Η ΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΑΚΡΑΙΑ ΟΡΓΗ_Αναφορά στον Ezra Pound

Η ΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΑΚΡΑΙΑ ΟΡΓΗ
Αναφορά στον Έζρα Πάουντ


Τα διαγγέλματα του Πάουντ από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Ρώμης (1940-
1943) δεν αντιμετωπίσθηκαν ποτέ ορθολογικά, παρατηρεί η Μαίρη ντε
Ράκεβιλτζ, κόρη του ποιητή. Και είναι αλήθεια. Είτε θεωρήθηκαν καμώματα
ενός «ιδιοφυούς τρελού», όπως τον χαρακτήρισε ο δικηγόρος του, είτε αδέξιες
εξωκαλλιτεχνικές χειρονομίες είτε ενέργειες ενός φανατισμένου οπαδού του
φασισμού.
Σε κάθε περίπτωση, η δραστηριότητα αυτή του Πάουντ απομονώνεται από το
ποιητικό του έργο και -θα έλεγα- από την ίδια την ποιητική του ιδιότητα.
Σαν να επρόκειτο για δραστηριότητα ενός άλλου προσώπου. Αν, όμως, δεχτούμε
-και είμαστε, πιστεύω, υποχρεωμένοι να δεχτούμε- τον Πάουντ ως έναν από
τους μεγαλύτερους ποιητές και διανοητές του 20ού αιώνα, πρέπει αυτόματα να
συνδέσουμε την πολιτική του δραστηριότητα με την ποίησή του. Όχι τόσο,
γιατί αυτή χρησιμοποιήθηκε ως άλλοθι για την απαλλαγή του από την κατηγορία
της προδοσίας, αλλά κυρίως γιατί υπήρξε η αποκλειστική διάσταση της ζωής
του. Πράγμα που ισχύει για κάθε αληθινό ποιητή και που σημαίνει ότι η
ποίηση αντιστοιχεί συνολικά στην ύπαρξή του και όχι μόνο στην τυπωμένη
πραγματικότητα των βιβλίων του.
Ο Ζήσιμος Λορεντζάτος, προλογίζοντας το 1948 την «Κατάη», στην απόδοση
που έκανε ο ίδιος, έμοιαζε να διαφωνεί απόλυτα με μια παρόμοια εκδοχή.
Υποστήριζε ότι η περίπτωση του Πάουντ έδειχνε το τι παθαίνουν οι τεχνίτες
και οι άνθρωποι του πνεύματος, όταν ανακατώνονται σε πράγματα που δεν είναι
δουλειά τους. Σαράντα χρόνια μετά, στην εμβριθή μελέτη του «Από την Πίζα
στην Αθήνα» (Εκδόσεις «Δόμος» 1987), γίνεται μετριοπαθέστερος,
διστακτικότερος. Γι' αυτό, άλλωστε, σε ένα σημείο του βιβλίου του γράφει
ότι «ο Πάουντ στάθηκε αγνάντια στην πορεία των γεγονότων ένας οργισμένος
άνθρωπος», ενώ σε άλλο γράφει ότι ο Πάουντ «δε στάθηκε μοναχά ανέγγιχτος
από την πορεία των γεγονότων, αλλά και παράταιρος ή αταίριαστος με την
εποχή του».
Δεν είναι, βέβαια, εύκολο, το να μείνει κανείς ανέγγιχτος από την
πορεία των γεγονότων και λιγότερο εύκολο είναι, παραμένοντας έτσι, το να
οργίζεται μ' αυτά. Ο Πάουντ στάθηκε, πράγματι, αγνάντια στην πορεία των
γεγονότων οργισμένος. Όχι, όμως, ένας οργισμένος άνθρωπος, καθώς λέει ο
Λορεντζάτος, αλλά ένας οργισμένος ποιητής. Η οργή του υπήρξε η ματιά της
ποίησής του και η ποίηση το μοναδικό μάτι της ζωής του. Οι
οικονομικοπολιτικής φύσης εκφράσεις του δεν είναι παρά ξεσπάσματα της
ποιητικής οργής του, μεταφρασμένης σε αναλώσιμο νόημα. Πάντως, σε νόημα που
εισπράχθηκε είτε ως «προμηθεϊκή αποκοτιά» είτε ως «πεζή πολιτική
δραστηριότητα».
«Χάνεις τον καιρό σου», του έγραφε τον Μάιο του 1948 ο φίλος του
Wyndham Lewis, «μιλώντας μαζί μου για social credit, δεν ενδιαφέρομαι για
το θέμα. Αν θέλεις να με ακούσεις, πέταξε από το παράθυρο όσα βιβλία έχεις
οικονομολογικά. Όσο για την πολιτική, φτάνει μοναχά να ανοίξεις την πρωϊνή
εφημερίδα για να καταλάβεις πως η πολιτική είναι ανοησίες. Βρίσκεσαι σε ένα
χάος. Γιατί δεν το παραδέχεσαι και δεν τραγουδάς το χάος, μια και ανήκεις
στα ωδικά πτηνά;».
Ο Λορεντζάτος θεωρεί τη συμβουλή αυτή ακραία και σπεύδει να συνταχθεί
με τον Τσέχωφ που υποστήριζε ότι οι μεγάλοι συγγραφείς πρέπει να
ασχολούνται με την πολιτική μοναχά στο μέτρο που χρειάζεται για να
αμύνονται απέναντι στην πολιτική.
Αν η μοίρα του ποιητή ταυτιζόταν με εκείνη των ωδικών πτηνών, πρώτος
απ' όλους θα το είχε αντιληφθεί ο Πάουντ, il miglior fabbro, η μεγαλύτερη
ποιητική ιδιοφυΐα του 20ού αιώνα. Αυτήν ακριβώς την αγοραία αντίληψη για τη
μοίρα του ποιητή θέλησε να γκρεμίσει ο Πάουντ. Να δείξει δηλαδή ότι ο
ποιητής δεν είναι ένα ωδικό πτηνό πλάϊ στην ανία της πολιτικής και την
κούραση της ιστορίας. Ότι η ποίηση είναι το πιο βαθύ ράγισμα της ανθρώπινης
μοίρας, η ουσιαστικότερη εμπειρία της ανθρώπινης συνείδησης, ότι,
κοντολογίς, υλικό της ποίησης είναι ολόκληρη η ζωή. «Είμαι εδώ Ποιητής»,
έγραφε, «που πίνει ζωή, όπως οι μικροί άνθρωποι πίνουν κρασί».
Το σφάλμα του Πάουντ δεν ήταν που αφοσιώθηκε περισσότερο από τον
καθένα στον ποιητικό αυτό ολοκληρωτισμό, αλλά που θέλησε να τον καταστήσει
urbi et orbi αισθητό, επικαλούμενος τη συνδρομή ενός απάνθρωπου πολιτικού
συστήματος.
Μπορεί, νομίζω, να πει κανείς ότι το όλο ζήτημα ξεκίνησε ως στοίχημα
ενός ωδικού πτηνού προς τον εαυτό του ότι θα σπάσει το κλουβί του. Το
στοίχημα χάθηκε, γιατί, στην πορεία, έχασε τη σημασία του. 'Εγινε
μισαλλοδοξία και αυτοπαθής εκδίκηση. Το κλουβί, αντί να σπάσει, έγινε
χειροπιαστό.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Πάουντ κλειδώθηκε από μόνος του
σε αυστηρή σιωπή. Ήταν ένα είδος αυτοτιμωρίας, όπως υποστήριξαν οι οικείοι
του, ή μήπως ήταν η ορκισμένη άρνηση ενός ωδικού πτηνού, να υποδυθεί τον
ρόλο του;




Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Το Βήμα»,
05.06.1988.