Teoria kultury. Folklor a kultura

N I W E R S Y T E T

Ś

L

Ą

S

K

I

162

Teoria

kultury Folklor

a

kultura

(dla studentów I i II roku kulturoznawstwa, I roku filologii polskiej studiów dziennych oraz IV roku filologii polskiej studiów zaocznych)

Opracował i wyboru dokonał

Michał

KATOWICE 1978

Waliński

N

I

W

E

R

S

Y

T

E

T

Ś L Ą S K I

162

Teoria kultury Folklor a kultura (dla studentów I i I! roku kulturoznawstwa, I roku filologii polskiej studiów dziennych oraz IV roku filologii polskiej studiów zaocznych)

Opracował i wyboru dokonał

Michał Waliński

ty? OJ

KATOWICE

1978

REDAKTOR SERII: HISTORIA L I T E R A T U R Y TADEUSZ BUJNICKI

RECENZENT CZESŁAW HERNAS

KONSULTACJA

W Y B O R U

EWA KOSOWSKA DIONIZJUSZ CZUBALA

SDAKTOH TA G I S Z T E R

TECHNICZNY ŁANSKI

M\GENGAST

UTOWICE * T Ł d r a k . 21,25. A r k . w y d . i i — _ s-.yczniu 1978 r . i l M k o ń c z o n o w czerwi g f c - kJ- V 80 g. 70X100. Cena

zł

29,—

. .-~;C"ASKIEGO

SPIS R Z E C Z Y

WSTĘP M I C H A Ł W A L I Ń S K I : Folklor i folklorystyka. K i l k a uwag w s t ę p n y c h . . . W I L L I A M T H O M S : Folklor S T E F A N C Z A R N O W S K I : K s z t a ł t o w a n i e się f o l k l o r u polskiego PIOTR B O G A T Y R I E W . R O M A N J A K O B S O N : Folklor jako swoista forma twórczości . . . \ C Z E S Ł A W H E R N A S : Miejsce b a d a ń nad folklorem l i t e r a c k i m FRANCIS L . U T L E Y : Literatura ludowa — definicja operacyjna . . . . C L A U D E L E V I STRAUSS: Antropologia i folklorystyka . . . . . . . W I K T O R GUSIEW: Klasyfikacja dzieł f o l k l o r u BORYS N. P U T I Ł O W : Folklorystyka w s p ó ł c z e s n a i problemy tekstologii . . D Y M I T R S. L I C H A C Z O W : Czas artystyczny w folklorze A L B E R T B. L O R D : O formule . JERZY B A R T M I Ń S K I : „ J a ś k o n i k i poił". (Uwagi o stylu erotyku ludowego) . V I L M O S V O I G H T : Z z a g a d n i e ń s t r u k t u r a l i z m u folklorystycznego . . . . J U L I A N K R Z Y Ż A N O W S K I : Literatura i folklor R I C H A R D M. DORSON: Tradycja ustna a historia pisana C Z E S Ł A W H E R N A S : Potrzeby i metody badania l i t e r a t u r y brukowej . . . J Ó Z E F B U R S Z T A : Folkloryzm, tradycja, cywilizacja w s p ó ł c z e s n a . . . . M A R C SORIANO: Tradycja ludowa a s p o ł e c z e ń s t w o konsumpcyjne. Sytua­ cja we Francji , , W Ł O D Z I M I E R Z P A W L U C Z U K : Perspektywy k u l t u r y ludowej BIBLIOGRAFIA Folklor, folklorystyka, k u l t u r a ludowa, pogranicza Gatunki f o l k l o r u . N i e k t ó r e zagadnienia szczegółowe Ważniejsze antologie, zbiory t e k s t ó w

5 7 41 45 52 68 83 105 107 124 137 156 174 186 197 210 226 260 267 284 318 318 329 334

WSTĘP Antologia, którą oddajemy do r ą k Czytelnika, pomyślana jest głównie jako pomoc naukowa dla studentów studiów stacjonarnych, i zaocznych filologii polskiej oraz kulturoznawstwa z przeznaczeniem na konwersa­ torium z teorii i historii kultury oraz niektóre zajęcia seminaryjne. Bio­ rąc pod uwagę fakt, że brak na naszym rynku wydawniczym tego typu pozycji — kumulującej niektóre z ważniejszych aspektów współczesnej dyskusji folklorystycznej — nie wykluczamy, że niniejszy wybór za­ interesuje również liczną w Polsce grupę folklorystów terenowych, a tak­ że niektóre środowiska naukowe. Podstawowym celem antologii jest przybliżenie rozległych stosunkowo obszarów kultury, które znalazły się współcześnie w kręgu zainteresowań badaczy folkloru oraz — co się z t y m wiąże i co wydaje się najważniej­ sze — ukazanie przeobrażeń, jakim podlega dzisiejsza folklorystyka. Czy­ telnik dość łatwo zorientuje się, że antologia — jako całość — nie daje jednoznacznych odpowiedzi nie tylko w kwestiach szczegółowych, ale również jeśli idzie o wiele p y t a ń i problemów zasadniczych. Zestawione zostały w tym miejscu — w pełni świadomie — teksty dyskutujące i dyskusyjne. Tak dokonany ich dobór miał na uwadze możliwie naj­ wierniejsze ukazanie sytuacji naukowej współczesnej folklorystyki wraz z jej licznymi odniesieniami do innych gałęzi humanistyki. Zarysowany przez autorów prezentowanych tekstów obraz interesującej nas dyscy­ pliny jest w pewnej mierze opozycyjny do tradycji, ale bo też dzisiejsza folklorystyka jest n a u k ą żywą, pytającą i poszukującą. Interesuje nas szczególnie stan dzisiejszy folklorystyki polskiej, dokonująca się tu pew­ nego typu preorientacja, i t y m tłumaczymy stosunkowo znaczną liczbę pomieszczonych prac autorów polskich, choć antologia uwzględnia prze­ cież także prace wybitnych teoretyków radzieckich, amerykańskich, jak i teksty badaczy reprezentujących inne jeszcze tradycje naukowe. Punkt ciężkości położony został na wypowiedzi, które — w naszym przekonaniu — charakteryzują się szczególnie wysokimi walorami teoretyczno-metodologicznymi i poznawczymi, wykraczającymi niejednokrotnie poza f o l ­ klorystykę i folklor sensu stricto w kierunku szeroko rozumianej k u l ­ tury i jej teorii. Warto w t y m momencie podkreślić, że wiele z istotnych problemów podnoszonych przez autorów prezentowanych prac, zwłaszcza przez niektórych badaczy polskich, jeszcze kilkadziesiąt, a nawet k i l k a ­ naście lat temu znajdowało się poza nawiasem tradycyjnych zaintereso­ wań folklorem i kulturą ludową.

Tak rozumianym podstawowym funkcjom wyboru podporządkowana jest obejmująca ponad 350 pozycji bibliografia, która zamyka antologię. Także i w t y m wypadku nacisk położony został na źródła nowsze, uka­ zujące aktualny stan badań, z zachowaniem jednakże właściwych pro­ porcji w stosunku do tradycji. Bibliografia nie obejmuje, rzecz jasna, wszystkich podstawowych pozycji. Pragniemy, aby odegrała ona rolę wstępnego niejako przewodnika po złożonej problematyce badań nad f o l ­ klorem, kulturą ludową i — szerzej — popularną. Kryterium dostępności tekstów, jakie przyjęliśmy, sprawiło, że po­ minięte zostały prace autorów obcych osiągalne jedynie w oryginalnych wersjach językowych, co po części rekompensuje uwzględnienie w zesta­ wieniu prac tłumaczonych na język polski. Względy objętościowe spra­ wiły, że prace przedrukowujemy z niewielkimi skrótami.

MICHAŁ WALIŃSKI

MICHAŁ WALIŃSKI

Folklor i folklorystyka. Kilka uwag wstępnych

Rzec można, że do t e j pory f o l k l o r studiowany był głównie jako element "malowniczy". [Antonio OramseiJ

Zwracano niejednokrotnie uwagę na fakt,

że zarówno -termin

"fol­

k l o r " , jak i desygnowany przez niego zespół zjawisk stał się w ostat­ nich latach niezwykle modny, co odzwierciedla powszechność jego uży­ wania, wykraczająca poza wąskie kręgi specjalistów. Upowszechnienie terminu w szerokich kręgach społecznych j e s t konsekwencją faktu

no­

b i l i t a c j i kultury ludowej po roku 194-4- i związanych z tym form mece­ natu państwowego, a także wiąże się ze zjawiskami

stosunkowo

tywnymi, dwuznacznymi, takimi jak: mody na ludowość,

nega­

pewne snobizmy

środowiskowe, sympatie o najprzeróżniejszych proweniencjach, z odmia­ nami współczesnej "ludomanii" włącznie, i zapewne także - antypatie. I>o n a j i s t o t n i e j s z y c h czynników, które przyczyniły się do spopulary­ zowania terminu, zaliczyć należy rozwój środków masowego przekazu, a