Horizonte post-2015: cara novas metas globais de desenvolvemento sostible

IGADI Annual Report 2014-2015

Na procura de alternativas

G En Galicia temos opinión do Mundo

IGADI Annual Report 2014-2015

Na procura de alternativas

Dirección: Xulio Ríos. Equipo colaborador: Marcelo Javier de los Reyes, David Alvarado, José Mateo Rodríguez, Manuel Martínez Justo, Víctor Manuel Manríquez González, Jaume Giné i Daví, José Antonio Sanahuja, Roberto Mansilla Blanco, Alfredo Toro Hardy, Manuela Mesa Peinado, Pascual Serrano, Alberto Piris. Maquetación: PositiBos.com ISSN: 1989-9130

2014-2015

Índice 0. Presentación ....................................................................................................................... 4 1. As claves de 2014 1.1 O Estado de Dereito na China .............................................................................................. 8 1.2 Putin sepulta a “posguerra fría” ........................................................................................... 9 1.3 A axenda dos BRICS ........................................................................................................... 10 1.4 Cambio de ciclo en América Latina .................................................................................... 11 1.5 O efecto Estado Islámico .................................................................................................... 12 2. Perspectivas 2015 2.1 CICA, Ruta da Seda e a Casa Común asiática .................................................................... 14 2.2 Palestina ante un Israel “xudeu” ......................................................................................... 15 2.3 As aperturas en Cuba e Irán ............................................................................................... 16 2.4 Colombia na busca da paz .................................................................................................. 17 2.5 A indefinición do proxecto europeo ................................................................................... 18 3. Reflexións por áreas xeográficas 3.1 Antecedentes e perspectivas da CELAC, por Marcelo Javier de los Reyes ....................... 20 3.2 Balance das “primaveras árabes” en Tunicia e Libia catro anos despois: da fráxil esperanza e polarización tunecina ao caos libio, por David Alvarado .............................. 23 3.3 A incorporación da sostibilidade no proceso de desenvolvemento en Cuba José Mateo Rodríguez ....................................................................................................... 25 3.4 Ayotzinapa: a debilidade do Estado mexicano, por Manuel Martínez Justo e Victor Manuel Manríquez González .................................................................................. 28 3.5 Xapón: un balance do “Abenomics”, por Jaume Giné i Daví ............................................ 30 4. Reflexións transversais 4.1 Horizonte post-2015: cara novas metas globais de desenvolvemento sostible, por José Antonio Sanahuja ................................................................................................ 34 4.2 A caída dos prezos petroleiros: Quen a provoca e a quen beneficia?, por Alfredo Toro Hardy ......................................................................................................................... 36 4.3 A información fíxose tamén multipolar, por Pascual Serrano ......................................... 40 4.4 Pandemais globais e axuda humanitaria, por Manuela Mesa .......................................... 42 4.5 A guerra no espazo cibernético, por Alberto Piris ............................................................. 45 5. Personaxes de 2014 Pepe Mújica: a honradez na política ......................................................................................... 47 Alex Salmond: Escocia existe no mapa .................................................................................... 47 Malala Yousafzai: o poder da educación .................................................................................. 48 Hosni Mubarak: a traizón da Primavera árabe ........................................................................ 48 Xi Jinping: o “soño” da China .................................................................................................. 49 Os autores .............................................................................................................................. 50

IGADI Annual Report 2014-2015

4.

| 34

chegar en setembro de 2015 á versión definitiva dos ODS en Nacións Unidas, “Informe

Reflexións transversais

del Grupo de Trabajo Abierto de la Asamblea General sobre los ODS”. A/68/970, 12 de agosto de 2014). Esa proposta reflicte cambios substanciais na concepción do desenvolvemento e as constelacións de poder do sistema internacional, hoxe moi distintas das que caracteri-

4.1 Horizonte post-2015:

zaban o momento de xestación dos anteriores

cara novas metas globais de

ODM. Lonxe do “optimismo liberal” de prin-

desenvolvemento sostible

cipios dos noventa, as tensións do proceso

José Antonio Sanahuja

de globalización —deterioro ambiental, desigualdades crecentes, crises económica e ma-

No ano 2015 coinciden importantes fitos

lestar social, e crecente relevancia dos riscos

na gobernanza do desenvolvemento global.

globais…—, unidas ao ascenso do Sur e a apa-

Ese ano deixan de estar vixentes os Obxecti-

rición de novos actores relevantes, públicos e

vos de Desenvolvemento do Milenio (ODM)

privados, obrigan a deixar atrás a tradicional

adoptados en 2000, e Nacións Unidas terá

visión post-colonial ou “Norte-Sur” dos pro-

que definir e aprobar as metas vixentes ata

blemas do desenvolvemento. Nin o desenvol-

2030, nesta ocasión chamados “Obxectivos

vemento global pode xa limitarse á axenda

de Desenvolvemento Sostible” (ODS). Tamén

dos ODM, centrada na redución da pobreza

en 2015 se adoptará un novo acordo vincu-

extrema, nin o eixe “Norte-Sur” reflicte ade-

lante fronte ao cambio climático, que será

cuadamente as novas constelacións do poder,

parte desas metas.

o desenvolvemento e a economía política in-

Desde 2012, a definición dos ODS foi

ternacional.

obxecto dunha activa “conversación global”

A proposta de ODS de Nacións Unidas

con ampla participación de actores gober-

representa un gran avance como “pacto glo-

namentais e non gobernamentais no mar-

bal para o desenvolvemento”. Recoloca nun

co multilateral de Nacións Unidas que, polo

marco multilateral, máis representativo e le-

seu mandato e condición universal, é o foro

xítimo, a definición das metas globais, coas

adecuado para este propósito. Esta organiza-

coalicións de poder tradicionais nunha po-

ción impulsou un amplo proceso de delibe-

sición menos relevante que no pasado. Sus-

ración, definición da axenda e formación de

citouse unha axenda global e integrada de

consensos, que confluíu no chamado “Grupo

desenvolvemento nas súas dimensións eco-

de Traballo Aberto” (Open Working Group o

nómica, social e ambiental, que por primeira

OWG), que en xullo de 2014 presentou unha

vez aborda cuestións como a pobreza non ex-

proposta inicial con 17 obxectivos e 169 metas

trema, a desigualdade e a inclusión social, o

que será o punto de partida da negociación

crecemento “verde” e os problemas ambien-

intergobernamental na Asemblea Xeral, ata

tais globais, e en especial o cambio climático,

IGADI Annual Report 2014-2015

| 35

aínda que neste último caso as metas estean

humano, con metas máis claras e específicas

supeditadas ao proceso decisorio da CM-

—parte delas as que dan continuidade á axen-

NUCC. Inclúe por primeira vez metas de bo

da mais limitada dos ODM—, e outras mais

goberno e de participación cidadá -aínda que

xenéricas e declarativas, similares aos com-

a palabra “democracia” omitiuse deliberada-

promisos adquiridos noutras instancias mul-

mente— e de paz e seguridade cidadá. É ta-

tilaterais ou en normas legais sobre dereitos

mén unha axenda universal, non limitada aos

humanos, o que pode anunciar compromisos

países máis pobres, con capacidade de adap-

pouco eficaces.

tarse ás diferentes realidades nacionais. Pode

Desde a perspectiva funcional, produ-

interpretarse, por iso, como un marco de go-

ciuse unha marcada “inflación” con 17 obxec-

bernanza do desenvolvemento “multinivel”,

tivos e 169 metas respecto aos 8 obxectivos e

de carácter global pero que ao mesmo tempo,

21 metas dos ODM, sen prioridades claras e

recoñece o principio de subsidiariedade, sen

certo grao de arbitrariedade na súa selección,

o que sería difícil mobilizar a acción colectiva

que dependería menos da súa pertinencia

nun mundo “westfaliano” de Estados sobera-

ou valor intrínseco e más de consensos pre-

nos e de multilateralismo pouco desenvolvi-

existentes, de lóxicas de negociación, e/ou do

do e normas internacionais con reducida im-

éxito das estratexias de incidencia de deter-

peratividade.

minados actores e intereses. As metas sobre

Por outra banda, elaborouse a través

migracións, demografía, responsabilidade

dun extraordinario proceso de “interacción

social da empresa ou construción da paz, por

comunicativa” e de construción dunha ética

exemplo, parecen haber quedado relegadas.

discursiva mediante un amplo proceso de

En moitos casos tamén hai confusión entre

deliberación pública, participación, consul-

fins e medios e algunhas metas propostas

ta e formación de consensos e visións com-

aluden ás políticas a adoptar ou aplicar —cre-

partidas, o que é especialmente relevante en

cemento, industrialización, infraestrutura

termos da súa lexitimidade e eficacia. Como

produtiva…—, e non tanto ás melloras de be-

ocorreu cos ODM, os ODS poden xerar unha

nestar ou dereitos a alcanzar.

narrativa ou telos cunha forte capacidade de

A proliferación de metas e a escasa con-

mobilización dos actores políticos e sociais, o

creción de moitas delas formula varios ris-

que como quedou indicado, é unha condición

cos: por unha banda, a “sobrecarga” de me-

necesaria para o seu cumprimento, habida

tas para gobernos e países con institucións

conta da súa natureza como norma non vin-

débiles, sen que haxa incentivos claros para

culante.

o cumprimento en termos de reputación ou

Existen, sen embargo, importantes de-

apoio internacional, tendo en conta que os

bilidades e riscos nos propósitos e formu-

ODS, aínda tendo carácter universal, pode-

lación destas metas. A proposta responde á

rán traducirse en metas adaptadas a cada

tradicional lóxica diplomática de agregación

país. Como ocorreu cos ODM, os países máis

para acomodar intereses diversos sen unha

atrasados terán que facer máis esforzo, por

priorización definida. Inclúe practicamente

iso non supón necesariamente nin maior re-

todas as demandas e necesidades do progreso

coñecemento nin mais apoio material.

IGADI Annual Report 2014-2015

| 36

Por outra banda, outras metas son im-

no 0,7% obvia os debates, avances e desafíos

precisas e difíciles de operativizar, con indi-

formulados en materia de fontes adicionais

cadores de progreso adecuados e fontes de

de financiamento e da gobernanza global das

datos comparables, o que pode desalentar o

políticas de cooperación. Tampouco se incor-

seu cumprimento. E tamén hai metas pouco

pora a esas axendas aos novos donantes e a

realistas e, nalgún caso, que son simplemente

cooperación Sur-Sur, en parte polo rexeite

irrealizables, aínda que sexan xustas e nece-

dos países emerxentes a asumir obrigas que

sarias. É realista pensar que alcanzará o pleno

se aproximen ás que se esixen, sen demasia-

emprego e o traballo decente a escala univer-

do éxito, aos países avanzados.

sal en 2030, ou que se terán restaurado todos

Considerando todos estes elementos,

e cada un dos ecosistemas danados nese ano?

queda moito traballo por facer. Mais que un

Cando existen imperativos morais e políticos

punto de chegada, a proposta de ODS é un

incontrovertibles que obrigan a reclamar un

punto de partida dun proceso aínda aberto

obxectivo na súa integridade, reclamar me-

e incerto, e suxeito aos vaivéns das negocia-

tas intermedias mais realistas pode ser unha

cións intergobernamentais. A Asemblea Xe-

posición politicamente pouco defendible que

ral, ao longo de 2015, ten ante si o desafío

ninguén quere asumir, levando a resultados

de lograr unha proposta mais concisa e con-

pouco cribles dos que ninguén é responsable.

creta, que permita o seguimento do progreso

Finalmente, a debilidade e continuísmo

e a comparación internacional, sen renunciar

das metas relativas aos chamados “medios de

á ambición, carácter integral e universalida-

aplicación” é un dos aspectos mais precarios

de que habería de presidir o novo conxunto

da proposta. Pode alegarse que esas cues-

de metas globais. Proposta que tamén de-

tións dependen doutros procesos decisorios,

bería ser capaz de establecer unha narrativa

pero non semella ser esa a razón que expli-

convincente e un horizonte mobilizador nos

ca o escaso alcance e ambición das propostas

próximos anos, e de reflectir con claridade

sobre axuda, comercio, regulación financeira,

moral e sentido estratéxico tanto as aspira-

ou acceso á tecnoloxía. Non resulta crible nin

cións colectivas de progreso humano, como

aceptable politicamente a mera reiteración —

as responsabilidades políticas e materiais que

ou “revitalización”, na terminoloxía elixida—

será necesario asumir para facelas realidade.

das metas do ODM 8, formuladas hai quince anos. Ademais de ter sido en gran medida incumpridas, a súa contribución aos ODM foi

4.2 A caída dos prezos petroleiros:

no mellor dos casos parcial, e non se mencio-

Quen a provoca e a quen

nan sequera outras políticas e instrumentos

beneficia?

relevantes, como a fiscalidade internacional,

Alfredo Toro Hardy

o control dos fluxos ilícitos ou os paraísos fiscais, os acordos comerciais, ou as normas

Con Iraq, Libia, Siria e Nixeria prota-

de conduta das empresas multinacionais e o

gonizando serios problemas xeopolíticos,

investimento estranxeiro directo. En materia

os prezos deberían terse movido cara arriba

de axuda ao desenvolvemento, a insistencia

e non cara abaixo. Non obstante, desde os