O Catastro de Ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

September 18, 2017 | Autor: Casa Lagoa de Antela | Categoria: Historia, Patrimonio Cultural, Galicia, Catastro Ensenada, Ourense
Share Embed


Descrição do Produto

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752 Xavier Feixoo

Introducción:

N

o 1750, baixo a dirección do entón ministro de Facenda de Fernando VI, don Zenón de Somodevilla y Bengochea (17021781), I marqués da Ensenada, púxose en marcha unha magna indagación catastral nos territorios e reinos da Coroa de Castela (é dicir, a maior parte de España, excepto as illas, a Coroa de Aragón, Navarra e os Señoríos Vascos (estes últimos pertencentes á Coroa de Castela pero con sistema tributario propio)), prolongándose os traballos de campo ata o ano 1756. É preciso lembrar que nesa época é a Coroa de Castela a que leva o peso do Estado, xa que a Coroa de Aragón tiña unha fiscalidade máis laxa e equitativa que a castelá, e Navarra e os Señoríos Vascos estaban practicamente exentas. Esta indagación sería a base dunha reforma fiscal na que se pretendía racionalizar e facer máis xusto o sistema contributivo; para que isto fose realidade había que coñecer a riqueza de cada un. O obxectivo principal era o de rematar dunha vez por todas coa grande cantidade de impostos que había (alcabalas, 72

73

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

décimos, primicias, etc.), moi difíciles de controlar, e que gravaban sobre todo á maioría dos contribuíntes, especialmente ós pobres, mentres que os ricos se vían moi beneficiados. A causa disto último debíase a que a maioría destes impostos asentábase sobre as produccións e bens de consumo e non sobre as rendas e ingresos netos obtidos pola posesión de leiras e casas. A isto engadíase a redución de ingresos por parte da Facenda Real polos gastos de cobranza de demasiados recadadores (por exemplo: a maioría das alcabalas estaban enaxenadas (vendidas) en mans de particulares). A reforma fiscal consistiría na substitución das rendas provinciais1 (alcabalas, millóns, servizos ordinarios e extraordinarios, sisas e un longo etcétera) por un imposto único, a Única Contribución, proporcional á riqueza de cada quen. Evidentemente, o fin último deste catastro non era facer unha especie de ¨reforma social¨ senón encher as arcas da Real Facenda, exhaustas logo de anos de guerras e recen saídas da bancarrota de 1739. Este proxecto fracasou pola forte oposición dos que se opuñan a perder a súa privilexiada posición, é dicir, a nobreza e o clero, xa que non tiñan o menor interese en que se lles medisen as súas elevadas rendas e en que se lle recadara máis do que viñan pagando ata o momento. Esta oposición deu os seus froitos sendo Ensenada destituído

en 1754, mentres que o Catastro foi definitivamente abandonado en 1776. É necesario comentar que Galicia, co abandono do proxecto de reforma saíu gañando xa que a sociedade rural galega, composta por campesiños e rendistas, beneficiábase do marcado carácter urbano do fisco real da Coroa de Castela. A realización do Catastro foi particularmente difícil en Galicia debido á complexidade xurisdicional, á ausencia de autoridades municipais, á dispersión poboacional, á fragmentación da propiedade (o traballo de recoñecemento, descrición e representación de cada parcela debeu semellar un traballo titánico case imposible de realizar), á orografía do terreo, así como os problemas de comunicación orixinados polo descoñecemento do castelán pola inmensa maioría dos seus habitantes. A solución escollida foi que se catastrou por freguesías, é dicir, por parroquias. Na provincia de Ourense tivéronse grandes dificultades en determinar que formaba unha unidade a catastrar, e os propios comisionados trocaron de criterio ó longo da súa actuación. Así, moitas veces, non coincide o ámbito territorial das entidades catastradas nas respostas xerais coas dos outros libros (Reais, Persoais e Estados), como advirte Olga Gallego no seu catálogo sobre o Catastro de Ensenada en Ourense; ademais “os topónimos atópanse barbaramente castelanizados e, ás veces, case irrecoñecibles” (basta con comentar

1

As rendas provinciais que se pretenden substituir por unha única contribución, engloban termos moi dispares. O principal ramo era a alcabala, un tributo do 10% de todo o que se vendese, permutase ou sobre o que establecera censo.

74

75

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

o exemplo de Zadagós (no actual concello de Sandiás), que aparece como Zadagones que pertencía e pertence á parroquia de Piñeira de Arcos, pero foi catastrado por separado por pertencer á xurisdición de Xunqueira de Ambía e ó señorío do Bispo de Valladolid). O catastro dividíase en varios libros que nos ofrecen numerosa información da enorme diversidade de reinos, territorios e lugares que formaban parte da Coroa de Castela no século XVIII. Os documentos que se obtiñan pódense resumir nos seguintes: Memorias ou declaracións de tódolos individuos leigos ou eclesiásticos nas que deberían de figurar os seus datos persoais e os da súa familia, así como unha lista pormenorizada dos seus bens, rendas, dereitos e cargas. Respostas xerais ó interrogatorio. No primeiro documento que se facía, o de respostas xerais, os responsables de cada unidade catastral debían responder formalmente a un interrogatorio de 40 preguntas sobre o nome, lindes, xurisdición, fontes de riqueza dos veciños, etc., de cada lugar ou freguesía no caso galego. Neste interrogatorio, realizado nos preto de 15.000 lugares (freguesías no caso galego e concejos e cotos no asturiano) do Reino de Castela (exceptuando os dos Señoríos Vascos), aparecen multitude de aspectos para coñecer a realidade de Galicia e da Limia na metade do século XVIII. Libros de raíz, do real, para leigos e eclesiásticos. Nestes libros quedaban rexistrados os veciños ou habitantes, así como os forasteiros, que posuísen bens, rendas ou dereitos. Son os libros máis 76

amplos do catastro e os de elaboración máis complicada, xa que un dos problemas máis graves á hora de elaborar o Catastro era o de localizar ós propietarios de fóra da freguesía. Libro dos cabezas de casa, ou maior do persoal ou de familias, ou veciños para leigos e eclesiásticos. Neste libro recollíanse os datos demográficos e familiares de somentes os veciños da freguesía. Documentos complementarios: Autos e dilixencias, Nota de Valor, Relación de suxeitos ós impostos polo persoal, Certificación de décimos do último quinquenio, Certificación de ingresos e gastos do concello, Copias dos privilexios de dereitos alleados á Real Facenda e Relación do alleado á Real Facenda. Por último recollíanse os resumos ou follas de estado seguintes: • Estado D: Recolle todo o relativo a terras. • Estado E: Alugueiros, rendas de muíños, fornos, minas, mercados, décimos, censos, etc. • Estado F: Ingresos netos por actividades industriais, comerciais ou profesionais. • Estado H: Gando. • Estado G: Poboación activa, leiga e do estado xeral, masculina, entre 16 e 60 anos, que quedaría suxeita a un gravame especial, o ¨do persoal¨. Todos os resumos son dobres, para leigos e eclesiásticos, agás o último. No caso da freguesía de Sandiás, os libros que se atopan no Arquivo Histórico Provincial de Ourense son as respostas xerais, o libro de persoal eclesiástico e os libros do real, para leigos e eclesiásticos, dos outros non se ten coñecemento.

O Catastro converteuse na fonte documental máis importante para coñecer como era a Coroa de Castela a mediados do século XVIII, posto que é un censo de poboación, un censo gandeiro, un censo de explotacións agrarias, un censo industrial, un nomenclátor, etc. Segundo os datos do Censo de Ensenada a mediados do século XVIII vivirían na Coroa de Castela, 6.570.499 habitantes, que, sumándolle as rexións e reinos excluídos do censo, daríanos unha poboación que situaría a España nos 9.400.000 habitantes. Na Galicia desa época vivían case 1.300.000 habitantes. Esta cifra, comparada co total da Coroa de Castela e co resto de reinos, reflicte o gran peso que a demografía galega (a súa poboación representaba o 19% da poboación da Coroa de Castela e o 14% do total da española) tiña no Reino de España2. Galicia, ata mediados do século XVIII, sostivo un crecemento demográfico positivo grazas ás melloras introducidas na agricultura (por exemplo: co establecemento das rotacións dos cultivos e a introducción de novos cultivos como o millo (iso que sempre tivo unha escasa difusión no interior de Galicia), que constituíron o fenómeno máis importante da historia rural galega en dous séculos), a erradicación das pragas (cese da peste, etc.) e a regresión

das correntes migratorias. Trátase dunha Galicia densamente poboada e abrumadoramente rural, xa que a finais do século XVIII só as cidades de Santiago de Compostela, A Coruña e O Ferrol superaban os 10.000 habitantes. En relación coas diferenzas entre a Galicia costeira e a interior, que xa agromaban no século XVI, a mediados do século XVIII apréciase moito máis nidiamente o desprazamento do centro de gravidade da poboación galega cara á costa. No caso da provincia de Ourense no ano 1752 (que tería uns 281.266 habitantes), a cidade de Ourense rondaría os 3.000 habitantes, mentres que as únicas vilas da provincia que superaban os 1.000 habitantes, eran as de Allariz, que andaría preto dos 2.000 habitantes (484 veciños), e a de Ribadavia, con aproximadamente 1.613 habitantes (429 veciños). No caso da nosa comarca, a parroquia de Santa Mariña e vila3 de Xinzo de Limia quedaban bastante lonxe dos 1.000 habitantes (101 veciños na vila, 66 en Lamas e 50 en Damil). Outras das características máis salientables da Galicia de mediados do século XVIII era que só entre un 20% e un 25% da superficie galega atopábase cultivada, xa que unha gran parte do seu territorio atopábase en monte proindiviso, montes moi importantes para os labregos xa que deles obtiñan leña, toxos, pastos, etc. Estes datos

2

Galicia tiña neste século unha densidade de poboación que case dobraba á densidade do Principado de Cataluña. Na actualidade a poboación galega representa somentes o 6% do total da española. 3

Na vila de Xinzo vivirían aproximadamente 380 habitantes, en Lamas 248 habitantes e en Damil 188 habitantes (coeficiente de conversión: 3,76).

77

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

dannos unha valiosa información sobre o desequilibrio existente na Galicia de mediados do século XVIII entre a poboación e os recursos.

O proceso de elaboración do Catastro na Coroa de Castela e na parroquia de Sandiás O método de traballo era, dun xeito moi resumido, o seguinte. Comezaba co envío dunha carta, un pregón e un bando. Nesa carta o Intendente da provincia trasladáballe a orde do rei ó alcalde (Xuíz ou Xustiza) e anunciáballe a data da súa chegada, ou en representación súa un Subdelegado, e a da súa equipa, así como a obriga de pregoar e expor o bando que se lle axuntaba. O alcalde debía dar publicidade ó bando na súa parroquia e nas veciñas, xa que en cada freguesía debían declarar todos aqueles cabezas de familia que tiveran bens, rendas ou dereitos nela, xa foran veciños ou forasteiros, e para iso dábaselles un prazo para facer as declaracións por escrito e asinalas. Estas relacións, que son denominadas memoriais ou relacións, eran recollidas polos alcaldes. Cando chegaba o Subdelegado coa súa equipa convocábase ó cura, ó alcalde, e a varios veciños escollidos por estes como peritos. A xunta así formada respondía a un interrogatorio de 40 preguntas sobre a parroquia, as súas produccións, os prezos

dos productos, etc. O resultado deste acto constituía o documento chamado respostas xerais. O resultado desta enquisa, como poderiamos denominala, era o valor das terras da parroquia, coa que se podía calcular o produto das parcelas. Acto seguido recollíanse os memoriais ou relacións dos veciños e forasteiros, así como se lle axudaba redactar ós que non sabían escribir, é dicir, a gran maioría, cos conseguintes problemas de comunicación e o conseguinte fraude (minoración de superficies, calidades e rendemento), e sometíanse a comprobación (por exemplo: recoñecíanse as terras, medíanse as casas, contábase o gando, etc.), constituíndo as denominadas respostas particulares. Neste artigo analizaremos as respostas máis interesantes ás 40 preguntas do Interrogatorio, enviado a tódolos lugares da Coroa de Castela (excepto ós Señoríos Vascos), realizado en Sandiás o 17 de decembro de 1752. Ante o Subdelegado nomeado pola Real Xunta da Única Contribución, compareceron varios veciños desta freguesía, entre eles, D. Vicente Seguín, Xuíz e Xustiza Ordinaria, Antonio de Quintas4, escríbano dela, Antonio de Dios e Francisco Santana, veciños nomeados peritos pola Xustiza, ademais de D. Mathias Alphonso Porras, cura da freguesía e Marcos Pereyra, perito nomeado pola Súa Maxestade. No 1752, ano da realización das

4

Antonio de Quintas é autor dun proxecto de desaugamento da lagoa de Antela enviado á Academia de Agricultura do Reino de Galicia. ¨Tambien se leyó una carta de D. Antonio de Quintas natural de la feligresia de Sandianes en tierra de Limia dirigida al Sr. Presidente incluiendo un mapa de este pays, y proponiendo el modo de desaguarlo, y se acordó reservarla con los mas papeles que tratan este asunto. Acta 18ª celebrada el día 26 de mayo de 1765¨.

78

79

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

dilixencias do Catastro, a parroquia de Sandiás, ó igual que a de Couso, pertencían ó señorío do marqués de Malpica (no caso da parroquia de Piñeira de Arcos, ó do conde de Maceda, e o lugar de Zadagós, pertencente á parroquia de Piñeira de Arcos, ó Bispo de Valladolid). Polo que ademais das rendas forais, pagaban vasalaxe e loitosa, o cal imos a ver máis adiante. En canto ás dimensións da parroquia danse as súas medidas (3/4 de legua de circunferencia), subliñando que serían necesarias unhas dúas horas de camiño para percorrela. Estas dimensións5 serían hoxe as mesmas que a nosa parroquia, dado os nulos cambios acontecidos nos lindes das parroquias galegas ó longo dos séculos. Destaca que é chaira na súa maior parte. Nas respostas referidas ós cultivos da parroquia sabemos que o centeo (¨a maior parte¨) era o cultivo que ocupaba unha maior extensión, ademais do trigo, liño, millo, fabas, millo miúdo, nabos con ferraña, castañas, e hortalizas, que se reducen á verza galega. Destacan que hai poucas árbores froiteiras. As principais produccións na comarca da Limia nese século eran o centeo (pan) e o liño, xa que ata o ano 1777 non aparece ningunha mención ó cultivo da pataca6, cuxo despegue na nosa zona produciríase a mediados do século XIX. A agricultura constitúe a principal 5 6

dedicación dos habitantes da freguesía, posto que a inmensa maioría dos veciños son labregos, e os que aparecen na relación de oficios compatibilizarían as dúas actividades. Mais hai que destacar a gran importancia dunha incipiente industria téxtil artesá do liño da que falaremos máis adiante. Un xornal dun labrego sería de 2 reais ó día. Nesta parroquia hai poucas terras de regadío, e as especies de terra, que se atopan en dito término son: labradíos, hortas de regadío e secano, soutos, prados de regadío e secano, devesas, toxeiras e campiñas. Das árbores aparecen algúns castiñeiros e carballos, o que apunta que habería poucas árbores. Advirten tamén a especificidade das unidades de medida da terra: o ferrado, os cuartos, o copelo. Vendíase o ferrado de trigo a 5 reais e medio, o de centeo a 4 reais, o de millo miúdo a 3 reais, o de fabas a 5 e medio, o de castañas, a 2 reais, e o de liñaza, a 6 reais. Un afusal de liño vale normalmente 6 reais, un carro de nabos, 8 reais, un carro de ferraña, 8 reais, un carro de herba verde, 7, un carro de leña, 3 reais, e un carro de toxos, real e medio. No que pode conducir á regulación dos foros, declaran cunha galiña vale 2 reais, un par de polos 8 cuartos, un carneiro, 9 reais, un año 4 reais, unha libra de lá, 2 reais, un cuartillo de manteca, 2 reais, un porco cebado 44 reais. No referente á industria aparecen oito

A extensión da parroquia de Santo Estevo de Sandiás é de 19,4 Km².

González de Ulloa, Pedro: Descripción de los Estados de la Casa de Monterrey en Galicia. 1777. Edición, prologo e notas de José Ramón Fernández Oxea, Cuadernos de Estudios Gallegos, Anexo IV. Santiago de Compostela, 1950.

80

muíños fariñeiros de maquía que moen seis veces ó ano con auga do regato do San Bieito, dous deles son propiedade do presbítero de Sandiás. A cada un destes muíños regulábaselle unha producción de 240 reais ó ano. Apuntar como curiosidade que moito tempo despois, no Censo de 1860, aínda aparecían nas reseñas de dous muíños da parroquia os rechamantes nomes de ¨Molino del Abad de Sandianes¨ e ¨Molino del Conde Troncoso¨(o veciño de Madrid que aparece no Catastro como un dos propietarios dun muíño era D. Pedro Martínez Feijoo y Rodríguez, que conseguiu o título de conde de Troncoso en 1762). Hai unhas poucas colmeas de distintos donos. O gando do territorio son bois, vacas, leitóns, ovellas, carneiros, cabras e algunhas eguas. A maioría dos veciños teñen gando propio, así como tamén o teñen en parcería (a medias), sobre todo no caso das persoas que non o teñen propio. Na parroquia de Sandiás destaca como propietario de gando o abade da mesma, que conta con 2 bois, 12 porcos (6 de cría), 20 carneiros e 80 ovellas, tendo entregado en parcería 3 eguas con 4 crías. En canto á poboación, son uns 130 veciños segundo a resposta dada no interrogatorio. Se empregamos algúns dos coeficientes empregados en estudos

demográficos7 (por exemplo, un 3,76 ou un 4,18) atopariámonos cunha poboación que andaría entre os 489 e os 543 habitantes. Con relación ás parroquias que formarían a partir do século XIX o concello de Sandiás, a de Couso de Limia contaba con 157 veciños (entre 590 e 656 habitantes), a de Piñeira con 113 veciños (entre 425 e 472 habitantes), e o lugar de Zadagós con 14 veciños (entre 53 e 58 habitantes). Sorprendentemente nada lonxe dos datos do ultimo censo8 de 2008 (Couso (498 hab.), Piñeira (476 hab.) e Sandiás (524 hab.)). No relativo á pobreza deste concello, na parroquia de Sandiás aparecen recollidos 16 pobres de solemnidade, que viven grazas ás esmolas. Na parroquia de Couso e no lugar de Zadagós aparecen 2 pobres de solemnidade, mentres que na de Piñeira de Arcos aparece o abraiante dato de que existen 30 pobres de solemnidade. As casas eran aproximadamente unhas 250, delas 12 arruinadas por desidia e pobreza dos seus donos. Nas notas finais do libro de real de leigos hai unha anotación na que se pon que os camiños e casas da parroquia ocupaban unha extensión de 140 ferrados. Contaba a freguesía cunha taberna (onde se podía vender viño, aceite, candeas, e mais comestibles) e unha carnicería arrendadas por un veciño, Gonzalo do

7

O coeficiente de conversión de veciños a habitantes no Catastro lógrase aplicando un coeficiente mínimo de 3,5 e un máximo de 4,5. Na maior parte de Galicia optouse por un coeficiente do 3,76. Claro que segundo o estudo ¨La Alta Limia en los siglos XVII-XVIII. Un muestreo parroquial¨(Parroquias de Maceda, Arnuide, Vide, Maus e Baños de Molgas) de Rosa Ferreiro Pérez (Memoria de Licenciatura inédita) aparece unha media de 4,18 persoas por fogar. 8

INE, (01/01/2008)

81

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

Moiño, na cantidade de 440 reais. No apartado de oficios e industria, o que hoxe denominariamos sector secundario e terciario, atopámonos coa seguinte relación de oficios das tres parroquias que conforman na actualidade

o concello de Sandiás. Na relación de oficios do Catastro de Ensenada pódese apreciar a gran importancia que nas freguesías da Limia tiña o cultivo do liño, xa que a nosa comarca era unha das zonas de

Listado e relación de Oficios segundo o anexo ó Interrogatorio do Catastro da Ensenada na Freguesía de Santo Estevo de Sandiás de 1752. Xuíz (1) Escribán (1) Ministro do Xuíz (1) Xastres (3) Canteiro (1) Siseiro (2) (Arrendatarios da taberna e da carnicería). Taberneiro (1) Tecedeiras (15)

Listado e relación de Oficios segundo o anexo ó Interrogatorio do Catastro da Ensenada na Freguesía de Santa María de Couso de Limia de 1753. Arrendatarios de décimos (1) (Arrendatario dos décimos do cura) Arrendatarios de tabernas (2) Tecedeiras (17) Ferreiros (2) Carpinteiros (2) Xastres (3)

Listado e relación de Oficios segundo o anexo ó Interrogatorio do Catastro da Ensenada na Freguesía de San Xoán de Piñeira de Arcos e o lugar de Zadagós de 1752. Xuíz (1) Escribán (1) Taberneiro (1) Tecedeiras (21) Xastre (1) Ferreiro (1) Zadagós: tecedeira (1) 82

Galicia onde se concentraba este cultivo, conxuntamente coas terras baixas. Faise necesario lembrar que no século XVIII a principal productora peninsular de manufacturas téxtiles era Galicia e que esa industria ocupaba a 60.000 persoas. Sumando as tres parroquias que forman parte do actual concello de Sandiás teriamos 54 tecedeiras e 7 xastres. Tratábase dunha incipiente industria rural domestica, xa que as tecedeiras, cos seus teares, producían tecidos de liño máis alá do autoconsumo, chegando a producir para os mercados locais ou comarcais (feiras), sendo unha das poucas cousas nas que os labregos podían sacar máis ala da subsistencia. O réxime foral impedía a introducción de innovacións fundamentais, como sucedeu noutros países (mecanización), o cal fixo que as manufacturas de liño perderan a súa importancia a partir do ano 1830, ó non superar a competencia dos novos productos téxtiles (algodón) doutras zonas xeográficas, primeiramente das importacións inglesas e francesas, e logo dos tecidos cataláns. Outra fonte de ingresos dos labregos, para ir subsistindo e pagando os tributos, era o ir a Castela á sega, cousa que ata mediados do século XX seguiu realizándose, nas que os labregos aproveitaban para vender as prendas de liño que facían as tecedeiras. Ademais desta emigración temporal existía unha

forte corrente migratoria (o comezo da nosa emigración), sobre todo cara ó reino de Portugal (Lisboa e Porto) e á capital da monarquía (Madrid). Dispoñen os veciños de dous montes comunais para leña e esterco (toxeiras), para as súas terras, na Veiga e no monte de A Uceira. Nos capítulos relacionados coa fiscalidade real á que tiñan que facer fronte os veciños da parroquia, responden que pagaban cada ano a Súa Maxestade de servizos ordinario e extraordinario (tributos pagados polo pobo, non polos fidalgos e o clero), 279 reais e 2 marabedís, que conducían á casa principal da cidade de Ourense. Nas parroquias de Couso e Piñeira, os servizos ordinarios e extraordinarios ascendían a 349 reais e 2 marabedís, e a 357 reais e 2 marabedís, respectivamente (ós servizos ordinarios e extraordinarios da parroquia de Piñeira contribuía cunha aportación de 132 reais o Couto de Vilar de Santos (parroquia de San Xoán de Saa), así como se incluía a aportación do lugar de Quinta (parroquia de Coedo)). Para pagar a sisa (imposto que grava a Súa Maxestade) da taberna e da carnicería os veciños pagaban 440 reais. De Millóns pagaban 648 reais e de Carnes 90 reais e 30 marabedís. Con relación ós tributos que os veciños da parroquia de Sandiás pagábanlle ó marqués de Malpica, aparecen:

83

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752 FOROS EN FAVOR Percibe un de cinco ferrados de centeo, e corenta e catro reais vellón por razón de leitón cebado, que lle pagaban Roque Manso e outros veciños desta freguesía, imposto no foral que lle chamaban ¨Do Castro¨. Outro de dous ferrados e medio de centeo que lle pagaba Antonio Lorenzo e outros veciños da freguesía imposto sobre o prado, que lle chamaban ¨Do Monte¨. VASALAXE Outro de dous ferrados e medio de centeo que lle pagaba Antonio Lorenzo e outros veciños da freguesía imposto sobre o prado, que lle chamaban ¨Do Monte¨. LOITOSA Recibe tamén por razón de loitosa (isto é, por cada cabeza de familia que falecía) axustándoa nun tanto, conforme a posibilidade do suxeito, regulada nun quinquenio cada ano, cincuenta reais vellón. ALCABALAS (Enaxenadas (vendidas) pola Coroa ó marqués) Os veciños (pobo e fidalgos incluídos) pagábanlle cada ano 603 reais e 18 marabedís cuxa cantidade conducían á vila de Allariz para entregar ó mordomo do marqués. Os veciños de Couso pagábanlle ó marques por este concepto 651 reais e 10 marabedís.

Observamos no libro de real de leigos da parroquia de Sandiás que unha gran parte das persoas que posúen bens, dereitos e rendas na parroquia non eran veciñas desta, xa que das 338 persoas que aparecen no índice só 130 sono da parroquia, o resto van ser na súa maioría das parroquias que lindan coa de Sandiás, é dicir, as de Couso, Piñeira, Coedo, etc., pero tamén aparecen persoas de Madrid, Ourense, Celanova, etc. A inmensa maioría dos labregos galegos do século XVIII viven na total precariedade, só contando cuns poucos 84

campesiños ricos con excedentes agrícolas que poden comercializar. A iso sumarlle a que estaban fortemente expostos á climatoloxía e o conseguinte estrago das colleitas, coma aconteceu nos anos 1768-1769, uns anos catastróficos, que trouxeron a aparición do azoute da fame en Galicia, e isto non eximía de pagar as rendas. Aínda que a súa situación era moito mellor que as masas de braceiros (xornaleiros) que abundaban na Mancha, Andalucía e Extremadura que non tiñan nin posuían nada. A maior parte dos campesiños galegos,

aínda que non eran propietarios plenos das explotacións que cultivaban e por iso debían pagar rendas (foros, arrendamentos, subforos), si dispuñan, sobre todo a partir da Pragmática de 1763, dunha gran seguridade na posesión das terras para introducir todo tipo de melloras nelas. O gran problema era que o sistema de foros non producía excedente, xa que entre o 25% e o 50% da producción agrícola ía integro a pagar as rendas forais, décimos, etc. Ademais disto engadíanselle outros dous: as ridículas dimensións das explotacións agrícolas (minifundio) e a súa complicada parcelación interna (microparcelación). As rendas forais (foros) e os décimos contribuían á maior parte das diversas cargas que pagaban os labregos. En comparación con estes, os tributos á Facenda Real (tiñan escaso peso no mundo rural), os dereitos de señorío, o voto de Santiago e a primicia semellaban ben pouca cousa. É dicir, os campesiños pagábanlle pouco ó rei, pola natureza urbana do fisco real da coroa de Castela, en comparación co que lle pagaban á igrexa (décimos, foros) e ós señores, xa foran da nobreza titulada ou da fidalguía (foros). A mediados do século XVIII o clero galego chegaba acaparar os 2/3 do excedente agrario e os leigos (nobreza titulada e fidalguía), o terzo restante. No caso da parroquia de Sandiás, os décimos pagábanselle á igrexa de Sandiás. Con relación ós foros que se lle pagaban ó clero, pagábanselle maioritariamente ó convento e mosteiro de Santa Clara de Allariz, ás ¨Capellanias del Dulze (ou Santo) Nombre de Jesús¨ sitas na

parroquia de Santiago de Allariz, á igrexa de Sandiás, etc. No caso dos foros ós leigos, pagábanselle maioritariamente ó marqués de Malpica, a D. Joseph A. Santana (fidalgo propietario da Casona de Santa Ana ou Casa dos Santana, aínda que era veciño de Vilariño do Campo (A Merca)), a D. Juan Benito Enríquez (fidalgo de Zadagós), etc. Para visibilizar a penosa situación dos labregos da Limia a mediados do século XVIII bástanos con recoller un pequeno fragmento da carta que lle enviou en 1765 á Academia de Agricultura do Reino de Galicia o abade de Covelas, Pedro González de Ulloa: ¨Son digo tantos los trabajos pesados q(u)e cargan sobre estos pobres labradores, que me admiro como pueden sostenerlos, (...): pues á los bueyes áun de lo que trabajan les queda el heno; pero al labrador, ni un grano para comer ni sembrar: pues quanto coje, suele llebarselo p(o)r el Agosto el que no lo sudo, ni un pelo. A las ovejas áunque seles trasquile la lana, aún les queda el pellejo; y áun de este se vé despojado el labrador. A las avejitas quitaseles la miel; pero quedales siempre algo de dulze en las paredes de la colmena; pero quanto le queda al Labrador, todo és amargo, todo acibar, todo hiel¨. Os grandes beneficiados das melloras da agricultura e do traballo dos labregos do século XVIII van ser a fidalguía e o clero, que van escomezar neste século a maioría das construcións de igrexas, reitorais, capelas, ermidas, casas grandes e pazos da nosa terra. No caso das tres parroquias que forman o concello de Sandiás é preciso comentar que se van construír 85

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

ou remodelar a maioría dos pazos e casas grandes existentes nel, como por exemplo, o Pazo do Telleiro (Couso de Limia - Parroquia de Couso de Limia), cuxos elementos máis característicos son do século XVIII. Así mesmo, temos novas da construción en 1712 da capela do Pazo do Espido (As Pegas – Parroquia de Sandiás), da remodelación do Pazo do Penedo no ano 1758 (Vilariño das Poldras – Parroquia de Couso de Limia), da reforma no ano 1790 da Casona de Santa Ana ou Casa dos Santana (Santa Ana – Parroquia de Sandiás) e, posiblemente, da construción ou remodelación da Casa do Fidalgo (Zadagós – Parroquia de Piñeira de Arcos). Mostra da existencia dunha fidalguía local na parroquia de Sandiás é a existencia na relación de persoas que posuísen bens, rendas ou dereitos na parroquia no libro de real de leigos de tres veciños que reciben o tratamento de ¨Don¨, ( Dª Ana María Santana, D. Salvador Fernández Feixoo, Dª Benita Martínez) que contrariamente ó que podía pensarse non sobresaen por ter moitas propiedades nin moito gando en comparación con algúns veciños posto que, por exemplo, D. Salvador posúe dúas casas, unha de 10x6 varas e outra de 7,5x8 varas, así como ten de gando propio 6 porcos, mentres que Antonio de Quintas, o escribán, posúe unha casa de 15x20 varas e de gando propio: unha vaca, un becerro e unha becerra, 10 porcos, e unha egua coa súa cría. Isto ten unha explicación no caso de Dª Ana María Santana, xa que era a tía de D. Joseph 9

86

Préstamos hipotecarios.

A. Santana, que figura como propietario da Casona de Santa Ana (14x16 varas. O seu aluguer regulábaselle en 22 reais) ou Casa dos Santana, que era quen percibía os foros e os censos9. No caso de Dª Benita Martínez, era nai do subdiácono, vivía nunha das casas máis grandes de Sandiás (o seu aluguer regulábaselle en 20 reais), xa que medía 40 varas de fronte por 9 varas de fondo, unha medida moi superior á da maioría dos seus veciños, e posuía de gando propio: 2 bois, 3 vacas, 5 xovencos, 9 porcos, 6 ovellas e unha cabra. Tiña tamén 7 colmeas, así como tiña en parcería unha egua coa súa cría. É necesario matizar que moitos dos fidalgos que existían en Galicia e na Limia eran pobres e tiñan que traballar nas terras como os demais labregos. Un exemplo disto último podémolo ver no libro de

persoal de leigos da freguesía de Couso de Limia na que aparece don Manuel Giron, como nobre e labrego. Neste mesmo libro podemos observar que aparecen ademais en Couso, D. Bernardo Añel y Romay (Fidalgo e cabaleiro), D. Diego Fernández Feixoo (Nobre, arrendatario dos décimos do cura de Couso), e D. Pasqual Blanco y Sarmiento (Nobre). Como anécdota neste libro sinalar que aparece un único estudante, Gonzalo Joga, de 25 anos. Na freguesía de Piñeira de Arcos non aparece ningún fidalgo que fora veciño da mesma (non existe ningún pazo), mentres que no lugar de Zadagós aparece un, D. Juan Benito Enríquez. A maioría dos fidalgos non pobres vivían da xestión da súa explotación agraria, da cobranza de foros e arrendamentos e do gando cedido en parcería. A fidalguía galega que vivía cunha maior folgura nos grandes pazos introducirase viciando o sistema de foros a longo prazo, pasando os labregos de depender na súa maioría dos grandes mosteiros a depender dunha fidalguía intermediaria que lle subrendaba as terras a uns prezos moito mais altos. O que poderíamos denominar o estamento cun maior poder económico na parroquia era o clero. O clero en Sandiás estaba formado por un abade (o cal tiña 2 criadas e un criado), un presbítero (o cal tiña 2 criadas), e un subdiácono. No referente á fiscalidade eclesiástica o cura vivía dos beneficios obtidos polo cobro do décimo, é dicir, do 10% da producción agropecuaria. Disto dependía se o cura dunha parroquia era máis ou menos rico, así como dos ¨destros¨(bens do igrexario) que posuíra e do que

percibira doutros dereitos parroquiais de difícil cuantificación. Outros tributos que percibía a igrexa son as primicias e o voto de Santiago. As primicias, percíbeas o cura en beneficio da parroquia, mentres que o voto de Santiago, era un tributo que se pagaba ó cabido da catedral de Santiago de Compostela pola festividade do apóstolo (un bo exemplo onde se empregaron algunhas destas rendas foi na construción da fachada do obradoiro da catedral de Santiago de Compostela). Obviamente, todo isto sen contar os ingresos que percibía o cura procedentes de misas, enterros, etc. Na freguesía de Sandiás os veciños non saben exactamente a cantidade á que ascenderán estes beneficios pagados á igrexa, mais dan unha cifra, este beneficio incluído o décimo e a primicia arrendábase en 11.000 reais cuxa primicia ascendería regularmente a 75 ferrados de centeo e a 50 de millo miúdo, mentres que o voto de Santiago ascendería regularmente a 130 ferrados de centeo. Algo moi revelador dos beneficios do clero en Sandiás son a construción en datas próximas á elaboración do Catastro da reitoral de Santo Estevo de Sandiás (1779), así como a construción da primitiva ermida do San Bieito da Uceira (1755 ou 1766). Curiosamente a cifra dada dos décimos e primicias incluídas, coinciden coa parroquia de Couso (a metade dos décimos estaban arrendadas a D. Diego Fernández Feixoo na cantidade de 8.800 reais vellón, mentres que a outra metade dos décimos arrendábase en 2.200 reais vellón). No caso dos da parroquia de Piñeira arrendábanse en 87

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

9.000 reais vellón. Finalmente, para rematar e completar este artigo, transcribo as respostas xerais (Anexo I, II e III) así como a relación de persoal eclesiástico (Anexo IV) e unha relación de veciños de Sandiás extraído do libro de real de leigos (Anexo V), documentos que se atopan no Arquivo Histórico Provincial de Ourense.

Dicionario de termos que poden axudar a comprender algo o complexo sistema fiscal existente na Coroa de Castela:

Alcabalas: imposto da coroa de Castela que gravaba nun 10% o consumo por vía comercial dos bens mobles, inmobles ou semimobles, tanto nos contratos de compravenda como permuta ou troco. Moitos señores compraran ó rei o dereito a percibilas alcabalas, como no caso da freguesía de Couso e Sandiás na que percibía estes tributos o marqués de Malpica. As alcabalas eran pagadas por tódolos veciños (o pobo e os fidalgos), excepto o clero. Sería o equivalente do IVE de hoxe en día. • Décimo: imposto do 10% en especie (un de cada dez) de tódolos froitos recollidos da terra (cereais, herba, liño,etc.) así como productos obtidos do gando (crías, peles, etc.) que se pagaba á Igrexa e que crecía conforme ás colleitas. O beneficiado polo décimo na parroquia de Sandiás era o cura. • Ferrado: medida de superficie diferente en cada parroquia. Tamén se usaba como medida de capacidade para cereais ou outras sementes. • Foros: cantidades anuais a pagar polo

88

arrendatario perpetuo dunha terra ou casa. En Galicia existiron ata o século XX, concretamente ata o Decreto Lei de redención de foros de 1926 (Dictadura de Miguel de Primo de Rivera), sendo un dos principais problemas que lastrou ó agro galego. • Légoa: medida de lonxitude equivalente a 5.5 Km, que era o que aproximadamente o que se camiñaba nunha hora. • Loitosa: dereito existente nalgunhas dioceses e señoríos polo que o prelado ou o señor percibía un ben ou cantidade tralo falecemento dos seus fieis ou vasalos (normalmente o cabeza de familia). Sería o equivalente hoxe en día do imposto de sucesións. • Maquía: cobro que o muiñeiro realizaba quedándose cunha porción do moído, igual que a Sisa. • Marabedí: moeda que sufriu moitos cambios no seu valor e que equivalía á trixésimo cuarta parte do real de vellón. • Millóns: imposto de pago á coroa sobre o consumo de viño, vinagre, xabón, aceite, carne, candeas e o sebo. Renovábase cada seis anos. • Parcería: contrato polo que unha persoa cede a outra o goce de certos bens a cambio de obter unha parte dos froitos ou utilidades que produza. • Primicia: prestación en especie de froitos e gandos que ademais do décimo se daba á Igrexa. O beneficiado no caso de Sandiás era o cura da parroquia. • Real de vellón: moeda de prata cuxo valor cambiou segundo a época. Equivalía a 34 marabedís. Base do sistema monetario español ata mediados do século XIX. • Rendas enaxenadas: impostos que

a Coroa cedía ou vendía a particulares, nobre ou clero, ós que pertencía despois o dereito de recadación. Un exemplo disto son as alcabalas enaxenadas polo rei ó marques de Malpica nas parroquias de Couso e Sandiás. • Servizo ordinario e extraordinario: imposto estamental que pagaban unicamente as persoas do estado xeral ou pobo, é dicir, os fidalgos non pagaban este imposto, así como tampouco o clero. • Sisa: imposto aplicable a produtos de primeira necesidade. Consistía en entregar ó comprador unha cantidade de xénero menor á que se pagaba, para facer fronte por parte do vendedor ó pago de impostos ou gastos locais, que debía de entregar ós recadadores. Por exemplo, no pago da carne, tratábase dunha rebaixa no peso, o comprador pagaba a cantidade que pedía, mais o vendedor dáballe menos. • Vara castelá: medida equivalente a 0, 835 m. • Voto de Santiago: tributo do cabido da catedral de Santiago de Compostela que se cobraba en Galicia e en boa parte da Coroa de Castela como ofrenda ó Apóstolo.

ANEXO I “Respuestas Generales correspondientes a la feligresía de San Estevan de Sandianes En la feligresía de San Estevan de Sandianes, Jurisdición del mismo nombre a diez y siete días del mes de diziembre, año de mil setecientos cincuenta y dos, ante el Sr. D. Joseph Manuel de Miranda y Vivero, subdelegado nombrado por la

Real Junta de la Única Contribución, para efecto de evaluar las respuestas del Interrogatorio impresso de la letra A, que va por cabeza, sobre las preguntas generales, que comprende en la operación, que sta practicando, de sta feligresía, y su termino, comparecieron, en fuerza de los provehidos precedentes en los autos generales, D. Vicente Seguín, Juez y Justicia Ordinaria de sta Jurisdición, Antonio de Quintas, Escribano de Número de ella, Antonio de Dios, y Fco. Santana, vezinos de sta feligresía Peritos nombrados por la Justicia, prácticos en el conocimiento de las Personas, casas, tierras, números, cavidas, calidades, frutos, cultura, artes, oficios, comercio e industria, y mas utilidades (haviendo concurrido D. Mathias Alphonso Porras cura de esta feligresía) y Marcos Pereyra Perito nombrado por S(u) M(ajestad), para que conduzca con la reserva de añadir otros, si lo tuviera por conveniente, dando principio a otras declaraciones, y baxo el Juramento que tienen el hecho de decir verdad en lo que supieran y alcanzasen, según su inteligencia en el que ratificaron, de que yo el pressente escribano doy fee, siendo preguntado al tenor de dicho Interrogatorio, que va por cabeza, depusieron la siguiente: 1º.- [Como se llama la población] A la primera pregunta de dicho Interrogatorio dixeron, que sta población es conocida por el nombre de S. Estevan de Sandianes, y responden. 2º.- [Si es de realengo o de señorío; a quien pertenece; que derechos percibe y quanto producen] A la segunda dixeron, que sta feligresía 89

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

es de señorío del Marques de Malpica, como es público, y notorio, y lo han visto ser y passar assi, y se remiten a los títulos que dicho Marqués tenga en su Archivo, y no saben perciba en esta feligresia derechos algunos, además de las rentas forales, a excepción de la de vassallaje, que la pagan los vezinos de sta feligresía, con el nombre de Padrón, unos mas y otros menos, conforme a la posibilidad de los sujetos, que regulada por un quinquenio, importan a docientos reales al año. Y también cobra luctuosa de cada cabeza de casa, que muere, ajustándola en un tanto, conforme la possibilidad del sujeto, que regulada también por un quinquenio, importara cada año cinquenta reales, y responden. 3º.- [Que territorio ocupa el término; quanto de levante a poniente y de norte a sur; y quanto de circunferencia, por horas y leguas; que linderos o confrontaciones y que figura tiene, poniéndola al margen]. A la tercera dixeron, que el termino que ocupa sta feligresia, tendra un quarto de legua de levante a poniente; y de norte a sur medio quarto de legua con corta diferencia; y de circunferencia tendra tres quartos de legua, sobre poco mas, o menos, que serán dos horas de camino; y que los linderos, y confrontaciones de sta feligresía son por el L(evante) con el termino de la feligresía de S. Pedro de Pena y Sta. Marina de Jinzo, por el P(oniente) con el termino de la feligresía de Santiago de Coedo, y Sta. María de Couso; por el N(orte) con la feligresía de Piñeyra de Arcos, y por el S(ur) con la feligresía de Sta. María de Couso; y la figura que tiene 90

dicha feligresía es quasi en quadro, aunque mas larga de L(evante) a P(oniente), y llana la mayor parte, según va notada al margen, y responden. 4º.- [Que especies de tierra se hallan en el término; si de regadío y de secano, distinguiendo si son de hortaliza, sembradura, viñas, pastos, bosques, matorrales, montes y demás que pudiere haver, explicando si hay algunas que produzcan más cosecha al año, las que fructificaren sólo una y las que necesitan de un año intermedio de descanso]. A la quarta dixeron, que en el termino, que dexan explicado ay algunas tierras de regadio, aunque pocas, y las especies de tierra, que se hallan en dicho termino , son: labradios, huertas de regadio, y secano, sotos, prados, de regadio y secano, dehesas, toxales y campiñas= Y en el labradio de regadio y secano se coge trigo, centeno la mayor parte, maiz, lino, mixo menudo, habas, y nabos con ferraña, y en las tierras de primera y segunda calidad de labradio, regadio y secano, se siembra regularmente trigo, maiz, lino, nabos con ferraña, y habas, y en tierras de tercera calidad de secano (que de regadio no ay ningunas) solo se siembra centeno, o mixo menudo, con un año de intermision, o descanso, y no ay en todo el termino tierras, que produzcan dos frutos al año, y responden. 5.-[De quantas calidades de tierra hay en cada una de las especies que hayan declarado, si de buena, mediana, e inferior] A la quinta dixeron, que las calidades de tierra que ay en cada una de las especies

dichas, son de: buena, mediana, e inferior calidad excepto las huertas, los labradios regadios, y prados regadios, que son de primera, y segunda; y responden. 6.- [Si hay algún plantío de árboles en las tierras que han declarado, como frutales, moreras, olivos, higueras, almendros, parras, algarrobos, etc.] 7º.- [En quales tierras están plantados los árboles que declararen]. 8º.- [En que conformidad están hechos los plantíos, si extendidos en toda la tierra, o a las márgenes; en una, dos, tres hileras o en la forma que estuvieren]. A la sexta, septima y octava pregunta dixeron, que en stas tierras no ay plantios formales de arboles frutales, solo se halla tal qual peral, o manzano esparcido, y sin orden, y solo con la natural cultura, sin que de ellas se les pueda considerar utilidad, y responden. 9º.- [Que número de medidas de tierra

se usa en aquel pueblo; de quantos pasos o varas castellanas en quadro se compone; que cantidad de cada especie de granos, de los que se cogen en el término, se siembra en cada una]. A la novena dixeron, que la medida de tierra, de que se usa regularmente en ste pais, es con el nombre de ferrado, y cada uno tiene cinquenta y cinco varas castellanas en cada quadro, y de circunferencia docientas, y veinte, cada ferrado se compone de seis quartos, y cada quarto cinco copelos, que corresponden treinta al ferrado, el que, si se siembra de centeno, llevara otro tal ferrado, si de trigo, un ferrado, si de maiz, llevara un quarto, o la sexta parte de un ferrado; y el ferrado de maiz se compone de seis quartos colmados con todo lo que puede caver en la medida, sin hecharle rasero, y por esta misma medida se mide la linaza, habas y castañas=Y si dicho ferrado de tierra se siembra de habas, llevara un 91

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

quarto, si de linaza, dos ferrados, y de mixo menudo, un quarto= Y estas son las especies de frutos, que comunmente se siembran, y las cantidades, que según practica, y experiencia se observan en el pueblo, y responden. 10.- [Que número de medidas de tierra havrá en el término, distinguiendo las de cda especie y calidad, por exemplo: tantas fanegas, o el nombre que tuviese la medida de tierra de sembradura de la mejor calidad, tantas de mediana bondad y tantas de inferior; y lo propio en las demás especies declaradas]. A la decima dixeron, que no es facil decir a punto fixo, ni declarar el numero de medidas de tierra que ay en la Población, como ni tampoco distinguir sus especies, y calidades por menor, solo si, que todo lo que dexan declarado sta cultivado, y fructifero, con las especies, y calidades dichas, a excepción de lo que componen caminos, campos, y salidas de los lugares, y a mayor abundamiento se refieren a las relaciones, que dieren los hazendados en sta Población, y al apeo, y reconocimiento que su merced el Sr. Subdelegado esta practicando, y responden. 11.- [Qué especies de frutos se cogen en el término]. A la undecima dixeron, que las especies de frutos, que se cogen en el termino son: trigo, centeno, lino, maíz, habas, mixo menudo, nabos con ferraña, castañas, y hortalizas que solo se reducen a berza gallega, y responden. 12.- [Que cantidad de frutos de cada género, unos años con otros, produce, con una ordinaria cultura, una medida de tierra de cada especie y calidad 92

de las que huviere en el término, sin comprehender el producto de los árboles que huviese]. A la duodecima dixeron, que la cantidad de frutos que produce la media de un ferrado de tierra de sembradura del termino, que llevan expressado, unos años con otros, y con una ordinaria cultura, es en la manera siguiente= El ferrado de tierra de primera calidad labradio regadio, y secano (que a todo dan igual producto) si se siembra de trigo, dara quatro ferrados, si de maiz, quatro, si de habas, tres, si de nabos con ferraña, un carro de cada especie y si de lino, quatro haces, y de que despues de seco, quedaran quatro afusales, y de linaza, dara dos ferrados, y estos frutos los produce en el termino de cinco años= Un ferrado de segunda calidad de labradio regadio, y secano, sembrado de las especies dichas, producira la tercera parte menos que el de primera, y en el termino referido de cinco años. Y el ferrado de tierra de tercera calidad de labradio secano (que de regadio no las ay) sembrado de centeno, dara quatro ferrados con un año de intermision, o descanso, y si se siembra de mixo menudo, dara quatro ferrados, tambien con un año de intermision, o descanso, y estos dos frutos los produce en un termino de quatro años= Un ferrado de tierra de primera calidad de huerta asi de regadio, como de secano, producirá en dinero cada año veinte reales, y el de segunda calidad quinze reales= Un ferrado de tierra de primera calidad de soto producira cada año seis ferrados de castañas verdes, el de segunda, quatro, y el de tercera, tres,= Un ferrado de tierra de primera calidad de prado regadio,

producira, cada año seis carros de hierba verde, y el de segunda calidad, quatro= Un ferrado de tierra de primera calidad de prado de secano, produce cada año, tres carros de hierva verde, el de segunda, dos, y el de tercera, uno= Un ferrado de tierra de primera calidad de dehesa, produce, cada diez y seis años, cinco carros de leña, el de segunda calidad, tambien cada diez y seis años, tres carros, y el de tercera, cada veinte años, tres carros= Un ferrado de tierra de primera calidad de toxal, produce cada tres años, tres carros de toxo, el de segunda calidad tambien cada tres años, dos; y el de tercera, cada seis años, dos= Un ferrado de tierra de primera calidad de campiña, que solo produce pasto, se regula valorá cada año tres reales, con el de segunda, dos, y el de tercera, uno. Y esta es la cantidad de frutos, que de cada especie produce la medida de un ferrado de tierra de sembradura del termino, según su calidad, y responden.

13.- [Que producto se regula darán por medida de tierra los árboles que hubiere, según la forma en que estuviese hecho el plantío, cada uno en su especie]. A la decima tercera dixeron, que, como llevan declarado, no ay, plantios formales de arboles frutales, ni de otro genero, y tal qual que ay sta solo con la natural cultura, y algunos castaños, que se hallan a los margenes de las tierras, regulan, que de seis ocuparan un ferrado de sembradura, y de robles, ocho, computados todos por de segunda calidad, y que produciran lo que quede dicho en la pregunta doze, y responden. 14.- [Que valor tienen ordinariamente un año con otro los frutos que producen las tierras del término, cada calidad de ellos]. A la decima quarta dixeron, que el ferrado de trigo en este pais, unos años con otros, se vende regularmente a cinco reales y medio v(ell)on, el de centeno, a quatro 93

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

reales v(ell)on, con el de maiz a quatro reales v(ell)on, y el de mixo menudo a tres reales v(ell)on, el de habas, a cinco y medio, el de castañas verdes a dos reales, y el de linaza a seis reales. Un afusal de lino, o haz, vale regularmente seis reales, un carro de nabos, ocho reales, un carro de ferraña, otros ocho, un carro de hierba verde, siete, un carro de leña, tres reales, y el de toxo, real y medio= Y estos son los valores que regularmente tienen los frutos que producen las tierras del termino= Y por lo que puede conducir para la regulación de los foros declaran, que una gallina vale dos reales, un par de pollos ocho quartos; un carnero, nueve reales, un cordero, quatro reales, una libra de lana dos reales, un quartillo de manteca dos reales, un manojo, o estriga de lino, seis maravedis, y un cerdo cevado, le regulan en quarenta y quatro reales de vellón, y responden 15.- [Que derechos se hallan impuestos sobre las tierras del término, como diezmo, primicia, tercio diezmo u otros y a quien pertenecen]. A la quince dixeron, que de los derechos que se hallan impuestos sobre las tierras del termino son: el Diezmo al cura de sta feligresia, que se entiende, de diez, uno, de todas las especies de frutos, que se cogen en el termino, y por razón de hortaliza, paga cada vezino diez y seis reales vellón. De ganados menores de diez, uno, y de ganados mayores pagan de cada ternero un real, y por razon de leche, dos reales, o un quartillo de manteca. De cada yegua, que pare, un real. Y de Primicia pagan a dicho cura cada vezino, que coge cinco fanegas de fruto, dos ferrados y medio, la mitad de centeno, y la otra mitad de mixo 94

menudo, y el que no coge cinco fanegas, paga solo un ferrado, y quarto y medio, pero todo de centeno =Y por razon de Voto al Apostol Santiago paga cada vezino que tiene yunta dos ferrados, y medio de centeno, y el que solo tiene media, paga un ferrado, y quarto y medio, y el que no la tiene no la paga, y no tienen noticia se pague tercio-diezmo sin cura, ni otros impuestos sobre las tierras del termino, y que aunque los ay, son de distinta naturaleza, como foros, censos, pensiones, pias memorias, y otras; y esta se refieren a las relaciones, que cada uno diere, y responden. 16.- [A que cantidad de frutos suelen montar los referidos derechos de cada especie, o a que precio suelen arrendarse un año con otro]. A la diez y seis dixeron que no saben a punto fixo la cantidad, a que ascendera el diezmo de todo fruto de sta feligresia, solo si, que este beneficio, incluso diezmos, y primicia suele arrendarse en onze mil reales vellón cuia primicia ascendera regularmente a setenta y cinco ferrados de centeno, y cinquenta de mixo menudo= Y el voto, que pagan los vezinos de sta feligresia al Sto. Apostol, ascendera regularmente a ciento, y treinta ferrados de centeno, y responden. 17.- [Si hay algunas minas, salinas, molinos harineros o de papel, batanes u otros artefactos en el término, distinguiendo de que metales y de que uso, explicando sus dueños y lo que se regula produce cada uno de utilidad al año]. A la decima septima dixeron, que en sta Población no ay minas, salinas, batanes,

ni otros Artefactos, de los que contiene la pregunta, a excepción de ocho molinos harineros que muelen seis veces al año, con piedra negra, de maquila, y con el agua del arroyo de San Benito, uno de Don Joseph Sotelo vecino de la feligresia de Sta. María de Castrelo, otro de Fco. Marra, dos de Don Juan Fernandez, Presbitero, todos vezinos de sta feligresia; otro de Don Fernando Gomez Sandias, vezino de la feligresia de Sta. Maria de Parada; otro de Don Pedro Martínez Feijoo, vezino de la villa de Madrid; otro de Don Luis Oxea, vezino de la villa de Celanova, otro de Pedro Seguín vezino de San Vicente de Aveleda. Y se le regula de utilidad a cada uno docientos, y quarenta reales vellon al año, y que no ay otro artefacto alguno, y responden. 18.- [Si hay algún esquilmo en el término, a quien pertenece, que número de ganado viene al esquilmo a él y que utilidad da a su dueño cada año]. A la decima octava, dixeron, no ay en sta feligresia utilidad alguna por ganado, que venga al esquilmo, porque cada uno esquilma lo poco que tiene en su casa, y que el unico esquilmo, que ay en sta feligresia es el de corderos, y lana de las ovejas, y el de leche y manteca de las bacas; y que el esquilmo de una oveja, sin contar la leche por necesitarse para las crias, se regula el cordero en quatro reales, y la lana de la oveja en medio real, que el esquilmo de una baca con su cria, se regula dar de utilidad al año veynte y seis reales vellón. La lana de un carnero en un real; una baca sin cria se le regula de utilidad al año diez y seis reales vellón,

un par de bueyes se le regula de utilidad al año diez y seis reales vellón ( y no se le regula cosa alguna por acarrezos, por no haverlos en sta feligresia). Una lechona de vientre, o cria, se regula dar de utilidade al año onze reales vellón.= Una cabra se regula dar de utilidade al año por la cria, o cabrito, sin contar la leche, por necesitarse para la cria, cinco reales vellón = Una yegua, con su cria se regula dar de utilidad al año cinquenta y seis reales, y una yegua sin cria doze reales = Y una jubenca o jubenco veynte reales, y que no pueden decir con individualidad los pares de bueyes que ay de trabajo, assi en sto, como en lo que es aparceria, se refieren a las relaciones que cada uno tiene, y las aparcerias en ste pais son a medias, quedando tanta utilidad al Dueño, como al aparcero, solo a ste le queda la leche, o manteca = Y no hay esquilmo de otros ganados, y responden. 19.- [Si hay colmenas en el término, quantas y a quien pertenecen]. A la decima novena dixeron ay algunas colmenas en el termino de sta feligresia, y que, aunque son pocas, son de distintos Dueños, y no pueden decir con certeza quantas tiene cada uno, y se refieren a las relaciones que diesen sus Dueños, y al reconocimiento que su (merced), mande hazer, y regulan a cada colmena de utilidad al año dos reales vellón por razon de miel, y cera, y responden. 20.- [De que especies de ganado hay en el pueblo y término, excluyendo las mulas de coche y cavallos de regalo; y si algún vecino tiene cavaña o yeguada que pasta fuera del término, donde y de que número de cabezas, explicando el 95

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

nombre del dueño]. A la vigesima dixeron, que el ganado que ay en el territorio son bueyes, bacas, lechones, ovejas, y carneros, cabras y algunas yeguas, y que no ay cavaña ni yeguada, y responden. 21.- [De que número de vecinos se compone la población y quantos en las casas de campo o alquerías]. A la vigesima primera dixeron, que el número de vezinos, de que se compone sta feligresia es el de ciento y treinta y para mayor certeza se refieren al testimonio del Padrón, que diere el Juez, relaciones, y reconocimiento que su (merced) mande hazer, y responden. 22.- [Quantas casas havrá en el pueblo, que número de inhabitables, quantas arruynadas; y si es de Señorío, explicar si tienen cada una alguna carga que pague al dueño por el establecimiento del suelo y quanto]. A la vigesima segunda dixeron, que el numero de casas que ay en sta feligresia sera el de docientas y cinquenta, poco mas o menos, incluidas doze, que ay arruinadas por desidia y pobreza de sus dueños, y que, aunque por el establecimiento del suelo saben los declarantes, pagan alguna renta, no saben, que cantidad, por star inclusas con otras haciendas, y responden. 23.- [Que propios tiene el común y a que asciende su producto al año, de que se deberá pedir justificazión]. A la vigesima terzera dixeron, que los propios que tienen los vezinos de sta feligresia son algunos montes comunes y toxal que solo sirven para leña y abono de las tierras, y que no tienen noticia, perciba el comun otros productos, y se 96

refieren al testimonio, que manifestase el Juez, y responden. 24.- [Si el común disfruta de algún arbitrio, sisa u otra cosa, de que se deverá pedir la concesión, quedándose con copia que acompañe estas diligencias; que cantidad produce cada uno al año; a que fin se concedió, sobre que especies, para conocer si es temporal o perpetuo y si su producto cubre o excede de su aplicación]. A la veinte y quarta dixeron, que esta feligresia no tiene otro arbitrio mas que la sisa de una taberna, y una contaduria, que todo lo trae arrendado Gonzalo do Moiño, vezino de sta feligresia en la cantidad de quatrocientos, y quarenta reales vellón y no tienen noticia, ayga para sto concesión alguna, solo la posesión inmemorial en que se halla, en cuia taberna puede vender el Arrendatario vino, pan, azeyte, velas y mas comestibles, cuios quatrocientos y quarenta reales convierten los vezinos de sta feligresia para ayuda de pagar la sisa a S.M. y lo que falta se reparte entre los vezinos hasta su cumplimiento, y responden. 25.- [Que gastos debe satisfacer el común, como salario de Justicia y regidores, fiestas de Corpus u otras: empedrado, fuentes, sirvientes, etc, de que se deverá pedir relación authéntica]. A la vigesima quinta dixeron que el común de sta feligresia no tiene que satisfacer gastos algunos, ni pagar salarios de Justicia, componer fuentes, ni caminos, ni otras cosas, y responden. 26.- [Que cargas de Justicia tiene el común, como censos que responda, u otros, su importe, por que motivo y a quien, de

que se deverá pedir puntual noticia]. A la vigesima sexta dixeron, que sta feligresia y su comun no tienen gastos de Justicia, Censos, ni otras cargas más de los que contienen los testimonios, y responden. 27.- [Si está cargado de servicio ordinario y extraordinario, u otros, de que igualmente se debe pedir yndividual razón]. A la vigesima septima dixeron que sta feligresia paga cada año a S.M. de servicio ordinario y extraordinario, docientos setenta y nuebe reales y dos ms cada año, cuia cantidad conducen a la casa principal de la Ciudad de Orense, y responden. 28.- [Si hay algún empleo, alcavalas u otras rentas enagenadas; a quien; si fue por servicio pecuniario u otro motivo; de quanto fue y lo que produce cada uno al año, de que se deberán pedir los títulos y quedarse con copia]. A la vigesima octava dixeron, no tinen noticia ayga en sta feligresia empleo, ni Renta enajenada de la Corona, sino las alcavalas de toda sta Jurisdición, que las pagan al Marques de Malpica, y las que pagan los vezinos de sta feligresia, importan cada año seiscientos y tres reales, y dieciocho m(aravedi)s de vellón ciua cantidad conducen a la villa de Allariz los vezinos de esta feligresia, para entregar al mayordomo de dicho Marques, y que no pueden decir, que razón tenga para percibirlas, solo han oido decir, es por donación, que S.M. quiso hazerle, y en todo se remiten a los Titulos, y concessiones, que dicho Marques tenga en su Archivo, como tambien de los que tenga para nombrar Juez en sta

Jurisdicion que lo haze cada tres años para lo civil, y criminal, que actualmente es D. Vicente Seguín, y nombra Escrivano de Numero para sta Jurisdicion, que lo es actual Antonio de Quintas, sin que cobre portazgo, barcage, ni otra regalia alguna mas que por sus rentas, y responden. 29.- [Quantas tabernas, mesones, tiendas, panaderías, carnicerías, puentes, barcas sobre los ríos, mercados, ferias, etc. hay en la población y término, a quien pertenecen y que utilidad se regula puede dar cada uno al año]. A la vigesima novena dixeron, que en sta feligresia ay una taberna publica y una carnicería propia de los vezinos de sta feligresia, que todo lo trae arrendado Gonzalo do Moiño vezino de esta feligresia en la cantidad de quatrocientos y quarenta reales vellón, y que no ay tiendas, panaderias, mercados, ferias, puentes, ni barcas, y responden. 30.- [Si hay hospitales, de qué calidad, que renta tienen y de que se mantienen]. A la trigesima dixeron, que en sta feligresia no hay hospital alguno, y responden. 31.- [Si hay algún cambista, mercader de por mayor, o quien beneficie su caudal por mano de corredor u otra persona, con lucro e interés; y que utilidad se considera le puede resultar a cada uno de ellos al año]. 32.- [Si en el pueblo hay algún tendero de paños, ropas de oro, plata y seda, lienzos, especería u otras mercadurías, médicos, cirujanos, boticarios, escrivanos, arrieros, etc. y 97

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

que ganancia regula puede tener cada uno al año]. 33.- [Que ocupaciones de artes mecánicos hay en el pueblo, con distinción como albañiles, canteros, albéytares, herreros, sogueros, zapateros, sastres, perayres, tejedores, sombrereros, manguiteros y guanteros, etc. explicando en cada oficio de los que huviere el número que haya de maestros, oficiales y aprendices; y que utilidad le puede resultar, trabajando meramente de su oficio, al día a cada uno]. 34.- [Si hay entre los artistas alguno que, teniendo caudal, haga prevención de materiales correspondientes a su propio oficio o a otros para vender a los demás, o hiciere algún otro comercio, o entrase en arrendamientos; explicar quienes y la utilidad que consideren le puede quedar al año a cada uno de los que huviese]. A la trigesima primera hasta la trigesima quarta inclusive, dixeron, que para absolver sus contenidos tienen formada una lista de todos los oficios, artes, facultades y exercicios, con sus sueldos, rentas, salarios, y utilidades, y en todos se refieren a ella, y responden. 35.- [Que número de jornaleros havrá en el pueblo y a como se paga el jornal diario a cada uno]. A la trigesima quinta dixeron, que no ay en sta feligresía jornaleros algunos, porque cada uno trabaja en sus haziendas, y son labradores de ellas, y haviendo de considerar un jornal seria a dos reales al dia, y responden. 36.- [Quantos pobres de solemnidad havrá en la población]. 98

A la trigesima sexta dixeron, que en sta feligresia ay diez y seis pobres de solemnidad que solo viven de limosna, y responden. 37.- [Si hay algunos individuos que tengan embarcaciones que naveguen en la mar, o ríos, su porte, o para pescar; quantas, a quien pertenecen y que utilidad se considera da cada una a su dueño al año]. A la trigesimo septima dixeron, no ay en sta feligresia embarcaciones algunas, ni quien las tenga, ni comercie con ellas, y responden. 38.- [Quantos clérigos hay en el pueblo]. A la trigesima octava dixeron, que en sta feligresia no ay mas que un sacerdote, un cura parroco, y uno ordenado de evangelio, y responden. 39.- [Si hay algunos conventos, de que religiones y sexo y que número de cada uno]. A la trigesima novena, que no hay convento alguno dentro del término, y responden. 40.- [Si el Rey tiene en el término o pueblo alguna finca o renta que no corresponda a las generales ni a las provinciales que deven extinguirse, cuales son, como se administran y cuanto producen]. A la quadragesima dixeron que no tiene el Rey en sta feligresia, renta, ni finca alguna, que no corresponda a las generales, y provinciales, y responden. Todo lo cual dixeran ser verdad, baxo el Juramento que llevan hecho, en que se afirmaron, y ratificaron, y que lo han declarado sin fraude, engaño, ni pression, 99

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

según su saber, y entender, y que según las noticias, y practica que tienen del Pais, y lo firmó dicha Justicia, y por los que dixeron no saber, a su ruego lo hizo Joseph Morales, vezino de sta feligresia, y visto, por su merced mandó se ponga otro Interrogatorio baxo una cubierta, y en legajo separado, y lo da por finalizado, con las reservas de tomar otras declaraciones, si lo tuviese por conveniente, y lo firmó con mi E(scribano) que de ello doy fee= (rubricado) Joseph Manuel de Miranda y Vivero Vicente Seguín Marcos Pereira Antonio de Quintas A ruego de los peritos (rubricado) Antonio de Dios Joseph Morales (...) Jacinto Gomez

ANEXO II Lista y relación jurada, que damos D. Vicente Seguín, Juez y Justicia Ordinaria de la Jurisdicion de Sandianes, Antonio de Quintas, Escribano de Número de ella, Antonio de Dios, y Francisco Santana, Peritos nombrados por dicha Justicia de los oficios, artes, facultades y exercicios que ay en la feligresia de S. Estevan de Sandianes con sus suelos, salarios, y utilidades según nuestro conocimiento y practica de este pais, y es en la manera siguiente:

Juez 100

Don Vicente Seguin, Juez de sta Jurisdición, y por no tener salario determinado se le regula de utilidad al año cien reales vellon y vive en compañía de su hermano Estanislao.

Escribano

Antonio de Quintas, escribano de número, se le regula por su oficio para cada año quatrocientos reales vellón.

Ministro del juez

Joseph do Moiño, se le regula ganara por Ministro del Juez cada año treinta reales.

Sastres

Ciprian Olivera, maestro de sastre, se le regula por su oficio de sastre dos reales de jornal al día.

Oficiales de Sastre

Esteban Marra, se le regula por el mismo oficio de sastre a real y medio de jornal al día, y solo trabajará un mes al año por ser labrador. Juan Morales, se le regula por su oficio a real y medio de jornal al día, y solo trabajará tres meses al año por ser labrador.

Cantero

Pedro Francia, cantero, se le regula de jornal dos reales al dia.

Sisero

Gonzalo do Moiño y D. Pasqual Sarmiento, por arrendatarios de la taberna y carnicería se le regula ganaran cada uno cinquenta reales al año.

Tabernero

Alonso Morales, por tabernero, se regulá ganara cada año quarenta reales.

Texedoras

Angela de Otero, Damiana Marra, Agustina Delgado, Maria Carnero, Lucrecia Blanco, Josepha Ledo, Angela de Dios, Ysabel

Fernández, Hermenegilda Seguin, Juliana Manso, Estefanía Manso, Maria Ledo, Paula Feixoo, Theresa Otero y Juana Salgado, por la industria de texedoras se le regula de utilidad a cada una al año quince reales. Cuya relación de oficios es cierta y verdadera sin que hubiese quedado por poner oficio alguno y que ban regulados los salarios, jornales, y utilidades de cada uno sin fraude ni pression, y como tal, la Juramos, y firmamos, Vicente Seguin Antonio de Quintas (rubricado) A ruego de los peritos Joseph Carnero (rubricado)

ANEXO III Relación que hago yo, Vicente Seguín, Juez de sta Jurisdicion de Sandianes, Antonio de Dios, y Francisco Santana,

peritos de los montes comunes que tiene sta feligresia, y su termino. (Debuxo) Tiene el común un pedazo de monte al sitio de la Vega, cavida dos mil ferrados de toxales, 3ª calidad, confronta L(evante) con la Jurisdicion de Portela y Jinzo, P(oniente) con tierras de Joseph Carnero y Estanislao Seguín, N(orte) y S(ur) común de la feligresia de Couso. (Debuxo) Otro en Uzeira, cavida trescientos ferrados toxal, 3ª calidad, L(evante) Camino real, P(oniente) termino de la feligresia de Coedo, N(orte) con la Jurisdicion de Piñeyra y al S(ur) con la feligresia de Couso. Es cierto y como tal a 10 de noviembre año de 1752. A ruego de los peritos. Vicente Seguin Joseph Carnero (rubricado)

ANEXO IV PERSOAL ECLESIÁSTICO DA PARROQUIA DE SANDIÁS (LIBRO PERSOAL DE ECLESIÁSTICOS (1752))

• D. Mathias Alphonso de Porras y Temes – Abade desta parroquia. Criadas (maiores de 18 años): Thomasa Fernandez. Pagábaselle de ¨soldada¨ anualmente 132 reais de vellón. Cathalina Casares. Pagábaselle de ¨soldada¨ anualmente 90 reais de vellón. Thomasa Gomez. Pagábaselle de ¨soldada¨ anualmente 66 reais de vellón. Criado: Manuel Gomez (19 anos). Pagábaselle cada ano 143 reais de vellón. • D. Juan Fernández Feijoo – Presbítero. Propietario de dous muíños. Vive coa súa irma, Constanza, casada con D. Diego Bolaño, labrego, 60 anos. Criadas: Francisca Bolaño (29 anos). Pagábaselle cada ano 110 reais de vellón. Angela Bolaño (menor de 18 anos). Pagábaselle cada ano 66 reais de vellón. • D. Francisco Antonio Fernández – Subdiácono. Vive coa súa nai: Dª Benita Martínez.

101

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

ANEXO V RELACIÓN DE VECIÑOS DE SANDIÁS EXTRAÍDO DO LIBRO DE REAL DE LEIGOS (1752)



102

NOME DOS INDIVIDUOS



NOME DOS INDIVIDUOS Damiana Marra (Tecedeira)

1

Alonso Morales (Taberneiro)

31

2

Alonso Manso

32

Dionisio Seguin

3

Antonio de Quintas (Escribán)

33

4

Antonio Blanco

Estanislao Seguin (Irmán de Vicente Seguin (Xustiza))

5

Antonio Lorenzo

34

Estevan Marra (Xastre)

6

Antonio Mendez

35

Estevan Manso

7

Antonio Mendez

36

Euphrasia Blanco

8

Antonio de Dios (Perito nomeado pola Xustiza)

37

Fernando Solveira

38

Florian de Otero

9

Antonio Gonzalez

39

Francisco Carnero

10

Ana Laxe

40

Francisco Ledo Carnero

11

Ana Marra

41 42

12

Dª Ana María Santana (Fidalga. Tía de D. Joseph A. Santana, propietario da Casona de Santa Ana ou Casa dos Santana (Veciño da parroquia de Vilariño do Campo (A Merca))

43

Francisco Carnero Francisco Marra (Propietario dun muíño) Francisco Morales Campelo

44

Francisco Campelo

45

Francisco Mendez

46

Francisco Seguin

47

Francisco Santana

48

Francisco do Campo

13

Andrea Fernandez

14

Angela de Dios (Tecedeira)

15

Antonia Morales

16

Balthasar Lopez

17

Benito Garcia

49

Francisco Santana (Perito nomeado pola Xustiza)

18

Benito Losada

50

Francisco Morales

19

Benito de Soto

51

Francisco Enriquez

20

Bernardo Feixoo

52

Francisco Campelo

21

Bernardo Franco

53

Gabriel Campelo

54

Gonzalo do Moiño (Siseiro da taberna)

22

Bernardo Campelo

23

Blas Morales



NOME DOS INDIVIDUOS



NOME DOS INDIVIDUOS

63

Ysabel Seguin

97

María Cid

64

Joseph del Molino (Ministro do Xuíz)

98

María Manso

65

Joseph Carnero

99

María Sotelo

66

Joseph Colmenero

100

María Franco

67

Joseph Campelo

101

María Añel

68

Joseph Enriquez

102

María de Quintas

69

Joseph Santana

103

María Seguin

70

Joseph Cid

104

María Ledo (Tecedeira)

71

Joseph Salgado

105

Marina Gago

72

106

Martha Soto

73

Juan Ledo Juan Perez

107

Michaela Fernandez y Feijoo

74

Juan da Lama

108

Nicolas Seguin

75

Juan Rodriguez

109

Nicolas Cid

76

Juan Morales (Xastre)

110

Narcisa Astarde

77

Juan de Otero

111

Pablo Carnero

78

Juan Blanco

112

Pasqua Ledo

79

Juan Laxe

113

Pedro de Santiago

80

Josepha de Quintas

114

Pedro Perez

81

Juana Cabreyro

115

Pedro Franco (ou Francia) (Canteiro)

82

Juana Ledo

116

Pedro Feijoo

83

Lorenzo Melio

117

Pedro de Dios

84

Luis Marra

118

Phelipe Franco

85

Luis Franco

119

Placido de Otero

86

Leocadia Marra

120

Ponciano Gomez

87

Manuel Campelo

121

Roque Mendez

88

Martin Cid

122

Roque Manso D Salvador Fernandez Feijoo (Fidalgo)

55

Gerónimo Martinez

89

Matheo Cid

123

56

Gertrudis Suarez

90

Mauricio Mendez

124

Sebastián de Santiago

91

Mauro Marra

125

Sebastián Santana

Ygnacio Colmenero

92

Miguel do Campo

126

Silvestre Cid

59

Ysidro Manso

93

Miguel Mendez

127

Thomas Feijoo

60

Ysidro Jardon

94

Miguel de Santiago

128

Theresa de Otero (Tecedeira)

Christina de Dios

61

Ysabel De Dios

95

Magdalena Fernandez

128

Thomasa Fernandez (Criada do abade)

David Feixoo

62

Ysabel do Campo

96

Manuela Colmenero

130

Victorio Delgado

24

Dª Benita Martinez (Fidalga. Nai do subdiacono)

25

Bernarda de Quintas

57

Ygnacio Moreiras

26

Carlos Cid

58

27

Ciprian Fernandez

28

Christina de Quintas

29 30

103

O catastro de ensenada na parroquia de Santo Estevo de Sandiás en 1752

BIBLIOGRAFÍA Artigos: • Camarero Bullón, Concepción. ¨El Catastro de Ensenada, 1749-1759: diez años de intenso trabajo y 80.000 volumenes manuscritos¨. Revista CT Catastro (Nº46). Ministerio de Hacienda. Madrid, diciembre 2002. • Camarero Bullón, Concepción. ¨Vasallos y pueblos castellanos ante una averiguación más alla de lo fiscal: El catastro de Ensenada, 1749-1759¨. Ministerio de Hacienda. Madrid, 2002. • Carmona Badía, Joam. ¨Galicia. Minifundio persistente e industrialización limitada¨. Historia económica regional de España. Crítica. Barcelona, 2002. • Carmona Badía, Joam. ¨La economía del siglo XX. Una panorámica¨. Papeles de Economía Española. Economía de las CC.AA. Galicia Nº 16 (páxs. 3-16). Madrid, 1996. • Domínguez Ortiz, Antonio. ¨El Catastro de la Ensenada en su circunstancia¨ . Real Academia de Historia. Revista CT Catastro (Nº46). Ministerio de Hacienda. Madrid, diciembre 2002 • Feixoo, Xavier. ¨O primeiro proxecto de desaugamento da lagoa de Antela¨. Revista Lethes. Cadernos Culturais do Limia, Número 9. Ourense. Inverno 2006 – 2007. • Gallego Domínguez, Olga: ¨Os señoríos e mosteiros da Limia do Antigo Rexime¨. Revista Lethes. Cadernos Culturais do Limia, Número 3. Ourense. Outono de 2001. • Saavedra, Pegerto: ¨Aportación al estudio de las rentas provinciales de la Galicia del Antiguo Regimén¨. Revista de la Facultad de Geografía e Historia, núm. 4, págs. 585622, Santiago de Compostela, 1989.

Documentos: • Carta de Pedro González de Ulloa á Academia de Agricultura do Reino de Galicia (Fondo documental ¨Xosé Cornide Saavedra¨– Arquivo do Reino de Galicia (A Coruña)). • Catastro de Ensenada. Arquivo Histórico Provincial de Ourense. Parroquias (lugar no caso de Zadagós)

Documentos

Páxinas

Referencia

Santa María de Couso de Limia

Interrogatorio Persoal Leigos

25 pergamiños B. 35 pergamiños B.

3130 3131

San Xoán de Piñeira de Arcos

Interrogatorio

12 pergamiños B.

3133

Interrogatorio Real Leigos

9 pergamiños B. 49 pergamiños B.

3135 3136

Zadagós (lugar de)

104

Santo Estevo de Sandiás

Interrogatorio Persoal Eclesiástico Real Leigos Real Eclesiásticos

16 pergamiños B. 3 pergamiños B.

3137 3138

710 pergamiños B. 25 pergamiños B.

810 3139

Libros: • Gallego, Olga: El catastro del Marques de la Ensenada en la provincia de Orense. Ministerio de Cultura. Madrid, 1985. • Gallego, Olga: La organización administrativa territorial de la antigua provincia de Orense en el siglo XVIII. Boletín Auriense (Anexo 10). Ourense. 1988. • González de Ulloa, Pedro: Descripción de los stados de la Casa de Monterrey en Galicia. 1777. Edición, prologo e notas de José Ramón Fernández Oxea, Cuadernos de Estudios Gallegos, Anexo IV. Santiago de Compostela, 1950. • Rio Barja, Francisco Javier: A cartografía xurisdicional de Galicia no século XVIII. Consello da Cultura Galega, 1990. • Rivera Fernández, M. T.: Los pazos orensanos. Caja de ahorros provincial. Orense, 1981. • Varios. A Gran Historia de Galicia. A Galicia do Antigo Réxime (ca. 1480-ca. 1845). Tomo 11 (Volume 1). Poboación e economía. Arrecife Edicións Galegas. A Coruña, 2007. • Varios. A Gran Historia de Galicia. A Galicia do Antigo Réxime (ca. 1480-ca. 1845). Tomo 13 (Volume 1). A Sociedade. Frades, cregos e fidalgos. Arrecife Edicións Galegas. A Coruña, 2007. • Varios. A Gran Historia de Galicia. A Galicia do Antigo Réxime (ca. 1480-ca. 1845). Tomo 14 (Volume 2). A Sociedade. Os campesiños, os conflictos sociais e os pobres. Arrecife Edicións Galegas. A Coruña, 2007. • Varios. A Gran Historia de Galicia. A Galicia do Antigo Réxime (ca. 1480-ca. 1845). Tomo 15 (Volume 1). Política e Cultura. Os diversos poderes e o seu equilibrio cambiante. Arrecife Edicións Galegas. A Coruña, 2007. • Villares, Ramón. A Historia. Editorial Galaxia. Vigo, 1998.

Páxinas web: • Ministerio de Cultura. Respuestas Generales del Catastro de Ensenada. http://pares.mcu.es/Catastro/servlets/ServletController • Instituto Nacional de Estadística (INE): www.ine.es

105

Lihat lebih banyak...

Comentários

Copyright © 2017 DADOSPDF Inc.