ ﭘﯿﺮاﻣﻮن زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮا در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﻬﺮ را ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﯿﻢ. -3ادﺑﯿﺎت و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ي ﺗﺤﻘﯿﻖ 1-3ﻓﻀﺎ از درﯾﭽﻪ ي ﻧﮕﺎه اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ
از درﯾﭽﻪ ي ﻧﮕﺎه اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ،درك از ﻓﻀﺎ ﺧﻮد را در ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت آن ﻣﺘﺒﻠﻮر ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺣﺘﯽ ﻫﺮ ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ،ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﯽ در دﯾﺪﮔﺎه اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎ درك ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻫﺮ ﻓﻀﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻧﺴﺎن ﻫﺎ اﻣﮑﺎن زﯾﺴﺘﻦ و ﺗﺪاوم اﯾﻦ زﯾﺴﺖ را در آن ﻣﺤﯿﻂ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﻨﺪ .اﻧﺴﺎن ﻫﺎ در ﻓﻀﺎ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ .ﯾﻌﻨﯽ راﺑﻄﻪ اي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ﮐﻨﺶ ﻫﺎ ي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻫﻢ دارﻧﺪ )ﻓﮑﻮﻫﯽ.(236 :1383 ، 2-3ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي
ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ،ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﺟﺰ ﻓﻀﺎي زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮه ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﮐﻪ ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﺻﻮرت آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﺎ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ در ﻃﻮل راه ،از ﻣﻨﺰل ﺗﺎ ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ادراك ﻣﯽ ﺷﻮد )ﭘﺎﮐﺰاد .(32 :1376 ،ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺻﺤﻨﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﺷﻬﺮي در آن ﻫﺎ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ .ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎ ،ﻣﯿﺎدﯾﻦ و ﭘﺎرك ﻫﺎي ﯾﮏ ﺷﻬﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ .اﯾﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﭘﻮﯾﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﯽ ﺗﺤﺮك ﻣﺤﻞ ﮐﺎر و ﺳﮑﻮﻧﺖ ،اﺟﺰاي اﺻﻠﯽ و ﺣﯿﺎﺗﯽ ﯾﮏ ﺷﻬﺮ را ﺗﺸﮑﯿﻞ داده ،ﺷﺒﮑﻪ ﻫﺎي ﺣﺮﮐﺖ ،ﻣﺮاﮐﺰ ارﺗﺒﺎﻃﯽ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎزي و ﺗﻔﺮﯾﺢ را در ﺷﻬﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﺑﺤﺮﯾﻨﯽ.(313 :1377 ، 3-3زﻣﯿﻨﻪ
1
ﭼﯿﻨﺶ ﯾﮏ ﻣﺤﻞ ﯾﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ .ﻣﻌﻤﺎر اﻟﯿﻞ ﺳﺎرﯾﻨﻦ ) (1956ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ» :ﻫﻤﯿﺸﻪ ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ آن در ﯾﮏ زﻣﯿﻨﻪ ي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﻨﯿﺪ– ﯾﮏ ﺻﻨﺪﻟﯽ در ﯾﮏ اﺗﺎق ،ﯾﮏ اﺗﺎق در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ ،ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ در ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ، 1- Eliel Saarinen
3
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
و ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ در ﯾﮏ ﭘﻼن ﺷﻬﺮي« .آدرﯾﺎن ﻓﻮرﺗﯽ (2000) 1اﻇﻬﺎر ﻣﯽ دارد ﮐﻪ رﯾﺸﻪ ﻫﺎي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ زﻣﯿﻨﻪ ،زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا و زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ در ﻣﯿﻼن در اواﺳﻂ دﻫﻪ 1950ﻣﯿﻼدي ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ .اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻓﻮرﺗﯽ "اوﻟﯿﻦ ﺣﻀﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺻﻄﻼح زﻣﯿﻨﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت ﻣﻌﻤﺎري" را ﺑﻪ ﯾﺎدداﺷﺘﻬﺎي ﮐﺮﯾﺴﺘﻮﻓﺮ اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر 2درﺑﺎره ي ﺳﻨﺘﺰ ﻓﺮم در ﺳﺎل
1964ﻋﻮدت ﻣﯽ دﻫﺪ .ﻣﻌﻨﺎي آن ﻣﺘﺮادف ﻣﺤﯿﻂ اﺳﺖ ،ﺑﺠﺎي ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ از آن زﻣﺎن ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ).(Cowan, 2005: 88 4-3ﻣﻌﻤﺎري زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا
راﺑﺮت وﻧﭽﻮري 3ﺑﻪ ﺳﺎل 1966در ﮐﺘﺎب ﺗﻀﺎد و ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ در ﻣﻌﻤﺎري اﺻﻮل ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨﯽ ﻣﻌﻤﺎري
ﻣﺪرن را زﯾﺮ ﺳﻮال ﺑﺮد .وي ﺑﯿﻨﺶ ﺗﮑﻨﻮ ﻣﺪار را رد ﮐﺮد و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﯾﮏ ﻣﻌﻤﺎري اﻧﺴﺎن ﻣﺪار ﮔﺮدﯾﺪ .وي ﺳﺒﮏ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ را ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺮدود ﻣﯽ داﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ اﺳﺖ .ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﺑﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص آن ﺳﺎﯾﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ ﻃﺮاﺣﯽ و اﺟﺮا ﮔﺮدد .ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺳﺒﮏ ﻣﺤﻠﯽ و ﯾﺎ ﺳﺒﮏ ﺑﻮﻣﯽ ﻧﺎم ﻧﻬﺎد )ﻗﺒﺎدﯾﺎن.(100 :1386 ، ﭘﯿﺎم ﻣﻌﻤﺎري زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﺛﺮ ﻣﻌﻤﺎري اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺛﺮ ﻣﻌﻤﺎري و ﻫﻢ ﺑﺮاي زﻣﯿﻨﻪ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﺜﺒﺖ و ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﻌﻤﺎري زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا ﺗﻼﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮان اﯾﺠﺎد ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺼﺮي در ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ ﮐﻼن ﺗﺮ از ﻣﻌﻤﺎري ،در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﻌﻤﺎر ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺎ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﺪﯾﺪ در ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﻣﻮﺟﻮد ،ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه اي در ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ اﯾﻔﺎ ﮐﻨﺪ. ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ،ﺑﺎر ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ او را در ﻗﺒﺎل ﻣﺤﯿﻂ ﺷﻬﺮي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ دﻫﺪ )ﺳﯽ ﺑﺮوﻟﯿﻦ.(1 :1383 ، 5-3ﻧﺤﻮه ي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ در ﻣﻌﻤﺎري
ﯾﮏ اﺛﺮ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ زﻣﯿﻨﻪ ي ﺧﻮد از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﻪ ﺗﻮازن دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻨﺘﺮاﺳﺖ ،ﺑﯿﺎن ﺧﻮد را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ .در ﺻﻮرت ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ،ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر در وﺟﻮد دارﻧﺪ .ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺳﻮژه ﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ –ﮐﺎرﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه– ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺷﻌﺮ ﻣﻌﻤﺎري و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﺗﺮﯾﺎﻟﯿﺴﻢ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺛﺮي ﻣﻮﻓﻖ ﻃﺮاﺣﯽ ﻧﻤﻮد .واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻨﺘﺮاﺳﺖ ﺑﻮدن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﻪ ﺗﻼش ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﯿﺎز دارد .ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ دراﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺎﺷﺪ )وﯾﺴﯽ.(239 :1385 ،
1- Adrian Forty 2- Christopher Alexander 3- Robert Venturi
4
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ( 6-3زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ در ﺷﻬﺮﺳﺎزي
زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ روﯾﺪادي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﯽ ﭘﻨﺪارد ،ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻬﺮ در درون آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ،ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺰﺑﻮر اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺻﺮﻓﺎً ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮاﯾﯿﺪ و ﺣﻮزه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺟﻮه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ– ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮش داد .در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه اﯾﺪه ﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺷﮑﻞ دادن ﺑﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺷﻬﺮﺳﺎز زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﮑﺎن را درﯾﺎﺑﺪ و آن را ﺑﺨﺸﯽ از ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻃﺮاﺣﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ )ﺗﻮﻻﯾﯽ.(34 :1380 ، زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺟﺰاي ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺷﻬﺮ زﯾﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﻧﯿﺮوﻫﺎ ﯾﺎ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي دروﻧﯽ ﺧﻮد ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ .از اﯾﻦ رو ،ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻓﻘﻂ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺧﻮاص و اﺑﻌﺎد ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺟﻮﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎ –ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ زﻣﺎن و زﻣﯿﻨﻪ اي ﮐﻪ در آن ﻗﺮار دارﻧﺪ– ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ .واﺣﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ در اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ،ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﯾﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ آن اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ و دﺧﺎﻟﺖ در آن ﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ).(stokols, 1987: 15-18 در داﻧﺸﻨﺎﻧﻪ ي ﻣﻌﻤﺎري ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ذﯾﻞ واژه ي زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮح داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ آرﻣﺎن ﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺷﻬﺮي ﻣﺪرن ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ دوم ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ در ﻣﻘﯿﺎس ﺷﻬﺮ ﺑﻪ اﺟﺮا درآﯾﺪ ،و از اﯾﻦ رو ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﺑﻨﺎﻫﺎي ﭘﯿﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ي ﻗﻮﻃﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﻄﯽ ،ﺑﺎز و ﯾﮏ ﺑﻌﺪي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﻬﺮ و ﺑﺎﻓﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮد .از اﯾﻦ رو ﯾﺎدﻣﺎن ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻣﺮاﮐﺰ ﺷﻬﺮ ﺳﻨﺘﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻮد را در ﻣﻘﺎم ﻧﻘﺎط ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ از دﺳﺖ دادﻧﺪ ).(Sennott, 2003
آدرﯾﺎن ﻓﻮرﺗﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد از زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ را ﺑﻪ ﺳﺎل 1966در ﮐﺎرﮔﺎه ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي داﻧﺸﮕﺎه ﮐﻮرﻧﻞ 1ﮐﻪ
ﮐﺎﻟﯿﻦ رو 2ﻣﺪرس آن ﺑﻮد ﺑﻪ واژﮔﺎن ﻣﻌﻤﺎري اراﺋﻪ داد .ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ،ﻓﻮرﺗﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺷﺎره دارد ،ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻌﻨﺎي ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوﺗﺶ از ادﺑﯿﺎت ﺟﻨﺒﺶ اﻧﺘﻘﺎدي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﺎرﯾﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .وي از ﮐﺎﻟﯿﻦ رو ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺮف روش ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ »واﺳﻄﯽ ﺑﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻌﻤﺎري ﻣﺪرن –ﺧﻸﯾﯽ ﺑﺎ اﺷﯿﺎء– و ﺷﻬﺮ
ﺗﺎرﯾﺨﯽ–ﺟﺎﻣﺪي ﺑﺎ ﺣﻔﺮه ﻫﺎ–« .ارﻧﺴﺘﻮ راﺟﺮ 3در ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺑﺮاي ﮐﺎزاﺑﻼ ﮐﻮﻧﺘﯿﻨﻮﯾﺘﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ،ﻣﻌﻤﺎران ﻣﻨﺘﻘﺪ ﻣﺪرﻧﯿﺴﺖ »ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ ﻃﺮح ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد اﻧﺘﺰاﻋﯽ رﻓﺘﺎر ﮐﻨﻨﺪ ،ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﮐﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰ« ).(Cowan, 2005: 88-89 7-3ارزﯾﺎﺑﯽ زﻣﯿﻨﻪ )ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻪ(
1- Cornell University 2- Colin Rowe 3- Ernesto Rogers
5
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ دﻗﯿﻖ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺖ )ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺎرﺑﺮﯾﻬﺎي زﻣﯿﻦ ،ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه، و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ( ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﭼﺎرﭼﻮب ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ،ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺘﺼﺮ ،راﻫﻨﻤﺎي ﻃﺮاﺣﯽ ،ﯾﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ و راﻫﻨﻤﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ ).(Cowan, 2005: 88 8-3اﻧﻮاع زﻣﯿﻨﻪ
-1زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎﻟﺒﺪي :ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ از ﻗﺒﻞ ﻣﻮﺟﻮد؛ -2زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ :ﺑﻪ ﻣﯿﺰان و ﻧﻈﻢ راﺑﻄﻪ اﺟﺰاي ﺷﻬﺮ در ﻃﻮل زﻣﺎن؛ -3زﻣﯿﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ– ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ :ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ،ارزش ﻫﺎ و اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك )ﺗﻮﻻﯾﯽ(34 :1380 ،؛ -4زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ )ﻣﺎﺟﺪي و ﻫﻤﮑﺎران.(13 :1389 ، -4زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي ،ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ– ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ راه ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد .از ﺟﻤﻠﻪ ي ﻧﻈﺮﯾﻪ ﭘﺮدازاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ
ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ راﺟﺮ ﺗﺮاﻧﺴﯿﮏ 1و ﮐﺮﯾﺴﺘﯿﻦ ﻧﻮرﺑﺮگ ﺷﻮﻟﺘﺲ 2اﺷﺎره ﮐﺮد )ﺟﺪول .(1
ﺟﺪول .1روﯾﮑﺮد زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﻣﺎﺟﺪي و ﻫﻤﮑﺎران.(16 :1389 ،
ﺗﺮاﻧﺴﯿﮏ
ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه در
روش ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﯿﻨﯽ و
ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ
ذﻫﻨﯽ در ﺷﻬﺮ
داﻣﻨﻪ ي ﮐﺎرﺑﺮد
-زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ )ﺑﻪ ﻋﻠﺖ -ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي روش ﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ -ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس
ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻫﻤﯿﺖ ﻧﻈﻢ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﻣﻨﺒﻌﺚ از روﯾﮑﺮد ﻣﻨﺴﺠﻢ در ﻃﺮاﺣﯽ ﺗﺤﻘﻖ روﯾﮑﺮد ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺴﺠﻢ؛
در ﻋﻤﻠﮑﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ .ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ از :ﻧﻈﺮﯾﻪ ي -اﻧﺴﺠﺎم ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﺳﻠﺐ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﺷﮑﻞ -زﻣﯿﻨﻪ )ﮐﺎﻟﯿﻦ رو(؛ ﻧﻈﺮﯾﻪ ي ﺗﺼﻤﯿﻢ
ﮔﯿﺮي
ﻫﺎي
ﺳﯿﺎﺳﯽ،
اﻫﺪاف اﻧﺴﺎﻧﯽ از ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ(؛
اﺗﺼﺎل ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ )ادﻣﻮﻧﺪ ﺑﯿﮑﻦ(؛ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮐﺎﻟﺒﺪي؛
در ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻌﺎﺻﺮ.
ﮐﻪ ﻓﻀﺎ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻃﺮاﺣﯽ در ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي؛
ﻋﺪم ﮐﺎراﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪه ي ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ ﻧﻈﺮﯾﻪ ي ﻣﮑﺎن )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﯾﻦ ﻣﺒﺎﻧﯽ -اﻧﺴﺠﺎم وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺑﺎﯾﺎﺑﺪ ،ﻣﮑﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد(.
اﻧﺴﺠﺎم ﺷﺒﮑﻪ ﭘﯿﺎده و ﺳﻮاره؛ اﺧﺘﻼط ﮐﺎرﺑﺮي ﻫﺎ؛ -ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺑﻄﺌﯽ.
1- Roger Trancik 2- Christian Norberg-Schulz
6
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ( ﻧﻮرﺑﺮگ- ﺷﻮﻟﺘﺲ
-ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ زﻣﯿﻨﻪ ي اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ؛
-روش ﺷﻨﺎﺳﯽ در اﯾﺠﺎد ﺳﺎﺧﺘﺎر از -ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ
ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺳﯽ؛
ﺳﯿﺎﺳﯽ ،اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻪ ﻣﮑﺎن؛
ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻓﮑﺎر ﻫﺴﺘﯽ ﮔﺮاﯾﯽ و ﻃﺮﯾﻖ ﻋﯿﻨﯽ ﮐﺮدن اﻫﺪاف ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ،آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ روح -ﮔﺴﺘﺮش رواﺑﻂ ﻣﺤﯿﻂ -اﻧﺴﺎن ﮐﻪ روح ﻣﮑﺎن را ﻣﺘﺒﻠﻮر ﺳﺎزد.
-ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺧﻠﻖ ﻣﻌﻨﯽ در
ﺑﻪ ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻣﮑﺎن ﯾﺎ روح ﻣﮑﺎن؛
-ﻃﺮاﺣﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮد
ﺑﻪ ﻫﺴﺘﯽ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ .ﺗﺎﮐﯿﺪ -اﻃﻼق ﻣﮑﺎن ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻞ ﻫﺎي
ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ؛ ﺳﻨﺖ زﻧﺪه.
اﻧﺴﺎﻧﯽ -ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر در زﻣﺎن. 1-4ﺗﺮاﻧﺴﯿﮏ
ﺑﻪ ﻧﻈﺮ راﺟﺮ ﺗﺮاﻧﺴﯿﮏ ،در ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻌﺎﺻﺮ ،ﺑﻨﺎﻫﺎ ﺟﺰﯾﯽ از ﺑﺎﻓﺖ ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎ و ﻣﯿﺪان ﻫﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﺎز زﻧﺪه ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .ﺗﻮﺳﻌﻪ ي ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ رواﺑﻂ ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﯿﺎن ﺑﻨﺎﻫﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎ و درك واﻗﻌﯽ از رﻓﺘﺎر اﻧﺴﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و اﻫﻤﯿﺖ ﻧﻈﻢ ﻓﻀﺎﯾﯽ در ﻋﻤﻠﮑﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .ﺗﺤﺮك و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﻫﺪف اﻧﺴﺎﻧﯽ آن را ﺳﻠﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ ).(Trancik, 1986: 5-6 وي در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ،روﯾﮑﺮد ﻣﻨﺴﺠﻢ را در ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺳﺎزد و آن را ﻧﻘﻄﻪ ي ﻋﺰﯾﻤﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ).(Trancik, 1986: 202 ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﻫﺪاف ﻋﻤﺪه ي اﯾﻦ روﯾﮑﺮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: -1رﺷﺪ ﺗﺪرﯾﺠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎزﺳﺎزي ﮐﺎﻣﻞ :اﻧﺴﺠﺎم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﮔﺎم ﻫﺎﯾﯽ در ﻣﻘﯿﺎس ﮐﻮﭼﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎزي ﺷﻬﺮي ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد .اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﻮﺳﻌﻪ ،ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ از ﺷﻬﺮ دارد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﺪاﯾﯽ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻓﻀﺎﯾﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺎ ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺗﺪرﯾﺠﯽ ،ﻣﯽ ﺗﻮان ﻗﻄﻌﺎت ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﺎ ﻓﻀﺎﻫﺎ و ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻮﺟﻮد ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﺮد )ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻋﻘﻼﯾﯽ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻄﺌﯽ ﺷﻬﺮ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺷﻬﺮ در ﮔﺬﺷﺘﻪ -ﮐﺎرﮐﺮد ﺣﮑﻤﯽ و ارﺟﺎﻋﯽ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻧﺸﺎﻧﻪ اي در ﺷﻬﺮ(. -2ﮐﺎرﺑﺮي ﻣﺨﺘﻠﻂ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﺎرﺑﺮي ﻫﺎ :اﻧﺴﺠﺎم ﮐﺎرﺑﺮي ﻫﺎ داراي اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﮏ ﻣﻨﻈﻮره ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره اﺣﺪاث ﺷﻮد و ﮐﺎرﺑﺮي ﻫﺎ از ﻫﻢ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﻧﺪ. ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ ﮐﺎرﺑﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ )ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮد ﺗﺎﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎس ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺣﻀﻮر ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻓﺮد اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ و ﮐﺎرﮐﺮد ﻋﺎﻃﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ذﻫﻨﯽ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از ﻧﻈﺎم ﻧﺸﺎﻧﻪ اي در ﺷﻬﺮ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ(.
7
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
-3اﻧﺴﺠﺎم ﺷﺒﮑﻪ ي ﭘﯿﺎده و ﺳﻮاره :ﺑﺎﯾﺪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮاي اﻧﺴﺠﺎم ﺷﺒﮑﻪ ﺳﻮاره ﺑﺎ ﭘﯿﺎده ﺑﺪون ﮐﺎﺳﺘﻦ از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪ .ﮔﺮﭼﻪ در ﭘﺎره اي از ﻣﻮارد ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ دو ﺷﺒﮑﻪ را از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮐﺮد اﻣﺎ اﺧﺘﻼط اﯾﻦ دو ﻧﯿﺰ ﺿﺮورت دارد. -4ﻫﻤﺠﻮاري ﻣﺤﻞ ﮐﺎر ﺑﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ :ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﺤﻞ ﮐﺎر از ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت و ﻫﺰﯾﻨﻪ ي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻠﻮت ﺷﺪن ﻣﺮاﮐﺰ ﺷﻬﺮي و ﺑﺮوز ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﺎﺷﯽ از آن ﻣﯽ ﺷﻮد ﯾﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از ﻧﻮآورﯾﻬﺎي ﺗﮑﻨﻠﮋﯾﮏ ﺑﺮاي دورﮐﺎري و ﮐﺎر از ﻣﻨﺰل. -5اﻧﺴﺠﺎم وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي و ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي :وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در اﺷﮑﺎل ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮﻣﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻔﻬﻮم وﺳﯿﻊ ﺗﺮي از ﻫﻮﯾﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺷﺎﻣﻞ اﺷﮑﺎل ﻃﺒﯿﻌﯽ زﻣﯿﻦ و ﮔﯿﺎﻫﺎن ﺧﺎص آن ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺷﻮد .ﻟﺬا ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ اي اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ. -6اﻧﺴﺠﺎم ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ :اﻏﻠﺐ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻗﺘﺼﺎدي و ﻋﻤﻠﮑﺮدي ﺑﺮ ﻃﺮاﺣﯽ ،ﻏﺎﻟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد .ﻧﻘﺶ ﻃﺮاح ،ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاري ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬاران و ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣﺮدم اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺤﯿﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﯿﻔﺘﺪ )ﻣﺎﺟﺪي و ﻫﻤﮑﺎران.(14-15 :1389 ، ﺗﺮاﻧﺴﯿﮏ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﭘﯿﺸﮕﺎﻣﺎن ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي را در ﺳﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﮐﺮده اﺳﺖ: ﻧﻈﺮﯾﻪ ي اﺗﺼﺎل ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ:اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻄﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﻋﻨﺼﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮي دﯾﮕﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽ دﻫﺪ .ﺧﻂ در اﯾﻨﺠﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﯿﺎﺑﺎن ،ﭘﯿﺎده رو ﯾﺎ ﻓﻀﺎي ﺑﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﯽ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﺼﻮر ﮐﻨﻨﺪه اش ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﺠﺎد ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ از اﺗﺼﺎل و ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻓﻀﺎ ﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺷﻮد، ﺳﺎﺧﺘﺎري ﮐﻪ در آن ،ﺣﺮﮐﺖ و ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﺗﻮﺳﻠﯽ.(61 :1372 ، ﻧﻈﺮﯾﻪ ي ﺷﮑﻞ– زﻣﯿﻨﻪ:ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﮔﺸﺘﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﺷﮑﻞ– زﻣﯿﻨﻪ )ﺗﻮده– ﻓﻀﺎ( در ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻧﺰج ﮔﺮﻓﺖ .اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻮده ﺷﮑﻞ و ﻓﻀﺎي ﺑﺎز ﺧﺎﻟﯽ زﻣﯿﻨﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ .ﻫﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﺷﻬﺮي اﻟﮕﻮي ﺧﺎص ﺑﺮاي ﺗﻮده و ﻓﻀﺎ دارد، اﻣﺎ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻮﻓﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺎن ﺗﻮده و ﻓﻀﺎ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﻣﺜﺒﺖ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ (Ashihara,
) .1983: 86اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺤﺪوده اي از زﻣﯿﻦ ﯾﺎ ﻓﻀﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎز در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮده ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﻗﺮار دارد و در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن آزاد ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ .ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯿﺎن ﺗﺼﻮﯾﺮي اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ،ﺗﺼﻮﯾﺮي دو ﺑﻌﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ،اﻧﺪازه ي ﻓﻀﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﺗﻮده ي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ و ﺑﺤﺚ در آن ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ارﺗﺒﺎط ﻓﻀﺎﻫﺎ اﺳﺖ )ﺗﻮﺳﻠﯽ.(61 :1372 ،
8
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
ﻧﻈﺮﯾﻪ ي ﻣﮑﺎن:ﻓﻀﺎي ﮐﺎﻟﺒﺪي ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﮑﺎن ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ ،ﻫﻨﻮز ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﻣﺤﺘﻮاي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ- ﺗﺎرﯾﺨﯽ و آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻓﻀﺎ را ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ .اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ي ﻧﯿﺎزﻫﺎي آدﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و ارزﺷﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ– ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ادراك ﺑﺼﺮي ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )ﺗﻮﺳﻠﯽ .(61 :1372 ،ﺷﻮﻟﺘﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ» :اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﮑﺎن ﺑﺮ درك ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺎﻟﺒﺪي اﺳﺖ .ﻓﻀﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﮐﺎﻟﺒﺪي زﻣﯿﻨﯽ ﺧﺎﻟﯽ ،اﻣﺎ داراي ﻣﺤﺪوده و ﻫﺪف اﺳﺖ ﮐﻪ اﺷﯿﺎ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯽ دﻫﺪ ،وﻗﺘﯽ ﻓﻀﺎ ﻣﺤﺘﻮاي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﻣﮑﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد .وﯾﮋﮔﯽ ﻣﮑﺎن ،ﻫﻢ اﺷﯿﺎﯾﯽ را ﮐﻪ داراي ﺷﮑﻞ ،ﺑﺎﻓﺖ و رﻧﮓ اﺳﺖ در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻫﻢ رواﺑﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺮور زﻣﺎن اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد« ).(Norberg-Schults; 1980 2-4ﻧﻮرﺑﺮگ ﺷﻮﻟﺘﺲ
روﯾﮑﺮد ﭘﺪﯾﺪار ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺟﻮاﻧﺐ ذﻫﻨﯽ و ﺗﺠﺮﺑﯽ رواﺑﻂ ﻓﺮد و ﻣﺤﯿﻂ ﺗﻤﺮﮐﺰ دارد و ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ،اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻠﻖ و ﺟﻬﺖ ﮔﯿﺮي اﺣﺴﺎس ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﮑﺎن ﻫﺎ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ .ﻣﺮدم ،ﻣﮑﺎن ﻫﺎ و ﻣﮑﺎن ﻫﺎ ،ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﮔﺮﭼﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ،ﺟﺪا از ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ،اﻣﺎ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ .ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻟﺒﺪي ،زﻣﺎﻧﯽ ﻣﮑﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﯽ ،اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد. وﻗﺘﯽ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ ،ﻣﮑﺎن ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ .ﻣﮑﺎن ،ﻗﻠﻤﺮوي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺪ در ﮐﺠﺎﺳﺖ و ﮐﯿﺴﺖ ).(Stokols, 1987: 32 ﺷﻮﻟﺘﺲ ،ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ» :اﻧﺴﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد را در درون ﻧﻈﺎم آﻓﺮﯾﻨﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .اﯾﺠﺎد راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﮑﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ي دﺳﺖ اﻧﺴﺎن و ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻫﺪف ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد :ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ درك ﺧﻮد را از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ در آورد ،دوم ،اﻧﺴﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن آﻧﭽﻪ ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﻓﺎﻗﺪ آن اﺳﺖ ﻣﻮﻗﻌﯿﺘﯽ ﺧﺎص را ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ،اﻧﺴﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ درك ﺧﻮد را از ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﮐﻨﺪ« (Norberg –schulz, 1980:
) .17ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻌﺎﺻﺮ ،اﻓﺮاد را ﺑﺪون ﺣﺲ آﮔﺎﻫﯽ از اﻫﻤﯿﺖ ﻋﻤﯿﻖ و ﻧﻤﺎدﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﻫﺎ رﻫﺎ ﮐﺮده و ﻧﻘﺶ ﻣﮑﺎن ﻫﺎ را در ﻫﻮﯾﺖ ﺷﻬﺮي ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ .از اﯾﻦ رو ﺑﯽ ﻣﮑﺎﻧﯽ را در ﺷﻬﺮ رواج داده ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ي آن اﺣﺴﺎس از ﺧﻮدﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ اﺳﺖ .در واﮐﻨﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ،ﻧﻮرﺑﺮگ ﺷﻮﻟﺘﺲ واژه ﻫﺎي ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ ﻣﮑﺎن ﯾﺎ روح ﻣﮑﺎن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮد ).(Waynne, 1981: 55 ﻧﻈﺮﯾﻪ ي روح ﻣﮑﺎن:ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ،ﻣﮑﺎن ﻫﺎ ﮐﻞ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن– ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ .ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن درﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻘﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﺎﻟﺒﺪي و رواﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﮑﺎن دارد ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ روح ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ
9
ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ(
ﮐﺮدﻧﺪ اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي داﺷﺖ .روح ﻣﮑﺎن ،ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﻫﺴﺘﯽ »ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ« روح ﺧﻮد را داراﺳﺖ .روح ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم و ﻣﮑﺎن ﻫﺎ ﻫﺴﺘﯽ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ ﺗﺎ ﻣﺮگ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ .اﯾﺪه ي ﻣﮑﺎن ،در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ اﺻﻮﻟﯽ را ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺖ ﻣﮑﺎن در ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﺎ آﯾﻨﺪه ﭘﯿﻮﻧﺪ زﻧﺪ؛ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﻻزم اﺳﺖ ﻗﻮاﻋﺪ از ﭘﯿﺶ ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و در درون آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ).(Waynne, 1981: 55 -5ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي در زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ راﺑﻄﻪ اي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ،ﻣﻌﻨﯽ ،ﻓﻀﺎ و ﻣﮑﺎن ﻻزم اﺳﺖ .ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارزش ﻫﺎ ،ﺑﺎورﻫﺎ ،ﺟﻬﺎن ﺑﯿﻨﯽ و ﻧﻈﺎم ﻫﺎي ﻧﻤﺎدي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﻮد ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ را ﺑﻪ ﻣﮑﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ .ﭼﻮن زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﺟﺘﻤﺎع ﭘﯿﻮﻧﺪ دارد .از اﯾﻦ رو ،ﻣﻔﻬﻮم ﻣﮑﺎن را ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ واژه ﻓﻀﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺷﻮﻟﺘﺲ ﻫﻢ ﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ وﻇﯿﻔﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزان اﯾﺠﺎد ﻣﮑﺎن ﻫﺎي ﭘﺎﯾﺪاري اﺳﺖ، ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﻨﺎﺳﺐ را ﻣﯿﺎن زﻣﯿﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ،ﮐﺎﻟﺒﺪي ،ﻧﯿﺎزﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮاﻫﻢ آورد .ﺑﺤﺚ آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ روي ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﮑﻠﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ،زﯾﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺷﮑﻞ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و ﻣﻌﻨﯽ در زﻣﯿﻨﻪ اي ﮐﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد درك ﻣﯽ ﮔﺮدد. در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ي ﺧﻮد ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ. ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﻌﯽ دارﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺮدم ﻓﺮض ﮐﻨﻨﺪ و از درﯾﭽﻪ ي دﯾﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ .ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﻓﻨﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ي ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ و اﻧﺠﺎم ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻫﺎ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺮاﺟﻊ
-1ﺑﺤﺮﯾﻨﯽ ،ﺣﺴﯿﻦ ،(1377) ،ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ،اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان :ﺗﻬﺮان. -2ﭘﺎﮐﺰاد ،ﺟﻬﺎﻧﺸﺎه ،(1376) ،ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ﭼﯿﺴﺖ ،ﻣﺠﻠﻪ ي آﺑﺎدي ،وﯾﮋه ي ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﻬﺮي ،ﺳﺎل ﻫﻔﺘﻢ ،ﺷﻤﺎره ﺑﯿﺴﺖ و ﭘﻨﺠﻢ ،اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﻣﻌﻤﺎري اﯾﺮان. -3ﺗﻮﺳﻠﯽ ،ﻣﺤﻤﻮد و ﺑﻨﯿﺎدي ،ﻧﺎﺻﺮ ،(1372) ،ﻃﺮاﺣﯽ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي .2ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺷﻬﺮﺳﺎزي و ﻣﻌﻤﺎري اﯾﺮان :ﺗﻬﺮان. -4ﺗﻮﻻﯾﯽ ،ﻧﻮﯾﻦ ،(1380) ،زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮاﯾﯽ در ﺷﻬﺮﺳﺎزي ،ﻣﺠﻠﻪ ي ﻫﻨﺮﻫﺎي زﯾﺒﺎ ،دوره دﻫﻢ ،داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. -5ﺳﯽ ﺑﺮوﻟﯿﻦ ،ﺑﺮﻧﺖ ،ﺗﺮﺟﻤﻪ ي راﺿﯿﻪ رﺿﺎزاده ،(1383) ،ﻣﻌﻤﺎري زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا ،ﻧﺸﺮ ﺧﺎك :ﺗﻬﺮان. -5ﻓﮑﻮﻫﯽ ،ﻧﺎﺻﺮ ،(1383) ،اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻬﺮي ،ﻧﺸﺮ ﻧﯽ :ﺗﻬﺮان. -6ﻗﺒﺎدﯾﺎن ،وﺣﯿﺪ ،(1386) ،ﻣﺒﺎﻧﯽ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﻣﻌﻤﺎري ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻏﺮب ،دﻓﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ :ﺗﻬﺮان.
10
(ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎري و ﺷﻬﺮﺳﺎزي اﻧﺴﺎﻧﮕﺮا )داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ ﻗﺰوﯾﻦ
ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت، ﺷﻬﺮ ﻧﺸﺎن دار ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷﻬﺮ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮا،(1389) ، زﻫﺮااﻟﺴﺎدات، ﺣﻤﯿﺪ و ﺳﻌﯿﺪه زرآﺑﺎدي، ﻣﺎﺟﺪي-7 . ﺷﻤﺎره ي ﺳﻮم، دوره ي ﺳﻮم،ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ اﯾﺮان . ﺷﻤﺎره ﺷﺼﺘﻢ، ﺳﺎل دﻫﻢ، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ زرﯾﺒﺎر، ﻫﻮﯾﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﺤﻠﯽ، ﻣﻌﻤﺎري،(1385) ، ﺻﻼح اﻟﺪﯾﻦ، وﯾﺴﯽ-8 9. Ashihara, Y. (1983) The Aesthetic Townescap, Trans. Lynne E. Riggs, Cambridge: MIT Press. 10. Cowan, R. (2005). The Dictionary of Urbanism, Tisbury: Streetwise Press. 11. Norberg-Schulz, C. (1980). Genius Loci: Toward the Phenomenology of Architecture, New York: Rizzoli. 12. Sennott, R. S (ed.) (2003). Encyclopedia of 20th-century architecture, New York: Routledge. 132.Stokols, D & Altman, I. (1987) Handbook of Environmental Psychology, New York: John Wiley & Sons. 14. Trancik, R. (1986). Finding Lost Space: Theories of Urban Design, New York: Van Nostrand Reinhold. 15. Waynne,A. (1981). Skylines Understanding & Molding Urban Silhouettes, Chichester: John Wiley& Sons.
11
