PRACE ORYGINALNE
Jowanka MORAWSKA1* Micha³ KUCIEL1 Leszek SATORA1 Dorota TARGOSZ1 Piotr BURDA2 Magdalena £UKASIK-G£ÊBOCKA3 Antoni KUNIKOWSKI4 Ma³gorzata GIL4 Jacek SEIN ANAND5
Orodek Informacji Toksykologicznej, Collegium Medicum UJ w Krakowie Kierownik: Dr Dorota Targosz
1
Biuro Informacji Toksykologicznej, Szpital Praski, Warszawa Kierownik: Dr n. med. Piotr Burda
2
Oddzia³ Toksykologii i Chorób Wewnêtrznych, Orodek Informacji Toksykologicznej, Szpital im. Fr. Raszei w Poznaniu Kierownik: Lek. med. Magdalena £ukasik-G³êbocka
System kontroli zatruæ biocydami w Polsce System of biocide products control in Poland W pracy przedstawiono aktualnie obowi¹zuj¹ce w Polsce przepisy dotycz¹ce produktów biobójczych. Omówiono zasady zg³aszania oraz archiwizacji przypadków ekspozycji na te rodki, a tak¿e przedstawiono wyniki rejestracji nara¿enia na produkty biobójcze odnotowane na terenie kraju w okresie od lipca 2007 r. do czerwca 2008 r.
In this article we presented actual legislation concerning biocide products in Poland. Rules of reporting and archiving of biocide products exposure were discussed. We presented the first results of biocide products registrations received in Poland from July 2007 to June 2008.
Wstêp Produktem biobójczym nazywamy substancjê lub preparat zawieraj¹cy co najmniej jedn¹ substancjê czynn¹, która poprzez dzia³anie chemiczne i/lub biologiczne jest przeznaczona do niszczenia, odstraszania, unieszkodliwiania i/lub kontrolowania organizmów szkodliwych. Ze wzglêdu na swoje przeznaczenie produkty biobójcze zosta³y podzielone na cztery g³ówne kategorie: Kategoria I: produkty dezynfekuj¹ce i produkty o ogólnym zastosowaniu, Kategoria II: produkty konserwuj¹ce, Kategoria III: produkty biobójcze do zwalczania szkodników, Kategoria IV: inne produkty biobójcze. Obowi¹zek kontrolowania i rejestrowania zatruæ produktami biobójczymi zosta³ wprowadzony na terenie Polski na podstawie art. 23 Dyrektywy 98/8/WE (1). Sta³o siê to mo¿liwe na mocy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o produktach biobójczych (Dz. U. nr 180, poz. 1491), nowelizuj¹cej ustawê z dnia 13 wrzenia 2002 r. o produktach biobójczych (Dz. U. nr 175, poz. 1433) [2]. W drodze rozporz¹dzenia, minister w³aciwy do spraw zdrowia, wyznaczy³ cztery orodki toksykologiczne odpowiedzialne za kontrolê zatruæ rodkami biobójczymi (rozporz¹dzenie ministra zdrowia z 29 sierpnia 2006 r. w sprawie wykazu orodków toksykologicznych odpowiedzialnych za kontrolê zatruæ produktami biobójczymi oraz podmiotów obowi¹zanych do zg³aszania zatruæ, Dz. U nr 161, poz. 1143) [3, 6]. Wród wyznaczonych orodków znalaz³y siê: 1. Centrum Informacji Toksykologicznej I Kliniki Chorób Wewnêtrznych i Ostrych Zatruæ Akademii Medycznej w Gdañsku, 2. Orodek Informacji Toksykologicznej Kliniki Toksykologii Collegium Medicum UJ w Krakowie, 3. Orodek Informacji Toksykologicznej
w Szpitalu im. Franciszka Raszei w Poznaniu, 4. Biuro Informacji Toksykologicznej Szpitala Praskiego p.w. Przemienienia Pañskiego w Warszawie. Minister Zdrowia RP okreli³ tak¿e obszar dzia³ania ka¿dego z powy¿szych orodków, a tak¿e wyznaczy³ podmioty zobowi¹zane do zg³aszania przypadków zatruæ rodkami biobójczymi. Zadaniem OIT jest rejestrowanie i archiwizowanie informacji na temat ka¿dego zg³oszonego zatrucia produktami biobójczymi na specjalnie przygotowanym formularzu. Wród osób zobowi¹zanych do zg³aszania takich przypadków znajduj¹ siê m.in.: lekarze, ratownicy medyczni, felczerzy, pielêgniarki. Do jednostek zobowi¹zanych do raportowania zatruæ biocydami zaliczono tak¿e takie instytucje pañstwowe jak: Pañstwowa Inspekcja Sanitarna, Inspekcja Handlowa, a tak¿e podmioty wprowadzaj¹ce produkty biobójcze lub substancje czynne do obrotu. W odrêbnym rozporz¹dzeniu Minister Zdrowia okreli³ wzór formularza zg³oszenia zatrucia rodkami biobójczymi, a tak¿e wzór raportu na temat zg³aszanych przypadków intoksykacji (rozporz¹dzenie ministra zdrowia z 29 sierpnia 2006 r. w sprawie sposobu gromadzenia informacji o przypadkach zatruæ produktami biobójczymi, Dz. U. nr 161, poz. 1144) [4]. Na podstawie informacji zawartych w poszczególnych formularzach orodki toksykologiczne sporz¹dzaj¹ raporty zbiorcze, które raz na pó³ roku przekazuj¹ na rêce prezesa Urzêdu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (URLiPB). Na Prezesie URLiPB spoczywa obowi¹zek przekazywania orodkom toksykologicznym danych na temat obecnych na polskim rynku produktów biobójczych. Informacje te mog¹ byæ wykorzystywane wy³¹cznie w celach leczniczych i zapobiegawczych, w sytuacjach podejrzenia i/lub stwierdzenia eks-
3
Urz¹d Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i rodków Biobójczych Kierownik: Dr n. chem. Antoni Kunikowski
4
Pomorskie Centrum Toksykologii Kierownik: Dr n. med. Wojciech Waldman
5
Dodatkowe s³owa kluczowe: produkty biobójcze zatrucia informacja toksykologiczna Additional key words: biocide products poisonings poison information service
Adres do korespondencji: mgr Jowanka Morawska-Siudak Orodek Informacji Toksykologicznej, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Os. Z³otej Jesieni 1, 31-826 Kraków, Poland Tel: (+48) 12 64-68-905 e-mail:
[email protected] Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
1
Rycina 1 Liczba zarejestrowanych przypadków nara¿eñ na produkty biobójcze na terenie Polski w okresie lipiec 2007 - czerwiec 2008 r. 1 - obszar Orodka Poznañskiego, 2 - obszar Orodka Gdañskiego, 3 obszar Orodka Warszawskiego, 4 - obszar Orodka Krakowskiego. W nawiasach podano liczbê zarejestrowanych ekspozycji na produkty biobójcze w poszczególnych województwach. J. ang. BRAK
Rycina 2a Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w poszczególnych przedzia³ach wiekowych w drugiej po³owie 2007 roku. J. ang. BRAK
60 50 40 30 20 10
P rz e dz ia ³ w ie k ow y
Liczba przypadków
nieznany
pow y ¿ ej 80
70 79
60 69
50 59
40 49
30 39
20 29
10 19
0- 5
6 9
0
Udzia³ procenowy Rycina 2b Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w poszczególnych przedzia³ach wiekowych w pierwszej po³owie 2008 roku. J. ang. BRAK
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10
P rz ed zia³ w ie ko w y
L iczba p rzypad ków
2
niez nany
powy ¿ej 80
70 79
60 69
50 59
40 49
30 39
20 29
10 19
69
0- 5
0
Udzia³ procentowy
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
J. Morawska i wsp.
2; 1,2% 1; 0,9%
2 ; 1,7 %
1; 0,6%
17; 10,7%
2; 1,7% 1 1; 9,5% 2 ; 1 ,7 % 1 ; 0,9 %
P rz y pa dk o we Zawod owe P o¿ ar S am ob ójc z e Niew³a c iw e z a st. K ry m in aln e Niezn ane
Prz ypadkowe
97 ; 83,6%
Niew³a c iwe z astosowanie
Rycina 3a Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noci od okolicznoci zatrucia w drugiej po³owie 2007 roku. J. ang. BRAK
139; 87,4%
Samobójcze Nieznane
Rycina 3b Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noci od okolicznoci zatrucia w pierwszej po³owie 2008 roku. J. ang. BRAK
10; 8,6%
18; 11%
66; 41%
53; 45,7%
53; 45,7% 76; 48%
K obiety
M ê¿ c z y ni
N ie zna na
Rycina 4a Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noci od p³ci w drugiej po³owie 2007 roku. J. ang. BRAK
pozycji na produkty biobójcze [7]. Przypadki zatruæ produktami biobójczymi na terenie kraju W okresie od lipca 2007 r. do czerwca 2008 r. na terenie Polski zarejestrowano 252 przypadki ekspozycji na produkty biobójcze (rycina 1). Najwiêksz¹ zg³aszalnoæ odnotowano na terenie tych województw na obszarze których dzia³aj¹ Orodki Informacji Toksykologicznej tj. w województwach wielkopolskim (72), mazowieckim (61), pomorskim (33) i ma³opolskim (19). Jak wynika z rycin 2a i 2b do najczêstszego nara¿enia na rodki biobójcze dochodzi³o w populacji osób w wieku do 5 lat. W drugiej po³owie 2007 r. odnotowano 49,1% takich przyp., za w pierwszej po³owie 2008 r. a¿ 56,0% przyp. Podobne dane obserwuje siê równie¿ w przypadku zatruæ innymi ksenobiotykami. Wynika to przede wszyst-
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
K o biety
M ê¿ c z yn i
Niez nana
Rycina 4b Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noci od p³ci w pierwszej po³owie 2008 roku. J. ang. BRAK
kim z rozwoju sprawnoci psychomotorycznej dziecka, która przejawia siê zainteresowaniem otoczeniem i nieodpart¹ chêci¹ jego poznawania. Du¿ym problemem jest fakt, ¿e poznawanie otaczaj¹cego wiata odbywa siê przede wszystkim poprzez zmys³ smaku, co przy braku odpowiedniego nadzoru rodziców mo¿e stanowiæ powa¿ne zagro¿enie dla zdrowia i ¿ycia dziecka [5]. Zdecydowana wiêkszoæ ekspozycji na biocydy mia³a charakter przypadkowy (83,6% przyp. w 2007 r. i 87,4% przyp. w 2008 r.), zaledwie odpowiednio 9,5% i 10,7% przyp. by³o efektem prób samobójczych, za 1,7% i 1,2% przyp. wynika³a z niew³aciwego zastosowania tych rodków (rycina 3a, 3b). W drugiej po³owie 2007 r. odnotowano tak¿e zatrucia biocydami, które mia³y charakter zawodowy, kryminalny oraz by³y efektem po¿aru. Wród osób nara¿onych na ekspozy-
cje na rodki biobójcze w drugiej po³owie 2007 r. i pierwszej po³owie 2008 r. stwierdzono odpowiednio 45,7% i 47% mê¿czyzn oraz 45,7 i 41% kobiet. Prawie niemal co dziesi¹tym przypadku (odpowiednio 8,6% i 11% przyp.) nie uda³o siê ustaliæ p³ci osoby poszkodowanej (rycina 4a, 4b). W zdecydowanej wiêkszoci przypadków do nara¿enia na produkty biobójcze dochodzi³o w domu pacjentów (93,1% i 92% przyp.) (rycina 5a, 5b). Mo¿e to sugerowaæ zarówno nieodpowiednie stosowanie rodków biobójczych jak równie¿ niewystarczaj¹c¹ informacje zamieszczane przez producentów, a dotycz¹ce zasad ich u¿ywania. Pomimo prawnego obowi¹zku zg³aszania przez jednostki s³u¿by zdrowia ka¿dego przypadku nara¿enia na produkty biobójcze, do chwili obecnej ¿aden z Orodków Informacji nie odnotowa³ tzw. spontanicznego zg³oszenia dotycz¹cego nara¿eniach na
3
1; 0,9%
2; 1 ,7%
3; 2%
5; 4 ,3%
5; 3%
Dom
2; 1%
2; 1%
1; 1%
M ie js c e prac y
P om ie s zc z en ie u¿ . pu bl. Otw arta p rz es trz eñ Nie zn ane
d om Nie znane
mie jsce pracy inne
108; 9 3,1%
Rycina 5a Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noci od miejsca zatrucia w drugiej po³owie 2007 roku. J. ang.
powy¿sze rodki. Zdecydowana wiêkszoæ zatruæ biocydami by³a zwi¹zana z jednoczesn¹ konsultacj¹ i/lub informacj¹ toksykologiczn¹. Wnioski 1. Orodki odpowiedzialne za kontrolê i rejestracjê zatruæ rodkami biobójczymi powinny prowadziæ sta³e dzia³ania profilaktyczne, ze szczególnym uwzglêdnieniem populacji dzieci do 5 roku ¿ycia. 2. Nale¿y wytworzyæ mechanizmy pozwalaj¹ce na pe³niejsze i efektywniejsze
4
Inne
147; 92%
Rycina 5b Liczba i odsetek nara¿eñ na produkty biobójcze w zale¿noci od miejsca zatrucia w pierwszej po³owie 2008 roku. J. ang.
zbieranie danych na temat rzeczywistej skali zatruæ rodkami biobójczymi na terenie Polski. 3. Konieczne wydaje siê utworzenie w naszym kraju zintegrowanego systemu kontroli zatruæ wszystkimi ksenobiotykami. Pimiennictwo 1. Dyrektywa 98/8/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 lutego 1998 r. 2. Ustawa z dnia 13 wrzenia 2002 r. o produktach biobójczych. (Dz. U. z dnia 21 padziernika 2002 r.). 3. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2006 r. w sprawie wykazu orodków toksykolo-
Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6
gicznych odpowiedzialnych za kontrolê produktami biobójczymi oraz podmiotów obowi¹zanych do zg³aszania zatruæ. ( Dz .U .z dnia 8 wrzenia 2006 r.). 4. Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia a dnia 29 sierpnia 2006 r. w sprawie sposobu gromadzenia informacji o przypadkach zatruæ produktami biobójczymi ( Dz. U. z dnia 8 wrzenia 2006 r.). 5. Szkolnicka B., Mitrus M., Morawska J. et al.: Children toxic exposure in 2004 - telephone poison information service. Przegl. Lek. 2005, 62, 564. 6. Burda P.: Informacja toksykologiczna i toksykowigilancja - kontrola zatruæ produktami biobójczymi. Almanach 2006, 1, 3, 67. 7. Szymankiewicz K., Kunikowski A.: Uruchomienie systemu kontroli zatruæ produktami biobójczymi. Almanach 2006, 1, 3, 69.
J. Morawska i wsp.
