Do centro á periferia: español e portugués como linguas de contacto no discurso político en Galicia

Share Embed


Descrição do Produto

Do centro á periferia

Español e portugués como linguas de contacto no discurso político en Galicia Xosé Luís Regueira Instituto da Lingua Galega - USC Real Academia Galega V Jornadas de Lingüística Hispánica Universidade de Lisboa, 12-13 abril 2016

Centros e periferias • Socioloxía e teorías de desenvolvemento: Raúl Prebisch ─ CEPAL (Pérez Caldentey et al. 2012) • Galicia = periferia?

Centros e periferias • McLuhan (CBC 1970): “You could run the world’s biggest factory in a kitchen by computer [...]. The computer, literally, could run the world from a cottage”. • Agustín Fernández Paz: “Cando eu escribo o centro do mundo está na miña mesa de traballo”. • McLuhan: modelo de “centro sen marxes” (Marschessault 2005): modelo cultural. • España: institucións, medios de comunicación, política, economía, transportes…: estado moi centralizado, a pesar do discurso oficial. • Problema cultural: “Madrid y provincias”

Centros e periferias

Galicia como periferia • Grupos empresariais (La Voz de Galicia) e institucionais (TVG) de comunicación: Galicia como “rexión” de España (Madrid). Construción discursiva de nacionalismo español. • Información da TVG non pensada desde Galicia: televisión española en galego que, casualmente, emite para Galicia. – Coincidencia de noticias TX con TD (axencias) – Sucesos de zonas de España sen conexión nin relevancia para Galicia – Non hai información de Portugal

• Medios configuran as “comunidades imaginadas” (Anderson 1991): “un espace social de consensus, une communautée d’identités partagées, de reconnaissance réciproque” (Akoun 1997)

Galicia como periferia • Galicia fica dentro do espazo mediático, político, social e económico do estado español. • Portugal: a pesar de Schengen, a fronteira segue aí. • Discursos producidos e reproducidos na actividade política e a través dos medios: temas, discusións, opinión pública, referencias culturais e lingüísticas (modelos discursivos, procedementos retóricos, metáforas...) • Caixa B / saco azul

España como periferia • Periferia de Europa (Bruxelas) e dos centros de decisión mundiais: Imperio (Empire, Hardt & Negri 2001). • Paradigma ideolóxico e cognitivo: “globalización”: “it has spawned its own discourses-on-globalization, thus making it into a self-conscious and seemingly autonomous political, economic, cultural and intellectual project” (Blommaert 2010). • Linguas: non aldea global (McLuhan), senón nunha intricada rede de aldeas, vilas, cidades, veciñanzas e comunidades (Blommaert 2010): superdiversidade (Blommaert & Rampton 2011). • Ameaza / oportunidade (Hardt & Negri 2001, Warshawer 2000). – Tradución de parte do Ulysses de Joyce (1926): independencia intelectual e cultural respecto dos centros de poder hexemónicos (McKevitt 2003):

Discurso político • Marco político institucional • Imítanse e adáptanse tradicións discursivas (Koch 1997; Oesterreicher 1997; Kabatek 2005) e os marcos cognitivos elaborados nos centros de produción ideolóxica. • Ausencia de tradicións discursivas propias. Contacto intenso co español /vs/ escaso contacto co portugués. • Esfera pública (Öffentlichkeit, Habermas 1962): área da vida social en que individuos e grupos se reúnen para discutir cuestións de interese común e crear xuízos e valoracións, e así exercer influencia na acción política.

Esfera pública e política • 1916-1936: discusións, debate, discurso político en galego, mais sempre inserido na política española (estatuto de autonomía). • 1936: clausurada violentamente. • Anos 1960: lenta recuperación (clandestinidade, agrupacións culturais...). • Simboliza a loita contra a ditadura: lingua de comunicación e de traballo dos partidos nacionalistas > partidos de esquerda (PCE, MC, ORT, etc.) e sindicatos.

A lingua da política

• Fraga 1977 (xerais) España, lo único importante

Fraga 1981 (autonómicas)

Galego coma ti

A lingua da política

A lingua da política

Galego e portugués: continuidades

Cintra (1971)

Contacto e tópicos • Contacto de fronteira: festas, romarías, contrabando (Kavanagh 2011) • Actitudes ambivalentes: “falan coma nós” / “falan o portugués” (Santos & Suárez 2014) • Incremento dos intercambios: “jueves de portugueses” (Vigo), Santiago. • Estereotipos negativos sobre os portugueses (Medeiros 2003, 2006): “pobreza”, “atraso”. “Portugueses” como apelativo ofensivo (Celta). • Tópicos: “Quen quere casar con João?” (Tunai show TVG) • Consciencia da semellanza lingüística: mantemento do galego en Portugal e do portugués en Galicia.

O portugués e a estandarización do galego • Portugal: papel na construción ideolóxica da nación galega (Torres 1999, Medeiros 2006) • Portugués como elemento retórico: prestixio (“padre del portugués”, Hermida 1996) • Estandarización independente (contacto co español) • Propostas reintegracionistas (achegamento / adopción do estándar escrito portugués): presenza en ámbitos do nacionalismo galego. • Importancia crecente do portugués como lingua de referencia para o estándar.

O portugués e a estandarización do galego • As escollas normativas deben ser harmónicas coas das outras linguas, especialmente coas romances en xeral e coa portuguesa en particular, evitando que o galego adopte solucións insolidarias e unilaterais naqueles aspectos comúns a todas elas. Para o arrequecemento do léxico culto, nomeadamente no referido aos ámbitos científico e técnico, o portugués será considerado recurso fundamental, sempre que esta adopción non for contraria ás características estruturais do galego (RAG & ILG 2003)

Portugués en Galicia • Estándar y lengua culta: – Formas léxicas: orzamento, adestrar, parafuso… – Formas históricas non presentes na lingua popular: -bel (amábel / amable), -aría (zapataría / zapatería), até / ata, alén de, se callar…. – Selección de certas formas pola súa coincidencia co portugués: -ais (animais), sexa (subj. de ser), ía (imp. de ir), igrexa… (Regueira 2003)

Plurales: –al > ais (animais, currais…)

100%

animais animaes animals animás animales

90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1800-1859 1860-1899 1900-1939 1940-1969

1970

1980

1990

2000

Morfología verbal: Subj. de ser: Sea / seña / sexa…

100%

sexa

90%

seña

80%

sea

70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1800-1859

1860-1899

1900-1939

1940-1969

1970

1980

1990

2000

Portugués en Galicia • Minorías intelectuais, construtores de ideoloxías: a lingua escrita, coñecemento erudito, mais non a lingua e a cultura popular • “apropriação de aspectos muito selectivos da cultura portuguesa. Surgem-nos como percepções estereotipadas, invariavelmente positivas, mas, por regra muito desfasadas do que é familiar e julgado relevante no quotidiano dos nativos do país vizinho” (Medeiros 2006) • “Nos meios nacionalistas lusófilos é possível (…) conhecer pessoas jovens capazes de citarem Guerra Junqueiro ou Teixeira de Pascoaes” (…) “conhecimento quase embaraçoso para mim da literatura e da historia (…) portuguesas. (…) uma citação do humorista mais popular em Portugal dos últimos vinte anos, Herman José, deixando o meu interlocutor bastante perplexo e a pedir explicações (…)”

Corpus • Eleccións 2012: Debates TVG e sesión de investidura: réplicas (discursos lidos) • 4 cabezas de lista: Feijoo, Vázquez, Jorquera, Beiras.

Feijoo

Feijoo • Fonética: 5 vogais tónicas, vogais finais [o] [a] [e] ≈ español (non [ɪ] [ɐ] [ʊ]) • no[n] / no[ŋ] o sei • non distingue as [ás] veces entre a verdá i a mentira • contra crisi ‘contra a crise’ • o primer problema ‘primeiro’ • estos, destos ‘estes, destes’ • necesidá, responsabilidá… • opciós, millós

Feijoo • Clíticos: eu lles propoño claramente / a vostede lle preocupa / vostede me cita a páxina do SERGAS / pero lle vou a dar unha boa noticia

– Cando cheguei a [á] Xunta, me atopei sen un plan estratéxico e me atopei cunhas contas non controladas

• • • • • •

Galicia sin dúbida Dende, a pesares, conseguir o que xa conquerimos Presupuestamos, presupuestaria / presupostos pasaron todo o rato Hai comunidades que teñen pechado a cal e canto a billa dos mercados

Vázquez

Vázquez • Fonética: vogais tónicas e átonas típicas do galego. • Rotacismo: [ɹ] miɹmo, daɹ galegas, óɹ mozos, daɹ familias, onde noɹ levou, trescentoɹ millóɹ de euros, os sete millóɹ de euros milloɹ gastados… • tamén-o teño eu aquí • vostede sigue empeñao en escapar hacia diante / vosté • esta crisis • Acciós, inversiós, millós, administraciós, decisiós • dereitos sociales, comerciales, medidas fiscales, testimoniales, niveles • para / pa

Vázquez • Clíticos: – – – – – – – – –

perdón | o sabe vosté | e o sabe toda Galicia cando queira un contrato de Pemex llo deseño eu llo darei ó final e lle vou explicar como son os contratos de Pemex pero onte -| hoxe | nos depertamos con con algo tremendamente grave | nos despertamos cun informe do Consello de Contas en vez de estar á cabeza .... nos poñemos nos puntos de cola esta crisis nos vén a dicir dende logo eu o quero plantexar o teño claro o saben ben os nosos doentes

• Eu faleino onte e repítoo hoxe

Vázquez • -dade: Credibilidade, sanidade / utilidá – Fiscalidá / fiscalidaz / fiscalidade

• Galicia • Léxico: ós problemas da calle

– calidade da enseñanza / ensino público – temos que conquerir que Galicia exerza o seu autogoberno

• Fraseoloxía: cando poñamos esto en orden e abandonemos esa senda que nos leva a galope tendido hacia o abismo

Jorquera

Jorquera • Fonética: 5 vogais, a = á: está as [ás] ordes, a [á] crise… – [n]: oposición-o [ó] bipartito, un-emprazamento, o último en-enterarse, en-Europa, ten-un programa [ten]… – É o’spital de vigo | un-hospital de Vigo | qu’é a demostración...

• Formas de contacto: debatir, cúmplao, financieiro, diseñar, personal, mismo…

Jorquera • Clíticos:

– e agora o señor Rajoy o sube moito máis – vostede se empeña en decir… – vostede pasouse a lexislatura pasada (...) intentando eludir as súas responsabilidades

• Fraseoloxía:

– enxugar o déficit, se queda tan ancho… – que veña deus i-o vexa, o conto da boa pipa – non nos venda os mundos de Yupi

Jorquera • Selección de opcións normativas máis achegadas ao portugués: -bel (posibel, pero imprescindible), até (e hasta), Galiza… • orzamentos / presupuestario • Formas do portugués: eleitoral, a ese respeito, aceitar, escreber, simplesmente… • Hipergaleguismos: que condea a [á] ruína

Sociolingüística da terceira vaga • Terceira vaga da sociolingüística (Eckert 2012): – “The principal move in the third wave then was from a view of variation as a reflection of social identities and categories to the linguistic practice in which speakers place themselves in the social landscape through stylistic practice”.

• Esta visión “emphasizes the role of the individual as an ‘active agent’ who is continually constructing ‘social meaning’” (Labov 2002).

Identidade en interacción • Identidade (Bucholtz & Hall 2005):

– “identity is the product rather than the source of linguistic and other semiotic practices and therefore is a social and cultural rather than primarily internal psychological phenomenon”

• Créase na interacción:

– “The linguistic resources that indexically produce identity at all these levels are therefore necessarily broad and flexible, including labels, implicatures, stances, styles, and entire languages and varieties. Because these tools are put to use in interaction, the process of identity construction does not reside within the individual but in intersubjective relations of sameness and difference, realness and fakeness, power and disempowerment”.

Indexicalidade • Indexicalidade (Silverstein 2003, 2014): a lingua é reflexiva: “language is always about itself, no matter what else it is also about” (Johnstone 2010). • Formas lingüísticas están vinculadas con identidades sociais, explicita ou indirectamente. • Indexicalidade primaria: p.e. unha forma dialectal indexa orixe (xeográfica e/ou social). Secundaria: indexa valores ideolóxicos ou doutro tipo asociados a esa forma (ligazón co grupo social, ideoloxía lingüística, política…).

Indexicalidade • Fonética: orixe rural ou semirrural / urbana. Secundariamente ideoloxías lingüísticas e sociais. • Campaña 2012: Feijoo “neno da aldea” (vs. Beiras, ‘señorito’): fonética indéxao con orixe e/ou formación non rural. Formas de contacto (españolismos, clíticos…): clases urbanas. • Vázquez: orixe galegofalante: rural ou semirrural. Vinculación coas clases galegofalantes (pertenza e fidelidade). Valoracións negativas desde o mundo urbano.

Indexicalidade • Variedade social de prestixio: – “Os que se expresan nas variedades con acento galego percíbense como un grupo social pouco dotado para o éxito social, mentres que os que o fan en lingua galega cunha fonética similar á do castelán son caracterizados como un grupo innovador e socialmente competente, se ben espertan escasos sentimentos de empatía social na mocidade” (González 2003: 185).

Indexicalidade • Variedade social de prestixio: – “Os que se expresan nas variedades con acento galego percíbense como un grupo social pouco dotado para o éxito social, mentres que os que o fan en lingua galega cunha fonética similar á do castelán son caracterizados como un grupo innovador e socialmente competente, se ben espertan escasos sentimentos de empatía social na mocidade” (González 2003: 185).

Indexicalidade • Léxico e sintaxe do discurso político: profesionalidade (coñecedores das prácticas lingüísticas e sociais). Competencia. • Formas gramaticais de contacto (clíticos): contacto urbano. • Indexicalidade de 2ª orde: Feijoo e Vázquez ideoloxías lingüísticas orientadas ao español. Non asociados aos valores da tradición galeguista. • Feijoo (discurso lido): “Nunca se apagou o lume da galeguidade.En todas as épocas históricas houbo sempre galegos bos capaces de mantelo aceso, e galegos xenerosos que entregaron o mellor de si para que a súa terra seguira viva.”

Indexicalidade • Jorquera: urbano, contacto co español + ideoloxía, pertenza aos grupos nacionalistas . • Marcadores (-bel, Galiza, uso de lusismos): táctica de distinción (Bucholtz & Hall 2007; Bourdieu 1979): oposición a grupos non nacionalistas e sectores nacionalistas menos radicais. • Non indexa ideoloxía reintegracionista: escasos lusismos (variantes fonéticas), non formas gramaticais. Pertenza ideolóxica e de partido. • Galicia/Galiza funciona como un marcador ideolóxico. • Herrero (2011: 77): “é um erro fazer uma inferência rígida que identifique o independentismo com o reintegracionismo linguístico”

Beiras

Beiras • Fonética: galego (algúns timbres: mull[e̞]res, tam[e̞]n l[e̞]va // vɔtaron en contra): non rural. • Formas non estándar: Bueno…; plurais: decisiós, Naciós Unidas… • Escasas formas de contacto na gramática (nin sequera se sabe a capa dos libros) e léxico (persona, invertir, convertir, traicionaron) • Galiza • Frases: – sacar de quicio, correa de transmisión, de piñón fixo, barra libre… – que fagan de nós un pandeiro / como meigas chuchonas das enerxías cívicas i os recursos naturais da cidadanía galega

Beiras • Discurso escrito moi elaborado (lingua literaria):

– Inf. persoais: prohibiren, esborrallaren, serviren, sermos… – Portugués: níveis, suportábel, responsábeis, parlamentar, nen, até, simples, simplesmente… – Hipergaleguismos: disfroitar, conquerir a xustiza, verquer, mediciña preventiva, republicáns… – Formas literarias: feble, xiria, sobardar / eiquí, iles… – “Para min o equivalente actual da muller protagonista anónima do poema rosalián, alén de calquera das mulleres maltratadas hoxe en día, tamén leva nome femenino: élles Galiza, élles a cidadanía galega do común, roubada, espoliada, asoballada, desprezada, aldraxada, vítima da inmisericorde cobiza da plutocracia financeira e da inxustiza empoleirada no poder político”

Autoridade e idade • Contido, lingua, ton, nivel de abstracción, temas…: salto de escala (Blommaert 2010). • Trazos de discurso académico: referencias á literatura (Dickens, Flaubert), historia (Robespierre), arte (Rodin), ensaio (Albert Memmi, Machiavelli), e sobre todo sociólogos, politólogos e economistas: Boaventura de Sousa Santos, Eric Hobsbawn, Giovanni Arrighi, Michael Hudson, William Black, e varios máis. • “Cando Benito Pérez Galdós... por certo, o señor presidente dixo que era un pensador... si, como xa dixo unha vez que Picasso era catalán e outra vez dixo que Rosalía escribira Poemas gallegos... porque nin sequera se sabe a capa dos libros, non sei, seguro que os leu, pero todo o mundo pode perder a memoria, pois tamén Galdós é un pensador!”

Autoridade e idade • Indexa autoridade e pertenza a unha elite intelectual. • Calquer (...) que lle faga, como non quere facer o esforzo de entrar nela, de analizala e de ver como a pode rebater, que lle pasan papelitos feitos por outros que son (...) pois entón vosté recurre ao que é máis doado. • Cales son os seus referentes intelectuais? (…) non sabe o que é un referente intelectual. O de Rajoy é o Marca. Sabémolo. • Constrúe unha oposición entre el = economista político, teórico / Feijoo = contable – “limitáronse a xestionar en Galiza os ditados e intereses do poder central español como quen administra o servizo privatizado de correos –que seica é a súa verdadeira especialidade, non si, señor Núñez?.”

Defensa: elitismo e conexión co pobo • Acusación de elitismo: réplica: “Era absolutamente previsible que o primeiro que dixese fose máis ou menos o que dixo: que eu confundo esto coa universidade.” • as fábricas son universidades... a ciencia do proletariado, está definido polos sociólogos (…) Eu aprendín moitísimo dende que vivimos por exemplo nunha aldea de Brión (…) labregos vellos coma Apolinar, Roxelio, da Nieves... (…) e non foron á universidade. • á miña edade comprenderán que... • Construción da idade: léxico, estruturas indexicais: cultura política dos anos 1960-70 / valoración e fidelidade á tradición galeguista (Castelao, Otero Pedrayo, etc.): disfroitar, eiquí…

Conclusión • Utilización das formas de contacto combínase de xeitos complexos e variados. • Formas do español: – a) lingua falada popular – b) lingua profesional (indexador de urbanidade, competencia, modernidade)

• Portugués (elementos selectivos):

– a) conexión con tradicións nacionalistas – b) recurso elitista indexador de nivel sociocultural (clase) y de pertenza ideolóxica.

• Tradición discursiva española, agás Beiras: enraizado na tradición cultural propia, máis intelectual e académico ca político (elitismo). • Comprendermos os actos lingüísticos? As linguas non son externas aos falantes.

Referencias • • • • • • • • • • •

Akoun, André (1997): Sociologie des communications de masse. París: Hachette. Anderson, Benedict (2006): Imagined communities. London / New York: Verso. Bucholtz, Mary & Kira Hall (2005): “Identity and interaction: a sociocultural linguistic approach”. Discourse Studies 7, 585-614. Blommaert, Jan (2010): The sociolinguistics of globalization. Cambridge: Cambridge University Press. Blommaert, Jan & Rampton, Ben (2011): “Language and superdiversity”, Diversities 13, 2, 1-20. Bourdieu, Pierre (1979): La distinction. Critique du jugement social. Paris: Minuit. Bucholtz, Mary & Kira Hall (2005): “Identity and interaction: a sociocultural linguistic approach”. Discourse Studies 7, 585-614. Bucholtz, Mary & Kira Hall (2007): “Language and identity”, in A. Duranti (ed.): A companion to Linguistic Anthropology. Oxford: Blackwell, 369-394. Cintra, Luís F. Lindley (1971): “Nova proposta de classificação dos dialectos galegoportugueses”, Boletim de Filologia 22 (1964–1971), 81–116. Freixeiro Mato, Xosé Ramón (2009): Lingua de calidade. Vigo: Xerais. González, Manuel (dir.) (2003): O galego segundo a mocidade. A Coruña: RAG.

Referencias • • •

• • •

• •

Habermas, Jürgen (1962): Strukturwandel der Öffentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft. Darmstadt / Neuwied: Luchterhand, 198314. Hardt, Michael & Antonio Negri (2001): Empire. Cambridge, Ma.: Harvard University Press. Hermida, Carme (1996): “Galego e portugués durante o século XIX (1840-1891)”, in R. Lorenzo & R. Álvarez (eds.): Homenaxe á profesora Pilar Vázquez Cuesta. Santiago de Compostela: Universidade, 107-119. Kabatek, Johannes (2005): “Tradiciones discursivas y cambio lingüístico”, Lexis 29, 2, 151177. Kavanagh, William (2011): “Identidades en la frontera luso-española: permanencias y transformaciones después de Schengen”, Geopolítica(s) 2, 1, 23-50. Koch, Peter (1997): "Diskurstraditionen: zu ihrem sprachtheoretischen Status und ihrer Dynamik", in B. Frank et al. (Hrsg.): Gattungen mittelalterlicher Schriftlichkeit. Tübingen: Narr, 1997,43-79 Marschessault, Janine (2005): McLuhan. London: Sage. McKevitt, Kerry Ann (2003): “Cuestións pasadas por algo: a tradución para o galego do Ulysses de James Joyce”, en James Joyce, Ramón Otero Pedrayo: Fragmentos de Ulises, 1926. Vigo: Galaxia, 7-51.

Referencias • • •

• • • • • • •

Medeiros, António (2006): Dois lados de um rio. Nacionalismo e entongrafias na Galiza e em Portugal. Lisboa: ICS. Oesterreicher, Wulf (1997): "Zur Fundierung von Diskurstraditionen", in B. Frank et al. (Hrsg.): Gattungen mittelalterlicher Schriftlichkeit. Tübingen: Narr,, S. 19—41.

Pérez Caldentey, Esteban, et al. (2012? ): Raúl Prebisch (1901-1986): un recorrido sobre las etapas de su pensamiento sobre el desarrollo económico. Santiago (Cl): CEPAL – Naciones Unidas.

RAG & ILG (2003): Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego. A Coruña: RAG / ILG. Regueira, Xosé Luís (2003): “Lingua falada e estándar escrito: o galego desde o Rexurdimento á modificacion ortografica do 2003”, Galicia desde Salamanca 4. Salamanca: Universidade, 185-220.

Santos, Irene & Soraya Suárez (2014): “Percepción e actitudes lingüísticas na fronteira galego-portuguesa. Unha aproximación á perspectiva ourensá”, in X. Sousa et al. (eds.): Lingua e identidade na fronteira galego-portuguesa. Santiago de Compostela: CCG / ILG, 91-113. Silverstein, Michael (2003): “Indexical order and the dialectics of sociolinguistic life”, Language & Communication 23, 193-229. Silverstein, Michael (2014): “The race from place: dialect erradication vs. the linguistic “authenticity” of terroir”, in V. Lacoste et al. (eds.): Indexing authenticity. Sociolinguistic perspectives. Berlin / Boston: de Gruyter, 159-187 Torres Feijoo, Elias (1999): “Cultura portuguesa e legitimaçao do sistema galeguista: historiadores e filólogos (1880-1891)”, Ler História 36, 273-318. Warshawer, Mark (2000): “Language, identity, and the Internet”, en B. Kolko, L. nakamura & G. Rodman (eds.): Race in cyberspace. New York: Routledge, 151-170 .

Lihat lebih banyak...

Comentários

Copyright © 2017 DADOSPDF Inc.