O contacto galego-castelán. Unha abordaxe preliminar
Descrição do Produto
O contacto galego-‐castelán. Unha abordaxe preliminar Francisco Dubert García Ins>tuto da Lingua Galega
Explicacións do cambio lingüís>co Internas Sexa o cambio [aw] > [ow] Explicación lingüís>ca (interna): •
a labialidade e a velaridade de [w] pasan a [a]
•
[a] asimila a labialidade e a velaridade de [w]
[aw] > [ow] é un cambio natural, pero: 1) non obrigatorio: uns falantes cambian [aw] > [ow] e outros seguen en [aw] 2) non simultáneo: actúa antes nunhas palabras ca noutras (difusión léxica); poden quedar palabras sen cambiar
Explicacións do cambio lingüís>co Externas
a) O falante A comeza a pronunciar [ow] ( difusión > aceptación C > difusión > aceptación D...
Explicación externa Dado que [aw] > [ow] non é obrigatorio nin simultáneo, dáse: α) variedades só co ditongo [aw] β) Variedades con variación ([aw]~[ow]) < difusión a través de falantes individuais (difusión extralingüística) e das palabras (difusión intralingüís>ca) • β1: ditongo [aw] nas palabras 1, 4, 7, 15; ditongo [ow] nas palabras 2, 5, 9; variación nas palabras 3, 6, 12 • β2: ditongo [aw] nas palabras 1, 2, 7, 12; ditongo [ow] nas palabras 3, 6, 9; variación nas palabras 4, 7, 15 • βn: ...... γ) variedades co ditongo [ow] (cos de éste si reconoce su superioridad cultural o >ene dudas acerca de la excelencia de su saber” (Coseriu 1988: 87). pres%xio encuberto e converxencia ~ diverxencia “El oyente puede adoptar también modos lingüís>cos de sujetos de cultura inferior, si le resultan funcionalmente ú>les o par>cularmente expresivos. Y, aun sin ello, puede adoptarlos por la tendencia a hablar «como los otros»: para no «aislarse» lingüís>camente de la comunidad. También el no dis>nguirse ostenta>vamente de la comunidad lingüís>ca es asunto de gusto” (Coseriu 1988: 87, n. 37). Ergo, existe un labor de AVALIACIÓN dos feitos lingüís>cos. Os falantes teñen razóns para optar e, de feito, optan: o proceso de DIFUSIÓN EXTERNA conta cun aparello de AVALIACIÓN.
Tipoloxía (contraditoria) das innovacións segundo Coseriu •
a) alteración dun modelo tradicional;
•
b) selección entre variantes e modos isofuncionais existentes na lingua;
• c) creación sistemá>ca («invención» de formas de acordo coas posibilidades do sistema); • d) préstamo doutra «lingua»; •
e) economía funcional (descoido de dis>ncións superfluas no discurso).
Porén, todas teñen en común que:
• • •
Pasan por procesos de difusión e variación. Son aceptables ou rexeitables: pres%xio aberto ~ encuberto e converxencia ~ diverxencia. AVALIACIÓN O préstamo non é outra cousa ca unha vía de innovación.
Préstamo do castelán: ¿unha innovación mal recibida?
“Ninguén nega que o galego mudase ó longo da súa historia. Porén, a gran cues>ón que de vello máis preocupa é a orixe dos cambios que se produciron, xa que existe unha forte tendencia a pensar que os resultados duns cambios son aceptables, pois responden a cambios lexí%mos, mentres que outros resultados son espurios, pois os cambios que introducen as novas formas son deturpadores. Como é lóxico supor, os castelanismos conforman a maior parte das formas clasificadas como espurias, xa que son vistos como resultados de cambios deturpadores. Máis aínda, a fisionomía actual do galego, con tantos castelanismos no seu seo, é percibida como unha proba máis da súa evolución anormal” (Dubert 2004).
Préstamo do castelán: ¿unha innovación mal recibida? •
En principio, o rexeitamento non ten por que ser unha ac>tude normal nin automá>ca.
•
Os falantes espontáneos de galego toman castelanismos a eito sen problemas.
•
Polo tanto, as crenzas contrarias ós catelanismos non residen nas clases populares que sempre falan galego.
Logo: • Se o discurso varía ó longo das clases sociais: ¿o rexeitamento é un fenómeno de clase? • Se son as clases medias altas as preocupadas, ¿é un fenómeno de clase media alta? • ¿Está orientado de arriba abaixo? • ¿Por que se produce?
Préstamo do castelán: ¿unha innovación mal recibida?
Ata agora a lingüística galega preguntouse ¿por que se toman castelanismos? É hora de saber quen os rexeitan e por que
9
Algunhas
crenzas sobre o galego
•
Na Idade Media, o galego-‐portuguesa era unha lingua uniforme (carente de variacións xeográficas, es>lí>cas ou sociais), normal (no sen>do que hoxe se lle dá a este adxec>vo na sociolingüís>ca galega), pura (non deturpada) e autónoma (libre da presión doutras linguas);
•
Algunhas mudanzas corromperon a pureza primixenia do galego, violentaron a súa personalidade.
• •
As linguas teñen personalidade, un xenio, unha estrutura où tout se %ent. Os pobos/nacións/comunidades teñen personalidades que se expresan a través das linguas: se as linguas se corrompen e contaminan, tamén se corrompen e contaminan as personalidades.
Unha lingua moi diferente garante un pobo moi diferente; unha lingua menos diferente garante un pobo menos diferente.
Consecuencias das crenzas anteriores • A lingua galega está baixo con>nua sospeita: estamos sempre obrigados a demostrar a galeguidade dos trazos galegos. • A lingua galega actual, tal e como a falan os seus falantes espontáneos, non serve completamente como sustento da iden>dade galega e debe ser remodelada (depurada) para que cumpra esa función. • As discrepancias están no grao de remodelación ou depuración preciso.
depuración < pureza
pureza (ê) s. f. 1. Qualidade do que é puro. 2. Transparência; limpeza; ni>dez; diafaneidade. 3. Virgindade; inocência. 4. Vernaculidade (na linguagem).
puro adj. 1. Sem mistura; límpido; genuíno. 2. Virginal; imaculado; inocente, casto. 3. Verdadeiro; exclusivo; natural; único. 4. Sincero; suave. 5. Mero; vernáculo. 6. Correcto!, irrepreensível. 7. Mavioso. 8. Incontestável. 9. Fiel, exacto!. 10. Que ainda não foi corrido (touro).
vernáculo adj. 1. Próprio do país a que pertence. = nacional, vernáculo 2. Fig. Genuíno, puro (falando-‐se da linguagem). = vernáculo 3. Correcto!, com pureza no falar, no escrever. = vernáculo s. m. 4. Língua própria de um país.
Fonte: Dicionário Priberam da Língua Portuguesa
Feito Connotación Valoración prác>ca do sexo impureza, mancha nega>va mestura de linguas impureza, mancha nega>va abs>encia de sexo pureza, limpeza posi>va linguas sen mestura pureza, limpeza posi>va
Puritanos: valores nega>vos sobre o sexo Puristas: valores nega>vos sobre os préstamos
A día de hoxe estrañámonos de que haxa puritanos, pero parécenos natural que haxa puristas… Moitos an>puritanos son puristas
Implicacións na lingüís>ca histórica: Sobre formas coma fago, faga A súa presenza en portugués permite dicir que: “Neste caso, a influência do castelhano tenha contribuído para alterar o estatuto sociolingüís>co das referidas formas, facto que facilitou o seu emprego em textos desta natureza. Penso ser igualmente a mesma circusntância que contribuíu para que as formas do >po considerado tenham acabado por generalizar-‐se em galego” (Maia 1986: 791). “C. Maia ten a tendencia a querer explicar como autóctonas todas aquelas formas idén>cas ás castelás que aparecen en documentos galegos e do N. de Portugal, deixando só o califica>vo de “castelhanismo” para as que aparecen unicamente nos galegos, e isto non é válido” (Lorenzo 1987: 465). “A relación co castelán é innecesaria e falsa e supón un somentemento total dunha lingua á outra, cousa que nunca se deu. A subs>tución de faço por fago é paralela á subs>tución de peço, peça por pido, pida [...]. Todas elas se explican polo mesmo proceso analóxico dentro do verbo, o que levou a unha profunda transformación do sistema primi>vo, e a coincidencia nalgúns casos co castelán é pura casualidade, debido a que nesta lingua tamén se deu o mesmo proceso” (Lorenzo 1987: 472). SPRACHBUND: intercambio de trazos sen sometementos
¿Excepcionalidade do galego?
•
Tendencia a illar o caso galego do que sucede noutras linguas en contacto.
•
É posible que os falantes de galego tendan a comportarse dun xeito similar (non idéntico) a como se comportan os falantes doutras sociedades con linguas en contacto.
•
O normal nestas situacións é a interferencia, a converxencia, o préstamo.
15
¿Excepcionalidade do galego? Matras (2009: 57-‐60) Acéptese que durante parte da súa historia, en Galicia exis>u bilingüismo unidireccional estable: A comunidade B ten que aprender a lingua de A para poder desenvolver algunhas funcións, pero A non precisa aprender a lingua de B. Nestes casos, é común o préstamo de formas de palabra, morfoloxía e palabras grama>cais. A converxencia de padróns grama>cais é menos restrita que a recepción de préstamos de formas de palabra; adoita aparecer en: a) Situacións de contacto fundadas nun cambio colec>vo de lingua. b) Situacións de contacto con diglosia e dominación lingüís>ca. c) situacións de bilingüismo onde existe resistencia a tomar prestadas formas de palabra.
16
Contacto romance / vasco (Jendrascheck 2007: 147) vasco castelán dago es ser:3.SING.IND.PRES ser:3.SING.IND.PRES ‘é, está’ ‘é, está’ vasco arcaico castelán vasco moderno dago-‐ke puede estar egon daiteke ser:3SG.PRES-‐POT poder:3SG.IND.PRES estar:INF estar:INF poder:3SG.PRES ‘pode ser’, ‘pode estar’ ‘pode ser’, ‘pode estar’ ‘pode ser’, ‘pode estar’
Dun proceso sinté>co (dago-‐ke) a un proceso analí>co románico (egon daiteke): románico: auxiliar auxiliado vasco: auxiliado auxiliar
Contacto romance / vasco (Jendrascheck 2007: 152-‐154) O xeito tradicional vasco de modificar un substan>vo cunha oración é o sufixo –n: loreak emandizkiodan neska ‘A rapaza a quen lle dou as flores está aquí’ [lore-‐a-‐k [eman-‐dizki-‐o-‐da]-‐n] neska hor dago [flor-‐DET-‐PL [dar-‐PRES.3PL(ABS)-‐3SG(OI)-‐1SG(ERG) ]-‐REL] rapaza alí ser:PRES.3SG [as flores [dar as lle eu] que] rapaza alí está
Xeito innovador vasco de modificar un substan>vo cunha oración é un pron.interr máis o sufixo –n: neska zeini loreak emandizkiodan hor dago neska [zein-‐i lore-‐a-‐k [eman-‐dizki-‐o-‐da]-‐n] hor dago rapaza [que-‐DAT flor-‐DET-‐PL [dar-‐PRES.3PL(ABS)-‐3SG(OI)-‐1SG(ERG) ]-‐REL] alí ser:PRES.3SG a rapaza [a quen as flores [dar as lle eu] que] alí está •
O vasco innovador pode usar un pronome interroga>vo zein, flexionado como da>vo, zeini, para introducir unha oración de rela>vo. Así naceu o rela>vo la>no
•
Segue mantendo o subordinador –n. A incrustación rela%va ten, logo, dúas marcas: zeini e –n.
•
Atención tamén á orde dos cons>tuíntes
O xenio da lingua vasca parece non defendela do xenio do románico... ou: ¿el non será que non hai xenios nin personalidades das linguas? Case mellor pensar que as linguas carecen de xenio, de personalidade. As linguas só son formas de ligar significados e significantes.
Outros casos de contacto (Dubert e Sousa 2009) catar, buscar
MULGERE
MULGERE MULGERE
ordeñar ordenhar
Outros casos de contacto (Dubert e Sousa 2009)
cabrito – cabrit – cabridet
cabrito
chivo/-‐ín/-‐ito/-‐illo
choto/-‐ico/-‐illo chotet
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
Explicacións internas “A xénese do cambio reside no incremento dun SNP [sufixo número-‐persoa, FDG] -‐o, analóxico cos pretéritos fracos (cfr. amou, deveu ~ deveo, par%u ~ par%o), favorecido, ademais, pola necesidade de ruptura da homonimia entre persoas verbais (houve vs. houvo, soube vs. soubo, trouxe vs. trouxo, etc.). [...] Posteriormente, a iden>ficación formal da P1 aínda se verá reforzada por -‐n.” (Ferreiro 1995: 320). “SNP: -‐o < lat. *UT (co normal de lo que originariamente era sufijo aspectual -‐U-‐, que acabó vocalizándose después de la síncopa: CLAMAVIT > *CLAMABT > *CLAMAUT > chamóu. Este SNP que en principio era propio solamente de los perfectos débiles (chamóu, parSu) y de los perfectos conver>dos en débiles por la analogía (debéu, respondéu) acabó aplicándose a los perfectos fuertes en su alomorfia silábica [-‐o] para aquellos que pierden la VT en la P3 del Pf.: fixo, dixo, puido, tuvo, soubo, puxo, houbo, coubo” (Santamarina 1974: 66).
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
Cronoloxía En Orígenes del español, Menéndez Pidal (1950: 364-366) recolle formas con -o desde o século X (quizais desde o IX):
• • • •
fezot, venot ‘fixo’ nas Glosas Emilianenses (século X) conuvo ‘coñeceu’ en Mio Cid; adduxo e aduxo nun texto latino leonés (?) de 953. presot ‘prendeu’ nun texto latino de Clunia de 1030 e noutro de Huesca de 1095. remaso ‘remaneceu’ en textos de Eslonza (León) do 1050. Menéndez Pidal dubida de que estivese consolidada no Iberrománico Central nos séculos X-XI, aínda que existían desde o IX-X.
Non se citan datos para textos latinos galegos 23
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
Cronoloxía Lapesa dá con * as formas con -e para o castelán antigo: “Así, FĒCĬT dio hizo, y no *feze, y lo mismo ocurrió en los demás casos: VĒNĬT > vino (no *vene), HABUĬT > hubo (no *hobe), DĔDĬT > dio (no *diede), PRĒSĬT > priso (no *prese). No obstante, en italiano y en portugués se mantiene la -e final de esta forma (aunque en portugués esa -e caiga por apócope)” (Lapesa 2000: 770). Penny sitúa a adxunción no Latín Vulgar Hispánico, non no románico. “La desinencia de dixo probablemente también fue extraída de la de los pretéritos débiles en -er y/o -ir (véase Craddock, 1983), en la etapa *CANTĀUT, *IMPLĒUT, *AUDĪUT” (Penny 2006: 254) CANTĀĪ
AUDĪĪ
DĪXĪ
FĒCI
CANTĀSTĪ
AUDĪSTĪ
DĪXISTĪ
FĒCISTI
CANTĀUT
AUDĪUT
DĪXIT
CANTĀMUS
AUTĪMUS
*DĪXÍMUS
*FĒCIMUS
CANTĀSTIS
AUDĪSTIS
DĪXÍSTIS
FĒCISTIS
CANTĀRUNT
AUDĪRUNT
*DĪXERUNT
FĒCERUNT
> DĪXUT
FĒCIT
> FĒCUT
24
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
Cronoloxía Penny (2000: 208-209) fala de variación na 3.sing dos pretéritos fortes: “Verbal morphology was far from invariant in the thirteenth century. In the preterite we find variation between [...] forms associated with the same grammatical person (third-person sing. veno, fezo beside vino, fizo in the case of venir and fazer)”. Non cita veno ~ vene ~ ven, ou fezo ~ fez, por exemplo. Craddock (1983) sitúa o motor de cambio na adxunción de -UT a VĒNĬT > VĒNUT, antiga forma común ó galego-portugués (vẽo > veu ~veio) e ó castelán (vino): “It is the unstressed ending -/wt/ that appears to have had an especially lively history in HispanoRomance. The fact that the vocalic portion of the ending is a semivowel in the preterite forms just mentioned follows simply from its standing in hiatus with a stressed vowel. I submit that this strictly phonetic adjustment in no way inhibited the potential recognition of the final segment -/wt/ as a marker of the 3sg preterite, which, when attached to a verbal root ending in a consonant, would quite inevitably have the fully sillabic shape /-ut/”. “The operation of this analogy did not cease with the creation of the regular preterite triad [aw, ew, iw, FDG]. The evidence is compelling, I believe, that in the majority of Hispano-Romance vernaculars the ending -/ut/ was extended to the 3sg preterite of irregular verbs, whose most notable structural characteristic is that they are root-stressed, as opposed to the regular 3sg preterites, which were, in Proto-Hispano-Romance, and, to this day, in Galician-Portuguese, stressed on the teme vowel. OGal.Ptg. /vẽ́o/ ‘he came’ (Mod. Ptg. veio) and OCast. /véno/ (>/vino/) jointly presuppose a base /vénut/ whose ending reflects that of the PHR regular paradigms just described rahter than that of Classical Lat. uenit” (Craddock 1983: 6). 25
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo? Cronoloxía “Ya en las fuentes del siglo XIII se fueron imponiendo las variantes con una desinencia -o analógica de la que podían tener los pretéritos regulares de la segunda y de la tercera conjugación (meteo - meteu ‘metió, ha metido’, partio partiu ‘partió, ha partido’). Así, sobre la base de este modelo, se crearon innovaciones como disso, soubo o fezo, que son ya las soluciones comunes del gallego moderno (caso de soubo) o que las anuncian (disso > dixo, fezo > fixo). La alternancia entre las desinencias -o (disso, diso, dixo; ouuo ‘hubo, ha habido’; coubo ‘cupo: ha cabido’; fezo; estevo ‘estuvo, ha estado’; etc.), -e (disse, dise, dyse; ouve, coube, feze, esteue, etc.) y ‘cero’ (fez ‘hizo, ha hecho; pos ‘puso, ha puesto’; quis ‘quiso, ha querido’...), con tendencia al predominio de la primera, es patente en la traducción de la Primera Crónica General y de la Crónica de Castilla, mientras que en la Crónica Troiana Fernán Martís utilizó casi exclusivamente la innovadora en -o, que predomina también, aunque menos rotundamente, en la parte de esta traducción no escrita por él y en los títulos de los capítulos” Mariño (2008: 93-94). Tradución da Primera Crónica General e da Crónica de Cas%lla: 1295-‐1312 Tradución da Crónica Troiana: 1373. 26
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo? Cronoloxía
Maia (1986: 746) documenta plougo 1247 Lugo prouvo 1278 en Lugo teuo 1281 Lugo fezo 1298 Lugo eʃteuo 1310 Lugo
fez 1258 Lugo (1450 Lugo) ouve 1282 Coruña (1506 Pontevedra) diʃʃi 1283 (1290 Pontevedra) eʃteue 1290 Pontevedra teue 1290 Ourense (1299 Pontevedra) prougue 1295 Pontevedra
quiʃo 1325 diʃʃo 1333 Coruña, Ourense ouuvo 1414 Lugo trouxo 1500 Ourense
27
En consecuencia: as formas en -o parecen ser máis antigas no iberorrománico central do que no iberorrománico occidental, onde son innovacións e aínda se documentan as formas con -e ou ∅. Isto dá idea dun avance de oriente a occidente
28
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
¿Explicacións externas? a) monoxénese: difusión > aceptación > difusión > aceptación (AVALIACIÓN). ¿Onde naceu a innovación? b) polixénese (tamén require microprocesos de difusión > aceptación (AVALIACIÓN)): •
galego e portugués: sistema de posesivos de un só posuidor meu, teu, seu; dialectos occidentais e orientais conservan restos do sistema herdado: meu, tou, sou; asturiano miou, tou, sou; castelán presenta os resultados de meu > miou > mió > mío (baixo mía), tuyo, suyo. Pero catalán, separado do galego e do portugués, tamén creou formas teu e seu baixo a influencia de meu.
•
Ŏ seguido de iode: no occidente de Galicia, o iode inflec>u Ŏ nas palabras FŎLĬA e ŎCŬLŬ, de modo que hoxe temos [foɟa] e [oɟo]; galego oriental, sen inflexión: [fɔɟa] e [ɔɟo]. A solución herdeira dunha vogal non inflexionada no laŒn vulgar con>núa por Asturias nas formas [fweɟa] e [ɡweɟo]. Outra vez, o castelán volve a presentar, coma o galego occidental, resultados que mostran unha vogal inflec>da: [oxa] e [oxo].
•
Galego da Arousa, formas canSn, con VT /i/ na 1.SING.IND.PRET.PERF; en Tras-‐os-‐Montes (no Barroso e por Chaves; Moura Santos 1967), no Riba-‐Tejo e pola Beira Baixa (Leite de Vasconcellos 1901: 132), sen aparente con>güidade coa área galega.
¡¡As formas >po quixo presentan con>güidade xeográfica!!
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
A Idade Media: visión de consenso •
“Uma outra par>cularidade rela>va à terceira pessoa dos perfeitos fortes e que assinala uma clara diferenciação regional no an>go galego-‐português diz respeito ao emprego, na Galiza, de formas terminadas em -‐o, em contraste com a zona de Entre-‐Douro-‐e-‐Minho, onde se registam apenas formas terminadas em -‐e ou com omissão desta vogal. A sul do Minho, a única forma registada foi diʃʃo, num documento localizado em Valença” (Maia 1986: 745).
•
“Estamos em presença de uma par>cularidade que dis>nguia, já no período medieval, as duas zonas da área galego-‐portuguesa: a Galiza, onde se usava com bastante frequência as formas em -‐o, sendo mais raras as formas terminadas em -‐e, e a zona a sul do Minho, onde estavam generalizadas estas úl>mas, sendo muito raras as formas com -‐o analógico” (Maia 1986: 746-‐747).
•
“Como se sabe, as formas sem -‐o analógico são caracterís>cas do domínio linguís>co galego-‐português — onde as formas com -‐o estão no entanto longe de ser desconhecidas. Há apenas, dentro deste domínio, desde época an>ga, diferenciação regional no que se refere ao emprego de umas ou de outras: em textos galegos an>gos e no galego actual são normais as formas em -‐o, esporádicas as formas em -‐e; em textos portugueses an>gos as formas com -‐o analógico são raras; vieram a desaparecer totalmente na fase moderna da língua” (Cintra 1959: 452).
•
“O -‐o que encontramos em muitos verbos na 3.ª pessoa do singular parece resultar duma analogia com o definido fraco e ser sobretudo próprio do galego an>go, porque a «a Estoria troyãa escrita em 1373 tem só formas em -‐o como o galego hodierno» (Cornu § 326)” (Huber 1933: 242).
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
A Idade Media: algúns díscolos • “Semellante troca é antes peculiar ao galego e por isso encontra-‐se principalmente em escritos nos quais, como as poesias dos trovadores e outros, os seus autores eram mais ou menos influenciados por aquela língua” (Nunes 1933: 311). • “Naturalmente os trovadores que eram naturais da Galiza, usavam de preferência as formas em -‐o; assim João Garcia de Guilhade só emprega disso (a par>r de dixe) e quiso, enquanto D. Dinis, sem pôr totalmente de parte os fezo e quiso galicianos, prefere-‐lhes os feze ou fez e quis portugueses. [...] Na Crónica da Ordem dos Frades Menores [...], embora raramente, lá se encontram, ao lado dos nacionais feze, fez, pose, pos, quis, quise, os galegos fezo, poso e quiso” (Nunes 1933: 311, n. 3). • “Esta forma [veio, FDG] em o é, aliás, a única de >po espanhol quiso, fezo, etc., que se salvou em português” (Piel 1944: 231). • “Qualche 3ª ag. di perf. in -‐o, al modo spagnolo, apparisce ogni tanto nel pg. arcaico” (D’Ovidio 1881: 46, n.3) • “L’o espagnol est étranger à la 3e pers.: elle emploie e ou reje“e toute voyelle, d’où il résult que dans quelques cas, comme en provençal, la 1re et la 3e pers. se confondent, tandis qu’elles se dis>nguen dans d’autres par le changement de la voyelle. Dans le plus anciens textes on trouve aussi quelques traces de l’o : ainsi dans le Canc. ined. fezo, dans le Canc. vat., par ex. dans les poésies de D. Diniz 64, quiso, dans le même recueil aussi prugo (placuit)” (Diez 1874: 179).
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo?
Vasconcellos: unha explicación interna para o mirandés O mirandés “O -‐o poderá explicar-‐se por analogia com a labial final da 3.ª pessoa do plural, e pelo desejo de dis>nguir a 1.ª e a 3.ª pessoa do singular entre si, ou como lembra Diez, por influencia do -‐o dos pretéritos fracos, razão porém que elle a“enua, notando que este -‐o é accentuado. O não haver -‐o em português, onde a dis>ncção entre a 1.ª e a 3.ª pessoa, quando se opera, —e opera-‐se quasi sempre—, resulta do que se chama metaphonia (%ve — teve, vim — veio, pus — pôs, fiz — fês, pude — pôde, li —leu) depõe a favor da minha explicação, pois, do contrario, poder-‐se-‐hia tambem nesta lingoa esperar -‐o, como em gallego acontece. Esta influencia, que supponho se exerceu do plural no singular, é inversa da que se deu com relação á 3.ª pessoal do plural dos preteritos em -‐órũ. Fica assim certo parallelismo: tub-‐o tubir-‐ũ bin-‐o benir-‐ũ puʃ-‐o punir-‐ũ Note-‐se que o -‐o das primeiras fórmas se pronuncía -‐u” (Vasconcellos 1900: 393-‐394).
¿Onde aparece –o en Portugal?
Un posible caso de contacto: o galego, ¿fixo o que quixo? Moura Santos e o portugués en Trás-‐os-‐Montes
•
“São bastante frequentes os pretéritos perfeitos do >po espanhol estuve — estuviste — estuvo — eu quise — ele quiso, etc. que serão abundantemente exemplificados nos verbos irregulares (Moura Santos 1967: 231).
•
“Para o perfeito de indica>vo usa-‐se bastante a desinência da terceira pessoa, semelhante á espanhola, -‐o: %bo, tebo; é vulgar [común, FDG] a flexão tube, tubiste, tubo, tubimos, tubisteis, tubierun” (Moura Santos 1967: 237).
Diez, D’Ovidio, Piel...
¿A explicación externa para Trás-‐os-‐Montes? • “Quien pretende estudiar la situación lingüís>ca de las poblaciones fronterizas, siente la dificultad de dis>nguir las caracterís>cas lingüís>cas que son el resultado de an>guas afinidades entre las modalidades dialectales de regiones, que han sido (ar>ficialmente) separadas por la frontera polí>ca, y los rasgos que son el resultado reciente del contacto entre las poblaciones y del contacto de lenguas (o dialectos) a través del bilingüismo de los hablantes. Debemos subrayar además que, en las zonas fronterizas, los contactos de lenguas (y/o dialectos) son seculares y complejos. • [...] De la frontera de Trás-‐os-‐Montes venían trabajadores rurales a Galicia, a León (Sanabria, Alcañices, etc.), produciéndose incluso migraciones de trabajadores portugueses de la zona fronteriza de Beira Alta a los llanos de la cercana provincia de Salamanca, en donde permanecían durante dos o tres semanas o, incluso, durante un mes o dos. • [...] El contacto del portugués y del español en el ámbito fronterizo (entendido en toda su amplitud) se hace, en general, mediante variedades idiomá>cas locales de los respec>vos territorios, en algunos casos muy afines [...]. En la situación lingüís>ca de la frontera de Galicia y de León con la provincia portuguesa de Trás-‐os-‐Montes: las variedades dialectales relacionadas «umas com as outras por quase insensíveis pontos de transição», cons>tuían un verdadero con%nuum dialectal, cons>tuyendo así, toda esa zona, una compleja región de cruce de rasgos gallego-‐portugueses y leoneses” (Maia 2001, consultado o 14/10/2010).
¿A explicación externa para Trás-‐os-‐Montes? • “A maioria das vezes, portanto, a semelhança é an>ga; deve-‐se a uma localização já remota, muitas vezes coetânea do seu estabelecimento nas regiões conŒguas de Espanha, e não a uma osmose mais ou menos frequente entre os dois lados da fronteira. Em várias épocas já distantes se vieram fixar na zona numerosos falantes de origem espanhola, que tevem ter reforçado essa an>ga semelhança” (Moura Santos 1967: 430). • “Os factos que abrangem em geral uma região bastante extensa, ocupando por vezes cidades e outros centros de certa importância cultural, oferecem possibilidade de serem afinidades an>gas, parecendo mais normal que sejam importados factos restritos a pequenas zonas onde é maior o contacto com Espanha” (Moura Santos 1967: 432). • “Devem incluir-‐se entre as afinidades an>gas os sistemas fonológicos, os elementos morfológicos que fazem parte de sub-‐sistemas mais estruturados, algumas construções sintác>cas mais generalizadas...” (Moura Santos 1967: 432).
Moitos trazos compar>dos poden ser an>gos, restos do conŒnuum xeolectal. Quizais -‐o en fixo, quixo, sexa iso un resto an>go... Pero isto non explica como -‐o chegou alí, incluso nos tempos an>gos: monoxénese, polixénese, aceptación-‐difusión-‐avaliación, préstamo, converxencia... 36
“Las traducciones hispanas del Roman de Troie son una magnífica muestra de que existía una estrecha relación entre las cortes de Portugal y Castilla-León, de que los manuscritos circulaban en ambas direcciones y de que algunas veces la vía de penetración desde Francia no pasaba por Castilla, sino que recalaba primeramente en Portugal (menos probablemente en Galicia) y después se dirigía al Centro” (Lorenzo 2000: 110). “Durante la Edad Media no había fronteras para la intercomunicación cultural entre Castilla, Galicia y Portugal” (Lorenzo 2000: 116).
37
Portugués deu veu viu fez quis disse
Latín vulgar dedit > dedut venit > venut vidit > vidut fecit quaesiit dixit
Galego deu veu viu fixo quixo dixo
Castelán dio vino vio hizo quiso dijo
38
E se fixo fora un castelanismo... ¿que?
39
Lihat lebih banyak...
Comentários