O contacto galego-castelán. Unha abordaxe preliminar

Share Embed


Descrição do Produto

O  contacto  galego-­‐castelán.   Unha  abordaxe  preliminar Francisco  Dubert  García   Ins>tuto  da  Lingua  Galega

Explicacións  do  cambio  lingüís>co   Internas Sexa  o  cambio  [aw]  >  [ow]   Explicación  lingüís>ca  (interna):     •

a  labialidade  e  a  velaridade  de  [w]  pasan  a  [a]  



[a]  asimila  a  labialidade  e  a  velaridade  de  [w]  

[aw]  >  [ow]  é  un  cambio  natural,  pero:   1)  non  obrigatorio:  uns  falantes  cambian  [aw]  >  [ow]  e  outros  seguen  en  [aw]   2)  non  simultáneo:  actúa  antes  nunhas  palabras  ca  noutras  (difusión  léxica);  poden   quedar  palabras  sen  cambiar

Explicacións  do  cambio  lingüís>co   Externas

a)   O  falante  A  comeza  a  pronunciar  [ow]  (  difusión  >  aceptación  C  >  difusión  >  aceptación  D...  
 Explicación  externa Dado  que  [aw]  >  [ow]  non  é  obrigatorio  nin  simultáneo,  dáse:   α)  variedades  só  co  ditongo  [aw]   β)   Variedades   con   variación   ([aw]~[ow])   <   difusión   a   través   de   falantes   individuais   (difusión   extralingüística)   e   das   palabras   (difusión   intralingüís>ca)   • β1:  ditongo  [aw]  nas  palabras  1,  4,  7,  15;  ditongo  [ow]  nas  palabras  2,  5,  9;   variación  nas  palabras  3,  6,  12   • β2:  ditongo  [aw]  nas  palabras  1,  2,  7,  12;  ditongo  [ow]  nas  palabras  3,  6,  9;   variación  nas  palabras  4,  7,  15   •  βn:  ......   γ)  variedades  co  ditongo  [ow]  (cos   de   éste   si   reconoce   su   superioridad   cultural   o   >ene   dudas   acerca   de   la   excelencia  de  su  saber”  (Coseriu  1988:  87).   pres%xio  encuberto  e  converxencia  ~  diverxencia   “El  oyente  puede  adoptar  también  modos  lingüís>cos  de  sujetos  de  cultura  inferior,  si   le  resultan  funcionalmente  ú>les  o  par>cularmente  expresivos.  Y,  aun  sin  ello,  puede   adoptarlos   por   la   tendencia   a   hablar   «como   los   otros»:   para   no   «aislarse»   lingüís>camente  de  la  comunidad.  También  el  no  dis>nguirse  ostenta>vamente  de  la   comunidad  lingüís>ca  es  asunto  de  gusto”  (Coseriu  1988:  87,  n.  37). Ergo,   existe   un   labor   de   AVALIACIÓN   dos   feitos   lingüís>cos.   Os   falantes  teñen  razóns  para  optar  e,  de  feito,  optan:  o  proceso  de   DIFUSIÓN  EXTERNA  conta  cun  aparello  de  AVALIACIÓN.

Tipoloxía  (contraditoria)  das  innovacións  segundo  Coseriu •

a)  alteración  dun  modelo  tradicional;  



b)  selección  entre  variantes  e  modos  isofuncionais  existentes  na  lingua;  

• c)  creación  sistemá>ca  («invención»  de  formas  de   acordo  coas  posibilidades  do  sistema);   • d)  préstamo  doutra  «lingua»;     •

e)  economía  funcional  (descoido  de  dis>ncións  superfluas  no  discurso).

Porén, todas teñen en común que:

• • •

Pasan  por  procesos  de  difusión  e  variación.     Son  aceptables  ou  rexeitables:  pres%xio   aberto  ~  encuberto  e  converxencia  ~   diverxencia.  AVALIACIÓN   O  préstamo  non  é  outra  cousa  ca  unha  vía  de   innovación.

Préstamo  do  castelán:  ¿unha  innovación  mal  recibida?

“Ninguén   nega   que   o   galego   mudase   ó   longo   da   súa   historia.   Porén,   a   gran   cues>ón   que   de   vello   máis   preocupa   é   a   orixe   dos   cambios  que  se  produciron,  xa  que  existe  unha  forte  tendencia  a   pensar   que   os   resultados   duns   cambios   son   aceptables,   pois   responden   a   cambios   lexí%mos,   mentres   que   outros   resultados   son  espurios,  pois  os  cambios  que  introducen  as  novas  formas  son   deturpadores.   Como   é   lóxico   supor,   os   castelanismos   conforman   a   maior   parte   das   formas   clasificadas   como   espurias,   xa   que   son   vistos   como   resultados   de   cambios   deturpadores.   Máis   aínda,   a   fisionomía  actual  do  galego,  con  tantos  castelanismos  no  seu  seo,   é   percibida   como   unha   proba   máis   da   súa   evolución   anormal”  (Dubert  2004).

Préstamo  do  castelán:  ¿unha  innovación  mal  recibida? •

En   principio,   o   rexeitamento   non   ten   por   que   ser   unha   ac>tude   normal   nin   automá>ca.  



Os  falantes  espontáneos  de  galego  toman  castelanismos  a  eito  sen  problemas.    



Polo   tanto,   as   crenzas   contrarias   ós   catelanismos   non   residen   nas   clases   populares  que  sempre  falan  galego.

Logo:   • Se  o  discurso  varía  ó  longo  das  clases  sociais:  ¿o  rexeitamento  é  un   fenómeno  de  clase?     • Se   son   as   clases   medias   altas   as   preocupadas,   ¿é   un   fenómeno   de   clase  media  alta?   • ¿Está  orientado  de  arriba  abaixo?   • ¿Por  que  se  produce?

Préstamo  do  castelán:  ¿unha  innovación  mal  recibida?

Ata agora a lingüística galega preguntouse ¿por que se toman castelanismos? É hora de saber quen os rexeitan e por que

9

Algunhas  

crenzas  sobre  o  galego



Na   Idade   Media,   o   galego-­‐portuguesa   era   unha   lingua   uniforme   (carente   de   variacións   xeográficas,   es>lí>cas   ou   sociais),   normal   (no   sen>do   que   hoxe   se   lle   dá   a   este   adxec>vo   na   sociolingüís>ca   galega),   pura   (non   deturpada)  e  autónoma  (libre  da  presión  doutras  linguas);  



Algunhas   mudanzas   corromperon   a   pureza   primixenia   do   galego,   violentaron  a  súa  personalidade.    

• •

As  linguas  teñen  personalidade,  un  xenio,  unha  estrutura  où  tout  se  %ent.   Os   pobos/nacións/comunidades   teñen   personalidades   que   se   expresan   a   través   das   linguas:   se   as   linguas   se   corrompen   e   contaminan,   tamén   se   corrompen  e  contaminan  as  personalidades.    

Unha  lingua  moi  diferente  garante  un  pobo  moi  diferente;  unha  lingua  menos   diferente  garante  un  pobo  menos  diferente.

Consecuencias  das  crenzas  anteriores • A  lingua  galega  está  baixo  con>nua  sospeita:  estamos   sempre  obrigados  a  demostrar  a  galeguidade  dos  trazos   galegos.   • A  lingua  galega  actual,  tal  e  como  a  falan  os  seus  falantes   espontáneos,  non  serve  completamente  como  sustento   da  iden>dade  galega  e  debe  ser  remodelada  (depurada)   para  que  cumpra  esa  función.   • As  discrepancias  están  no  grao  de  remodelación  ou   depuración  preciso.  

depuración  <  pureza

pureza  (ê)   s.  f.   1.  Qualidade  do  que  é  puro.   2.  Transparência;  limpeza;  ni>dez;  diafaneidade.   3.  Virgindade;  inocência.   4.  Vernaculidade  (na  linguagem).

puro     adj.   1.  Sem  mistura;  límpido;  genuíno.   2.  Virginal;  imaculado;  inocente,  casto.   3.  Verdadeiro;  exclusivo;  natural;  único.   4.  Sincero;  suave.   5.  Mero;  vernáculo.   6.  Correcto!,  irrepreensível.   7.  Mavioso.   8.  Incontestável.   9.  Fiel,  exacto!.   10.  Que  ainda  não  foi  corrido  (touro).

vernáculo     adj.   1.  Próprio  do  país  a  que  pertence.  =  nacional,  vernáculo   2.  Fig.  Genuíno,  puro  (falando-­‐se  da  linguagem).  =  vernáculo   3.  Correcto!,  com  pureza  no  falar,  no  escrever.  =  vernáculo   s.  m.   4.  Língua  própria  de  um  país.

Fonte:  Dicionário  Priberam  da  Língua  Portuguesa

Feito                                                                              Connotación                                                Valoración   prác>ca  do  sexo                                      impureza,  mancha                            nega>va   mestura  de  linguas                            impureza,  mancha                            nega>va   abs>encia  de  sexo                              pureza,  limpeza                                      posi>va   linguas  sen  mestura                        pureza,  limpeza                                    posi>va

Puritanos:  valores  nega>vos  sobre  o  sexo   Puristas:  valores  nega>vos  sobre  os  préstamos

A   día   de   hoxe   estrañámonos   de   que   haxa   puritanos,   pero   parécenos   natural   que   haxa   puristas…  Moitos  an>puritanos  son  puristas

Implicacións  na  lingüís>ca  histórica:  Sobre  formas  coma  fago,  faga A  súa  presenza  en  portugués  permite  dicir  que:   “Neste   caso,   a   influência   do   castelhano   tenha   contribuído   para   alterar   o   estatuto   sociolingüís>co   das   referidas   formas,   facto   que   facilitou   o   seu   emprego   em   textos   desta   natureza.  Penso  ser  igualmente  a  mesma  circusntância  que  contribuíu  para  que  as  formas  do   >po  considerado  tenham  acabado  por  generalizar-­‐se  em  galego”  (Maia  1986:  791). “C.  Maia  ten  a  tendencia  a  querer  explicar  como  autóctonas  todas  aquelas  formas  idén>cas   ás   castelás   que   aparecen   en   documentos   galegos   e   do   N.   de   Portugal,   deixando   só   o   califica>vo   de   “castelhanismo”   para   as   que   aparecen   unicamente   nos   galegos,   e   isto   non   é   válido”  (Lorenzo  1987:  465).   “A  relación  co  castelán  é  innecesaria  e  falsa  e  supón  un  somentemento  total  dunha  lingua  á   outra,  cousa  que  nunca  se  deu.  A  subs>tución  de  faço  por  fago  é  paralela  á  subs>tución  de   peço,  peça  por  pido,  pida  [...].  Todas  elas  se  explican  polo  mesmo  proceso  analóxico  dentro   do  verbo,  o  que  levou  a  unha  profunda  transformación  do  sistema  primi>vo,  e  a  coincidencia   nalgúns   casos   co   castelán   é   pura   casualidade,   debido   a   que   nesta   lingua   tamén   se   deu   o   mesmo  proceso”  (Lorenzo  1987:  472).   SPRACHBUND:  intercambio  de  trazos  sen  sometementos

¿Excepcionalidade  do  galego?



Tendencia a illar o caso galego do que sucede noutras linguas en contacto.



É posible que os falantes de galego tendan a comportarse dun xeito similar (non idéntico) a como se comportan os falantes doutras sociedades con linguas en contacto.



O normal nestas situacións é a interferencia, a converxencia, o préstamo.

15

¿Excepcionalidade  do  galego?  Matras  (2009:  57-­‐60)   Acéptese  que  durante  parte  da  súa  historia,  en  Galicia  exis>u  bilingüismo   unidireccional  estable:   A  comunidade  B  ten  que  aprender  a  lingua  de  A  para  poder  desenvolver  algunhas   funcións,  pero  A  non  precisa  aprender  a  lingua  de  B.   Nestes  casos,  é  común  o  préstamo  de  formas  de  palabra,  morfoloxía  e  palabras   grama>cais.   A  converxencia  de  padróns  grama>cais  é  menos  restrita  que  a  recepción  de   préstamos  de  formas  de  palabra;  adoita  aparecer  en:   a)  Situacións  de  contacto  fundadas  nun  cambio  colec>vo  de  lingua.   b)  Situacións  de  contacto  con  diglosia  e  dominación  lingüís>ca.   c)  situacións  de  bilingüismo  onde  existe  resistencia  a  tomar  prestadas   formas  de  palabra.  

16

Contacto  romance  /  vasco  (Jendrascheck  2007:  147) vasco                                                                          castelán   dago                                                                            es                                                                                                                                     ser:3.SING.IND.PRES                      ser:3.SING.IND.PRES                                                                             ‘é,  está’                                                                  ‘é,  está’                                                                                                                 vasco  arcaico                                              castelán                                                                                                            vasco  moderno   dago-­‐ke                                                                  puede  estar                                                                                                egon  daiteke   ser:3SG.PRES-­‐POT                              poder:3SG.IND.PRES  estar:INF                              estar:INF  poder:3SG.PRES   ‘pode  ser’,  ‘pode  estar’            ‘pode  ser’,  ‘pode  estar’                                                        ‘pode  ser’,  ‘pode  estar’

Dun  proceso  sinté>co  (dago-­‐ke)  a  un  proceso  analí>co  románico  (egon  daiteke):     románico:  auxiliar  auxiliado   vasco:  auxiliado  auxiliar

Contacto  romance  /  vasco  (Jendrascheck  2007:  152-­‐154) O  xeito  tradicional  vasco  de  modificar  un  substan>vo  cunha  oración  é  o  sufixo  –n:   loreak  emandizkiodan  neska   ‘A  rapaza  a  quen  lle  dou  as  flores  está  aquí’   [lore-­‐a-­‐k                  [eman-­‐dizki-­‐o-­‐da]-­‐n]                                                                                                  neska                hor            dago   [flor-­‐DET-­‐PL      [dar-­‐PRES.3PL(ABS)-­‐3SG(OI)-­‐1SG(ERG)  ]-­‐REL]            rapaza              alí                ser:PRES.3SG   [as  flores                [dar  as  lle  eu]  que]                                                                                                          rapaza              alí                está  

Xeito  innovador  vasco  de  modificar  un  substan>vo  cunha  oración  é  un  pron.interr  máis  o  sufixo  –n:   neska  zeini  loreak  emandizkiodan  hor  dago   neska                [zein-­‐i                      lore-­‐a-­‐k                      [eman-­‐dizki-­‐o-­‐da]-­‐n]                                                                                                  hor            dago   rapaza              [que-­‐DAT            flor-­‐DET-­‐PL          [dar-­‐PRES.3PL(ABS)-­‐3SG(OI)-­‐1SG(ERG)  ]-­‐REL]            alí                ser:PRES.3SG   a  rapaza        [a  quen                  as  flores                  [dar  as  lle  eu]  que]                                                                                                          alí                está   •

O  vasco  innovador  pode  usar  un  pronome  interroga>vo  zein,  flexionado  como  da>vo,  zeini,  para   introducir  unha  oración  de  rela>vo.  Así  naceu  o  rela>vo  la>no  



Segue  mantendo  o  subordinador  –n.  A  incrustación  rela%va  ten,  logo,  dúas  marcas:  zeini  e  –n.  



Atención  tamén  á  orde  dos  cons>tuíntes

O  xenio  da  lingua  vasca  parece  non  defendela  do  xenio  do  románico...     ou:     ¿el  non  será  que  non  hai  xenios  nin  personalidades  das  linguas?     Case  mellor  pensar  que  as  linguas  carecen  de  xenio,  de  personalidade.     As  linguas  só  son  formas  de  ligar  significados  e  significantes.

Outros  casos  de  contacto  (Dubert  e  Sousa  2009) catar,   buscar

MULGERE

MULGERE MULGERE

ordeñar   ordenhar

Outros  casos  de  contacto  (Dubert  e  Sousa  2009)

cabrito  –  cabrit  –  cabridet

cabrito  

chivo/-­‐ín/-­‐ito/-­‐illo

choto/-­‐ico/-­‐illo   chotet

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?
 Explicacións  internas “A  xénese  do  cambio  reside  no  incremento  dun  SNP  [sufixo  número-­‐persoa,   FDG]   -­‐o,   analóxico   cos   pretéritos   fracos   (cfr.   amou,   deveu   ~   deveo,   par%u   ~   par%o),  favorecido,  ademais,  pola  necesidade  de  ruptura  da  homonimia  entre   persoas   verbais   (houve   vs.   houvo,   soube   vs.   soubo,   trouxe   vs.   trouxo,   etc.).   [...]  Posteriormente,  a  iden>ficación  formal  da  P1  aínda  se  verá  reforzada  por   -­‐n.”  (Ferreiro  1995:  320).   “SNP:   -­‐o   <   lat.   *UT   (co   normal   de   lo   que   originariamente   era   sufijo   aspectual   -­‐U-­‐,   que   acabó   vocalizándose   después   de   la   síncopa:   CLAMAVIT   >   *CLAMABT   >   *CLAMAUT   >   chamóu.   Este   SNP   que   en   principio   era   propio   solamente   de   los   perfectos   débiles   (chamóu,   parSu)   y   de   los   perfectos   conver>dos   en   débiles   por   la   analogía   (debéu,   respondéu)   acabó   aplicándose   a   los   perfectos  fuertes  en  su  alomorfia  silábica  [-­‐o]  para  aquellos  que  pierden  la  VT  en  la  P3   del  Pf.:  fixo,  dixo,  puido,  tuvo,  soubo,  puxo,  houbo,  coubo”  (Santamarina  1974:  66).  

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?
 Cronoloxía En Orígenes del español, Menéndez Pidal (1950: 364-366) recolle formas con -o desde o século X (quizais desde o IX):

• • • •

fezot, venot ‘fixo’ nas Glosas Emilianenses (século X) conuvo ‘coñeceu’ en Mio Cid; adduxo e aduxo nun texto latino leonés (?) de 953. presot ‘prendeu’ nun texto latino de Clunia de 1030 e noutro de Huesca de 1095. remaso ‘remaneceu’ en textos de Eslonza (León) do 1050. Menéndez Pidal dubida de que estivese consolidada no Iberrománico Central nos séculos X-XI, aínda que existían desde o IX-X.

Non se citan datos para textos latinos galegos 23

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?
 Cronoloxía Lapesa dá con * as formas con -e para o castelán antigo: “Así, FĒCĬT dio hizo, y no *feze, y lo mismo ocurrió en los demás casos: VĒNĬT > vino (no *vene), HABUĬT > hubo (no *hobe), DĔDĬT > dio (no *diede), PRĒSĬT > priso (no *prese). No obstante, en italiano y en portugués se mantiene la -e final de esta forma (aunque en portugués esa -e caiga por apócope)” (Lapesa 2000: 770). Penny sitúa a adxunción no Latín Vulgar Hispánico, non no románico. “La desinencia de dixo probablemente también fue extraída de la de los pretéritos débiles en -er y/o -ir (véase Craddock, 1983), en la etapa *CANTĀUT, *IMPLĒUT, *AUDĪUT” (Penny 2006: 254) CANTĀĪ

AUDĪĪ

DĪXĪ

FĒCI

CANTĀSTĪ

AUDĪSTĪ

DĪXISTĪ

FĒCISTI

CANTĀUT

AUDĪUT

DĪXIT

CANTĀMUS

AUTĪMUS

*DĪXÍMUS

*FĒCIMUS

CANTĀSTIS

AUDĪSTIS

DĪXÍSTIS

FĒCISTIS

CANTĀRUNT

AUDĪRUNT

*DĪXERUNT

FĒCERUNT

> DĪXUT

FĒCIT

> FĒCUT

24

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?
 Cronoloxía Penny (2000: 208-209) fala de variación na 3.sing dos pretéritos fortes: “Verbal morphology was far from invariant in the thirteenth century. In the preterite we find variation between [...] forms associated with the same grammatical person (third-person sing. veno, fezo beside vino, fizo in the case of venir and fazer)”. Non cita veno ~ vene ~ ven, ou fezo ~ fez, por exemplo. Craddock (1983) sitúa o motor de cambio na adxunción de -UT a VĒNĬT > VĒNUT, antiga forma común ó galego-portugués (vẽo > veu ~veio) e ó castelán (vino): “It is the unstressed ending -/wt/ that appears to have had an especially lively history in HispanoRomance. The fact that the vocalic portion of the ending is a semivowel in the preterite forms just mentioned follows simply from its standing in hiatus with a stressed vowel. I submit that this strictly phonetic adjustment in no way inhibited the potential recognition of the final segment -/wt/ as a marker of the 3sg preterite, which, when attached to a verbal root ending in a consonant, would quite inevitably have the fully sillabic shape /-ut/”. “The operation of this analogy did not cease with the creation of the regular preterite triad [aw, ew, iw, FDG]. The evidence is compelling, I believe, that in the majority of Hispano-Romance vernaculars the ending -/ut/ was extended to the 3sg preterite of irregular verbs, whose most notable structural characteristic is that they are root-stressed, as opposed to the regular 3sg preterites, which were, in Proto-Hispano-Romance, and, to this day, in Galician-Portuguese, stressed on the teme vowel. OGal.Ptg. /vẽ́o/ ‘he came’ (Mod. Ptg. veio) and OCast. /véno/ (>/vino/) jointly presuppose a base /vénut/ whose ending reflects that of the PHR regular paradigms just described rahter than that of Classical Lat. uenit” (Craddock 1983: 6). 25

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo? Cronoloxía “Ya en las fuentes del siglo XIII se fueron imponiendo las variantes con una desinencia -o analógica de la que podían tener los pretéritos regulares de la segunda y de la tercera conjugación (meteo - meteu ‘metió, ha metido’, partio partiu ‘partió, ha partido’). Así, sobre la base de este modelo, se crearon innovaciones como disso, soubo o fezo, que son ya las soluciones comunes del gallego moderno (caso de soubo) o que las anuncian (disso > dixo, fezo > fixo). La alternancia entre las desinencias -o (disso, diso, dixo; ouuo ‘hubo, ha habido’; coubo ‘cupo: ha cabido’; fezo; estevo ‘estuvo, ha estado’; etc.), -e (disse, dise, dyse; ouve, coube, feze, esteue, etc.) y ‘cero’ (fez ‘hizo, ha hecho; pos ‘puso, ha puesto’; quis ‘quiso, ha querido’...), con tendencia al predominio de la primera, es patente en la traducción de la Primera Crónica General y de la Crónica de Castilla, mientras que en la Crónica Troiana Fernán Martís utilizó casi exclusivamente la innovadora en -o, que predomina también, aunque menos rotundamente, en la parte de esta traducción no escrita por él y en los títulos de los capítulos” Mariño (2008: 93-94). Tradución  da  Primera  Crónica  General  e  da  Crónica  de  Cas%lla:  1295-­‐1312   Tradución  da  Crónica  Troiana:  1373. 26

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo? Cronoloxía

Maia (1986: 746) documenta plougo  1247  Lugo   prouvo  1278  en  Lugo   teuo  1281  Lugo   fezo  1298  Lugo   eʃteuo  1310  Lugo  

fez  1258  Lugo  (1450  Lugo)     ouve  1282  Coruña  (1506  Pontevedra)   diʃʃi  1283  (1290  Pontevedra)   eʃteue  1290  Pontevedra   teue  1290  Ourense  (1299  Pontevedra)   prougue  1295  Pontevedra

quiʃo  1325   diʃʃo  1333  Coruña,  Ourense   ouuvo  1414  Lugo   trouxo  1500  Ourense

27

En consecuencia: as formas en -o parecen ser máis antigas no iberorrománico central do que no iberorrománico occidental, onde son innovacións e aínda se documentan as formas con -e ou ∅. Isto dá idea dun avance de oriente a occidente

28

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?  
 ¿Explicacións  externas? a)  monoxénese:  difusión  >  aceptación  >  difusión  >  aceptación  (AVALIACIÓN).  ¿Onde  naceu  a   innovación?   b)  polixénese  (tamén  require  microprocesos  de    difusión  >  aceptación  (AVALIACIÓN)):   •

galego   e   portugués:   sistema   de   posesivos   de   un   só   posuidor   meu,   teu,   seu;   dialectos   occidentais  e  orientais  conservan  restos  do  sistema  herdado:  meu,  tou,  sou;  asturiano  miou,   tou,  sou;  castelán  presenta  os  resultados  de  meu  >  miou  >  mió  >  mío  (baixo  mía),  tuyo,  suyo.   Pero   catalán,   separado   do   galego   e   do   portugués,   tamén   creou   formas   teu   e   seu   baixo   a   influencia  de  meu.  



Ŏ  seguido  de  iode:  no  occidente  de  Galicia,  o  iode  inflec>u  Ŏ  nas  palabras  FŎLĬA  e  ŎCŬLŬ,   de  modo  que  hoxe  temos  [foɟa]  e  [oɟo];  galego  oriental,  sen  inflexión:  [fɔɟa]  e  [ɔɟo].  A   solución  herdeira  dunha  vogal  non  inflexionada  no  laŒn  vulgar  con>núa  por  Asturias  nas   formas  [fweɟa]  e  [ɡweɟo].  Outra  vez,  o  castelán  volve  a  presentar,  coma  o  galego  occidental,   resultados  que  mostran  unha  vogal  inflec>da:  [oxa]  e  [oxo].  



Galego  da  Arousa,  formas  canSn,  con  VT  /i/  na  1.SING.IND.PRET.PERF;  en  Tras-­‐os-­‐Montes  (no   Barroso  e  por  Chaves;  Moura  Santos  1967),  no  Riba-­‐Tejo  e  pola  Beira  Baixa  (Leite  de   Vasconcellos  1901:  132),  sen  aparente  con>güidade  coa  área  galega.

¡¡As  formas  >po  quixo  presentan  con>güidade  xeográfica!!

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?  
 A  Idade  Media:  visión  de  consenso •

“Uma   outra   par>cularidade   rela>va   à   terceira   pessoa   dos   perfeitos   fortes   e   que   assinala   uma   clara   diferenciação   regional   no   an>go   galego-­‐português   diz   respeito   ao   emprego,   na   Galiza,   de   formas   terminadas   em   -­‐o,   em   contraste   com   a   zona   de   Entre-­‐Douro-­‐e-­‐Minho,   onde   se   registam   apenas   formas   terminadas   em   -­‐e   ou   com   omissão   desta   vogal.   A   sul   do   Minho,   a   única   forma   registada   foi   diʃʃo,   num   documento  localizado  em  Valença”  (Maia  1986:  745).    



“Estamos   em   presença   de   uma   par>cularidade   que   dis>nguia,   já   no   período   medieval,   as   duas   zonas   da   área   galego-­‐portuguesa:   a   Galiza,   onde   se   usava   com   bastante   frequência   as   formas   em   -­‐o,   sendo   mais   raras   as   formas   terminadas   em   -­‐e,   e   a   zona   a   sul   do   Minho,   onde   estavam   generalizadas   estas   úl>mas,   sendo  muito  raras  as  formas  com  -­‐o  analógico”  (Maia  1986:  746-­‐747).    



“Como  se  sabe,  as  formas  sem  -­‐o  analógico  são  caracterís>cas  do  domínio  linguís>co  galego-­‐português  —   onde   as   formas   com   -­‐o   estão   no   entanto   longe   de   ser   desconhecidas.   Há   apenas,   dentro   deste   domínio,   desde  época  an>ga,  diferenciação  regional  no  que  se  refere  ao  emprego  de  umas  ou  de  outras:  em  textos   galegos  an>gos  e  no  galego  actual  são  normais  as  formas  em  -­‐o,  esporádicas  as  formas  em  -­‐e;  em  textos   portugueses   an>gos   as   formas   com   -­‐o   analógico   são   raras;   vieram   a   desaparecer   totalmente   na   fase   moderna  da  língua”  (Cintra  1959:  452).  



“O  -­‐o  que  encontramos  em  muitos  verbos  na  3.ª  pessoa  do  singular  parece  resultar  duma  analogia  com  o   definido  fraco  e  ser  sobretudo  próprio  do  galego  an>go,  porque  a  «a  Estoria  troyãa  escrita  em  1373  tem  só   formas  em  -­‐o  como  o  galego  hodierno»  (Cornu  §  326)”  (Huber  1933:  242).  

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?  
 A  Idade  Media:  algúns  díscolos • “Semellante  troca  é  antes  peculiar  ao  galego  e  por  isso  encontra-­‐se  principalmente  em  escritos   nos   quais,   como   as   poesias   dos   trovadores   e   outros,   os   seus   autores   eram   mais   ou   menos   influenciados  por  aquela  língua”  (Nunes  1933:  311).     • “Naturalmente  os  trovadores  que  eram  naturais  da  Galiza,  usavam  de  preferência  as  formas  em   -­‐o;   assim   João   Garcia   de   Guilhade   só   emprega   disso   (a   par>r   de   dixe)   e   quiso,   enquanto   D.   Dinis,   sem   pôr   totalmente   de   parte   os   fezo   e   quiso   galicianos,   prefere-­‐lhes   os   feze   ou   fez   e   quis   portugueses.   [...]   Na   Crónica   da   Ordem   dos   Frades   Menores   [...],   embora   raramente,   lá   se   encontram,  ao  lado  dos  nacionais  feze,  fez,  pose,  pos,  quis,  quise,  os  galegos  fezo,  poso  e  quiso”   (Nunes  1933:  311,  n.  3).     • “Esta  forma  [veio,  FDG]  em  o  é,  aliás,  a  única  de  >po  espanhol  quiso,  fezo,  etc.,  que  se  salvou   em  português”  (Piel  1944:  231).     • “Qualche  3ª  ag.  di  perf.  in  -­‐o,  al  modo  spagnolo,  apparisce  ogni  tanto  nel  pg.  arcaico”  (D’Ovidio   1881:  46,  n.3)     • “L’o  espagnol  est  étranger  à  la  3e  pers.:  elle  emploie  e  ou  reje“e  toute  voyelle,  d’où  il  résult  que   dans  quelques  cas,  comme  en  provençal,  la  1re  et  la  3e  pers.  se  confondent,  tandis  qu’elles  se   dis>nguen  dans  d’autres  par  le  changement  de  la  voyelle.  Dans  le  plus  anciens  textes  on  trouve   aussi  quelques  traces  de  l’o  :  ainsi  dans  le  Canc.  ined.  fezo,  dans  le  Canc.  vat.,  par  ex.  dans  les   poésies  de  D.  Diniz  64,  quiso,  dans  le  même  recueil  aussi  prugo  (placuit)”  (Diez  1874:  179).  

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?  
 Vasconcellos:  unha  explicación  interna  para  o  mirandés O  mirandés   “O   -­‐o   poderá   explicar-­‐se   por   analogia   com   a   labial   final   da   3.ª   pessoa   do   plural,   e   pelo   desejo  de  dis>nguir  a  1.ª  e  a  3.ª  pessoa  do  singular  entre  si,  ou  como  lembra  Diez,  por   influencia  do  -­‐o  dos  pretéritos  fracos,  razão  porém  que  elle  a“enua,  notando  que  este   -­‐o  é  accentuado.  O  não  haver  -­‐o  em  português,  onde  a  dis>ncção  entre  a  1.ª  e  a  3.ª   pessoa,   quando   se   opera,   —e   opera-­‐se   quasi   sempre—,   resulta   do   que   se   chama   metaphonia   (%ve   —   teve,   vim   —   veio,   pus   —   pôs,   fiz   —   fês,   pude   —   pôde,   li   —leu)   depõe   a   favor   da   minha   explicação,   pois,   do   contrario,   poder-­‐se-­‐hia   tambem   nesta   lingoa   esperar   -­‐o,   como   em   gallego   acontece.   Esta   influencia,   que   supponho   se   exerceu   do   plural   no   singular,   é   inversa   da   que   se   deu   com   relação   á   3.ª   pessoal   do   plural  dos  preteritos  em  -­‐órũ.  Fica  assim  certo  parallelismo:   tub-­‐o  tubir-­‐ũ   bin-­‐o  benir-­‐ũ   puʃ-­‐o  punir-­‐ũ   Note-­‐se  que  o  -­‐o  das  primeiras  fórmas  se  pronuncía  -­‐u”  (Vasconcellos  1900:  393-­‐394).  

¿Onde  aparece  –o  en  Portugal?

Un  posible  caso  de  contacto:  o  galego,  ¿fixo  o  que  quixo?   Moura  Santos  e  o  portugués  en  Trás-­‐os-­‐Montes



“São   bastante   frequentes   os   pretéritos   perfeitos   do   >po   espanhol  estuve  —    estuviste  —  estuvo  —  eu  quise  —  ele   quiso,  etc.  que  serão  abundantemente  exemplificados  nos   verbos  irregulares  (Moura  Santos  1967:  231).  



“Para  o  perfeito  de  indica>vo  usa-­‐se  bastante  a  desinência   da  terceira  pessoa,  semelhante  á  espanhola,  -­‐o:  %bo,  tebo;   é   vulgar   [común,   FDG]   a   flexão   tube,   tubiste,   tubo,   tubimos,  tubisteis,  tubierun”  (Moura  Santos  1967:  237).

Diez,  D’Ovidio,  Piel...

¿A  explicación  externa  para  Trás-­‐os-­‐Montes? • “Quien   pretende   estudiar   la   situación   lingüís>ca   de   las   poblaciones   fronterizas,   siente   la   dificultad   de   dis>nguir   las   caracterís>cas   lingüís>cas   que   son   el   resultado   de   an>guas   afinidades   entre   las   modalidades   dialectales   de   regiones,   que   han   sido   (ar>ficialmente)   separadas  por  la  frontera  polí>ca,  y  los  rasgos  que  son  el  resultado  reciente  del  contacto  entre   las   poblaciones   y   del   contacto   de   lenguas   (o   dialectos)   a   través   del   bilingüismo   de   los   hablantes.  Debemos  subrayar  además  que,  en  las  zonas  fronterizas,  los  contactos  de  lenguas   (y/o  dialectos)  son  seculares  y  complejos.   • [...]  De  la  frontera  de  Trás-­‐os-­‐Montes  venían  trabajadores  rurales  a  Galicia,  a  León  (Sanabria,   Alcañices,   etc.),   produciéndose   incluso   migraciones   de   trabajadores   portugueses   de   la   zona   fronteriza   de   Beira   Alta   a   los   llanos   de   la   cercana   provincia   de   Salamanca,   en   donde   permanecían  durante  dos  o  tres  semanas  o,  incluso,  durante  un  mes  o  dos.   • [...]   El   contacto   del   portugués   y   del   español   en   el   ámbito   fronterizo   (entendido   en   toda   su   amplitud)   se   hace,   en   general,   mediante   variedades   idiomá>cas   locales   de   los   respec>vos   territorios,   en   algunos   casos   muy   afines   [...].   En   la   situación   lingüís>ca   de   la   frontera   de   Galicia   y   de   León   con   la   provincia   portuguesa   de   Trás-­‐os-­‐Montes:   las   variedades   dialectales   relacionadas  «umas  com  as  outras  por  quase  insensíveis  pontos  de  transição»,  cons>tuían  un   verdadero  con%nuum  dialectal,  cons>tuyendo  así,  toda  esa  zona,  una  compleja  región  de  cruce   de  rasgos  gallego-­‐portugueses  y  leoneses”    (Maia  2001,  consultado  o  14/10/2010).

¿A  explicación  externa  para  Trás-­‐os-­‐Montes? • “A   maioria   das   vezes,   portanto,   a   semelhança   é   an>ga;   deve-­‐se   a   uma   localização   já   remota,   muitas  vezes  coetânea  do  seu  estabelecimento  nas  regiões  conŒguas  de  Espanha,  e  não  a  uma   osmose   mais   ou   menos   frequente   entre   os   dois   lados   da   fronteira.   Em   várias   épocas   já   distantes   se   vieram   fixar   na   zona   numerosos   falantes   de   origem   espanhola,   que   tevem   ter   reforçado  essa  an>ga  semelhança”  (Moura  Santos  1967:  430).   • “Os  factos  que  abrangem  em  geral  uma  região  bastante  extensa,  ocupando  por  vezes  cidades  e   outros   centros   de   certa   importância   cultural,   oferecem   possibilidade   de   serem   afinidades   an>gas,  parecendo  mais  normal  que  sejam  importados  factos  restritos  a  pequenas  zonas  onde   é  maior  o  contacto  com  Espanha”  (Moura  Santos  1967:  432).   • “Devem   incluir-­‐se   entre   as   afinidades   an>gas   os   sistemas   fonológicos,   os   elementos   morfológicos   que   fazem   parte   de   sub-­‐sistemas   mais   estruturados,   algumas   construções   sintác>cas  mais  generalizadas...”  (Moura  Santos  1967:  432).

Moitos   trazos   compar>dos   poden   ser   an>gos,   restos   do   conŒnuum   xeolectal.   Quizais  -­‐o  en  fixo,  quixo,  sexa  iso  un  resto  an>go...   Pero   isto   non   explica   como   -­‐o   chegou   alí,   incluso   nos   tempos   an>gos:   monoxénese,   polixénese,   aceptación-­‐difusión-­‐avaliación,   préstamo,   converxencia... 36

“Las traducciones hispanas del Roman de Troie son una magnífica muestra de que existía una estrecha relación entre las cortes de Portugal y Castilla-León, de que los manuscritos circulaban en ambas direcciones y de que algunas veces la vía de penetración desde Francia no pasaba por Castilla, sino que recalaba primeramente en Portugal (menos probablemente en Galicia) y después se dirigía al Centro” (Lorenzo 2000: 110). “Durante la Edad Media no había fronteras para la intercomunicación cultural entre Castilla, Galicia y Portugal” (Lorenzo 2000: 116).

37

Portugués deu veu viu fez quis disse

Latín vulgar dedit > dedut venit > venut vidit > vidut fecit quaesiit dixit

Galego deu veu viu fixo quixo dixo

Castelán dio vino vio hizo quiso dijo

38

E se fixo fora un castelanismo... ¿que?

39

Lihat lebih banyak...

Comentários

Copyright © 2017 DADOSPDF Inc.