-«Η δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου: επιστρέφοντας στον τόπο του εγκλήματος 100 χρόνια μετά», 28/06/2014, http://greeklish.info/gr/guestroom/329

Αγγελική Μουζακίτη

Εκπαιδευτικός,
Δρ. Βαλκανικής Ιστορίας





ΣΑΡΑΓΕΒΟ, 28 ΙΟΥΝΙΟΥ 1914-28 ΙΟΥΝΙΟΥ 2014

Ένα ερώτημα πλανάται αυτές τις ημέρες πάνω από το Σαράγεβο: Ήταν η
δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου το 1914 στο Σαράγεβο ηρωική ή
τρομοκρατική πράξη;



Ιδού η απορία….Φέτος, στις 28 Ιουνίου 2014, συμπληρώνονται εκατό
χρόνια από τη δολοφονία του διαδόχου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου
Φερδινάνδου και της συζύγου του Σοφίας στο Σαράγεβο από το Σερβοβόσνιο
Gavrilo Princip. Το εν λόγω συμβάν υπήρξε και η αφορμή για το ξέσπασμα του
Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος έληξε το 1918 και άλλαξε άρδην το χάρτη των
Βαλκανίων και της Ευρώπης.

Βέβαια, εδώ και πολλούς μήνες «μαίνεται ο πόλεμος» μεταξύ των
ιστορικών της Κροατομουσουλμανικής Ομοσπονδίας και της Σερβικής Δημοκρατίας
της Βοσνίας γύρω από τα αίτια και τους πρωταγωνιστές αυτής της παγκόσμιας
σύρραξης. Για κάποιον γνώστη της κατάστασης στην ευρύτερη περιοχή η δημόσια
πολεμική και οι αντιπαραθέσεις αυτές μεταξύ των ιστορικών δεν συνιστούν
έκπληξη. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη συνεχίζει να είναι μια χώρα διαιρεμένη σε
πολλά επίπεδα, με εθνικιστικές διαχωριστικές γραμμές και
αλληλοσυγκρουόμενες ιστορικές μνήμες. Η κοινή ερμηνεία και αξιολόγηση του
παρελθόντος αποτελεί ακόμα ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα.

Έτσι, στη σερβική εθνική αφήγηση ο Princip και οι συνεργάτες του
παρουσιάζονται ως ήρωες, οι οποίοι εξέφραζαν τους πόθους και τις προσδοκίες
του σερβικού έθνους. Ο διάδοχος του θρόνου της Αυστροουγγαρίας ήταν ο
«ξένος κατακτητής» και επομένως η δολοφονία του ήταν μια πράξη αντίστασης.
Ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν στην ουσία «η πορεία του μαρτυρίου» για το
σερβικό έθνος, χάρη στις θυσίες του οποίου δημιουργήθηκε το γιουγκοσλαβικό
κράτος το 1918. Στον αντίποδα της σερβικής αφήγησης βρίσκονται, βεβαίως, η
κροατική και η βοσνιομουσουλμανική ιστοριογραφία, όπου ο Princip στη
χειρότερη περίπτωση αντιμετωπίζεται ως «τρομοκράτης» και στην καλύτερη ως
«υποχείριο της Σερβίας και κατ' επέκταση της Ρωσίας», η οποία ήθελε να
επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή. Ήδη μάλιστα από το 1994 οι αρχές
της Κροατομουσουλμανικής Ομοσπονδίας, στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν
ονομασίες που είχαν σχέση με την ιστορία και την παρουσία των Σέρβων στην
περιοχή, έσβησαν από τους δρόμους και τις γέφυρες του Σαράγεβο οποιαδήποτε
αναφορά παρέπεμπε στην προσωπικότητα και τη δράση του νεαρού Σερβοβόσνιου.

Το «ωραίο» είναι ότι στον ιδιότυπο αυτόν πόλεμο έχουν πάρει
«θέσεις μάχης» και Ευρωπαίοι ιστορικοί, κυρίως Γάλλοι και Γερμανοί. Έτσι,
οι μεν Γερμανοί συντάχθηκαν με τους Κροάτες και Βόσνιους Μουσουλμάνους
ιστορικούς και συμμετείχαν ενεργά στην οργάνωση και διεξαγωγή του
επιστημονικού συνεδρίου για την επέτειο των εκατό χρόνων από την έναρξη του
Α' Παγκοσμίου Πολέμου, που πραγματοποιήθηκε στις 18-21 Ιουνίου υπό την
αιγίδα του Ινστιτούτου Ιστορίας στο Σαράγεβο. Από αυτό το συνέδριο
αποκλείστηκαν ως «μη επιστημονικά καταρτισμένοι» οι ιστορικοί από τη
Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας. Τυχαίο; Όχι βέβαια. Παράλληλα, αυτές τις
μέρες λαμβάνουν χώρα στη Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και τη Σερβία
χωριστές επιστημονικές ημερίδες και εκδηλώσεις μνήμης για τον Gavrilo
Princip, στις οποίες παίρνουν, μάλιστα, μέρος και Έλληνες ιστορικοί. Εδώ
βεβαίως έχουμε την άλλη όψη του νομίσματος. Την προσπάθεια αγιοποίησης του
Gavrilo Princip και των συνεργατών του. Οι δε Γάλλοι πρόκειται να
οργανώσουν επίσης διεθνές επιστημονικό συνέδριο για τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο
το Νοέμβριο του 2014. Η πλειοψηφία των συνέδρων-με ελάχιστες εξαιρέσεις-
προέρχονται από την πλευρά των «νικητών». Οι ίδιοι σύμμαχοι και οι ίδιοι
αντίπαλοι…..«Νικητές» και «νικημένοι»…..Σαν να μην πέρασε μια μέρα…..

Φυσικά η προσπάθεια αγιοποίησης ή δαιμονοποίησης του Gavrilo Princip
και των συνεργατών του και το δίλημμα ήρωας ή τρομοκράτης είναι
αποπροσανατολιστικά, καθώς συσκοτίζουν τις πραγματικές αιτίες του πολέμου
και τις συνθήκες και τις συγκυρίες στις οποίες έδρασαν οι τότε
πρωταγωνιστές. Είναι γεγονός πως η προϊούσα παρακμή της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί στην ευρύτερη περιοχή των
Βαλκανίων συνιστούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα ήδη από τις αρχές του 20ου
αιώνα. Η Αυστροουγγαρία διεκδικούσε ηγεμονικό ρόλο στη Νοτιοανατολική
Ευρώπη και γι'αυτό ήθελε πάση θυσία να εδραιώσει τη θέση της στο
γεωπολιτικά νευραλγικό χώρο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Αυτό, άλλωστε, είχε
διαφανεί από την προσάρτηση της περιοχής το 1908. Είναι επίσης κάτι
παραπάνω από γνωστό πως η Αυστροουγγαρία προετοιμαζόταν πολύ καιρό πριν για
πόλεμο με τη Σερβία, η οποία με τη σειρά της βρισκόταν στη σφαίρα επιρροής
της Ρωσίας. Η δε Ρωσία έβλεπε με τρόμο οποιοδήποτε ενδεχόμενο αυστριακής-
γερμανικής επέκτασης στην περιοχή της Βαλκανικής. Τα οικονομικά και
κοινωνικά προβλήματα της Βοσνίας ως επαρχίας της Αυστροουγγαρίας συνέθεταν
ένα ακόμη πιο εκρηκτικό σκηνικό και οι πληθυσμοί της περιοχής ήρθαν σε
επαφή με εθνικές-πατριωτικές κινήσεις που προέτασσαν εναλλακτικά πολιτικά
προγράμματα. Μία τέτοια εθνική-πατριωτική κίνηση ήταν και η Mlada Bosna(Νέα
Βοσνία), στην οποία ανήκε ο Princip. Παρόλο που είχαν ενταχθεί σε αυτήν
την κίνηση νέοι όλων των εθνικοτήτων(Σέρβοι, Κροάτες, Μουσουλμάνοι) και
προέτασσε την ιδεολογία του γιουγκοσλαβισμού, η κίνηση εξυπηρετούσε σαφώς
τα σερβικά εθνικά συμφέροντα στην περιοχή.

Βέβαια, στην προκειμένη περίπτωση η ιστορία παίζει και πάλι τα δικά της
παιχνίδια……Σήμερα, εκατό χρόνια μετά, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είναι ένα
προτεκτοράτο υπό διεθνή κηδεμονία και μάλιστα υπό……αυστριακή διοίκηση και
πάλι! Τα οξυμμένα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της περιοχής, η
διαφθορά και το δαιδαλώδες πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης ήταν οι βασικές
αιτίες των σοβαρών ταραχών που ξέσπασαν πριν από μερικούς μήνες σε πολλές
πόλεις του Σαράγεβο. Οι ταραχές είχαν σαφώς κοινωνικό χαρακτήρα και όσοι
συμμετείχαν σε αυτές ήταν σαφώς αποστασιοποιημένοι από τον εθνικιστικό λόγο
των κυρίαρχων πολιτικών ελίτ. Ο «πόλεμος» των ιστορικών σήμερα γύρω από
την ανάγνωση του παρελθόντος εντάσσεται προφανώς στην προσπάθεια
χειραγώγησης των πληθυσμών της περιοχής. Για να δούμε ποιος θα πει την
τελευταία κουβέντα…..