Είναι ο Σάκης Ρουβάς ο νέος Μπιθικώτσης; Bookpress, 2015

Ο Μίκης, ο Μάνος, ο Σάκης κι ο Φλωρινιώτης - Book Press

20/1/16 - 00:31

Ο Μίκης, ο Μάνος, ο Σάκης κι ο Φλωρινιώτης ΠΕΜΠΤΗ, 23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 12:53 Tου Πάρι Κωνσταντινίδη

Ναι, είναι γεγονός! Ο Σάκης Ρουβάς θα τραγουδήσει Μίκη Θεοδωράκη. Έκπληξη! Θύελλα αντιδράσεων... Μα γιατί; Πάνω από 10 χρόνια προετοιµαζόταν ο Σάκης για µια τέτοια στιγµή, ενώ ο Μίκης ήταν σαν έτοιµος (;) από καιρό! Πώς και µας διέφυγε κάτι τέτοιο, παρότι θαρρείς ότι ξέρουµε τα πάντα γι αυτούς; Ένα πρόβληµα των προσώπων και των καταστάσεων που έχουν λάβει µυθικές διαστάσεις είναι η λήθη στην οποία παραδίδονται οι πραγµατικές τους διαστάσεις. Όχι απαραίτητα λόγω κάποια ύποπτης σιωπής, αλλά λόγω της ενθουσιώδους και επιλεκτικής υπερπροβολής συγκεκριµένων πτυχών τους. Ο Ουµπέρτο Έκο έλεγε χαρακτηριστικά ότι «δεν ξεχνάς από τη διαγραφή [µιας αλήθειας], αλλά από την επικάλυψή [της], ούτε από την παραγωγή των απουσιών, αλλά από τον πολλαπλασιασµό των παρουσιών».1 Ο Μίκης Έτσι, αποπλανηµένοι από την επιτυχία του Μίκη, ξεχνάµε ποιος ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης 55 χρόνια πριν και το σκάνδαλο που προκάλεσε τότε µε το ντεµπούτο του στο «λαϊκό» τραγούδι. Το 1960 λοιπόν κυκλοφορούν αρχικά δύο µελοποιηµένες εκδοχές του Επιταφίου του Γιάννη Ρίτσου.2 Και οι δύο ήταν συνθέσεις του Θεοδωράκη. Ίδια µουσική, άλλο ύφος. Στη µία, σε ενορχήστρωση Χατζιδάκι, τραγουδούσε η Νάνα Μούσχουρη και στην άλλη, σε ενορχήστρωση του ιδίου του Θεοδωράκη, τραγουδούσε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης. Όλοι ενθουσιάστηκαν µε τη «λυρική», χατζιδακική εκδοχή, ενώ οι εστέτ και η Αριστερά σοκαρίστηκαν µε τη «ρεµπέτικη», θεοδωρακική! Η Αυγή στις 4 Οκτωβρίου 1960 έγραφε: «Τροµάξαµε ν’ αναγνωρίσουµε τις µελωδίες του Θεοδωράκη όπως µας είχαν εντυπωθεί στην προηγούµενη εκτέλεση [τη χατζιδακική]. Εδώ [στη θεοδωρακική] κυριαρχούσαν τα µπουζούκια µ’ έναν τρόπο που αφαιρούσαν όλη την ποίηση του έργου και παρωδούσαν τα τόσο ισχυρά του αισθήµατα. Και το περίεργο είναι ότι στη δεύτερη έκδοση διευθυντής ορχήστρας ήταν ο ίδιος ο συνθέτης.» Για τους εστέτ, τα µπουζούκια ήταν κακόγουστα. Για την Αριστερά, το στιγµατισµένο από τα χασισοτράγουδα µπουζούκι, ήταν έναν είδος µουσικού οπίου. Για τον Θεοδωράκη τα πράγµατα ήταν ξεκάθαρα. Ο Επιτάφιος έπρεπε να είναι πέρα για πέρα «λαϊκός». Το περιεχόµενό του; Το µοιρολόι για τη δολοφονία ενός διαδηλωτή από την αστυνοµία του Μεταξά το 1936. Η ποιητική µορφή του; Ιαµβικός δεκαπεντασύλλαβος, όπως και τα δηµοτικά τραγούδια. Άρα και η µουσική του θα έπρεπε να είναι «γνήσια λαϊκή», όπως και ο τραγουδιστής του, ο Μπιθικώτσης: Θεοδωράκης: «Ήξερα πως είχα να κάνω µ’ έναν άνθρωπο της γενιάς µου, δηλαδή µ’ έναν που να’ χει πολύ υποφέρει και πιο πολύ ελπίσει. [...] Η φωνή του Μπιθικώτση έχει µια άλλη οµορφιά. Γιατί http://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/einai-o-sakis-rouvas-o-neos-bithikotsis/ektuposi

Για τους εστέτ, τα µπουζούκια ήταν κακόγουστα. Για την Αριστερά, το στιγµατισµένο από τα χασισοτράγουδα µπουζούκι, ήταν έναν είδος µουσικού οπίου.

Σελίδα 1 από 5

Ο Μίκης, ο Μάνος, ο Σάκης κι ο Φλωρινιώτης - Book Press

20/1/16 - 00:31

είναι ο καθένας µας που τραγουδάει µε τη φωνή του. Είναι ο βαρκάρης, ο ζευγάς, ο σωφέρ, ο φοιτητής, ο φαντάρος, ο εµποράκος – είναι ο Νεοέλληνας, είτε µας αρέσει είτε δεν µας αρέσει».3 Ο Θεοδωράκης λοιπόν δεν έβλεπε στον Μπιθικώτση καλλιτεχνικές δεξιότητες, αλλά γνήσια λαϊκότητα, η οποία εκφραζόταν τόσο στη φωνή, όσο και στα βιώµατα του τραγουδιστή. Ο Μπιθικώτσης ταυτιζόταν µε τον Επιτάφιο του κοµµουνιστή Ρίτσου µόνο ως προς τη λαϊκότητα, κι όχι ως προς το περιεχόµενο των στίχων του. Με την ίδια άνεση που τραγουδούσε Θεοδωράκη τραγουδούσε και προς τιµήν της Βασιλικής Οικογένειας (δηλώνοντας µάλιστα ότι έµαθε µπουζούκι χάρις στη βασίλισσα),4 ή προς τιµήν της πρώτης επετείου της χούντας – κάτι που έκαναν και άλλοι διάσηµοι καλλιτέχνες της εποχής.5 Ο Θεοδωράκης, όπως έβλεπε το «έντεχνο-λαϊκό» και ως ένα µουσικό όχηµα διάδοσης της ποίησης του Ρίτσου, του Σεφέρη, ή του Ελύτη, έτσι βλέπει και τους διαφορετικούς τραγουδιστές ως ένα ερµηνευτικό όχηµα διάδοσης της µουσικής του -και όσα αυτή σηµαίνει- σε ευρύτερα στρώµατα του πληθυσµού. Ο Μάνος Δεν ήταν όµως ο Μίκης ο πρώτος που κατάφερε να σοκάρει την ελληνική κοινή γνώµη. Τον είχε προλάβει ο Μάνος Χατζιδάκις µε την περίφηµη διάλεξη που είχε δώσει για το ρεµπέτικο -στο πλαίσιο των κύκλων διαλέξεων που διοργάνωνε το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν- στις 31 Ιανουαρίου 1949.6 Εκεί, ο Χατζιδάκις υπερασπίστηκε το ρεµπέτικο ως λαϊκή έκφραση «γνήσια ελληνική» σε αντίθεση µε το ελαφρό τραγούδι, που θεωρούταν τότε η «καθώς πρέπει» µουσική διασκέδασης. Εδώ, θα πρέπει να έχουµε υπόψη µας, ότι ο θαυµασµός για τον Χατζιδάκι έχει επικαλύψει άλλη µια αλήθεια. Ο ίδιος ισχυριζόταν ότι ανακάλυψε το ρεµπέτικο. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Ο Τσιτσάνης µέχρι το 1948, ένα χρόνο πριν από την περίφηµη διάλεξη του Χατζιδάκι είχε κάνει ήδη 181 ηχογραφήσεις!7 Το ρεµπέτικο είχε ήδη διάδοση σε ευρύτερα στρώµατα του πληθυσµού.8 Δεν του έλειπε το κοινό. Ηθική αναγνώριση του έλειπε... Το πείραµα επανέλαβε το 1979 µέσω της εκποµπής του στο Τρίτο Πρόγραµµα. Αυτήν τη φορά, τη θέση του ρεµπέτικου πήρε ο Γιάννης Φλωρινιώτης. Η ρητορική του Χατζιδάκι παρόµοια. Η τεχνική η ίδια, συµπυκνωµένη στο πλαίσιο µιας ραδιοφωνικής εκποµπής. Όπως ανέδειξε ο Χατζιδάκις τα ρεµπέτικα, ως ικανά για «έντεχνη» έκφραση, ενορχηστρώνοντάς τα για πιάνο στις Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές, έτσι προσπάθησε να αναδείξει και τον Φλωρινιώτη συνοδεύοντας τον µε πιάνο και τσέµπαλο. Γιατί άραγε ο Χατζιδάκις πέτυχε στο ρεµπέτικο, κι απέτυχε στον Φλωρινιώτη; Οι δύο λαοί Για να απαντήσουµε στο παραπάνω ερώτηµα, θα πρέπει να λάβουµε υπόψη µας τους όρους που επινόησε η νεωτερική ευρωπαϊκή σκέψη για να αναφέρεται στον «λαό». Από τη µία υπήρχε ο λαός ως folk –που έφερε τα υποτιθέµενα ευγενή, αιώνια κι αναλλοίωτα χαρακτηριστικά του έθνους- στον οποίο οι αστοί µπορούσαν να βλέπουν τη δική τους καταγωγή· από την άλλη ο λαός ως populus– που αναφερόταν στα αµόρφωτα και άξεστα πλήθη.9 Αντίστοιχη ήταν και η άποψη για τη µουσική τους. Για παράδειγµα, το ελληνικό folk βαφτίστηκε δηµοτικό τραγούδι και ήδη το 1824 ο Κλωντ Φωριέλ το έβλεπε ως προφορικό µνηµείο της ελληνικής αρχαιότητας. Την ίδια περίπου εποχή, το 1806, στις Ιδέες για την Αισθητική της Μουσικής, ο Κρίστιαν Φρίντριχ Ντάνιελ Σούµπαρτ χαρακτήριζε την popular µουσική, ως µία «µουσική χωρίς ίχνος φυσικής έκφρασης, [όπως] ένα ψοφίµι, το οποίο δικαίως θα θαφτεί στο λιβάδι».10 Τι κατάφεραν οι Χατζιδάκις και Θεοδωράκης; Πριν από αυτούς το ρεµπέτικο εθεωρείτο ως µία popular υποκουλτούρα. Ο Χατζιδάκις, ως νέος Φωριέλ, το συνέδεσε µε την Αρχαιότητα και το Βυζάντιο. Παροµοίως, ο Θεοδωράκης το έβλεπε ως άµεση συνέχεια του δηµοτικού http://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/einai-o-sakis-rouvas-o-neos-bithikotsis/ektuposi

Η περίπτωση του

Σελίδα 2 από 5

Ο Μίκης, ο Μάνος, ο Σάκης κι ο Φλωρινιώτης - Book Press

τραγουδιού.11 Μαζί, κατάφεραν και του έδωσαν το κύρος της folk µουσικής.12

Παράλληλα, κατέστησαν τη δική τους µουσική εκλεπτυσµένο απόγονο του ελληνικού folk. Έτσι, ρεµπέτικο και «έντεχνο-λαϊκό» έγιναν οι φορείς του ελληνικού, συλλογικού-Εγώ.

20/1/16 - 00:31

Φλωρινιώτη πάντως δείχνει ότι η πειθώ του Χατζιδάκι δεν είχε απεριόριστη δύναµη.

Η περίπτωση του Φλωρινιώτη πάντως δείχνει ότι η πειθώ του Χατζιδάκι δεν είχε απεριόριστη δύναµη. Το ρεµπέτικο ήταν όχι µόνο η µουσική των κατώτερων στρωµάτων, αλλά και η µουσική καταγωγή της ανερχόµενης µεσαίας τάξης, ενώ το «έντεχνο-λαϊκό» έγινε η µουσική των νέων µορφωµένων στρωµάτων λαϊκής καταγωγής. Απεναντίας, ο Φλωρινιώτης εξέφραζε πάντα µία συγκεκριµένη κοινωνική οµάδα, η οποία έµεινε στάσιµη.

Σάκης Ρουβάς: Άξιος Εστί; Ο Σάκης Ρουβάς σαφώς δεν είναι Φλωρινιώτης. Ποτέ δεν αντιµετωπίστηκε ως εκφραστής κάποιας περιθωριακής και γραφικής κοινωνικής οµάδας για να ελκύσει το ενδιαφέρον του Μάνου Χατζιδάκι. Πάντα ήταν mainstream. Υπήρξε το αγαπηµένο παιδί του life-style. Ο εκφραστής µιας ανέµελης ευδαιµονίας. Ο αγαπηµένος τραγουδιστής των έφηβων Ελληνίδων της δεκαετίας του ’90. Αδιαµφισβήτητα ο πιο επιτυχηµένος Έλληνας Pop Star. Κατά τα µέσα της δεκαετίας του 2000, οι θαυµάστριές του είχαν τριανταρήσει. Σταδιακά άλλαξε καριέρα. Δοκίµασε τον κινηµατογράφο, έγινε παρουσιαστής εκποµπών, συµµετείχε σε αγαθοέργιες, βραβεύτηκε στο θέατρο... Ποτέ δεν κατάφερε να διεισδύσει σε όλες τις ηλικίες, τα φύλα, τις κοινωνικές οµάδες, ως τραγουδιστής. Ως διασηµότητα, όµως, έγινε ευρύτερα αποδεκτός και αναγνωρίσιµος. Είναι σίγουρο ότι κόσµος που ποτέ δεν άκουσε το λαϊκό ορατόριο Άξιον Εστί θα το ακούσει επειδή το τραγουδά ένας Pop Star, ο Σάκης Ρουβάς. Όπως είναι και πολύ πιθανό κάποιοι να µην το ακούσουν –αυτή τη φορά– ακριβώς για τον ίδιο λόγο. Υπάρχει ωστόσο και µια άλλη διάσταση. Ταυτίζεται το πλήθος όσων θαυµάζουν κάποιον µε τον «λαό»; Είναι δηλαδή ο fan ταυτόσηµη έννοια µε τον folk; Άµεσα διαπιστώνουµε ότι ο όρος fan αφορά ένα µεµονωµένο άτοµο, ενώ ο όρος folk ένα σύνολο. Η Κάτριν Κέλερ, στη σχετικά πρόσφατη µελέτη της µε θέµα Ο Star και οι χρήστες του παρατηρούσε ότι ο star για τους εντατικούς του χρήστες του, τους fans, λειτουργεί ως ένα ιδεατό ατοµικό-Εγώ.13 Οι Χατζιδάκις και Θεοδωράκης, µαζί µε το ρεµπέτικο –τον πρόγονό τους, που κατάφεραν να «θεσµοθετήσουν» ως folk µουσική– και τους επιγόνους τους, µέσα σε όλη τη διαφορετικότητά τους κατάφεραν να εκφράσουν ένα συλλογικόΕγώ. Ποιος ή ποια µουσική θα µπορούσε σήµερα να εκφράσει το συλλογικό-Εγώ και να είναι παράλληλα και έργο του Σήµερα; Ή µήπως η πολλαπλασιασµένη παρουσία του ατοµικού-Εγώ µάς έχει κάνει να πάψουµε να ποθούµε την αναδηµιουργία αυτού που κάποτε µας ένωνε; Ο ΠΑΡΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ είναι µουσικολόγος.

1 Umberto Eco. “An Ars Oblivionalis? Forget It!” PMLA. τεύχος 103, 1988. σ. 254-261, σ. 260. 2 Λίγο αργότερα κυκλοφόρησε και τρίτη εκδοχή µε τη Μαίρη Λίντα, η οποία όµως επισκιάστηκε από τις δύο προηγούµενες. http://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/einai-o-sakis-rouvas-o-neos-bithikotsis/ektuposi

Σελίδα 3 από 5

Ο Μίκης, ο Μάνος, ο Σάκης κι ο Φλωρινιώτης - Book Press

20/1/16 - 00:31

3 Απόσπασµα της οµιλίας του Μίκη Θεοδωράκη κατά την πρώτη δηµόσια παρουσίαση των δύο Επιταφίων, στην αίθουσα του Συλλόγου Κρητών Σπουδαστών στις 5 Οκτωβρίου 1960. Αναδηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα Αυγή (6- 8.10.1960) και µετέπειτα στο: Μίκης Θεοδωράκης. Για την ελληνική µουσική. Αθήνα: Καστανιώτης. 1986. σσ. 169-180. 4 «Εµπρός», 18.3.1961. 5 Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο, D3453. 6 Το κείµενο της διάλεξης βρίσκεται online στην ιστοσελίδα για τον Μάνο Χατζιδάκι, http://www.manoshadjidakis.gr/works/ergo3.asp? WorkID=208 7 Βλ. Νίκος Ορδουλίδης. Η δισκογραφική καριέρα του Βασίλη Τσιτσάνη, Αθήνα: Ιανός, 2014. σ. 218. 8 Υπάρχουν πολλές µαρτυρίες που συνηγορούν στην ευρύτερη διάδοσή του. Μόλις το 1948 κυκλοφορεί και το πρώτο αρχοντορεµπέτικο, «το τραµ το τελευταίο», στη µουσικοθεατρική επιθεώρηση «Άνθρωποι, άνθρωποι» των Γιαννακόπουλου-Σακελλάριου σε µουσική ΓιαννίδηΣουγιούλ, όπου έπαιζαν µεταξύ άλλων οι Nτίνος Hλιόπουλος, Mίµης Φωτόπουλος και Eιρήνη Παπά, δηλαδή καθόλου περιθωριακοί άνθρωποι! Αναφέρεται στο: Παναγιώτης Κουνάδης, Καθηµερινή, 23.10.2005. Τα αρχοντορεµπέτικα τα έγραφαν συνθέτες του ελαφρού τραγουδιού, προσαρµοζόµενοι στο ύφος του ρεµπέτικου, ώστε να προσελκύσουν κοινό από τη δηµοφιλία του. Την ευρύτατη διάδοση του ρεµπέτικου σε όλα τα κοινωνικά στρώµατα, παραδέχονταν ουσιαστικά κι οι πολέµιοι του. Βλ. Μίκης Θεοδωράκης, Για την ελληνική µουσική. σ. 188 και εφεξής. 9 Peter Wicke. Von Mozart zu Madonna: eine Kulturgeschichte der Popmusik. Φρανκφούρτη: Suhrkamp, 2001. σ. 11 και εφεξής. 10 Christ. Fried. Dan. Schubart's Ideen zu einer Ästhetik der Tonkunst, 1806. σ. 382. Προσβάσιµο στη Κρατική Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Βαυαρίας, http://www.mdz-nbn-resolving.de/urn/resolver.pl?urn=urn:nbn:de:bvb:12-bsb10599461-7 11 Ο Νίκος Ορδουλίδης και µια γενιά νεότερων µουσικολόγων βλέπουν το ρεµπέτικο, ως την ελληνική εκδοχή της αστικής λαϊκής µουσικής της πολυεθνικής Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. http://www.bookpress.gr/kritikes/texnes/2014-12-12-22-24-34 12 Βέβαια ακόµα και οι ίδιοι οι ρεµπέτες αντιλαµβανόντουσαν τη µουσική τους ως folk, ως εκφραστή του συλλογικού- Εγώ. Ο Βαγγέλης Παπάζογλου χαρακτηριστικά έλεγε: «Όποιος τραγουδάει τον καηµό του κόσµου, αυτός είναι ρεµπέτης. Αυτός που λέει µόνο τον δικό του καηµό δεν είναι ρεµπέτης, είναι λαϊκός». Αναφέρεται στο Λάµπρος Λιάβας. Το ελληνικό τραγούδι: από το 1821 έως τη δεκαετία του 1950. Αθήνα: Εµπορική Τράπεζα της Ελλάδος, 2009 σ. 231. 13 Katrin Keller. Der Star und seine Nutzer: Starkult und Identität in der Mediengesellschaft. Μπίλεφελντ: Transcript, 2008.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το facebook ως αφροδίσιο σύµπτωµα και τα νούφαρα του Monet Της Μυρένας Σερβιτζόγλου Μια παρέα φοιτητών του γηραιότερου πανεπιστηµίου των Η.Π.Α στον βορρά της ανατολικής ακτής δηµιουργεί µια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Η ιδέα γεννήθηκε στον πρωτεργάτη, Mark Zuckerberg, µία νύχτα, ...

12 µνείες για τον Μένη 12 µήνες µετά

Μικρές Μπέκι στο πανεπιστήµιο

Της Αντιγόνης Βλαβιανού

Του Ρωµανού Σκλαβενίτη-Πιστοφίδη

Κάθε άνθρωπος έχει τον δικό του τρόπο να αναπολεί και να µνηµονεύει. Προσωπικά, από τη στιγµή που µπόρεσα να επανέλθω στα γραπτά τού Μένη µετά την τραυµατική εµπειρία της αιφνίδιας απώλειάς του και πώς, προτιµώ να µιλώ για...

Όταν σκέφτοµαι το ελληνικό πανεπιστήµιο, κάνω κακές σκέψεις. Ότι µε αδικεί, ότι µου στερεί κάποιο λαµπρότερο µέλλον, ότι µε παγιδεύει. Αλλά, όπως λέµε, as if: σιγά να µην... Το πανεπιστήµιο δεν έχει προσωπικά εναν...

http://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/einai-o-sakis-rouvas-o-neos-bithikotsis/ektuposi

Σελίδα 4 από 5

Ο Μίκης, ο Μάνος, ο Σάκης κι ο Φλωρινιώτης - Book Press

20/1/16 - 00:31

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το χάος που σκεπάζουν οι λέξεις» Σκέψεις για τη λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού, µε αφορµή το τελευταίο του βιβλίο, τη συλλογή διηγηµάτων Επείγουσα ανάγκη ελέου (εκδ. Εστία). Του Κώστα Κατσουλάρη ...

Το facebook ως αφροδίσιο σύµπτωµα και τα νούφαρα του Monet Της Μυρένας Σερβιτζόγλου Μια παρέα φοιτητών του γηραιότερου πανεπιστηµίου των Η.Π.Α στον βορρά της ανατολικής ακτής δηµιουργεί µια ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Η ιδέα γεννήθηκε στον πρωτεργάτη, Mark Zuckerberg, µία νύχτα, ...

http://www.bookpress.gr/stiles/eponimos/einai-o-sakis-rouvas-o-neos-bithikotsis/ektuposi

Σηµειώσεις για τέσσερις παραστάσεις για παιδιά Ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας Γιώργος Στόγιας είδε τέσσερις παραστάσεις για παιδιά που παίζονται αυτό το διάστηµα στις αθηναϊκές σκηνές και κράτησε σηµειώσεις. Διατυπώνει ενστάσεις, παρατηρεί ελλείµµατα αλλά έχει να πει κι ένα µεγάλο «ευχαριστώ». ...

Σελίδα 5 από 5