A XESTIÓN DA PRENSA ESPAÑOLA DIARIA DE PAGO DIANTE DAS REDES SOCIAIS DIXITAIS

UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA DEPARTAMENTO CIENCIAS DA COMUNICACIÓN

TRABALLO FIN DE GRAO EN XORNALISMO A XESTIÓN DA PRENSA ESPAÑOLA DIARIA DE PAGO DIANTE DAS REDES SOCIAIS DIXITAIS AUTORA LARA LOZANO AGUIAR TITOR FRANCISCO CAMPOS FREIRE

Deseño de Yvonne Kroese

Santiago de Compostela, Xullo 2014

!

"2"!

ÍNDICE PARTE I 1. Presentación 1.1 Introdución-----------------------------------------------------------------------------------------------9 1.1.2 Delimitación do obxecto de estudo-----------------------------------------------------9 1.1.3 Finalidade----------------------------------------------------------------------------------9 1.2 Obxectivos-----------------------------------------------------------------------------------------------10 1.2.1 Xerais--------------------------------------------------------------------------------------10 1.2.2 Especializados----------------------------------------------------------------------------10 1.3 Preguntas de investigación e hipóteses-----------------------------------------------------------10 1.4 Metodoloxía---------------------------------------------------------------------------------------------11 1.4.1 Estudo cuantitativo-------------------------------------------------------------------------------11 1.4.2 Estudo cualitativo--------------------------------------------------------------------------------13 PARTE II 2.1 Marco conceptual, contextual e teórico----------------------------------------------------------15 2.1.1 O concepto da web 2.0 e os medios de comunicación------------------------------19 2.1.2 As posibilidades da web 2.0 (participación, multimedialidade, interactividade) e o papel das redes sociais-------------------------------------------------22 2.1.3 O usuario como prosumidor. A idea da intelixencia colectiva---------------------24 2.2 A converxencia dixital -------------------------------------------------------------------------------27 2.3 Do produto ao engagement--------------------------------------------------------------------------29 2.3.1 Incorporación das redes sociais como estratexias de comunicación e marketing online--------------------------------------------------------------------------------29 2.3.2 A reconfiguración do xornalista e os novos perfís profesionais-------------------33 2.3.3 A figura do community manager nos medios de comunicación-------------------34 2.3.4!Outros!profesionais!da!web!2.0!-----------------------------------------------------36

!

"3"!

PARTE III RESULTADOS DA INVESTIGACIÓN ESTUDO CUANTITATIVO 3.1 Análise da xestión das redes sociais na versión dixital dos medios impresos españois controlados pola OJD-------------------------------------------------------------------------------------39 3.1.1 Os diarios na rede social Twitter ------------------------------------------------------39 3.1.2 Os diarios na rede social Facebook----------------------------------------------------42 3.1.3 Os diarios na rede social Google+-----------------------------------------------------45 3.1.4 Os diarios na rede social Tuenti -------------------------------------------------------47 3.1.5 Os diarios na rede social Youtube e a posibilidade de compartir contidos desde as páxinas web dos propios xornais--------------------------------------------------50 3.2 Resultados económicos das distintas empresas editoras. Tendencias e características dominantes no mercado da prensa actual de España------------------------52 3.3 Comparativa da xestión das redes socias nas diferentes canles de comunicación ---59 3.3.1 Prensa VS cadeas de televisión--------------------------------------------------------59 3.3.2 Prensa VS emisoras de radio-----------------------------------------------------------62 3.3.3 Número total de contas de prensa, radio e televisión españolas en redes sociais--------------------------------------------------------------------------------------------65 ESTUDO CUALITATIVO 3.4 O rol do community manager ou xestor de redes sociais nas redaccións de hoxe-----69 3.4.1 Formación, coñecementos e ferramentas esenciais para os xestores de comunidades dos xornais españois ------------------------------------------------------73 3.4.2 Estratexias e claves da conversa social para cada rede social ---------------------74 3.4.3 O panorama actual desde o punto de vista dos responsables de comunidades --78 3.5 A xestión das contas en redes sociais desde o punto de vista dos expertos -------------79 3.5.1 Opinión sobre as capacidades e ferramentas esenciais dos community managers dos medios de comunicación----------------------------------------------------79 3.5.2 A situación actual desde a perspectiva dos expertos en social media ------------81 3.5.3 Os referentes en xestión de redes da prensa española ------------------------------83

!

"4"!

PARTE IV CONCLUSIÓNS 4.1 Contraste e refutación de hipóteses. Conclusións finais-------------------------------------85 4.2 Suxestións de mellora para a adaptación á realidade virtual dos medios de comunicación-------------------------------------------------------------------------------------------90 4.3 Decálogo de propostas da autora deste TFG para a mellora da xestión de redes sociais na prensa española en particular e dos medios de comunicación en xeral------------------------------------------------------------------------------------------------------- 91 4.4 Conclusións xerais ------------------------------------------------------------------------------------93 4.5 Futuras liñas de investigación ---------------------------------------------------------------------94 PARTE V BIBLIOGRAFÍA E REFERENCIAS ELECTRÓNICAS---------------------------------------96 ANEXOS ---------------------------------------------------------------------------------------------------101

!

"5"!

!

"6"!

RELACIÓN DE TÁBOAS Táboa 1. Datos das contas oficiais en Twitter dos xornais españois (Elaboración propia) Táboa 2. Datos das contas oficiais en Facebook dos xornais españois (Elaboración propia) Táboa 3. Datos das contas oficiais en Google+ dos xornais españois (Elaboración propia) Táboa 4. Datos das contas oficiais en Tuenti dos xornais españois (Elaboración propia) Táboa 5. Datos das contas oficiais en Youtube dos xornais españois e outras plataformas nas que permite compartir información desde a versión dixital do xornal (Elaboración propia) Táboa 6. Cifras de ingresos de explotación dos grupos e corporacións de prensa española entre os anos 2009-2012. Diferenza porcentual respecto de 2012 (Elaboración propia a partir de datos obtidos de SABI) Gráfico 1. Ingresos de explotación dos xornais/grupos galegos controlados por OJD nos anos 2009, 2010, 2011 e 2012 (Elaboración propia a partir de datos obtidos de SABI) Gráfico 2. Porcentaxe de empresas de comunicación segundo nº de traballadores en 2012 (Elaboración propia a partir de datos obtidos de SABI) Táboa 7. Datos das contas oficiais nas principais redes sociais correspondentes ás cadeas de televisión españolas (Elaboración propia) Táboa 8. Datos das contas oficiais nas principais redes sociais correspondentes ás emisoras de radio españolas (Elaboración propia) Táboa 9. Reconto do número de contas en redes sociais xestionadas pola prensa, televisión e radio española (Elaboración propia) Táboa 10. Relación de diarios e encargados da xestión das redes sociais (Elaboración propia)

!

"7"!

!

"8"!

PARTE I 1. Presentación 1.1 Introdución O panorama actual dos medios de comunicación vén marcado por moitos cambios técnicos, tecnolóxicos e económicos aos que estes deben adaptarse. Dentro destas novas posibilidades facemos especial fincapé nas novas plataformas que permiten a conversa social: as redes sociais. Os medios de comunicación están presentes en Twitter e Facebook, entre outras redes sociais, nas que desenvolven unha actividade parella á dos cibermedios que xestionan. Aparece así unha nova maneira de crear imaxe de marca e de achegar os contidos aos cidadáns consumidores de información. Ante esta situación xorde unha cuestión que atinxe ao modo de adaptación dos medios a estas novas posibilidades. Aí, na incerteza de como aproveitar estas novas ferramentas xorde a idea fundamental deste Traballo de Fin de Grao que se presenta a continuación, co fin de dar resposta e de xerar unha idea sobre a xestión da actividade que a prensa española está a desenvolver nestas novas plataformas dixitais. 1.1.2 Delimitación do obxecto de estudo A investigación, que constitúe a base fundamental deste traballo, céntrase na análise das contas en redes sociais de 91 xornais españois de pago que, desde hai uns anos, dispoñen de versión dixital converténdose en cibermedios. Así, os xornais seleccionados corresponden aos periódicos controlados pola Oficina de Justificación de la Difusión (OJD) que se rexistran no Libro Blanco de la Prensa do ano 2011. En canto ás redes sociais o presente estudo só contempla Twitter, Facebook, Google+, Tuenti e Youtube. A idea principal é presentar un panorama xeral da xestión das redes sociais da prensa diaria de pago achegando unha comparación coa actividade nas mesmas plataformas dixitais das principais cadeas de televisión e emisoras de radio. Outros datos que permitirán comparar e determinar tendencias son os de ingresos dos grupos de comunicación correspondentes aos anos 2009, 2010, 2011 e 2012 obtidos da base de datos SABI. Con este contido presentaremos unha análise comparativa que sirva de contexto económico ao lector. 1.1.3 Finalidade O presente estudo xorde coa idea de determinar tendencias a partir da análise e seguimento da xestión que a prensa española desenvolve nas redes de conversa social virtual. Nun apartado en concreto compáranse os datos obtidos cos das principais cadeas de televisión e emisoras

!

"9"!

de radio españolas. Ademais, no estudo tamén se plasma a visión que teñen os xestores de comunidade de sete dos xornais analizados, mentres tres expertos en marketing e redes sociais darán conta, grazas ao seu coñecemento en estratexias en social media, da actividade actual e papel das redes sociais en relación á prensa. Estas entrevistas/cuestionarios complementan o estudo ofrecendo desde unha perspectiva profesional a situación actual dos medios de comunicación españois. 1.2 Obxectivos 1.2.1 Xerais Presentar un panorama xeral da actividade que os principais xornais de pago, controlados por OJD, están a realizar en materia de redes sociais e amosar unha comparación coas cadeas de televisión e as emisoras de radio. 1.2.2 Especializados 1. Ofrecer unha panorámica xeral do uso das redes sociais no eido empresarial, para despois centrar o estudo nos medios de comunicación. 2. Facer unha comparativa da análise cuantitativa de redes sociais de prensa, de televisión e de radio co fin de determinar cal dos medios de comunicación ten maior actividade. 3. Comparar a evolución da difusión e das audiencias dos medios españois con respecto á relevancia rexistrada nas redes sociais. 4. Mostrar as rutinas na xestión das redes sociais mediante o seguimento e análise cualitativo de sete xornais- El Mundo, El País, ABC, La Voz de Galicia, Faro de Vigo, Expansión e Sport- dos cales se terá en conta a opinión dos responsables das redes sociais de cada un dos medios. 5. Pescudar tendencias poñendo en relación os datos económicos das distintas empresas editoras. 1.3 Preguntas de investigación e hipóteses •

A prensa non sabe aproveitar as posibilidades que lle ofrece a rede como plataforma multimedia e presenta unha desvantaxe con respecto aos medios audiovisuais

•

A maioría dos xornais empregan as redes sociais como unha canle máis de difusión e distribución que de sociabilidade, sen tentar captar e fidelizar lectores mediante a interacción

!

"10"!

•

Os responsables das redes sociais non teñen os coñecementos necesarios para ser realmente xestores de comunidades

•

A prensa de pago española viuse afectada pola crise económica e os datos de ingresos correspondentes aos grupos de comunicación e corporacións serven para ese diagnóstico

•

A conversa social dixital por parte dos medios de comunicación nas redes sociais é unha idea utópica na actualidade

1.4 Metodoloxía O método de investigación empregado é cuantitativo e cualitativo, procurando unha aproximación final á triangulación científica. No presente estudo empregáronse bibliografía (ver Bibliografía e recursos electrónicos) e artigos de investigación referentes á orixe das redes sociais virtuais, á idea do lector e usuario como consumidor e creador de contidos –prosumidor- e ás estratexias e uso que fan as empresas en redes sociais, entre outros. O estudo complétase cunha investigación que se realizou a través de dúas vertentes de estudo que presentamos a continuación: 1.4.1 Estudo cuantitativo Os datos que se mostran ao longo do presente traballo sobre a actividade dos xornais son resultado dunha análise cuantitativa que se desenvolveu entre o 24 de setembro e o 24 de outubro de 2013. Realizouse un seguimento das contas nas redes sociais dos xornais seleccionados pescudando desta maneira os seguintes datos: ! Twitter: número de seguidores, número de persoas ás que segue o medio, número de tweets, número de listas de cada xornal ! Facebook: comprobar se xestiona páxina ou perfil, número de seguidores, franxa de idade que presenta maior frecuencia entre os seus seguidores ! Google+: número de seguidores, número de persoas que ten en círculos ! Tuenti: determinar se é perfil do medio ou dos “fans”, número de seguidores ! Youtube: número de reproducións da canle que xestiona na rede ! Na páxina web correspondente coa versión dixital do medio observouse con que agregadores de noticias ou redes sociais permitían compartir os contidos. Partiuse da noticia principal da versión dixital. No estudo realizado en prensa, aqueles xornais !

"11"!

que posuían contas nas plataformas analizadas, estas non foron incluídas no cómputo. Nas cadeas de radio e televisión si aparecen nas táboas.

O estudo cuantitativo continúa nunha segunda volta no mes de decembro onde se desenvolve a análise cuantitativa dos mesmos datos en contas dun total de 29 cadeas de televisión e 20 emisoras de radio en redes sociais. Así, o estudo final recolle datos dos seguintes medios de comunicación: Total xornais seleccionados (Elaboración propia) ! XORNAIS DE PAGO ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO

!

EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO) LA GACETA REGIONAL SALAMANCA LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA LA TRIBUNA DE TOLEDO LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA LAS PROVINCIAS LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA MUNDO DEPORTIVO NOTICIAS GUIPUZKOA REGIO 7 SEGRE SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

"12"!

Total emisoras de radio e cadeas de televisión seleccionadas (Elaboración propia)! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

EMISORAS DE RADIO

CADEAS DE TV

CADENA CIEN

RTVE LA 1 LA 2 CANAL 24H TELEDEPORTE CLAN A3 MEDIA ANTENA 3 LA SEXTA LA SEXTA 3 XPLORA NEOX NOVA NITRO MEDIASET TELECINCO CUATRO FDF LA SIETE BOING DIVINITY ENERGY NUEVE 13TV DISCOVERY MAX INTERECONOMÍA DISNEY CHANNEL MTV PARAMOUNT CHANNEL

CADENA COPE CADENA DIAL CADENA SER EsRADIO EUROPA FM FUN RADIO HIT FM KISS FM LOS 40 PRINCIPALES MÁXIMA FM ONDA CERO RADIO 3 RADIO 5 RADIO CLÁSICA RADIO MARCA RADIO MARÍA ESPAÑA RADIO NACIONAL RADIOLÉ ROCK FM

1.4.2 Estudo cualitativo Posteriormente a análise cualitativa, realizáronse dous tipos de cuestionarios. Un deles destinado aos community managers de sete dos xornais seleccionados : El Mundo El País ABC La Voz de Galicia Faro de Vigo Expansión Sport

!

Santiago Saiz Natalia Marcos Irene Gómez Peña Nacho de la Fuente Lago Jorge Álvarez Parada Fermín Elizari Vidaurre Javier García de Alcaraz

"13"!

Outro cuestionario foi dirixido a dous estudosos e expertos en redes sociais dos que presentamos os perfís profesionais: Rubén Bastón: Director da axencia de marketing dixital Elogia Marketing 4 E-commerce desde maio de 2007 autor de Web 2.0 y empresa: manual de aplicación en entornos corporativos, publicado pola ANEI (Asociación Nacional de Empresas de Internet) en maio de 2008 e Libro Blanco de los medios sociales, editado pola IAB Spain (Interactive Advertising Bureau, asociación de referencia del sector) en xuño de 2009. Juan Merodio: Profesor de escolas de negocio e universidades entre as cales destacan a Rey Juan Carlos de Madrid, a Universidade de Barcelona ou o Instituto de Empresa. Tamén dá formación en grandes empresas como Bassat Ogilvy Group como, IFEMA ou IIR. Director do programa de comunicación social e redes sociais Inesdi, fundador del Grupo Ellas (empresa enfocada á creación de webs dedicadas á muller en distintos ámbitos), sociofundador de Marketing Surfers (axencia de Marketing 2.0), socio e director de Marketing de InvierteME (rede de emprendedores e inversores), fundador de Emprende Finance (empresa que axuda a emprendedores a conseguir financiamento para os seus proxectos) e director de Marketing de SocialVane (empresa que desenvolveu unha ferramenta de motorización baseada na intelixencia artificial). Autor de: Dos años de marketing digital y social media, Ideas de marketing, 365 días (y noches) de Márkting 2.0. El inicio de la e-década e Marketing en redes sociales.

!

"14"!

PARTE II 2.1 Marco conceptual, contextual e teórico As transformacións foron e seguen sendo o foco central da sociedade da información onde é necesaria unha alfabetización da poboación. Neste ámbito a democratización dos contidos é unha necesidade cada vez máis experimentada. Dende que o sociólogo Daniel Bell presentou o concepto de sociedade da información baixo a idea dunha sociedade post-industrial, entendendo «o intercambio de información en termos de varios tipos de procesamento e almacenamento de datos, investigación de mercado, etc...» como a base da maioría dos cambios económicos e o desprazamento da teoría do valor desde o traballo á información (Bell, 1973), a sociedade foi consciente dunha metamorfose onde internet é o foco principal do presente e do futuro. Deste xeito a sociedade do coñecemento, termo empregado por Peter Drucker, é a base da idea da comunidade conectada. A finais do século XX, a comunicación estaba no centro de debate político e cidadán na maioría dos países da nosa contorna. O principal motivo que levou a esta cuestión foi a importancia que adquiriu o hipersector da comunicación e os grandes cambios propiciados pola aparición de internet e pola dixitalización. O escenario da nova economía está marcado pola cultura tecnolóxica, especialmente polo ordenador e as telecomunicacións. A introdución da interactividade nos procesos de comunicación significa prestar maior atención ao rol do usuario, non tanto como lector, senón como creador de contidos. Un usuario que ten ao seu alcance ferramentas que lle permiten a libre produción de contidos no chamado mundo dos social media. A actividade dos usuarios nesta nova plataforma de relacións permite coñecer aspectos do comportamento dos consumidores, no que respecta á información, que ata o momento non podían ser observados nin ter un control da súa actividade de xeito tan directo. A rede de comunicacións apareceu como un medio para dar voz a calquera persoa mentres a liña divisoria entre produtos e consumidores de información se esvaeceu (Gillmor, 2005). A información é para o cidadán e, se o medio coñece os seus intereses, pode considerar estratexias na forma de xestionar a súa presenza e participación na web 2.0. Foron moitos os cambios que se produciron no panorama tecnolóxico, e grazas aos cales foi posible esta nova era da información na que os usuarios se manteñen unidos a través da rede. Así, algúns datos da década dos noventa do século XX apuntaban o constante incremento de internautas. En 1993, a rede de redes xa conectaba máis dun millón e medio de ordenadores, !

"15"!

pertencentes a máis de dez mil redes de cincuenta países diferentes e cuns cinco millóns de usuarios. En 1996, as cifras sinalaban que internet xa superaba as cen mil redes, os dez millóns de ordenadores servidores e uns cincuenta millóns de usuarios en todo o mundo. En 1998, existían 143 millóns de usuarios conectados. Desta forma, confirmouse un crecemento de internet que superou a calquera outro sistema de comunicación, incluído o teléfono (López; Gago; Pereira, 2000 en López e Pereira, 2010). «Internet converteuse nun medio de comunicación que permitía, por primeira vez, a comunicación de moitos a moitos nun tempo escollido e a unha escala global» (Castells, 2001). Aínda así, hoxe en día a rede non o acapara todo. Debemos ter en conta que hai poboacións subdesenvolvidas que se ven privadas de información de calidade e do uso das redes virtuais. Como mostra disto está un estudo realizado pola Unión Internacional de Telecomunicacións no ano 2010 no que se plasmaba que aínda dúas de cada tres persoas na esfera mundial non tiñan conexión á rede de redes. O obxectivo na sociedade actual é tentar frear a evolución da fenda dixital, termo acuñado por Herbert Schiller, que ano tras ano se afianza como un problema que abrangue moitos eidos. As diferenzas entre as rexións do mundo, no tocante ás novas tecnoloxías, son cada vez maiores. Este feito está impedindo, xunto con outros factores, o asentamento da globalización nos diferentes ámbitos: económico, cultural, social... Porén, os novos medios melloran con moito as condicións de inclusión, transparencia e universalidade, posibilitando deste xeito unha nova esfera pública, que é a condición esencial da democracia. Xorde así unha nova conciencia colectiva segundo mantén Pierre Lévy (Lévy, 2005) que se materializa en plataformas similares ás que atinxen a este estudo: as redes sociais. Por outro lado, e como contexto, debemos atender á idea do medio de comunicación como unha empresa con identidade. Identidade que se ve reforzada pola imaxe que os medios de comunicación xeran ao ser partícipes da actual era dos servizos. No contexto actual de mercantilización da información, as empresas informativas, ao estar presentes nas redes sociais, deben xerar estratexias propias doutros eidos, como o da publicidade, para gañar adeptos. Se botamos man da definición do sociólogo español Manuel Castells, a idea de medio entendida como empresa, aséntase. O concepto de rede social defínese como o «conxunto de nodos interconectados formando clusters», que segundo a súa centralidade poden ser maiores ou menores, con funcións e !

"16"!

significados dependentes da estrutura e da súa interacción con outros nodos. Como afirma Castells (2009), «a importancia do nodo depende da súa capacidade para contribuír á rede a lograr obxectivos, defender valores ou intereses programados». Conta disto dá a relación de usuarios e marcas nas redes sociais. Twitter é un claro exemplo á hora de falar do uso das redes sociais para seguir marcas. Así, un 56% dos usuarios empregan este servizo de microblogging para seguir marcas comerciais. Nesta realidade, as categorías de maior interese son a tecnoloxía, que acada o 54%, e os medios de comunicación cun 47%. Outros datos que conforman o contexto tecnolóxico son, por exemplo, que o Smartphone se consolida como o principal soporte para acceder á rede. Como mostra do éxito destes dispositivos tecnolóxicos está o mercado das aplicacións, entre as que destacan as plataformas de mensaxería instantánea como Whatsapp, mercada por Facebook en febreiro do presente ano por 19 millóns de dólares, ou a súa principal rival Telegram, cuxo lanzamento inicial foi en agosto de 2013. Os cambios deste novo paradigma inflúen nos modelos de negocio sobre os que se sustentan os tradicionais medios de comunicación. O salto á rede supón a presenza en dúas vertentes: unha centrada no propio espazo de información e outra non só na presenza, senón tamén no uso e na xestión das redes, obrigando así a cambiar tanto as formas e estruturas de produción coma o xeito de difusión da información. A sociedade en rede mostra novas formas de organización e comunicación, que fan posibles novas vías de participación e de diálogo. Por todo isto, hoxe en día é mester tamén dialogar, fomentar a participación nos procesos de construción das mensaxes e escoitar ao longo de todo o proceso comunicativo, tanto antes de elaborar as mensaxes como na fase posterior ao inicio da súa circulación, momento no que comeza outra fase do proceso informativo. A participación debe entenderse como garantía de pluralidade e compromiso coa verdade. Así, a maioría dos principais cibermedios están abrindo vías aos contidos xerados polo usuario, uns como estratexia para conseguir maior audiencia e sintonizar mellor co seu público e outros convencidos da necesidade de asegurar a participación para elaborar unha boa información e para cumprir co fin de atender as súas necesidades informativas, escoitándoos e facéndoos partícipes.

!

"17"!

Segundo se desprende da ondada correspondente ao Informe Socialogue de IPSOS do primeiro semestre de 2013 (IPSOS, 2013), desenvolvido en 26 países de todo o mundo, o nivel de interacción en liña en España queda moi por encima dos demais países europeos. Así, o 45% dos enquisados afirma compartir artigos de opinión, vídeos e outras informacións, duplicando a porcentaxe de Alemaña (22%) e superando aos franceses (27%), belgas (28%), británicos (29%), suecos (31%) e italianos (42%). No tocante á participación mediante a ferramenta de compartir por franxas de idade, os datos mostran que os menores de 35 anos son os que maior actividade teñen nas redes sociais cun 51%, séguenos os adultos de 35 a 49 anos cun 40% e o grupo de usuarios de 50 a 64 anos cun 41%. Este informe, feito público a comezos do pasado ano 2013, mostra o interese e participación dos españois nas redes sociais, polo que os medios de comunicación deberían preocuparse pola súa xestión, xa que son plataformas que canalizan a maior parte do tempo de ocio na era dixital. Así, e segundo a 5ª Sondaxe do Observatorio de Redes Sociais publicada en abril de 2013, o 93% dos internautas españois acceden ás redes sociais, entre as que Facebook segue a considerarse a rede social por excelencia, na que o 83% dos usuarios da rede asegura participar. En canto a Twitter, un 42% ten conta activa, mentres só un 27% dos internautas emprega Tuenti e o 68% destes asegura empregalo cada vez menos. Con respecto á rede Google+ sinalar que sofre un pequeno descenso de usuarios pasando dun 56% a un 27% da mostra de 2013. Atendendo aos datos actuais recollidos na 16ª Enquisa a usuarios de Internet publicada pola Asociación para la Investigación de Medios de Comunicación (AIMC) o 27 de febreiro de 2014, Facebook lidera as redes sociais ao ser empregando polo 90,3% de usuarios de social media, seguido de Twitter (45%), Google+ (37,7%), cunha subida de 7,6 puntos respecto da 15ª enquisa, LinkedIn (24,2%), Instagram (20,1%) que acada un posto maior, mentres que Tuenti perde 8 puntos, sendo empregado polo 10,7% dos usuarios. Segundo o ciberespazo e as novas tecnoloxías se van impoñendo, nós, os usuarios, imos facéndonos máis dependentes delas e imos estando presentes ao mesmo tempo en dous mundos: o físico e o virtual/dixital. Esta presenza debe ser simultánea porque ningún dos dous mundos se debe entender de maneira independente, son complementarios entre si. Apostar pola evolución e non polo cambio é a idea fundamental que expoñeremos ao longo deste estudo, centrándonos na xestión dunha das plataformas/ferramentas que máis influencia !

"18"!

están tendo no mundo da comunicación en xeral e que vinculan nunha soa base todas as necesidades do usuario (información, entretemento, comunicación e coñecemento): as redes sociais. 2.1.1 O concepto da web 2.0 e os medios de comunicación A idea da web 2.0 era a dunha realidade que supoñía a continuación da denominada web 1.0, unha web estática programada en linguaxe HTML e caracterizada por ser unidireccional onde os contidos eran esencialmente textuais e carentes de actualización. A interacción non era característica deste estado da World Wide Web, polo que o usuario estaba limitado a consumir información. O período desta primeira era da web comprende desde a aparición desta ata, aproximadamente, o ano 2004. Hoxe en día, xa está vixente o concepto de web 3.0 cuxa característica principal é a capacidade da web de entender e interpretar os contidos publicados nesta. Esta terceira extensión da web identifícase coa “web semántica” ou “web de datos”, na cal se visualizan máquinas capaces de xerar procesos sen intervención humana. Así, o software sería capaz de procesar os contidos e relacionalos para ofrecer deducións lóxicas. O grupo editorial estadounidense O´Reilly Media e a compañía organizadora de eventos MediaLive International, hoxe en día pertencente ao grupo CMP Technology, son considerados como as principais responsables do bautizo do termo web 2.0. O presidente e CEO de O´Reilly Media, Tim O´Reilly, explicou que o concepto de web 2.0 xorde como resultado dunha sesión de brainstorming celebrada coa editorial e MediaLive International. Desta reunión xurdiu a Web 2.0 Conference, cuxa primeira cita tivo lugar en outubro de 2004 na cidade de San Francisco (EEUU). Posteriormente á celebración, Tim O´Reilly presentaba o artigo “What is Web 2.0 Design Patterns and Business Models for the Next Generation of Software” no que mostraba as referencias fundamentais sobre o termo. A web 2.0 era unha nova forma de considerar a web como unha plataforma. Isto significaba que o usuario podía empregar os sitios web como se fosen aplicacións ou programas. Era, por tanto, unha nova forma de pensar a web que ofrecía a posibilidade de participar en forma de wikis e blogs, sindicación de contidos, optimización das buscas (Search Engine Optimization, SEO), a evolución desde os directorios -característicos da primeira era- ás etiquetas !

"19"!

(folksonomy), conceptos tales como podcasts, mashups e widgets, tecnoloxías AJAX e social networks, entre outras posibilidades. Con todo unha das principais características que definen a web 2.0 é a idea de que o software non está limitado a un único dispositivo. Así como indica O´Reilly, «o PC deixa de ser o único aparello que permite o acceso ás aplicacións de Internet». Ademais as empresas poden aproveitar novas posibilidades enumeradas no artigo de O´Reilly antes citado: ! Servizos, non software empaquetado, con escalabilidade (capacidade de medrar) efectiva. ! Control sobre fontes de datos únicos e difíciles de recrear que se enriquezan a medida que son empregadas por maior número de persoas. ! Confiar nos usuarios como codesarrolladores. ! Aproveitar a intelixencia colectiva. ! Sacar rendemento á “larga cola” (The Long Tail) mediante o autoservizo do cliente. ! Software non limitado a un só dispositivo. ! Interfaces do usuario, modelos de desenvolvemento e modelos de negocio lixeiros. Con todo cabe sinalar que o termo web 2.0 xa fora introducido por un especialista no desenvolvemento de proxectos de internet, Dermot A. McCormack. Así o concepto aparecía en xuño de 2002 no libro Web 2.0: The Future of the Internet and Technology Economy and How Entrepeneurs, Investors, Executives & Consumers Can Take Ad (Execenablers) publicado pola editora estadounidense Aspatore Books, especializada na edición de publicacións de negocios dirixidas a directivos de empresa. Neste contexto, mentres era necesario reconfigurar o modelo de negocio de cibermedios postos en marcha a partir de medios tradicionais ou de cibermedios nativos dixitais, algunhas iniciativas da rede xeraban importantes ingresos e gañaban cada día maior protagonismo. Era o caso de Google, YouTube, as redes sociais.... Os hábitos de consumo de moitos cidadáns estaban cambiando e a resposta dos cibermedios era lenta, polo que agora máis ca nunca os medios debían buscar maneiras e estratexias para adaptarse.

!

"20"!

Nun primeiro momento, o foco de atención dos medios de comunicación estaba en como debería a prensa tradicional adaptarse á contorna dixital. Era necesario un transvase de audiencia desde a prensa en papel á dixital. Porén, mentres este cambio se daba, as redes sociais ían acaparando a atención das persoas xerando así un fenómeno que ía gañando peso. Agora debíase atender ademais á migración dos lectores dos xornais online ás redes sociais, dando lugar a novos hábitos de consumo de información. Con esta transformación, os medios deben somerxerse nas plataformas das redes sociais como unha nova forma de achegarse ao usuario. Este, grazas a estas ferramentas, ten a capacidade de que as noticias continúen sendo tema de conversación. Así, hai unha evolución desde que as novas informativas nas propias páxinas web incorporan a posibilidade de comentar, ata crear unha aura propia dentro dunha plataforma que, ademais, permite a conexión entre internautas cos mesmos intereses. Sumado ao anterior, as redes sociais desenvolven agora un rol que antes era propio dos medios: o de ser fontes tanto para os propios xornalistas como para a sociedade que desexa informarse. De feito, moitas noticias parten dun tweet. A propia plataforma Twitter dispón da integración de noticias relacionadas nun tweet embebido na web co fin de contextualizar e aclarar os contidos, mais aquí entra a controversia arredor de termos ligados á información, como é o da veracidade dos feitos. É mester engadir que, se os medios de comunicación buscan unha estratexia comunicativa nas redes sociais, deben atender ao fenómeno de viralidade de contidos que se produce nestas plataformas. As redes, ao ser resultado da conexión entre persoas, provocan que as novas circulen con maior velocidade e que cheguen a maior número de cidadáns. Así, os círculos e a acción de retuitear xunto coa a ferramenta de compartir de Facebook ou o feito de seguir unha canle en Youtube, permiten que a difusión sexa cada vez maior, contando así cun maior tráfico de noticias. Os medios de comunicación teñen aquí unha opción para sacar rendemento pero, con que finalidade están presentes nas redes sociais? Atendendo aos datos dun informe de Forrester Research 2005 parece que xa daquela os usuarios de Internet tiñan como hábito a visita a un blog, rede social, ou sindicación de contidos (Cabrera, 2008) e os medios buscaban estar onde estaban os seus destinatarios entendendo estas plataformas como canles de distribución e non como medios en si, concepto erróneo vixente aínda hoxe en día. !

"21"!

Algúns autores entenden que nun momento no que internet e as redes sociais configuran a fisionomía do novo xornalismo, a profesión acostumouse á fórmula máis fácil para a súa supervivencia, que non é outra que a de apelar a unha audiencia distraída e con escaso tempo libre, que adoita valorar, por encima doutras cuestións, a inmediatez e a actualización constante das noticias (Karlsson, 2011). Nesta situación, o xornalismo pode verse deteriorado ao adquirir unha nova forma que non lle permite alcanzar a calidade, concepto parello á análise e á dedicación de horas e horas de traballo. Cando todos os medios se deixan arrastrar pola velocidade e a instantaneidade, o xornalista debe considerar que o importante é frear, retardar, concederse tempo para a dúbida, a análise e a reflexión (Ramonet, 2011). Como debe actuar o xornalismo chegados a este punto? O ideal sería aproveitar todos os recursos que ofrece a nova plataforma, desde a interactividade da que falabamos anteriormente ata a multimedialidade, achegando recursos gráficos e contidos audiovisuais que coa calidade o diferencien dos demais medios de comunicación. Tampouco deben desatender a hipertextualidade da que se vale esta nova plataforma. Ademais, deben sacar partido á fragmentación das audiencias a través do perfil de lector que se pode procurar para o estudo do seu comportamento. O lector é hoxe en día máis crítico e reflexivo ca nunca porque o formato no que se presenta o contido é permanente e pode xerar conversa cando un tema leva meses estancando. As redes sociais neste sentido, a través das posibilidades que ofrecen na recuperación das publicacións, convértense nun aliado á hora de definir que temas son noticia e cales se deben recuperar e continuar investigando. As redes deben empregarse para facilitar o debate cos usuarios sobre os temas que se van tratar e os tratados, así como, o seu enfoque co fin de permitir unha presenza activa nun eido que ata agora era privado e exclusivo dos medios e dos xornalistas. 2.1.2

As

posibilidades

da

web

2.0

(participación,

multimedialidade,

interactividade) e o papel das redes sociais Cales son as propiedades que diferencian as novas formas de comunicación que se asentaron na nosa sociedade ata alcanzar o cualificativo tradicional? Se recorremos a estudosos atopamos novos termos que definen esta realidade. Jose Luís Orihuela denomina “eComunicación” ao conxunto de experiencias onde a tecnoloxía dixital se atopa no centro dos intercambios tecnolóxicos, cambios que van desde !

"22"!

os clásicos modelos de medios masivos cara os novos paradigmas mediáticos. Así, este novo presente está marcado pola importancia do usuario, o cal se converte no eixe dos procesos comunicativos, o contido é a identidade dos medios, a nova linguaxe é multimedia, o tempo real é o tempo dominante, o hipertexto é a gramática e o coñecemento é o novo nome da información (Scolari, 2008). Co fin de completar esta definición, Orihuela establece un decálogo de tendencias tendo en conta o contexto dos weblogs, mais que pode aplicarse ao panorama xeral da comunicación. Así, enumeramos as seguintes propiedades a partir das tendencias que estableceu Orihuela. 1. De audiencia pasiva a usuarios activos. 2. Os medios defínense segundo os contidos, xerando así idea de marca. 3. De monomedia a multimedia: converxencia de formatos e linguaxes. 4. De periodicidade a tempo real. Mentres os medios estaban acostumados a ritmos e restricións temporais, os novos medios dixitais deben estar en consonancia co presente inmediato; feito que os obriga a guiarse por unha actualización constante. 5. De escaseza a abundancia abafadora de datos, o que leva a formas de selección de información como motores de busca ou sindicación de contidos. 6. De intermediación a desintermediación. Os gatekeepers tenden a desaparecer. 7. De distribución a acceso. Idea dun modelo onde todos os nodos están conectados creando unha rede. 8. De unidireccionalidade a interactividade. O usuario decide como consumir os contidos e pode participar na súa creación como explicaremos á hora de falar do prosumidor. 9. De lineal a hipertexto. 10. De información a coñecemento. Novas formas colectivas de xerar contidos amparadas polas innovacións tecnolóxicas. Este decálogo recolle as ideas principais dunha era na que os teóricos debaten cal é o termo que

realmente

a

cualifica.

Así,

palabras

como

dixitalización,

interactividade,

hipertextualidade, virtualidade, navegación, hipermedialidade ou o carácter reticularcomunicación de moitos a moitos- das comunicacións conforman os trazos característicos da era do coñecemento.

!

"23"!

2.1.3 O usuario como prosumidor. A idea da intelixencia colectiva Dende o nacemento da rede de redes, fóronse sucedendo fases diferenciadas onde o papel protagonista recaía en diversos aspectos. Así, a frase «o contido é o rei» definiu unha etapa na que a importancia e o éxito que recibía unha páxina web viña dada pola calidade do contido. Deste xeito o que ocorría era unha comunicación unidireccional onde o editor dun sitio web era o que abastecía de información e outros servizos a un receptor, individuo que só consumía datos sen ofrecer unha resposta. Con todo, e na denominada era 2.0, a situación cambia e o usuario substitúe ao contido converténdose nun ente esencial e participativo que consume, pero que ademais crea. É mester sinalar a clasificación de usuarios que fixo o International Advertising Bureau (IAB) en función da actitude que estes manifestan cos demais participantes nas redes. Deste xeito podemos falar de usuarios activos, pasivos e colaborativos. Por todo o exposto ata o momento, a web 2.0 é a web participativa por natureza segundo indican os expertos. Se a era 1.0 fora maioritariamente unha canle de publicación unidireccional –só de lectura- empregada polas empresas para mandar información aos usuarios, agora a web é un medio bidireccional, de ida e volta, na que os roles do emisor e receptor acaban confundíndose. O modelo de comunicación de Harold D. Laswell –QUEN di QUE a través de que MEDIO con que EFECTO- queda obsoleto, ao non responder ás necesidades actuais de interacción. No ano 2006, a comisaria europea responsable da Sociedade da Información e Medios de Comunicación, Viviane Redding, xa indicaba, no discurso que recibía como título “ La fuerza disruptiva de la Web 2.0: cómo la nueva generación definirá el futuro”, que a novidade nos novos usos de internet era o feito de que «explotaban a conectividade de internet para facilitar que a xente se relacione e cree contidos» nunha fase na que as webs de redes sociais, os servizos de telefonía móbil ou os P2P (peer to peer) como a mensaxería instantánea, definían a realidade (Nafría, 2007). Mentres todo isto se vai asentando como unha cultura dixital, o xornalismo atópase nun momento da historia no que, por vez primeira, o seu papel hexemónico como gardián da noticia enfróntase a certas barreiras. Falamos así, non só dos cambios tecnolóxicos, senón

!

"24"!

tamén do papel que a audiencia desenvolve, rol que o converte nun competidor, pero ao que ademais debe servir de información. Os usuarios en liña atopan na rede novas formas de participar na creación de contidos e as últimas tecnoloxías favorecen e facilitan a súa actividade, deixando de ser os receptores pasivos de información dos medios tradicionais. «A audiencia conta con ferramentas de edición web fáciles de usar, conexións permanentes e dispositivos móbiles cada vez máis potentes; esta ten todos os medios para chegar a ser un activo participante na creación e diseminación de noticias e información» (Bowman e Willis, 2005). John Seely Brown, xefe científico de Xerox Corporation, fala do xornalismo de dúas vías: así, «o xornalista deixa de ser un expositor de novas para converterse nun mediador e os usuarios actívanse como prosumidores, un híbrido entre produtor e consumidor de contidos» (Bowman e Willis, 2005). Ante esta situación é necesario recoñecer o cambio de audiencia e o xornalista tamén debe ser participativo. É dicir, hai que atopar o momento no que responda aos comentarios publicados como consecuencia das noticias intentando ser proactivo. Os medios deben reformular o modelo de interacción cos usuarios valéndose das ferramentas que achega a web 2.0 e pescudar novos roles profesionais co fin último de integrar as prácticas tradicionais do xornalismo ao novo escenario mediado polas tecnoloxías de información e comunicación. Parello á definición de prosumidor como creador e consumidor de contidos, Manuel Castells, afirma que este é «un proceso de autocomunicación cunhas características determinadas: contido autoxenerado, emisión autodirixigida e recepción autoseleccionada por todos aqueles que se comunican» (Castells, 2009 en Scolari, 2010). Debemos entón falar de intelixencia colectiva, idea que asolaga os medios de comunicación ao estar baixo a influencia da denominada cultura wiki. Esta nova cultura, entendida como parte do desenvolvemento da blogosfera, marca o inicio da reinvención dos medios nun momento de proliferación de medios sociais. A nova posición que acada o lector debe entenderse en clave participativa e conversacional. O feito de que os medios de comunicación chamen aos usuarios para que participen co fin de achegar novas historias e perspectivas non é novidade. Moitas comunidades de noticias desenvolveron proxectos para promover a participación desde comezos dos anos 90, !

"25"!

experimentando así o chamado xornalismo cívico. Esta forma de interacción materializábase nos chamados focus groups ou sesión de grupo, mediante enquisas e seguimento das reaccións ás novas da axenda mediática. Os temas políticos foron clave nos primeiros proxectos desta índole e, especialmente, aqueles que se centraron na cobertura electoral. Segundo os informes da Pew Center Civic Journalism, entre 1994 e 2001, case o 20 por cento dos 1.500 periódicos diarios de Estados Unidos practicaron algunha forma de xornalismo cívico, tendo un efecto positivo na comunidade (Bowman e Willis, 2005). Malia todo, o xornalismo cívico púxose en cuestión. Deixando de lado as vantaxes e desvantaxes deste, o que si é certo é que os medios de comunicación tratan de estimular a participación mentres se mantén un control á hora de establecer a axenda, escollendo aos participantes- comentaristas principalmente- e controlando a conversa especialmente en redes sociais. Cabe destacar que xornalismo participativo e cívico non son o mesmo, mais comparten características como o diálogo e a conversa, entendidas como bases esenciais do cambio do xornalismo tradicional. O xornalismo cidadán xorde como unha forma alternativa ao xornalismo tradicional elaborado por profesionais, acusados de desatender a función democrática da profesión en beneficio da lóxica do mercado. Por outro lado, o xornalismo participativo atopa nos propios medios o seu marco de actuación. Este último inclúe calquera forma de interacción que realiza o cidadán –sempre e cando este aporte contido de valor informativo- cun medio de comunicación no seu entorno dixital. Polo tanto, é necesario entender que hai diferenzas entre o xornalismo participativo e o tradicional en canto a estrutura e organización. En primeiro lugar, o modelo de negocio é diferente e os responsables de cada un deles tamén. O xornalismo participativo nace da inquedanza de comunidades en rede que non se identifican co afán de rendibilidade dos medios. Ao fin e ao cabo, cando falamos de medios falamos de empresas.

!

"26"!

2.2 A converxencia dixital O concepto de converxencia, aplicado ao mundo da comunicación dixital, engloba múltiples variantes. Cando no ano 2008 a prensa diaria española sofre un estado de shock dada a crise económica, aparece a necesidade de xuntar forzas en cada un dos procesos da produción da información. Non só a prensa, senón o resto de medios de comunicación e, en xeral, cada un dos sectores económicos, vense envolvidos nunha situación de decadencia. A prensa foi especialmente a que máis sufriu a drástica redución dos investimentos publicitarios, os cales eran o principal medio de financiamento. Datos como a redución en publicidade nun 20 por cento entre o ano 2007 e 2008 dan conta da grave situación e da necesidade de reconfigurar os modelos de negocio. Con todo, esta situación preocupante non só se debeu ao descenso xeneralizado da facturación publicitaria. As ventas diarias de xornais impresos tamén se encamiñaban á baixa, feito que provoca que España conte cun índice de lectura de prensa moi baixo en comparación con outros países europeos, como os nórdicos. En paralelo a isto, Internet era o único medio capaz de xerar beneficios en 2008. Isto abría as portas á esperanza, xa que a maioría dos diarios impresos contaban con versión dixital. Se nos remitimos aos datos que recolle o Libro Blanco de La Prensa Diaria 2014, observamos que os hábitos de consumo tornan a favor dos medios online. Así, os españois dedican de media ao día 55 minutos a ler diarios de información xeral a través de Internet, fronte aos 39,6 minutos de media que destinaron en 2012 a ler xornais impresos. Outro cambio significativo foi o aumento de lectores que len prensa exclusivamente en liña. Mentres en 2001 a cifra era de 144.000 lectores, en 2012 alcanzou os catro millóns. Paradoxicamente, mentres a difusión dos periódicos en España caeu nun 29,6 por cento desde 2001, agora a prensa ten máis lectores ca nunca. Ata 18,3 millóns de lectores tendo en conta tanto os que seguen comprando o xornal no quiosco como os que o consultan a través de Internet. Con todo o consumo de información online vai en aumento en detrimento do consumo tradicional. Así, se en 2001 o 96,5 por cento dos lectores de prensa correspondíanse cos de xornais en papel, agora esa porcentaxe é do 59, 8 por cento. Pola contra, os lectores de prensa que só consultan as edicións dixitais pasaron dun 1,1 por cento en 2001 a un 22,3 por cento en 2012.

!

"27"!

Con todo a migración desde a prensa en papel á dixital non é unha mudanza exclusiva de España. A caída de difusión da prensa impresa en España é similar á da media europea, e está por debaixo do ocorrido noutros países como Reino Unido. A diferenza está en como están asumindo o cambio e reestruturando os modelos. A converxencia é o primeiro paso neste proceso evolutivo, polo que a continuación achegaremos os eidos nos que se asenta dando lugar ás diferentes tipoloxías da man de Ramón Salaverría1. Partindo do fenómeno crecente da fusión das salas de redacción, debemos ter en conta que o concepto de converxencia transcende esta idea. Por este motivo, Salaverría determina uns lindes co fin de xerar o marco estrutural da converxencia. Propón entón catro áreas fundamentais que se corresponden coa tecnoloxía, as empresas, os profesionais e os contidos. a) converxencia tecnolóxica: proceso baseado nos cambios e innovacións que presentan as empresas de telecomunicacións, os produtores de dispositivos informáticos e desarrolladores de aplicacións dixitais. Deste xeito, esta modalidade de converxencia convértese no motor que xera o resto de procesos converxentes ao ter que adaptarse ás novas rutinas que esta achega ao eido comunicativo. Así, a converxencia tecnolóxica é unha condición previa e necesaria para calquera tipo de converxencia (Masip e Mico, 2009). Novos modelos de produción e difusión multiplataforma son as principais cambios que se derivan no proceso de dixitalización. O cambio do xornalismo analóxico ao dixital que xera o ciberperiodismo enmarcado no fenómeno crossmedia ou multiplaforma. b) converxencia empresarial: para facer fronte aos cambios, as empresas xornalísticas apostaron pola compra doutros medios de comunicación preexistentes co fin de converterse en grupos multiplataforma ao combinar negocios editoriais, audiovisuais e de internet. En resumo, concentración orientada a propiciar un incremento da produtividade no proceso de adaptación ás plataformas dixitais. c) converxencia profesional: os xornalistas deben sumar competencias que permitan desenvolver o seu traballo coas novas ferramentas que proporciona a innovación tecnolóxica. !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1

SALAVERRÍA, Ramón (2010). Estructura de la convergencia, en LÓPEZ GARCÍA, Xosé e PEREIRA FARIÑA, Xosé (Coords). (2010). Convergencia digital. Reconfiguración de los medios de comunicación en España. Santiago de Compostela: Servizo de Publicacións e Intercambio Científico. 2!Concepto

!

e teoría definidas por Maxwell McCombs e Donald Shaw a comezos dos anos setenta para referirse

"28"!

A necesidade dun profesional polivalente- polivalencia funcional, temática, mediática (Scolari, 2008; Salaverría, 2009) e transmediática- trae consigo novas esixencias por parte das empresas xornalísticas que buscan periodistas multitarefa. d) converxencia de contidos: entendida como a combinación de diversos códigos comunicativos -texto, imaxe e audio-: multimedialidade. 2.3 Do produto ao engagement 2.3.1 Incorporación das redes sociais como estratexias de comunicación e marketing online Antes de comezar a falar de estratexias en redes sociais imos ofrecer unha aproximación ao concepto de rede social e á evolución do fenómeno. As redes sociais enténdense como plataformas web mediante as que os usuarios, ao crear perfís, xeran unha rede de interacción cuxa actividade principal é o intercambio de información. O concepto de rede social foi acuñado por J.A. Barnes no ano 1954 para definir unha estrutura social de carácter físico que representaba as relacións entre persoas, grupos e organizacións. Malia todo, as redes sociais fundaméntanse na Teoría dos Seis Graos de Separación proposta por Frigyes Karinthy en 1929 na que afirmaba que a poboación do planeta está conectada a través de non máis de seis persoas. As investigadoras Danah Boy e Nicole Ellison (2007) achegaron unha primeira definición na que describen os sitios de redes sociais (Social Network Sites) como «servizos web que permiten aos utilizadores (1) construír un perfil público ou semipúblico no seno do sistema informático, (2) xerar unha lista de utilizadores cos que se comparte un enlace, (3) ver e navegar a través da lista de ligazóns propias así como das establecidas por outros no sistema». Posteriormente a esta primeira aproximación amplían e contextualizan máis esta definición. Así, Boy e Ellison (2013) retomaron o termo e afirmando que «un sitio de rede social é unha plataforma de comunicación en rede na que os participantes (1) dispoñen de perfís asociados a unha identificación única que son creados por unha combinación de contidos producidos polo utilizador, por amigos e datos sistémicos; (2) poden expoñer publicamente as relacións

!

"29"!

susceptibles de ser visualizadas e consultadas por outros; (3) e poden acceder aos fluxos de contidos -combinacións de textos, fotos, vídeos, datos e novas ligazóns- xerados polos utilizadores e os seus contactos a través dos sitios de Internet». A primeira rede social dixital identificada como tal data de 1997 en Estados Unidos e denominouse Sexdegrees. A plataforma permitía, mediante a creación de perfís, establecer contacto cos amigos dun. Mais, o feito máis importante dáse no ao ano seguinte da súa posta en marcha, cando os usuarios foron capaces de establecer contacto cos amigos dos seus amigos. Tras o fracaso de Sexdregrees por mor da falta de confianza dos usuarios, é a comezos de 2000 cando aparecen novas redes entre as cales destacamos LiveJournal, LunarStorn, Cyworld ou Ryze. A tipoloxía de redes sociais varía segundo tomemos de referencia uns autores ou outros, mais principalmente podemos falar de redes de lecer (xeralistas, para compartir fotografías, para compartir vídeos, segundo afeccións), dating social networks, de contactos profesionais, de relacións comerciais/negocios ou elitistas. Foi entre os anos 2003 e 2006 cando ten lugar a verdadeira eclosión das redes sociais, coa chegada de MySpace –creada baixo os mesmo parámetros de Friendster-. Así, entre as máis relevantes están, Facebook que aparece en 2004 da man de Mark Zuckerberg e destinada, nun principio, a estudantes universitarios. Youtube aparece en 2005 como rede para compartir contidos audiovisuais grazas a tres traballadores de Paypal e Twitter nace como rede interna de microblogging en 2006, ano no que tamén se lanza a rede española Tuenti. Aínda que desde un comezo o obxectivo principal destas plataformas foi fomentar e fortalecer as relacións interpersoais, as marcas comerciais buscaron oco nelas desenvolvendo estratexias de marketing predeterminadas. Como apunta José Sixto García (2013) «desaproveitar as posibilidades que ofrecen Internet e os medios sociais no panorama competitivo actual sería desaproveitar unha gran oportunidade». As empresas e organizacións de todo tipo, incluídas as de carácter xornalístico e comunicativo que atinxen no presente estudo, viron nas redes sociais un potencial para a

!

"30"!

difusión dos contidos. Ben é certo, que tratándose de medios de comunicación a busca de beneficios económicos neste tipo de plataformas é case nula, posto que os contidos non teñen prezo. A idea que asolaga a existencia dos medios de comunicación nas redes sociais é a dun tipo de marketing continuo que ten por finalidade fidelizar ao usuario. Deixando de lado os modelos de negocio no eido comunicativo, que deben ser redefinidos, os contidos informativos chegan a estas plataformas que son «o cuarto de estar de moitos cidadáns», tal e como afirma o communnity manager de La Voz de Galicia, Ignacio de la Fuente. A información é o produto das empresas comunicativas polo que este debe tratar de atraer aos usuarios a un determinado sitio web. Foi no ano 1994 cando o xornal San José Mercury News se converteu no primeiro medio que se incorporou á rede. Dende entón, os medios analóxicos máis desenvolvidos viron a necesidade e urxencia de instalar un espazo propio en internet co que avalarían a súa imaxe de marca. O feito de estar presentes noutro soporte trouxo consigo novos desafíos. Desde a configuración dunha linguaxe ciberxornalística, o deseño e o almacenamento da información ata a interacción co usuario. Con todo, a revolución das Novas Tecnoloxías da Información e da Comunicación ía máis aló da transmisión da información posto que ían aparecendo novos escenarios nos que os cidadáns estaban presentes. Un dos máis importantes: as redes sociais dixitais de carácter xeral. Así, moitos editores de prensa comprenderon a natureza transversal e aberta da rede, onde os espazos agregadores de contidos como os cibermedios e as redes sociais deben ter numerosos puntos de confluencia (Noguera, 2010). A solución para achegarse aos lectores parecía doada: integrarse nas plataformas onde os cidadáns estaban presentes. Unha vez no mesmo escenario era necesario determinar o tipo de xestión

que se ía facer deses perfís corporativos, mais as empresas xornalísticas non

estudaron este apartado polo miúdo. Non se trataba só de estar presente e subir contido, aquí o importante e proveitoso era mellorar o engagement –compromiso- cos lectores. Participar, interactuar e fidelizar eran as accións que axudarían a crear unha aura frutífera de relacións.

!

"31"!

A BBC é un exemplo de medio que recolle na súa guía de uso das redes sociais, esta situación idónea. Establece así, «a nosa meta en Facebook e en Twitter é construír engagement, e ao facelo, atraer os lectores e profundar a súa relación coas nosas emisoras e cadeas de radio, televisión e servizos online», expón a guía. Engade ademais a seguinte aclaración: «Incrementar o noso número de fans en Facebook ou seguidores en Twitter non significa, en si mesmo, que esteamos incrementando o noso nivel de engagement coa audiencia. Ese é un paso na dirección correcta, mais esas cifras en si non son particularmente significativas» (BBC, 2012). As redes sociais facilitan ademais que calquera entidade, organización ou empresa estea presente na web. Así, se atendemos ás posibilidades que ofrece Facebook, debemos falar de catro tipos de rexistro: perfil, páxina, grupo e evento. Os usuarios son os que deciden se seguir a páxina corporativa dunha marca, sen necesidade de que a empresa realice un proceso de selección do público obxectivo. Con todo, as páxinas poden ser recomendadas duns usuarios a outros. Por outro lado están as vantaxes e inconvenientes de Twitter. Os medios de comunicación, ao ter limitados os contidos a 140 carácteres poida que dubiden á hora de seleccionar a información para esta plataforma. Moitos optan por poñer o enlace da nova correspondente ao sitio web. Malia estas trabas, contan cos tweets promocionados desde o ano 2010. Esta tipoloxía de tweets son mensaxes-anuncio que deben contar co apoio dos usuarios para aparecer nas buscas que se realicen. O internauta é o que decide a permanencia deste contido na rede. Esta posibilidade conta cunha característica esencial na web: a viralidade. Con todo, este concepto, que en moitas ocasións se relaciona coa reputación, non significa que a transmisión de imaxe corporativa do medio sexa sempre positiva.

!

"32"!

2.3.2 A reconfiguración do xornalista e os novos perfís profesionais A transición dixital dos medios e do xornalista non só se debe estudar desde o punto de vista dos contidos e receptores. A figura do xornalista como produtor e mediador debe ser matizada ao ser o actor principal no proceso informativo. Neste senso é cando é obrigatorio redefinir o papel, e por tanto tamén, os perfís profesionais e laborais do xornalista. O usuario/consumidor mudou a maneira de compartir as súas opinións ao pasar do círculo reducido ao global que permiten as ferramentas 2.0. As experiencias agora non só se comparten face to face, o boca a boca pasa a ser dixital (e-wonm, electronic worth of mouth). Ademais o usuario, ao ser produtor de contidos, debe ser controlado por alguén que regule e que marque os límites entre o traballo profesional dos xornalistas e o afeccionado dos cidadáns. No tocante ao ámbito do traballo, a situación de crise económica e a aparición de novas tecnoloxías son dous dos principais factores que provocaron o aumento da mobilidade laboral no sector comunicativo –relacións públicas, marketing, publicidade e xornalismo-. Así, como apunta Obdulio Martín Bernal, as novas estratexias empresariais encamiñadas a rendibilizar a tecnoloxía, as renovadas formas de produción, e os novos requirimentos das audiencias provocan que o xornalista estea sometido á enorme mobilidade profesional e á necesidade de ser competente en variedade de roles, é dicir, á polivalencia profesional (Martín Bernal, 2012). Ademais, moitas das novas tarefas e funcións que debe afrontar o novo xornalista xorden coa multiplicación de ferramentas nos procesos de produción e distribución. Se a isto lle sumamos as novas linguaxes, o xornalista debe contar co cualificativo multimedia. Esta nova materialización dos procesos supón o coñecemento das tecnoloxías, que tamén debe ser considerado á hora de definir ao novo xornalista. Así a todo, ao igual que Mario Tascón, advertimos así que a tecnoloxía actual non só é unha tecnoloxía das redaccións, senón tamén a que emprega o resto da xente. É dicir, agora os cidadáns están en Twitter, Facebook… lugares onde os xornalistas acabamos case de aterrar. (Tascón en Martín Bernal, 2012).

!

"33"!

2.3.3 A figura do community manager nos medios de comunicación Malia todo o anterior, non se busca un xornalista orquestra, senón a combinación deste co profesional especializado. Porén, «que esteamos especializados non quere dicir que non sexamos multimedia. Os novos medios e a rede van a obrigar a que os periodistas especializados sexan á vez multimedia. Se se especializan en contidos e á vez son capaces de escribir unha boa crónica, de montar un vídeo, de locutar unha información para a radio… todo isto co fin de que esa información poida difundirse a través de varios medios. (Serrano en Martín Bernal, 2012). Segundo os resultados das enquisas e grupos de debate que conforman a metodoloxía do libro El periodismo en la encrucijada (Diezhandino, 2012), os xornalistas de hoxe cren que o novo profesional podería recuperar a capacidade de mediación que se foi perdendo no sistema tradicional de medios. Parten da idea de que as redes sociais poden volver xerar e revitalizar na rede unha das principais funcións esquecida do xornalista: a de participar e crear conversa coas audiencias e públicos. Esta función recae hoxe en día na figura do community manager. A Asociación Española de Responsables de Comunidade e Profesionais Social Media (AERCO) defíneo como «aquela persoa encargada/responsable de soster, acrecentar e, en certa forma, defender as relacións da empresa cos seus clientes no ámbito dixital, grazas ao coñecemento das necesidades e as formulacións estratéxicas da organización e os intereses dos clientes. Coñece os obxectivos e actúa en consecuencia para conseguilos. Moi xenericamente poderíamos dicir que un xestor de comunidades é aquela persoa que preserva a identidade dixital da compañía». O responsable de comunidades é máis ca un moderador. O concepto de community manager xorde no eido do marketing. Convén deslindar o papel do responsable de comunidades, relacionador do marketing da empresa xornalística, co do xestor das relacións da redacción coas súas audiencias. No primeiro caso a súa función achégase moito máis ao marketing e no segundo á do ombudsman ou defensor dos lectores. Nas redaccións actuais, búscase un xornalista capacitado para xestionar as redes sociais ao mesmo tempo que se avista unha tendencia á especialización. Entón, quen debe desempeñar o papel do community manager? Hoxe en día os profesionais da información buscan reciclarse para ser útiles no eido 2.0, mais en paralelo a estes aparecen novas xeracións de responsables de comunidades. !

"34"!

As principais funcións dun community manager son (Aced, 2010): -Definir os obxectivos e a estratexia de presenza en liña da empresa, en liña coa estratexia xeral da compañía. -Monitorizar e escoitar. Detectar onde están os usuarios que conversan sobre a empresa, en que blogs e redes sociais, ademais de seguir as conversas que teñen lugar na rede relacionadas coa empresa e o sector. -Participar nas conversas pertinentes iniciadas polos usuarios e responder ás dúbidas e comentarios que estes fagan coa maior brevidade temporal posible. -Crear e compartir. Xerar e distribuír –tanto en plataformas creadas pola empresa como xeralistas- contidos propios sobre temas relacionados coa empresa, pero sen caer no discurso corporativo. Iniciar novas conversas se o considera oportuno. -Relacionarse e conectar. Poñerse en contacto con bloggers e usuarios que tratan habitualmente temas relacionados coa empresa na rede, de maneira transparente e solicitando permiso. Establecer unha relación directa e honesta con estes líderes de opinión. -Moderar e dinamizar. Incentivar a conversación cando a participación dos usuarios diminúa. Moderar a conversa se fose necesario. -Posicionarse. Representar á empresa, e deixar clara a súa posición na rede, sen chegar a ser un portavoz corporativo, senón un embaixador próximo. A demanda deste perfil por parte das empresas en España vai en aumento e este adoita adscribirse ao departamento de comunicación ou de marketing. Outra opción pola que apostan as organizacións é externalizar esa función a unha empresa especializada en social media. Esta última situación ten algunha desvantaxe, especialmente porque poida que o profesional non teña coñecemento profundo da empresa para a que traballa. Tras a enumeración que fixemos das funcións semella que para a xestión das redes sociais das empresas xornalísticas non é necesario ter coñecementos periodísticos. Isto non é así porque a todas esas funcións súmase a máis importante: o responsable da comunidade debe ser un bo redactor e coñecedor da actualidade.

!

"35"!

Finalmente recordar, que aínda que hai variedade de programas de formación en social media, advertimos que os primeiros responsables, como os community managers, aprenderon desde a perspectiva do usuario, é dicir, de maneira autodidacta. O perfil do community manager máis parecido ao defensor dos lectores ten por obxecto defender e responder ás esixencias dos receptores do medio de comunicación sempre nun contexto cuxa base esencial, que explica a figura deste profesional, é o dereito que teñen os cidadáns de participar e acceder á información. O xornal The Guardian conta cun defensor do lector que ten como tarefas esenciais recompilar, examinar e responder ou chegar a unha conclusión acerca dos comentarios, queixas e preocupacións dos lectores da maneira máis rápida e oportuna. 2.3.4 Outros profesionais da web 2.0 Experto en analítica web: Encargado de optimizar as diferentes canles online da empresa para sacar o máximo partido. Ademais mide os resultados obtidos ao non haber un sistema estándar unificado para cuantificar o que ocorre na web. As súas principais funcións: -

Estratexia en analítica

-

Medir os movementos da web en canto a visitas, taxa de rebote…

-

Marketing en buscadores: Search Engine Marketing (SEM) que consiste na promoción da empresa nos motores de busca mediante publicidade, enlaces patrocinados…

-

Posicionamento e optimización en buscadores: Search Engine Optimization (SEO)

-

Xestión do tráfico web

Xestor de contidos dixitais (digital content manager): A súa principal función é coordinar todos os contidos dixitais que xera a empresa en calquera dos soportes posibles. Sería necesario que este profesional tivese estudos en comunicación e o coñecemento da linguaxe HTML e CSS, arquitectura da información e usabilidade, así como programas de deseño. Funcións: -

Coordinar –nalgúns casos tamén crear e editar- os contidos dixitais e difundilos a través da canle á que mellor se adapten

-

Planificar o material que necesitará cada unha das plataformas online da organización

!

"36"!

-

Velar pola calidade dos contidos

Arquitecto da información dixital: Estreita relación co xestor de contidos e co documentalista, polo que traballarían en conxunto. Ademais deste, tamén debe colaborar co deseñador gráfico, ao ser a arquitectura da información un proceso transversal que vai desde o deseño da árbore de contidos ata que o deseñador gráfico lle dá forma a interface gráfica. Debe ter coñecementos en biblioteconomía, documentación ou ciencias da información. Funcións: -

Deseñar o mapa web

-

Ter sempre en mente ao usuario para que converxan as súas necesidades cos obxectivos do sitio web

-

Velar pola correcta usabilidade e accesibilidade da web

-

Etiquetar o contido para que os resultados nos motores de busca sexan os adecuados

-

Organizar e sistematizar a información que xera a organización

Experto en usabilidade: Este profesional debe atender a que a navegación sexa sinxela e intuitiva para o usuario, que o deseño sexa eficiente, fácil de entender e visualmente atractivo. Por todos estes motivos o deseño web debe centrarse no usuario e dar prioridade á facilidade de uso fronte a estética. Funcións: -

Garantir que o sitio web sexa fácil de usar rompendo barreiras que dificulten a accesibilidade

-

Avaliar e mellorar a usabilidade do sitio web

-

Colaborar co deseñador web, co arquitecto da información e co responsable de marketing

Responsable de reputación online (online reputation manager, chief listening officer): Principal xestor da reputación da empresa no ámbito en liña ao que apoian o community manager, o director de marketing e o director de comunicación 2.0. Comparte así funcións como a definición dos obxectivos e a estratexia de presenza online da empresa, a xestión da aparición da empresa na rede a través de diferentes plataformas como as redes sociais, a monotorización e a escoita activa das conversas sobre a empresa, detectar temas de interese… É mester ter coñecementos de comunicación, marketing e publicidade.

!

"37"!

Director de comunicación 2.0 e relacións públicas online: Atende á comunicación corporativa cuxa función é dar a coñecer a empresa aos diferentes grupos de interese mediante o perfeccionamento da identidade e imaxe da organización. Dúas vertentes principais: comunicación interna e comunicación externa. Entre as súas principais funcións está a definición de estratexias de comunicación externa –en colaboración co departamento de marketing-, e interna –en colaboración co departamento de recursos humanos-. Debe relacionar os medios de comunicación offline e online e xestionar a identidade e a reputación da compañía para conseguir visibilidade da empresa en eidos físicos e virtuais. Importante que o profesional coñeza as ferramentas participativas e as canles da web 2.0. Director de marketing online: Funcións semellantes ás do dircom tradicional só que agora aplicadas á rede. Debe estudar o mercado en busca de novas necesidades, definir estratexias de marketing da empresa, deseñar, executar e facer un seguimento do plan de marketing. Debe valerse de plataformas e ferramentas online e complementa, non substitúe, o marketing offline. Formador en comunicación 2.0: Docente encargado de preparar a outros profesionais polo que deben dominar os eidos nos que impartan formación –comunicación, marketing e publicidade-.

!

"38"!

PARTE III RESULTADOS DA INVESTIGACIÓN ESTUDO CUANTITATIVO 3.1 Análise da xestión das redes sociais na versión dixital dos medios impresos españois controlados pola OJD Ao longo deste terceiro apartado presentaremos os resultados da investigación realizada entre o 24 de setembro e o 24 de outubro de 2013. A presentación estadística dos resultados obtidos, optamos pola clasificación alfabética dos diarios controlados por OJD (Libro Blanco de la Prensa de AEDE, 2011) e o reparto das redes en táboas individuais para cada unha delas, agás en Youtube. Optamos por presentar os datos de Youtube xunto aqueles que corresponden a compartir. Este datos son resultado da pescuda nas páxinas web de cada medio. Entrando na noticia principal buscamos con que outras plataformas ou redes permitía compartir contidos, ademais daquelas que analizamos. 3.1.1 Os diarios na rede social Twitter A primeira das redes que presentamos é Twitter. Así, nesta investigación contabilízase o número de seguidores, o número de perfís aos que a conta de cada medio segue, o número de listas e o número de contas –nesta temos en conta a principal que é da que partimos para ofrecer o resto de datos-. Co fin de favorecer a comprensión, neste última columna identificamos co número 1 aqueles medios que teñen unha soa conta, +1 para aqueles que contan con máis de unha e menos de 10 –nalgúns casos inclúese entre paréntese o número exacto por ser significativo-, +10 para aqueles que teñan máis dunha decena de contas.

!

"39"!

Táboa 1. Datos das contas oficiais en Twitter dos xornais españois (Fonte: Elaboración propia) Diarios 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68.

!

ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO) LA GACETA REGIONAL SALAM LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN

Seguidores 413127 138979 750160 3036 12519 95633 16886 9668 11086 7978 1790 3507 5428 20093 17978 21363 7163 8130 7231 17817 30190 22433 22433 4833 42822 6115 4458 66804 6085 34938 31028 24242 5818 15509 12451 17494 26382 150644 1706 1257979 40351 2945425 12086 108103 3820 9036 49210 4486 160905 33870 7319 46620 3962 41279 10064 23876 15423 13067 54841 7994 25009 15753 10021 10152 17838 97836 7762

"40"!

Twitter (Datos conta principal) Seguindo Listas Tweets 16958 22 59228 3512 6 85125 533 19 54694 1250 1 42933 899 0 55081 273 12 41570 419 1 42741 1455 33 49482 446 7 7494 611 0 11446 225 1169 10 2989 191 4 10520 435 3 45333 583 6 5546 43 6664 67 1 16820 10 3758 0 414 784 11 18286 921 4 41954 1321 2 58844 1321 2 58844 78 0 5323 74 1 13888 322 0 12535 383 0 2410 9924 7 58578 3393 3 8198 2461 28 73072 415 1 11751 628 9 28444 49 2 259780 1104 2 20338 1147 2 11053 973 1 41298 1044 4 41227 344 6 68800 6586 365 21 37706 94 3 19426 489 15 117357 155 7889 19530 9 93414 2 26877 124 7 17074 708 6 87062 39 10672 183 1 46738 411 11 34024 187 1 2155 1116 30312 987 3631 182 3 23048 744 14080 1912 1 14478 3361 1 9397 168 3 30246 579 2 36562 447 4 25994 813 16 23689 1489 2 21577 92 9 30989 681 1 34195 365 19 36937 1725 10 60815 1697 1 9193

Contas +1 +1 1 1 1 +10 1 +1 1 1 1 +1 +1 1 1 1 1 +1 (2) 1 1 +1 +1 +1 (5) 1 1 1 +1 1 1 +1 1 1 1 1 1 1 1 1 +10 +1 +1(8) 1 +10 1 1 +1 1 +1 1 1 +1 1 1 1 +1 +1 1 1 1 1 1 1 1 +1 +1 1 1

69. 70. 71. 72.

LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA

13640 2749 -

261 74 -

2 -

20541 5987 -

1 1 -

73.

LA TRIBUNA DE TOLEDO

-

-

-

-

-

74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91.

LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA LAS PROVINCIAS LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA MUNDO DEPORTIVO NOTICIAS GUIPUZ. REGIO 7 SEGRE SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

224826 40569 14174 11233 132515 27752 33401 267 26481 1713496 2631 971935 6954 8305 7416 441569 34965 14165

288 366 425 179 2493 139 1800 71 7201 1659 413 794 1130 175 238 229115 272 692

20 2 2 3 10 10 3 17 16 3 17 4 10 -

111597 26634 14187 25213 76414 37607 31235 230 17223 101155 10408 67158 21822 22375 20694 75024 16476 12446

+20 1 1 1 +10 (16) 1 1 1 1 +1 1 +1 1 +1 1 1 +1 +1

O medio con maior número de seguidores é o diario El País, que acadaba no momento da análise 2.945.425 seguidores. Tras deste Marca (1.713.496), El Mundo (1.257.979), Mundo Deportivo (971.935), As (750.160), Sport (441.569) e ABC (413.127). Con menos de 250.000 seguidores atopamos La Vanguardia, Expansión e El Economista. O Mallorca Daily Mulletin pecha lista con só 257 seguidores. Analizando en función das persoas que segue o medio, Sport, seguindo 229.115 e El Periódico con 19.513 encabezan a lista clasificatoria. Vemos que neste criterio, a diferenza entre o primeiro e o segundo é moi notable. Así por cada perfil que segue El Periódico hai once do diario Sport. Se reparamos no número de persoas que seguen os medios con maior número de seguidores temos El País con só 489, Marca con 1.659, El Mundo con 365 e As con 533. Estes datos mostran que os medios de comunicación aínda non aproveitan ese feedback que lles podería dar o seguimento dos seus seguidores. Outra das ideas é a axenda de temas. Se o medio repara nos seus seguidores os temas que comentan poderían elaborar a axenda conforme aos intereses do seu público obxectivo. Ben é certo que Twitter conta neste sentido cunha ferramenta esencial: os trending topics. Os temas máis votados e visitados empezan a

!

"41"!

cumprir unha función indispensable á hora de establecer as tendencias informativas é dicir a axenda pública, agenda setting2. En canto a número de tweets, a media é de 33.379 e só cinco dos medios teñen dez ou máis canles específicas por seccións ou outras propostas. No tocante ás listas, elemento a ter en conta xa que son comunidades menores que teñen certa relación entre si, o medio que encabeza é o diario Deia cun total de 33. Ségueno El Comercio (28), ABC (22), El Mundo (21), La Vanguardia (20), As (19), La Provincia (19), Marca (17), Regio (17) Mundo deportivo (16), La opinión de Málaga (16), El País (15). Só catro –Ideal, La Tribuna de Ciudad Real, La tribuna de Talavera e La Tribuna de Toledodos 91 xornais analizados non teñen perfil en Twitter feito que denota a importancia que os medios lle dan á rede de mensaxes curtos. Con respecto aos xornais galegos, La Voz de Galicia é, con 132.515 seguidores, é o xornal que encabeza a lista e xestiona, ademais da principal, varias contas correspondentes ás edicións territoriais. Diario de Pontevedra con 4.833 seguidores é o segundo xornal galego que xestiona máis dunha conta. En número de tweets, La Voz de Galicia tamén é o xornal que máis actividade presenta. Faro de Vigo (33.870 seguidores) e El Progreso (9.036 seguidores) e La Opinión de A Coruña (7.994) xunto con La región (7.762 seguidores) e Atlántico Diario (3.036) só teñen unha conta oficial en Twitter. 3.1.2 Os diarios na rede social Facebook Á hora de analizar a actividade dos medios na rede de Zuckerberg centrámonos no número de seguidores, na franxa de idade máis frecuente e tamén vimos oportuno mostrar se os medios xestionaban páxinas ou perfís. O perfil e a páxina teñen características e obxectivos diferenciados. Mentres os perfís se destinan a persoas físicas principalmente, as páxina están pensadas para marcas ou entidades.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 2!Concepto e teoría definidas por Maxwell McCombs e Donald Shaw a comezos dos anos setenta para referirse á influencia que os medios de comunicación de masas teñen sobre os o público ao determinar que historias posúen interese informativo e canto espazo e importancia se lle dá. McCOMBS, Maxwell e SHAW, Donald (1972). The Agenda Setting Function of Mass Media en The Public Opinion Quarterly, Vol. 36 nº2.

!

"42"!

Táboa 2. Datos das contas oficiais en Facebook dos xornais españois (Fonte: Elaboración propia) Facebook Diarios 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64.

!

ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO) LA GACETA REGIONAL SALAM LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE

"43"!

Páxina/perfil

Seguidores

PÁX PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX

141611 88558 365431 1920 31863 22708 8177 6939 7660 4355 1725 1352 1064 19711 1228 10362 11684 3108 993 12672 12065 7009 1666 8385 6960 839 23165 6050 38681 7797 723 7624 3390 4552 9278 7412 30978 6015 176015 17504 306444 8104 56052 3572 1938 16837 4108 33164 23022 1313 34342 534 10120 6385 12483 19096 7868 8078 31750 6812 6737 6721 4916

Idade + frecuente 25-34 35-44 18-24 25-44 25-44 35-44 35-44 35-44 25-44 25-44 25-44 35-44 35-44 25-44 25-44 35-44 25-34 35-44 25-34 35-44 25-44 25-44 25-44 25-34 35-44 25-34 35-44 25-34 25-44 25-34 35-44 35-44 35-44 25-34 25-44 25-44 25-34 25-34 25-34 35-44 25-34 25-44 35-44 25-44 25-34 35-54 35-44 25-44 25-34 25-44 35-44 18-34 32-44 35-44 25-44 35-44 25-44 25-44 35-44 35-44 35-44 35-44 35-44

65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72.

LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA

PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PER -

2743 20271 13511 2964 8703 336 -

25-34 25-44 35-44 25-44 25-34 25-44 -

73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91.

LA TRIBUNA DE TOLEDO LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA LAS PROVINCIAS LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA MUNDO DEPORTIVO NOTICIAS GUIPUZ. REGIO 7 SEGRE SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX/PER PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX PÁX

20027 10145 5503 6428 171534 9038 11407 706 1919 1169564 4507 405061 2119 348437 18913 13566

25-44 35-44 25-44 25-44 35-44 35-44 35-44 35-54 25-44 18-24 35-44 18-24 25-34 18-24 25-34 35-44

Tras a análise podemos observar que a maioría dos medios optan por xestionar páxinas, mais algúns combinan ámbalas opcións. En Facebook, o diario Marca encabeza a lista de seguidores cun total de 1.169.564, ségueno Mundo Deportivo (405.061), As (365.431), Sport, El País, El Mundo, La Voz de Galicia, ABC, ARA e El Periódico. Se pescudamos os medios que non tiñan nin páxina nin perfil en Facebook no momento do estudo vemos que o número é maior que se falamos da rede de microblogging por excelencia. Así, Diario de Altoaragón, Regio 7 e Segre únense á Tribuna de Talavera e Tribuna de Toledo, que non tiñan conta tampouco en Twitter. O caso de Tribuna de Ciudad Real merece unha atención especial xa que este medio no momento do estudo só contaba con perfil. O día 28 de outubro de 2013, catro días despois de que o noso estudo finalizase, este creou unha páxina en Facebook que conta con algo máis de cen seguidores en abril do presente ano. No tocante á franxa de idade máis frecuente entre os seguidores, observamos que o perfil destes varía entre as distintas cabeceiras porén, non supera os 44 anos agás no diario Punt Avui, cuxa franxa vai desde os 35 aos 54 anos. No ámbito galego, La Voz de Galicia con 171.534 seguidores –máis que na rede de microblogging-, Faro de Vigo con 23.022, Diario de Pontevedra con 8.385, La Opinión de A !

"44"!

Coruña con 6.812 e La Región con 2.964 seguidores son os cinco diarios con máis seguidores nesta rede. Atlántico Diario e El Progreso non chegaban aos dous mil seguidores no momento do estudo. En xuño do presente ano Atlántico Diario ten 2.694 e El Progreso acada os 3.315 seguidores. 3.1.3 Os diarios na rede social Google+ Google+ debe entenderse nun contexto recente, xa que a rede foi creada en 2011. Podemos dicir que aínda se atopa nunha fase de adaptación. Foi creada para competir directamente con Facebook, mais o erro que Google cometera con Google Buzz deixou pegada no eido das redes sociais. A plataforma, a mediados do ano 2012 obrigou indirectamente a crear un perfil en Google+ para poder ter acceso a todas as características e lugares administrados por Google como Youtube ou Gmail, feito que aumentou o número de usuarios sen actividade na rede. Google+ conta cunha ferramenta importante como son os círculos –Circles era como se ía denominar nun principio a rede-. Estes permiten aos usuarios seleccionar e organizar os contactos en grupos para compartir mellor os contidos. Por esta razón, na nosa investigación quixemos presentar o número de persoas que tiña ao xornal nos seus círculos, ademais do número de seguidores. Táboa 3. Datos das contas oficiais en Google+ dos xornais españois (Fonte: Elaboración propia) Diarios 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.

!

Seguidores

ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA

"45"!

1465 86512 508 1298 940 1608 1325 98 -

Google + Persoas que os teñen en Círculos 936 78981 22 471 647 24 13 899 5 17 963 12 44 4 22 1038 40 96 -

24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91.

!

DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO) LA GACETA REGIONAL SALAM LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA LA TRIBUNA DE TOLEDO LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA LAS PROVINCIAS LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA MUNDO DEPORTIVO NOTICIAS GUIPUZ. REGIO 7 SEGRE SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

"46"!

247 899 2 694 207 470 258 71 284818 1 608863 643846 10793 3955 1542 6556 1103 19 247 5 384 841 1136 1340 843 1918 1626 6233 373 1271 709 4865 10 3 Sen info 15942 1320 21425 600 2515 25 390639 29949 751 27609 674 880

101 3 568 283 62 260 259 56 199081 1 554563 559429 7071 27 734 617 1369 381 12 10 1 31 316 753 978 343 427 996 4191 280 1000 435 2669 9 3 Sen info 7950 647 29 9357 276 1351 25 313612 734 22540 386 132

Observamos que a prensa española tamén está nun proceso de iniciación e introdución nesta rede social. Así, vemos que pouco máis da metade das cabeceiras analizadas xestionan contas en Google+. En canto ao número de seguidores nas contas de Google+, El País está á fronte con 643.846 seguidores. Os seguintes xornais que encabezan a lista son El Mundo (608.863), Marca (390.639), El Economista (284.818), As, Mundo Deportivo, Sport, La Voz de Galicia, La Vanguardia, El Periódico e Faro de Vigo. El País (594.299), El Mundo (554.563), Marca (313.612) e El Economista (199.081), As (78.981) e Sport (22.540) son os seis xornais que maior número teñen nos círculos desta rede. Con estes resultados vemos que a maioría dos medios non recorren aos círculos para a distribución de contidos. Aínda que as cifras dos que encabezan esta clasificación son importantes, vemos que o diario Sport con só 22.540 persoas se sitúa na sexta posición. Con todo, observamos que a maioría dos medios que si xestionan contas en Google+ buscan o feedback dos seus lectores e estes móstrano ao incluílos nos seus círculos. Se comparamos o número de persoas en círculos nesta rede e as listas e persoas ás que seguen en Twitter, podemos afirmar que a atención que prestan a Twitter é menor, alomenos en termos cuantitativos. En Galicia, só La voz de Galicia (21.425 seguidores), Faro de Vigo (6.556 seguidores) e La Opinión de A Coruña (1.918 seguidores) xestionan contas en Google+. Este dato contribuíu na selección dos xornais que forma parte do estudo cualitativo que se presenta no seguinte capítulo. Malia estas cifras, hai que ter en conta que todos, agás La Región, son tema de conversa nos círculos de Google+, polo que deberían reformular a necesidade de crear conta oficial nesta plataforma. 3.1.4 Os diarios na rede social Tuenti A rede social Tuenti, cuxa principal accionista é Telefónica actualmente, foi obxecto de estudo nesta investigación xa que é unha das redes que conta cun perfil de usuario máis mozo. Os adolescentes foron desde o lanzamento desta plataforma o público obxectivo. Neste estudo pescudamos o número de seguidores que tiñan as páxinas de Tuenti xestionadas por xornais. Con todo, distinguimos as páxinas oficiais –representados na táboa cun asterisco-

!

"47"!

das que os fans crearon polo que non están xestionadas por persoal do medio de comunicación. Algúns xornais contan con perfil. No tocante a esta posibilidade de distribución debemos aclarar que, aqueles xornais que contan con perfil teñen o imagotipo correspondente á empresa porén, non se pode afirmar que estes estean xestionados pola empresa. Táboa 4. Datos das contas oficiais en Tuenti dos xornais españois (Fonte: Elaboración propia) Diarios 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52.

!

ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN

"48"!

Páxina Tuenti Seguidores 860* 31255* 6 2 3 PERF 7 33 55 14 14 22 2 75* 12 2 3 10 905* 9* 3 4+ PER* 16+PER* 4 580* 2974* 432* 2411* 6 4 27* 11 112*

53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91.

HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO) LA GACETA REGIONAL SALAM LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA LA TRIBUNA DE TOLEDO LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA LAS PROVINCIAS LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA MUNDO DEPORTIVO NOTICIAS GUIPUZ. REGIO 7 SEGRE SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

PER* 205* 180* 832* 48* 885* 9 36 11 11 13* 1923+ PER* 3 62650* 305* 1889* 2579* -

Só se recoñecen como canles xestionadas polo propio medio 24 contas do total de medios analizados. Os seis xornais que contan con máis seguidores son: Marca (62.650), As (31.255), El Mundo (2.974), Super Deporte (2.579), El País (2.411), La Voz de Galicia (1.923) e Sport (1.889). As cabeceiras restantes contan con menos de mil seguidores nas súas páxinas de Tuenti. No panorama galego só xestionan información de maneira oficial en Tuenti La Voz de Galicia con 1.923 seguidores, La Opinión de A Coruña con 832 seguidores e Faro de Vigo con 27 seguidores.

!

"49"!

3.1.5 Os diarios na rede social Youtube e a posibilidade de compartir desde as páxinas web dos propios xornais Se hai algunha característica que defina as posibilidades que reúne a web como soporte esa é a multimedialidade. A idea de combinar as diferentes linguaxes é a que fixo posible a creación de plataformas sociais como Youtube. Os xornais, ao abarcar novos soportes tamén deben reconfigurar as linguaxes que empregan nos seus contidos. Na presente análise mostramos o número de reproducións que teñen os xornais nas súas canles de Youtube co fin de determinar se os contidos que estes ofrecen en formato audiovisual son consumidos polos lectores. Ter unha canle de distribución de vídeos significa ademais que os xornais tradicionais deben adicar tempo e recursos na creación de pezas audiovisuais. Aínda que neste traballo non se estudou se os vídeos eran de elaboración propia ou non, hai que ter en conta que se así fose os xornais poderían chegar a competir con medios audiovisuais como a televisión. Por outro lado, a seguinte táboa tamén mostra as plataformas coas que os xornais permiten compartir os contidos que aparecen nas páxinas webs. Para isto, escollemos a noticia principal de cada medio na súa versión dixital e observamos se, ademais de enviar por correo electrónico, imprimir, etc… permitían difundir os contidos noutras redes distintas ás analizadas. Táboa 5. Datos das contas oficiais en Youtube dos xornais españois e outras plataformas nas que permite compartir información desde a versión dixital do xornal (Fonte: Elaboración propia) Diarios 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN

!

Youtube Reproducións 38123 2039477 98101 1692 222172 41157 2041248 487483 -

"50"!

Permite compartir contidos a través doutras redes/plataformas rss como… MENÉAME, LINKEDIN, GOOGLE+ MENÉAME, CHUZA, GOOGLE+ MENÉAME, DELICIOUS, TECHNORATI, DIGG LINKEDIN, MENÉAME MENÉAME MENÉAME, TUENTI MENÉAME, TUENTI PINTEREST, GOGLE+ MENÉAME, STUMBLEUPON, BLOGGER TUENTI, MENÉAME, GOOGLE+, DELICIOUS RSS, MENÉAME, BLOGGER, STUMBLEUPON, TUENTI, MENÉAME, GOOGLE+, DELICIOUS MENÉAME, STUMBLEUPON, BLOGGER MENÉAME MENÉAME, BLOGGER, STUMBLEUPON, MENÉAME

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78.

DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO) LA GACETA REGIONAL SALAM LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA LA TRIBUNA DE TOLEDO LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA

79.

LAS PROVINCIAS

80. 81. 82. 83. 84.

LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA

85.

MUNDO DEPORTIVO

86. 87. 88.

NOTICIAS GUIPUZ. REGIO 7 SEGRE

!

411444 186352 1937490 907349 651360 14660 1730826 43068 90770 3473139 1865463 57145 166926 82243 20811 67 168009 25565 560 5628 4069 214 6654541 110347 2622282 Sen reproducións pero contido 56257 11444900 Sen contido nin reproducións -

"51"!

MENÉAME MENÉAME/ INSHARE (LINKEDIN) MENÉAME, TUENTI MENÉAME, TUENTI, GOOGLE+ MENÉAME, CHUZA, DELICIOUS MENÉAME, STUMBLEUPON, BLOGGER, GOOGLE+ FACEBOOK, MENÉAME, DELICIOUS, WIKIO MENÉAME, DELICIOUS, GOOGLE+. WIDGET, TUENTI - (PERMITE SEGUIR AL PERIODISTA DEL CONTENIDO) MENÉAME, STUMBLEUPON, BLOGGER MENÉAME, DELICIOUS GOOGLE+ MENÉAME, INSHARE MENÉAME, TUENTI, LINKEDIN, MENÉAME, PINTEREST GOOGLE+ ESKUP, NETVIDES, MENÉÁME… MENÉAME MENÉAME, DELICIOUS, DIGG, TECHNORATI MENÉAME MENÉAME,CHUZA LINKEDIN, MENÉAME, DIGG, DELICIOUS, MIXX… MENÉAME, BLOGGER, STUMBLEUPON MENÉAME, LINKEDIN, KARMACRACY MENÉAME LISTA LARGA MENÉAME, LINKEDIN MENÉAME MENÉAME, BLOGGER, STUMBLEUPON TUENTI MENÉAME, BLOGGER, STUMBLEUPON MENÉAME, TUENTI MENÉAME MENÉAME MENÉAME MENÉAME MENÉAME MENÉAME MENÉAME MENÉAME, BLOGGER, STUMBLEUPON MENÉAME, CHUZA TUENTI MENÉAME, DELICIOUS TWITTER, FACEBOOK, TUENTI, GOOGLE+, MENÉAME… TWITTER, FACEBOOK, TUENTI, GOOGLE+, MENÉAME… TWITTER, FACEBOOK, TUENTI, GOOGLE+, MENÉAME… MENÉAME MENÉAME MENÉAME MENÉAME, STUMBLEUPON, BLOGGER MENÉAME, DELICIOUS MENÉAME, STUMBLEUPON, BLOGGER MENÉAME, GOOGLE+ MENÉAME FACEBOOK, LINKEDIN, DELICIOUS, DIGG…

89. 90. 91.

SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

Sen reproducións 14192 -

MENÉAME, DELICIOUS, TECHNORATI, DIGG, BUZZ MENÉAME MENÉAME

En primeiro lugar debemos indicar que, aínda que algúns medios non teñen reproducións de vídeo, si contan con canles en Youtube. Os medios con maior número de reproducións teñen nos vídeos que teñen en Youtube son Marca (11.444.900), La Vanguardia (6.654.541), El País (3.473.139), La Voz de Galicia (2.622.282), Diario de Avisos (2.041.248), As (2.039.477), El Comercio (1.937.490), El Periódico (1.865.463) e El Diario Vasco (1.730.826). Xunto con La Voz de Galicia xestionan contas nesta plataforma de vídeo os xornais galegos El Progreso con 57.145 reproducións e La Opinión de A Coruña con 560. Chama a atención que aínda que Marca é o que encabeza a lista, o resto de xornais de temática deportiva non se atopan entre os que maior número de reproducións teñen. Os contidos audiovisuais son esenciais se falamos de fútbol, baloncesto, tenis… e os xornais tradicionais deportivos deberían ver aquí unha ferramenta que lles axudaría a complementar os contidos, especialmente nas versións dixitais. Con respecto á idea de compartir, vemos que todos os medios que contan con canles en Twitter, Facebook, Google+ e Tuenti permiten facelo. Por este motivo, as táboas só recollen estas redes no caso de que o xornal non teña conta nas mesmas. Os portais Menéame e Delicious son os agregadores de noticias que os xornais teñen como modelos. 3.2 Resultados económicos das distintas empresas editoras. Tendencias e características dominantes do mercado de prensa actual de España Desde o comezo da crise económica, as empresas comunicativas tiveron que acollerse aos cambios que se viñeron sucedendo. Os modelos de negocio tradicionais teñen dificultades para adaptarse nun contexto onde os ingresos son cada vez menores o que contribúe á redución dos cadros de persoal. As empresas e grupos comunicativos non son capaces de asimilar e buscar solucións ante os descensos considerables de ventas en papel e as dificultades, na maioría dos casos, para monetizar as visitas online dos usuarios ao ser totalmente libres. !

"52"!

No panorama dos social media o número de ingresos inflúe na adaptación das salas de redacción ao necesitar incorporar novo persoal especializado en comunicación dixital. Parello a isto, é mester que as novas tecnoloxías sexan foco principal de investimento. Para plasmar a realidade económica correspondente ás principais empresas que conformaron o estudo de redes sociais, botamos man da base de datos SABI para mostrar a diferenza de ingresos durante os principais anos de crise, desde o 2009 ao 2012. Desta maneira presentamos unha táboa na que aparecen os resultados dos grupos para cada un dos anos sinalados, así como a diferenza porcentual de cada un deles respecto do ano 2012, último ano dispoñible. Nalgún caso os datos están incompletos dado que a base de datos seleccionada se nutre directamente das contas presentadas polas empresas diante do rexistro mercantil por exercicios económicos vencidos. Ademais, debido ao modo de rexistro que teñen as empresas en SABI, algunhas veces os datos corresponden aos das empresas editoras dos principais xornais e noutras ocasións aos dos grupos editoriais no seu conxunto. Os grupos e corporacións están ordenados segundo o volume de ingresos de maneira descendente: Táboa 6. Cifras de ingresos de explotación dos grupos e corporacións de prensa española no período 2009-2012. Diferenza porcentual respecto de 2012 (Fonte: Elaboración propia con datos obtidos da base de datos SABI. Datos en miles de euros) Nome EDICIONES EL PAIS SL LA VANGUARDIA EDICIONES SL UNIDAD EDITORIAL INFORMACION GENERAL SL (El Mundo, Expansión, Marca) DIARIO ABC SL UNIDAD EDITORIAL INFORMACION DEPORTIVA SL (Marca) EDICIONES PRIMERA PLANA SA (El Periódico) AUDIOVISUAL ESPAÑOLA 2000 SA (La Razón) DIARIO AS SL DIARIO EL CORREO SA LA VOZ DE GALICIA SA SOCIEDAD VASCONGADA DE PUBLICACIONES SA (El Diario Vasco) EL MUNDO DEPORTIVO SA EDICIONES DEPORTIVAS CATALANAS SA (Sport)

!

Ingresos de explotación mil EUR 2012 193.895 121.726

Ingresos de explotación mil EUR 2011 238.833 139.068

Ingresos de explotación mil EUR 2010 261.849 150.560

Ingresos de explotación mil EUR 2009 233.272 154.548

Diferenza porcentual de 2011 a 2012 -23,18% -14,25%

Diferenza porcentual de 2010 a 2012 -35,05% -23,69%

Diferenza porcentual de 2009 a 2012 -20,31% -26,96%

120.268

130.737

153.888

146.859

-8,71%

-27,95%

-22,11%

105.235

118.068

125.186

129.027

-12,19%

-18,96%

-22,61%

99.678

112.175

129.295

35.271

-12,54%

-29,71%

64,62%

80.125

87.669

96.361

99.660

-9,42%

-20,26%

-24,38%

66.360

76.299

81.888

74.933

-14,98%

-23,40%

-12,92%

65.793 60.482 56.451

71.092 66.603 60.335

81.446 71.228 65.669

72.830 71.913 70.780

-8,05% -10,12% -6,88%

-23,79% -17,77% -16,33%

-10,70% -18,90% -25,38%

40.602

44.898

45.810

46.961

-10,58%

-12,83%

-15,66%

33.655

40.116

41.507

40.781

-19,20%

-23,33%

-21,17%

30.677

36.846

38.018

37.756

-20,11%

-23,93%

-23,08%

"53"!

DIARIO DE NAVARRA SA EDITORIAL PRENSA ASTURIANA SA (La Nueva España) HORA NOVA SA HERALDO DE ARAGON EDITORA SL UNIDAD EDITORIAL INFORMACION ECONOMICA SL (Expansión) EDITORIAL CANTABRIA SA (El Diario Montañés) PRENSA MALAGUEÑA SA (Diario Sur) FARO DE VIGO SA HERMES COMUNICACIONS SA (El Punt Avui) EL NORTE DE CASTILLA, SA LA VERDAD MULTIMEDIA SA EDITORIAL PRENSA VALENCIANA SA (El Mercantil Valenciano) DIARIO DE CADIZ SL CORPORACION DE MEDIOS DE ANDALUCIA SA (Ideal) FEDERICO DOMENECH SA (Las provincias) EDITORIAL PRENSA ALICANTINA SA (Información) EDITORIAL ANDALUZA DE PERIODICOS INDEPENDIENTES SA (Diario de Sevilla) INFORMACIONES CANARIAS SA (Canarias7) EDITORIAL IPARRAGUIRRE SA (Deia) EDITORIAL ECOPRENSA SA (El Economista) EDITORIAL PRENSA CANARIA SA (La Provincia) EL COMERCIO SA ZEROA MULTIMEDIA SA (Diario de Noticias) EL PROGRESO DE LUGO SL ESTRUCTURA GRUPO DE ESTUDIOS ECONOMICOS SA (Cinco Días) EDICIO DE PREMSA PERIODICA ARA SL EDITORA BALEAR, SA (Diario de Mallorca) GRUPO PROMOTOR SALMANTINO SA (La Gaceta Regional de Salamanca) CORPORACION DE MEDIOS DE EXTREMADURA SA (Hoy) NUEVA RIOJA SA (La Rioja) EL CORREO DE ANDALUCIA SL EDITORIAL LEONCIO RODRIGUEZ SA(El Día) LA REGION SA EL DIARIO DE LEON SA DIARIO DE BURGOS SA DIARIO CORDOBA SA DIARI SEGRE SL HUELVA INFORMACION SA LA VOZ DE ALMERIA SL DIARIO DE JEREZ SA CANARIA DE AVISOS SA (Diario de Avisos) LEREZ EDICIONES SL (Diario de Pontevedra) DIARIO DE IBIZA SA DIARIO JAEN SA DIARI DE GIRONA SA PROMOTORA DE MEDIOS DE CASTILLA LA MANCHA SA (Las tribunas de Ciudad Real, Talavera e Toledo) EDITORA MALAGUENA DE PUBLICACIONES SL (Malaga Hoy) EDICIONS INTERCOMARCALS SA (Regio7) LA OPINION DE MURCIA SA EL DIA DE CORDOBA SL URGULL 2004 SA (Noticias de Guipuzkoa) EDITORIAL MENORCA SA (Menorca)

!

27.914

30.634

32.745

33.679

-9,74%

-17,31%

-20,65%

26.636

29.790

32.244

34.120

-11,84%

-21,06%

-28,10%

n.d. 26.265

26.386 29.918

28.017 8.787

27.870 n.d.

-13,91%

66,55%

25.949

29.993

32.972

35.732

-15,59%

-27,07%

-37,70%

n.d.

n.d.

23.298

24.595

n.d. 22.098

22.181 24.749

24.335 24.539

26.481 26.018

-12,00%

-11,05%

-17,74%

20.619

19.106

20.434

20.054

7,34%

0,90%

2,74%

18.655 18.468

21.284 21.877

22.872 23.563

23.849 25.285

-14,09% -18,46%

-22,61% -27,59%

-27,84% -36,91%

18.459

22.861

25.778

28.714

-23,85%

-39,65%

-55,55%

n.d.

n.d.

n.d.

n.d.

17.071

20.222

20.990

21.849

-18,46%

-22,95%

-27,99%

16.155

18.464

21.790

24.602

-14,29%

-34,88%

-52,28%

15.050

18.281

19.327

20.242

-21,47%

-28,42%

-34,50%

n.d.

n.d.

n.d.

n.d.

14.455 13.999 13.844

15.639 15.942 14.018

17.896 15.478 13.251

19.984 14.971 12.566

-8,19% -13,88% -1,25%

-23,80% -10,57% 4,29%

-38,25% -6,95% 9,24%

13.755

16.378

18.102

19.965

-19,06%

-31,60%

-45,14%

13.657 13.178 n.d.

14.932 16.701 13.094

17.066 16.065 13.731

18.895 16.133 14.243

-9,33% -26,73%

-24,96% -21,91%

-38,35% -22,42%

12.543

14.294

15.112

16.857

-13,96%

-20,48%

-34,39%

10.798 10.300

10.400 11.752

2.746 14.265

n.d. 14.893

3,69% -14,09%

74,57% -38,49%

-44,59%

9.544

10.258

10.658

10.569

-7,47%

-11,66%

-10,74%

9.401

11.107

12.679

14.148

-18,15%

-34,87%

-50,49%

9.174 n.d.

10.729 n.d.

12.019 n.d.

12.167 8.838

-16,95%

-31,01%

-32,62%

8.812

10.343

11.604

12.678

-17,37%

-31,69%

-43,87%

8.798 8.610 8.208 7.152 6.935 n.d. 5.701 n.d. 5.298 4.987 4.653 n.d. 4.337

12.064 9.463 8.718 8.878 7.800 n.d. 6.741 n.d. 5.288 5.095 5.303 4.455 4.692

13.410 9.803 9.466 9.237 8.764 n.d. n.d. n.d. 5.393 5.072 5.790 4.753 5.189

13.472 10.493 9.400 9.843 9.165 n.d. n.d. n.d. 6.611 5.172 6.109 5.329 5.631

-37,13% -9,92% -6,21% -24,13% -12,46%

-52,42% -13,86% -15,32% -29,15% -26,37%

-53,12% -21,88% -14,51% -37,63% -32,15%

0,19% -2,16% -13,96%

-1,79% -1,70% -24,43%

-24,79% -3,71% -31,29%

-8,18%

-19,63%

-29,83%

4.236

3.834

4.866

5.716

9,51%

-14,87%

-34,93%

n.d.

n.d.

n.d.

n.d.

4.143 4.046 n.d. 3.759 n.d.

4.563 4.838 n.d. 4.509 3.681

5.259 5.545 n.d. 4.114 4.043

5.388 6.061 n.d. 3.907 4.311

-10,13% -19,57%

-26,93% -37,04%

-30,05% -49,81%

-19,95%

-9,44%

-3,94%

"54"!

-18,25%

EDITORIAL GRANADINA DE PUBLICACIONES SL (Granada Hoy) EDITORIAL EXTREMADURA SA (El Periódico de Extremadura) LA OPINION DE LA CORUÑA SL EDICIONES JEMMA SL (Majorca Daily Bulletin) EDICIONES IZORIA 2004 SL (Diario de Noticias de Álava) LA OPINION DE ZAMORA SA JULIAN SANZ SORIA SL (Diari de Tarrassa) LA OPINION DE MALAGA SL LA OPINION DE TENERIFE SL DIARIO DE AVILA SA EL ADELANTADO DE SEGOVIA SL PUBLICACIONES DE ALBACETE SA (La Tribuna de Albacete-La Verdad) RIAS BAIXAS COMUNICACION SA (Atlántico Diario) EDICIONES EUROPA SUR SL EL DIARIO PALENTINO EL DIA DE PALENCIA SA SORIA IMPRESION SA (Heraldo de Soria) JOAQUIN FERRER Y COMPAÑIA SL (El Faro) CORPORACION DE MEDIOS DE CADIZ SL (La Voz de Cádiz) NUEVO DIARIO DE VALLADOLID SA (El Día de Valladolid) FARO DE VIGO MEDIA SL LA OPINION DE TENERIFE MEDIA SL LA OPINION DE LA CORUÑA MEDIA SL TOTAIS

n.d.

n.d.

n.d.

n.d.

3.497

4.860

5.922

6.277

-38,97%

-69,33%

-79,48%

3.289

3.544

3.691

3.843

-7,77%

-12,21%

-16,85%

n.d.

3.279

2.818

2.812

2.922

3.617

3.430

3.111

-23,79%

-17,39%

-6,47%

2.900 n.d. 2.619 2.616 n.d. n.d.

3.438 2.692 3.482 3.260 2.530 2.499

3.690 2.822 3.369 3.026 2.712 2.576

3.828 2.932 4.247 3.595 2.724 2.778

-18,58%

-27,25%

-32,02%

-32,91% -24,58%

-28,61% -15,65%

-62,12% -37,38%

2.330

2.503

3.078

3.337

-7,41%

-32,08%

-43,19%

2.209

3.087

3.304

3.089

-39,73%

-49,55%

-39,82%

n.d.

n.d.

n.d.

2.184

2.122

2.508

2.476

2.426

-18,23%

-16,68%

-14,36%

1.905

2.195

2.288

2.409

-15,24%

-20,13%

-26,51%

1.490

1.903

1.894

1.705

-27,67%

-27,09%

-14,42%

1.453

3.453

n.d.

5.307

-137,75%

911

1.181

1.258

1.526

-29,63%

-38,07%

-67,49%

470 150 133

444 136 200

375 117 174

236 122 828

1.593.627

1.894.805

2.044.788

1.960.512

5,59% 9,09% -50,88% -18,90%

20,23% 21,74% -31,05% -28,31%

49,85% 18,20% -524,65% -23,02%

-265,32%

Nunha primeira aproximación debemos ter en conta que o total de ingresos dos medios seleccionados é maior no ano 2010 cun total de 2.044 millóns de euros, mentres o ano 2012 destaca por ser o correspondente ao número de ingresos máis baixo. Sen dúbida, ano tras ano os resultados de explotación foron minguando en ingresos, a pesar do pequeno incremento detectado no ano 2010. Se comparamos cada ano co 2012, vemos que os ingresos baixaron desde 2009 e 2010 un 23% e 28%, respectivamente. Do ano 2011 a 2012, o grupo que maior descenso de ingresos experimentou foi a Corporación de Medios de Cádiz cunha redución do 137%. A esta corporación séguea La Opinión de La Coruña Media cun descenso do 50%. Continúan a lista de grupos de comunicación que sufriron maior descenso nos ingresos entre os anos 2011 e 2012, Editorial Extremadura e La Región.

!

"55"!

Os grupos de comunicación que viron reducidos os seus ingresos nunha maior porcentaxe entre os anos 2010 e 2012 son Editorial Extremadura cun descenso en ingresos do 69%, La Región cun 52% e Rías Baixas Comunicación cun 49%. Desde o ano 2009 ao 2012 tamén experimentaron unha notable redución nos ingresos os grupos: La Opinión de La Coruña Media que acolleu unha redución dos ingresos de máis do 500%, Corporación de Medios Cádiz cun 270% e Editorial Extremadura cun 79%. A variación entre ámbolos dous períodos é sen dúbida a que conta con descensos máis elevados nos ingresos. Os medios que, pola contra, contan cun aumento nos ingresos durante o proceso económico recesivo son: Edicio de Premsa Periódica Ara, Faro de Vigo, La Opinión de Tenerife Media, Hermes Comunicaciones e, pese a sufrir unha redución do 1,25% entre os ano 2011 e 2012, Editorial Ecoprensa. Mesmo as cabeceiras que teñen maior cantidade de ingresos como son Ediciones El País, La Vanguardia ou Unidad Editorial Información General, Diario ABC ou Unidad Editorial Información Deportiva, teñen resultados negativos ao falar de ingresos.

!

"56"!

No tocante ás empresas editoras de xornais galegos os datos de explotación simplifícanse no seguinte gráfico: Gráfico 1. Ingresos de explotación dos xornais/grupos galegos controlados por OJD nos anos 2009, 2010, 2011 e 2012. (Fonte: Elaboración propia a partir de datos de SABI. Datos en miles de euros)

EL!PROGRESO!DE!LUGO!SL! LA!VOZ!DE!GALICIA!SA! LEREZ!EDICIONES!SL!

2009!Ingresos!de!Explotación!mil! EUR!

LA!REGION!SA!

2010!Ingresos!de!Explotación!mil! EUR!

LA!OPINION!DE!LA!CORUÑA!SL!

2011!Ingresos!de!Explotación!mil! EUR!

FARO!DE!VIGO!SA!

2012!Ingresos!de!Explotación!mil! EUR!

RIAS!BAIXAS!COMUNICACION!SA!

0!

20.000! 40.000! 60.000! 80.000!

No caso da prensa galega observamos que a tendencia é semellante ao da prensa española en xeral. O ano 2009 é o ano con maior número de ingresos de explotación para as cabeceiras galegas. Xa no 2010 só consegue aumentar os ingresos Rías Baixas Comunicación, mais en 2011 retrocede cara cifras semellantes ás de 2009. O descenso de ingresos de explotación é mais notable en empresas galegas como La Región SA cun 52%, Rías Baixas Comunicación, que sofre unha baixada do 39% e La Voz de Galicia SA que experimenta un 25% menos de ingresos entre o 2009 e 2012. Aclarar que os datos de ingresos de explotación de El Progreso de Lugo SL correspondente ao ano 2009 non está na base de datos ao non dar a empresa esa información á dita plataforma. Os grupos Editorial Compostela SA, editora de El Correo Gallego, e Editorial La Capital, editora de El Ideal Gallego e Diario de Ferrol non aparecen no cadro ao non figurar na relación de OJD. El Correo Gallego non está rexistrado pola OJD pola súa asociación con El

!

"57"!

Mundo, que é a cabeceira editora á que a Oficina de Justificación de Difusión contabiliza os seus lectores. Malia todo o anterior, debemos ter en conta que carecemos dos datos de ingresos dalgúns anos concretos para algunhas empresas xa que non foron contemplados en SABI. Ademais da variación do volume de ingresos, quixemos ofrecer unha idea xeral sobre o número de traballadores que teñen as empresas de comunicación que conforman este estudo. Para desenvolver isto, aclarar que tamén se tomaron os datos correspondentes ao ano 2012, último ano dispoñible na base de datos SABI. Ediciones El País é a empresa que conta con maior número de empregados cun total de 500 persoas. O segundo, terceiro e cuarto posto corresponden ás empresas La Voz de Galicia con 438 empregados, Ediciones Primera Plana con 359 e respectivamente Unidad Editorial con 309. Exceptuando estas empresas as restantes baixan todas de 300 empregados. Deste xeito, expoñemos na seguinte gráfica o número de empresas que se enmarcarían en cada un dos intervalos establecidos de 50 en 50 traballadores:

Grá%ico!2.!Porcentaxe!de!EMPRESAS!DE! COMUNICACIÓN!segundo!Nº!DE!TRABALLADORES!EN!2012!! (Fonte:(Elaboración(propia(a(partir(de(datos(de(SABI)( 2%! 1%! 5%!

Menos!de!50!

10%!

29%!

51"100! 101"150!

17%!

151"200! 36%!

201"250! 251"300! Máis!de!301!

!

"58"!

3.3 Comparativa da xestión das redes socias nas diferentes canles de comunicación 3.3.1 Prensa VS cadeas de televisión Co fin de completar este estudo presentamos a continuación os datos cuantitativos relativos ás contas que as cadeas de televisión xestionan nas redes sociais. A continuación aparece en primeiro lugar cada grupo de comunicación seguido das cadeas que lle corresponden. Na actualidade o consumo audiovisual non lineal é unha tendencia evidente desde hai máis dun lustro e así a circulación e descarga de vídeos a través das redes tamén. Baixo esta premisa analicemos a continuación os datos obtidos: Táboa 7. Datos das contas oficiais nas principais redes sociais correspondentes ás cadeas de televisión españolas (Fonte: Elaboración propia) Twitter (Datos conta principal)

Facebook

Cadeas

Seguid ores

Segu indo

Lis tas

Tweets

Co nta s

1.

RTVE

614956

186

21

48718

1

PÁX

284883

25-44

508066

2.

LA 1

134583

47

2

7252

1

TM

17425

-

3.

LA 2

107292

92

3

12566

1

PÁX

18603

4.

CANAL 24H

272640

44

3

35635

1

TM

5.

TELEDEPO RTE

119606

165

11

11462

1

Idade + frecuen te

CLAN A3 MEDIA ANTENA 3 LA SEXTA LA SEXTA 3

14920 581233 302681

12 192 382

1 3 6

1317 18380 21344

109711

312

0

11.

XPLORA

16126

14

12.

NEOX

161105

13.

NOVA

14.

Tuenti

Youtube

Seguid ores

Reprodució ns

453529

72802*

246880222

-

-

-

-

25-44

-

-

-

-

11594

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

1 1 1

TM PÁX PÁX

27831 809539 162488

18-24 18-24

38649 3853

31676 598

19967* 2763*

682547012 153445137

8880

1

PÁX

22910

25-34

-

-

-

-

0

1106

1

PÁX

20508

25-34

-

-

-

-

83

0

1404

1

PÁX

73458

18-24

-

-

-

-

5428

191

4

10520

1

PÁX

1064

18-24

-

-

-

-

NITRO

15226

74

0

441

1

PÁX

15746

25-44

-

-

-

-

15.

MEDIASET

12386

418

2

2892

1

PÁX

2176

25-34

614

563

53

-

16.

TELECINC O

366741

1287

13

25003

1

PÁX

517774

18-24

271988

261707

36621*

1770

17.

CUATRO

189928

522

9

16256

1

PÁX

383197

18-24

3273

2424

35413*

-

18.

FDF

70957

88

0

4696

1

PÁX

161414

18-24

88

80

-

-

19.

LA SIETE

26138

27

0

186

1

PÁX

12869

18-24

-

11

-

-

6. 7. 8. 9. 10.

!

Páxina/ perfil

Seguidor es

Google + Persoas que os Seguid teñen ores en Círculo s

"59"!

Permite compartir contidos a través doutras redes como… MENÉAME, DELICIOUS MENÉAME, DELICIOUS,T UENTI, G+ MENÉAME, DELICIOUS,T UENTI, G+ MENÉAME, DELICIOUS,T UENTI, G+ MENÉAME, DELICIOUS,T UENTI, G+ MENÉAME MENÉAME MENÉAME, TUENTI, G+ MENÉAME, TUENTI, G+ MENÉAME, TUENTI,G+ MENÉAME, TUENTI,G+ MENÉAME, TUENTI,G+, MENÉAME, DELICIOUS MENÉAME, DELICIOUS MENÉAME, DELICIOUS MENÉAME, DELICIOUS, TUENTI MENÉAME, DELICIOUS,

TUENTI, G+ MENÉAME, DELICIOUS, TUENTI MENÉAME, DELICIOUS, TUENTI FACEBOOK. TWITTER

20.

BOING

15280

173

0

7980

1

PÁX

79173

18-24

-

-

7368*

1005458

21.

DIVINITY

136976

707

3

14759

1

PÁX

127257

25-34

809

647

2164*

-

22.

ENERGY

23639

84

0

1638

1

PÁX

20786

25-34

507

461

-

-

23. 24.

NUEVE 13TV DSICOVER Y MAX INTERECO NOMÍA DISNEY CHANNEL

6275 19981

72 242

0 3

38 5445

1 1

PÁX PÁX

1310 11283

25-34 35-44

2

2

17*

1203412

34946

835

0

6780

1

PÁX

341335

25-34

-

77

581*

1371941

94381

181

3

26315

1

PÁX

78267

35-44

3058

1681

168*

538542

DELICIOUS

25. 26. 27.

4220

116

7

2161

1

PÁX

158198

18-24

869

97

-

15603779

-

678

2

8903

1

PÁX

626984

18-24

-

-

1220

186352

PINTEREST

228

0

10683

1

PÁX

17215

25-34

-

-

661*

13141

FACEBOOK, G+

28.

MTV

272556 4

29.

PARAMOU NT CHANNEL

29118

Durante o reconto de datos observamos que as cadeas de televisión teñen canles específicas para programas, series, informativos… Así, na maioría dos xornais cando pescudamos as canles temáticas ou por seccións isto ocorría en moi poucas cabeceiras. Esta especialización dos contidos por temática ou por programa é algo positivo para a canle de televisión xa que así coñece con maior exactitude o público ao que se dirixe. Isto funciona tamén á hora de falar das transmisión en directo ou diferido, onde o público interactúa co medio e comenta o que están vendo todos os interesados á mesma hora. Para continuar coa presentación dos datos, debemos sinalar que actualmente non están activas algunhas das cadeas que se analizaron. Deste modo, entre os meses de abril e maio de 2014 e tras a aplicación dunha sentenza do Supremo ordenada polo Ministerio de Industria, nove cadeas da TDT (Televisión!Digital!Terrestre) víronse obrigadas a pechar. Así, Atresmedia tivo que pechar as cadeas Xplora, Nitro e LaSexta3, Mediaset cesou as emisións de La Siete e Nueve e Veo prescindiu de AXN –a partir de agora en plataformas de pago- e de Marca TV. Por parte de Net TV, en febreiro de 2014 desapareceu MTV e tamén Intereconomía –actualmente en soportes de pago e nas dúas cadeas locais de Madrid e Valencia-. Todas estas cadeas foron adxudicadas en 2010 sen que se convocara concurso público. Con todo, desde comezos de 2014 e tras a compra do 25% de multiplex de Net TV, de Intereconomía, Real Madrid TV intentará emitir contidos en aberto a través de TDT. !

"60"!

Tras esta aclaración expoñemos os resultados do estudo. En canto a seguidores en Twitter as cadeas que se sitúan na cume son: MTV con 2.725.564 seguidores, o grupo RTVE con 614.956, Antena 3 con 581.233, Telecinco con 366.741 e la Sexta con 302.681. A cadea que máis persoas segue é Telecinco con 1.287 e o grupo que maior número de listas ten é RTVE con 21 seguido da Telecinco con 13. No tocante a Facebook hai que sinalar que agora, ademais de perfil ou páxina que pescudamos na análise dos xornais, aparecen os temas que son páxinas descritivas de algo en concreto e que son xeradas automaticamente por Facebook baseándose nos intereses dos usuarios do Facebook e non está afiliada nin avalada por ninguén asociado co tema. Con todo, son as páxinas as que maior número de seguidores presentan. Antena 3 con 809.539 seguidores, MTV con 626.984 e Telecinco con 517.774 encabezan a lista. As restantes contan con menos de 390 mil seguidores. No tocante a franxa de idade podemos dicir que é menor que a da prensa. Así, os intervalos que comprenden desde a maioría de idade ata os 34 anos son as que máis se repiten. Do total de cadeas seleccionadas só 12 contan con conta en Google+. Vemos que a tendencia é a mesma que se daba nos xornais. En Tuenti, teñen contas oficiais 11 cadeas. En ámbalas dúas redes o grupo RTVE é o que máis seguidores ten. Finalmente os datos de reproducións en Youtube denotan unha maior atención por parte das cadeas de televisión que a mostraban os datos de prensa. Antena 3 con 682.547.012 reproducións encabeza a lista, onde tamén destaca RTVE con 246.880.222 e la Sexta con 153.445.137. Se comparamos estes datos con Marca que contaba con 11.444.900 vemos que a diferenza é importante. En resumo, a tendencia sobre a presenza das televisións xeralistas españolas nas redes sociais non dista moito da xestión que desenvolven os diarios. As cadeas nacionais empregan a plataforma Youtube para a distribución global dos contidos non suxeitos á protección dos seus dereitos de produción e emisión. Con todo, o formato das narrativas de prensa e televisión condicionan tamén o posicionamento en redes sociais dixitais.

!

"61"!

Con todo, hai que ter en conta que a estratexia de xestión de RTVE destaca sobre as demais. Ao tratarse dun grupo cuxo financiamento non está relacionado coa publicidade, pode ter unha política de emisión de contidos máis aberta que as das cadeas privadas, a través de Internet. En paralelo a isto, vaise asentando a estratexia xeral de publicidade en Youtube. A finais de 2013 esta lanzaba unha campaña de aproximación ás principais marcas co obxectivo de incrementar os ingresos en Europa. A televisión avanza nun paradigma híbrido e converxente de servizos audiovisuais nos que Internet se converte no ecosistema central contan con novos modelos tecnolóxicos como a televisión conectada, o Streaming TV ou a Smart TV. 3.3.2 Prensa VS cadeas de radio No panorama radiofónico debemos ter en conta a oferta de emisoras especializadas. Se á hora de analizar prensa tiñamos que ter claro que os xornais deportivos merecían especial atención, na radio observamos unha situación semellante ao analizar as emisoras de temática musical. Sinalar que no tocante ás emisores ocorre o mesmo coas contas específicas por programas, ao igual que xa apuntamos para as cadeas de televisión. Expoñemos a continuación os datos obtidos das principais emisoras de radio españolas: Táboa 8. Datos das contas oficiais nas principais redes sociais correspondentes ás emisoras de radio españolas (Fonte: Elaboración propia) Twitter (Datos conta principal) Emisoras

Facebook

Seguid ores

Segu indo

Lis tas

Tweets

Cont as

Páxina/ perfil

Seguid ores

Idade + frecuen te

Google + Persoas Seguid que os ores teñen en Círculos

Tuenti

Youtube

Seguidor es

Reproduc ións

1.

CADENA CIEN

63931

288

1

6481

+1

PÁX

514084

25-34

76

28

2634*

125191

2.

CADENA COPE

59862

82

1

66677

+1

PÁX

47481

35-44

354

84

588*

1597911

3.

CADENA DIAL

60032

169

0

9250

+1

PÁX

137929

25-44

174109

129181

1531*

1026029

4.

CADENA SER

342297

502

3

44217

+10

PÁX

126056

35-44

5050

2156

112

1755134

5.

EsRADIO

26682

103

0

9282

1

PÁX

9380

35-44

1263

275

317

301369

!

"62"!

Permite compartir contidos a través doutras redes como… - (SPOTIFY, SOUNDCLOU D) MENÉAME, DELICIOUS TUENTI, FACEBOOK, TWITTER MENÉAME, TUENTI MENÉAME, TUENTI

8.

EUROPA FM FUN RADIO HIT FM

9.

KISS FM

11636

282

0

28499

1

PÁX

264774

18-24

253

229

2132*

40811

10.

LOS 40 PRINCIPA LES

490129

1042

3

37983

+1

PÁX

718591

18-24

549026

465596

73858*

11781987

PINTEREST

11.

MÁXIMA FM

73946

159

0

12223

+1

PÁX

197981

18-34

136048

130645

82633*

(cancelad a por copyrigh)

-

12.

ONDA CERO

80606

556

15

15092

+1

PÁX

119222

35-44

1850

1314

422*

-

MENÉAME

13.

RADIO 3

127284

127

5

22699

1

PÁX

203719

25-34

32397

31089

-

-

14.

RADIO 5

26707

93

6

15716

1

-

-

-

166

44

-

-

15.

RADIO CLÁSICA

26549

157

2

9906

1

PÁX

7474

35-44

2

2

-

-

2734

109

0

186

+1

-

-

-

-

-

-

-

-

12872

30

0

8796

1

PÁX

165438

25-44

-

-

935*

499282

-

91252

46

3

7656

1

PÁX

38

18-34

54

43

22

242

6. 7.

16. 17. 18.

RADIO MARCA RADIO MARÍA ESPAÑA RADIO NACIONA L

157281

1397

7

13333

+1

PÁX

613699

18-24

670

331

30380*

749586

MENÉAME (SPOTIFY)

32221

355

0

8972

1

PÁX

23536

18-24

197

51

19315*

-

-

33845

972

2

16411

1

PÁX

54040

18-24

223

186

139403*

40094

FACEBOOK, TWITTER

19.

RADIOLÉ

19111

321

0

7643

1

PÁX

51496

25-34

125905

125454

25

607699

20.

ROCK FM

62802

1066

0

5044

1

PÁX

243116

25-34

-

-

13

73306

TWITTER, G+, FACEBOOK TWITTER, G+, FACEBOOK TWITTER, G+, FACEBOOK

TWITTER, G+, FACEBOOK TWITTER, G+, FACEBOOK -

Como proba do que sinalábamos anteriormente, vemos que na canle Twitter a emisora que máis seguidores ten é Los 40 Principales con 490.129. Cadena Ser con 342.297 seguidores, Europa FM con 157.281 e Radio 3 con 127.284 continúan o ranking. O resto de emisoras no acadan os 100.000 seguidores. En cifras, as emisoras de radio son as que menores cuantías presentan en número de seguidores, mais o número de persoas ás que seguen as emisoras de radio contrarresta esta caída ao ser maior que ás de televisión e ca moitos xornais de renome. As contas de Twitter que xestionan as emisoras de radio atenden de igual maneira ás listas que a prensa e a televisión. Porén, é maior o número de emisoras que xestionan máis dunha conta. As cadeas de televisión só se limitan a ter unha oficial. Outra investigación, que non é obxecto de estudo neste traballo, é a que atende á redes específicas para programas tanto en radio como en televisión. Los 40 Principales volve a encabezar lista de seguidores. Nesta ocasión en Facebook onde conta con 718.591 seguidores. As cadeas musicais Europa Fm con 613.699 seguidores,

!

"63"!

Cadena Cien con 514.084, Kiss FM con 264.774 e Rock FM con 243116, son as que acadan os seguintes postos. Ao falar de franxa de idade máis frecuente en Facebook podemos concluír que as de prensa e radio se aproximan, sendo por tanto de menor idade os seguidores das cadeas de televisión. Onde as emisoras de radio sobresaen é na plataforma Google+. Só tres carecen de conta nesta rede e as demais teñen un número importante de seguidores e de persoas que as teñen nos seus círculos, se as comparamos coas cadeas de televisión e cos xornais. Los 40 Principales con 549.026 seguidores, Cadena Dial con 174.109 e Máxima FM con 136.048 son as tres emisoras con máis seguidores. Ademais estas tres emisoras tamén son as que máis persoas as teñen en círculos. Hit FM, outra emisora musical é a que encabeza a lista de seguidores de Tuenti con 139.403 seguida de Máxima FM e de Los 40 Principales. Á característica que define a radio por excelencia, a sonoridade, debemos engadir o concepto de visual grazas a plataformas como Youtube. Los 40 Principales, que conta con 11.781.987 reproducións, atopou nesta rede a posibilidade de almacenar contidos como os videoclips musicais, os concertos, entrevistas así como os vídeos del 40 al 1 que repasan os éxitos semanais. A Cadena Ser acada o segundo posto cun total de 1.755.134 reproducións, seguida pola Cadena Cope con 1.597.911, Cadena Dial con 1.026.029 e Europa FM con 749.586. Finalmente, mentres as cadeas de televisión empregan para compartir Menéame principalmente, as emisoras de radio son fieis a estas xunto con Spotify. A vinculación de Spotify coas emisoras musicais é un exemplo de alianza competitiva proactiva. O propio modelo de Spotify é un dos modelos de evolución desde a oferta musical en streaming a través de Internet ata a súa actual conversión en comunidade e medio social autónomo, aínda que baixo alianzas abertas coas emisoras de radio e outras redes sociais.

!

"64"!

3.3.3 Número total de contas de prensa, radio e televisión en redes sociais Táboa 9. Reconto do número de contas en redes sociais xestionadas pola prensa, televisión e radio española (Fonte: Elaboración propia)

Diarios

Nº de redes

Cadeas

ABC ARA AS ATLÁNTICO DIARIO CANARIAS 7 CINCO DÍAS CÓRDOBA DEIA DIARI DE GIRONA DIARI DE TARRAGONA DIARI DE TERRASSA DIARIO DE ALMERÍA DIARIO DE ÁVILA DIARIO DE AVISOS DIARIO DE BURGOS DIARIO DE CÁDIZ DIARIO DE IBIZA DIARIO DE JEREZ DIARIO DE LEÓN DIARIO DE MALLORCA DIARIO DE NAVARRA DIARIO DE NOTICIAS DIARIO DE NOTICIAS DE ÁLAVA DIARIO DE PONTEVEDRA DIARIO DE SEVILLA DIARIO DE ALTOARAGÓN DIARIO PALENTINO DIARIO SUR (MÁLAGA) EL ADELANTADO DE SEGOVIA EL COMERCIO (ASTURIAS) EL CORREO (BIZKAIA) EL CORREO DE ANDALUCÍA EL DÍA EL DÍA DE CÓRDOBA EL DÍA DE VALLADOLID EL DIARIO MONTAÑÉS EL DIARIO VASCO EL ECONOMISTA EL FARO EL MUNDO S. VEINTIUNO EL NORTE DE CASTILLA EL PAÍS EL PERIÓDICO DE EXTREMADURA EL PERIÓDICO EL PERIÓDICO MEDITERRÁNEO EL PROGRESO EL PUNT AVUI EUROPA SUR EXPANSIÓN FARO DE VIGO GRANADA HOY HERALDO DE ARAGÓN HERALDO DE SORIA (DIARIO) HOY DIARIO DE EXTREMADURA HUELVA INFORMACIÓN IDEAL INFORMACIÓN (ALICANTE) JAÉN (DIARIO)

3 4 5 2 4 4 4 3 3 4 2 2 2 4 3 2 2 2 2 4 3 3 2 2 2 1 2 3 5 5 3 3 4 2 4 3 4 4 4 4 4 5 2 3 2 3 3 2 4 4 3 5 3 4 4 3 3 4

RTVE LA 1 LA 2 CANAL 24H TELEDEPORTE CLAN A3 MEDIA ANTENA 3 LA SEXTA LA SEXTA 3 XPLORA NEOX NOVA NITRO MEDIASET TELECINCO CUATRO FDF LA SIETE BOING DIVINITY ENERGY NUEVE 13TV DSICOVERY MAX INTERECONOMÍA DISNEY CHANNEL MTV PARAMOUNT CHANNEL

!

Nº de redes 5 1 2 1 1 1 0 5 5 2 2 2 2 2 3 5 4 3 2 4 4 3 2 5 2 2 4 3

CADENA CIEN

Nº de redes 5

CADENA COPE

5

CADENA DIAL CADENA SER EsRADIO EUROPA FM FUN RADIO HIT FM KISS FM LOS 40 PRINCIPALES MÁXIMA FM ONDA CERO RADIO 3 RADIO 5 RADIO CLÁSICA RADIO MARCA RADIO MARÍA ESPAÑA RADIO NACIONAL RADIOLÉ ROCK FM

5 4 4 5 4 5 5 5 4 4 3 2 3 1 4 4 3 3

Emisoras

4

Co fin de achegar un resumo que facilite observar o número de redes nas que están presentes os medios de comunicación españois, expoñemos tres táboas nas que se mostra dito reconto. Ante esta situación, todos os medios de comunicación españois analizados, agás La Tribuna de Talavera e o grupo A3 Media, apostan polas redes sociais como canles de distribución da información. Dos 91 xornais analizados, 14 están presentes nas cinco redes analizadas (Twitter, Facebook, Google+, Tuenti e Youtube). Un total de 23 xestionan información en catro das cinco redes, mentres que os 53 restantes están presentes entre dúas e tres redes sociais. "65"!

LA GACETA REGIONAL SALAM LA NUEVA ESPAÑA LA OPINIÓN DE A CORUÑA LA OPINIÓN DE MÁLAGA LA OPINIÓN DE MURCIA LA OPINIÓN DE TENERIFE LA OPINIÓN-EL CORREO DE ZAMORA LA PROVINCIA LA RAZÓN LA REGIÓN LA RIOJA LA TRIBUNA DE ALBACETE LA TRIBUNA DE CIUDAD REAL LA TRIBUNA DE TALAVERA LA TRIBUNA DE TOLEDO LA VANGUARDIA LA VERDAD LA VOZ DE ALMERÍA LA VOZ DE CÁDIZ LA VOZ DE GALICIA LAS PROVINCIAS LEVANTE, EL MERCANTIL VAL. MAJORCA DAILY BULLETIN MÁLAGA HOY MARCA MENORCA MUNDO DEPORTIVO NOTICIAS GUIPUZ. REGIO 7 SEGRE SPORT SUPER DEPORTE ÚLTIMA HORA

4 5 5 5 5 3 3 3 3 2 3 3 1 0 2 4 3 3 3 5 4 4 3 2 5 2 5 2 2 1 5 5 3

Así, o 58% dos diarios analizados están presentes en tres ou menos redes sociais e neste caso aquelas redes que empregan son Twitter, principalmente, e Facebook. Mentres estes datos se corresponden co medio de comunicación que máis complexa ten a adaptación ao

novo

panorama,

dadas

as

características

narrativas e estruturais, vexamos que ocorre cos demais medios. Atendendo aos datos obtidos das cadeas de televisión,

observamos

que

dos

grupos

comunicación, só RTVE xestiona con contas nas cinco redes analizadas, xunto cos medios Antena 3, La Sexta, Telecinco e 13TV. !

Con contas en catro redes sociais hai tamén cinco cadeas, mentres con tres está o grupo Mediaset xunto con outras tres emisoras. A maioría das cadeas de televisión só xestiona dúas ou unha rede social, que na maioría dos casos se corresponde coa rede de mensaxes curtos, Twitter. En canto aos datos de emisoras de radio, resaltar que só a Cadena Cope xunto coas principais cadeas de contido musical (Cadena Cien, Cadena Dial, Europa FM, Hit FM, Kiss FM e Los 40 Principales) xestionan contas en todas as redes sociais analizadas. Cadena Ser e Radio Nacional son dúas das sete emisoras que xestionan catro redes. As demais contan con menos de catro, mais é mester sinalar que Radio Marca centra a atención nas redes propias para cada comunidade autónoma ou rexión, por iso no caso de Facebook non computa ao non contar cunha conta oficial xeral. No caso de Radio Intereconomía engadir que comparte páxina e redes coa canle de televisión polo que non aparece nas táboas de radio. Todas as emisoras teñen conta en Twitter porén,

!

de

"66"!

con respecto a este medio de comunicación o segundo posto debátese entre Google+ e Facebook. En resumo, a media de contas que xestionan os principais xornais españois sitúase en tres (3,2). Un total de catro contas conforma o promedio de redes xestionadas por emisoras de radio fronte as dúas (2,7) contas das cadeas de televisión.

!

"67"!

!

"68"!

ESTUDO CUALITATIVO 3.4 O rol do community manager ou xestor de redes sociais nas redaccións de hoxe A figura do community manager aparece nas redaccións tras a necesidade que teñen estas de adaptarse á web 2.0. Este capítulo ten como finalidade plasmar o pensamento dos actuais xestores de comunidades, profesionais que se incorporaron aos cadros de persoal para organizar e xerar a conversa social nas comunidades dixitais. A idea esencial é coñecer o perfil deste profesional e saber que consideracións ten á hora de xestionar as principais redes sociais nas que os medios están presentes. Que valores e coñecementos son necesarios para fomentar a participación dos usuarios e como manter a imaxe corporativa do medio de comunicación nestas plataformas son algunhas das cuestións que se plasman ao longo do presente capítulo. Co fin de coñecer como está resultando este proceso, realizamos un formulario aos responsables das contas nas comunidades dixitais dunha mostra de sete xornais de pago españois. Para complementar ao estudo cuantitativo que conforma a primeira parte do estudo, seleccionamos os diarios El Mundo, ABC e El País como xornais a nivel estatal e con liñas editoriais diferenciadas. Por outro lado, e co obxectivo de mostrar a realidade dos xornais galegos contactamos cos responsables de redes sociais de La Voz de Galicia, como xornal de referencia na comunidade autónoma de Galicia con catorce edicións e Faro de Vigo que ten un carácter máis rexional ao contar con seis edicións destinadas a diferentes áreas das provincias de Pontevedra e Ourense. Os outros medios que completan a mostra seleccionada son xornais especializados en diferentes eidos. A perspectiva dos xornais de carácter económico virá da man do xornal Expansión de carácter económico mentres o diario Sport achegaranos a realidade do eido deportivo nas redes sociais. É necesario sinalar que tódolos xornais escollidos se guían por un modelo de xestión das comunidades sociais concentrada nun ou máis responsables. Outras posibles opcións de xestión serían: a nómade, na que os xornalistas desenvolven desde o lugar dos feitos ou a

!

"69"!

xestión transversal na que non existe a figura do community manager e a empresa non contempla esa posibilidade ao non consideralo necesario. Na seguinte táboa presentamos os encargados das redes sociais dos diferentes medios seleccionados (os identificados cun * son os responsables das respostas do cuestionario deste estudo cualitativo) : Táboa 10. Relación de diarios e encargados da xestión das redes sociais DIARIO NOME/S DO/S RESPONSABLE/S DE RRSS El Mundo Santiago Saiz*, Teresa Aburto e Joaquín Vera El País Natalia Marcos* e Miguel Ángel Medina ABC Irene Gómez Peña* La Voz de Galicia Nacho de la Fuente Lago* Faro de Vigo Jorge Álvarez Parada* Expansión Fermín Elizari Vidaurre* Sport Javier García de Alcaraz* A continuación ideamos un relato no que se irán incluíndo as opinións dos responsables de comunidades sobre o seu papel nas redaccións e sobre a xestión que eles están desenvolvendo como profesionais desde que a finais da primeira década do século XXI se foron incorporando ás redaccións. Tanto aqueles que contan con anos de experiencia ao comezar máis cedo, como foi o caso de Natalia Marcos que empezou a desempeñar funcións propias dun community manager no ano 2009 no diario El País, coma os que, como Fermín Elizare, se puxeron ao fronte das redes sociais a comezos do presente ano, están convencidos da necesidade actual das redes sociais no eido informativo. «As redes sociais supoñen nos novos medios ata o 30% da fonte de entrada de visitas, mentres nos tradicionais non chega ao 5%», sinala Fermín Elizare. Jorge Álvarez, responsable de redes no Faro de Vigo, matiza que «estas plataformas dixitais se converteron en fonte de información e difusión á vez que xeran un tráfico importante para as páxinas web dos propios medios». Tendo presente sempre que «a clave continúa estando nos contidos e as redes sociais non deben ser entendidas como a panacea» como sinala Irene Gómez de ABC, cada vez máis os !

"70"!

medios de comunicación confían en profesionais que xa traballaban na empresa para xestionar as redes sociais desempeñando funcións propias de xestores de comunidades. Aínda que existe a posibilidade de contratar os servizos dunha empresa especializada en social media, os xornais españois seleccionan a un ou máis profesionais nos que concentran a actividade que a empresa ten en redes sociais. Pois quen coñece mellor o medio e os seus ideais que os propios traballadores deste. Un bo exemplo é a traxectoria de Nacho de la Fuente, o cal manifesta no seu perfil de Google+ que «tras pasar oito anos na nocturnidade do Peche, polo equipo que redeseñou La Voz no ano 2002 e como redactor-coordinador da sección España, desde o 1 de decembro do ano 2010 son o responsable de redes sociais de La Voz de Galicia».! ! Que características teñen os modelos polos que se guían as cabeceiras seleccionadas? Para dar resposta a esta dúbida botamos man da clasificación que recolle Alejandro Rost (Rost, 2012) da Universidade Nacional de Comahue (Arxentina) no artigo “Modelos de uso y gestión de redes sociales en el periodismo”. Podemos falar de modelos de interacción e modelos de actualización. As redes sociais permiten un grao de interactividade comunicativa que, ademais de recortar distancias entre medios e lectores, tamén o fixo no nivel lectores e fontes. Rost, evocando á clásica tipoloxía de Sheizaf Rafaeli (1988), fálanos de tres tipos de modelos de interacción segundo o grao de reacción ou resposta nun intercambio comunicativo: " Modelo unidireccional. O medio difunde unilateralmente contidos nas redes pero non responde a ningunha das intervencións dos usuarios. " Modelo reactivo. O medio difunde contidos e responde só cando o usuario o interpela nalgunhas mencións ou comentarios dos lectores. " Modelo interactivo. O medio difunde contidos, responde aos comentarios e busca proactivamente a participación dos usuarios con preguntas, invitacións a participar, pedidos de información, mensaxes informais, fórmulas de cortesía, posta en valor da información que aportan os usuarios, etc. Todos os responsables de xestión de redes dos medios seleccionados, agás Natalia Marcos do diario El País, din basear a súa estratexia nun modelo interactivo. El País réxese por un !

"71"!

modelo unidireccional, co cal observamos que o medio que maior número ten en seguidores xunto co deportivo Marca, non mostra interese por que haxa feedback. Con todo, durante o noso estudo, e aínda sen analizar polo miúdo os comentarios e o contido destes, observamos que a maioría dos xornais non chegan a xerar conversa. Son os propios lectores os que suscitan o debate principalmente na rede Facebook. Xunto coa interacción, a actualización é unha das tarefas que teñen moi presente os xestores de redes. Rost sinala alomenos tres formas de actualización dos estados das contas oficiais dun medio. " Volcado automático: Emprégase algunha aplicación de distribución RSS (Really Simple Sindication) e vólcanse automaticamente as últimas noticias que se publican na web en cada unha das redes sociais. Só busca atraer o tráfico á web ao considerar a rede cunha única función difusora e non supón grandes custos. Non aproveita as propiedades narrativas de cada rede e, ao ter un ritmo tan intenso, satura o timeline dos seguidores. " Volcado automático e actualización manual: Conta cun aporte periódico dun profesional que, na maioría das situacións, supón un anticipo informativo. Pese a isto, con este modelo continúa o risco de abafar ao usuario e mantén os problemas de adaptabilidade. " Actualización manual: Permite aproveitar as redes en todo o seu potencial ao acomodarse ás características narrativas e ás potencialidades interactivas grazas á figura dun profesional que está constantemente conectado. Os enquisados de Expansión e La Voz de Galicia sinalan que o modelo que adaptaron é o que combina a actualización manual e automática. O resto dos medios falan de actualización manual. A realidade que mostran os medios de comunicación, baixo a perspectiva do seguidor/usuario, é que na maioría dos medios se combina a actualización automática coa manual.

!

"72"!

3.4.1 Formación, coñecementos e ferramentas esenciais para os xestores de comunidades dos xornais españois Se reparamos nos estudos que cursaron os actuais responsables de social media dos medios de comunicación escollidos, observamos que todos son licenciados en xornalismo porén, compleméntanse con outras competencias e estudos sobre o eido, como Javier García de Alcaraz do diario Sport que é Técnico en Community Managment por AERCO. Os cursos como os de SEO e SEM, xunto cos masters en comunicación corporativa, axudan a aplicar destrezas e estratexias propias da empresa aos trazos interactivos que definen as comunidades dixitais. Malia todo, a realidade demostra que a aprendizaxe autodidacta, a cal lle permite xestionar redes sociais a Fermín Elizari de Expansión, é unha das tendencias neste eido laboral. Nesta realidade, as capacidades que deben ter os xestores de comunidades, desde o punto de vista dos propios profesionais, non distan moito do sentido común. «Moita paciencia, moito sentido común e ser moi vixiante da actualidade» apunta Nacho de la Fuente de La Voz de Galicia. Pola súa banda, Natalia Marcos de El País engade que son esenciais «as habilidades comunicativas xunto cunhas capacidades periodísticas, posibilidade de adaptación, de xestión de crise...». Con todo o anterior presente, Fermín Elizaria afirma que non se debe esquecer un do necesaria que é «a coordinación co resto do equipo, a innovación para probar cada semana novas iniciativas e a mentalidade analítica para medir os progresos de cada estratexia». Engade ademais que «hai que ter unha base de coñecementos de HTML e de Internet en xeral, pero o principal é a curiosidade para así probar e detectar as novidades dun sector en constante cambio». Parello aos coñecementos que vimos de apuntar, os community managers válense de ferramentas que axilizan e concentran nunha soa aplicación a xestión das redes sociais. Javier García de Alcaraz denota que o diario Sport emprega certas ferramentas ás que os profesionais denominan de monotorización ou de produtividade como Hootsuite. Hootsuite é unha aplicación que nace en 2008 co obxectivo de converter a xestión das diferentes redes sociais nun proceso colaborativo. Permite ademais a visualización a través de ventás e columnas así como o uso de informes avanzados con integración de Google !

"73"!

Analytics e Facebook Insights. Todo isto permite observar se está sendo beneficioso e que grado de visibilidade ten o medio ou empresa. Outra das ferramentas é Bufferapp como apuntou Fermín Elizaria. Esta preséntase como unha ferramenta que axuda a administrar varias contas de redes sociais á vez. Permite programar de xeito eficaz e con rapidez contido desde calquera lugar na web, colaborar cos membros do equipo e analizar as estadísticas co fin de saber como realizan as súas mensaxes. Pese a existir este tipo de instrumentos comúns para varias redes, Nacho de la Fuente nomea dúas ferramentas que, aínda que na actualidade ampliaron o servizo para outras plataformas, naceron específicas para Twitter: Twitterfeed e Tweetdeck. Estas posibilidades automáticas de xestión deben ser empregadas sempre coa idea de fondo que teñen as redes sociais que non é outra que incentivar a participación como apunta Santiago Saiz, community manager de El Mundo. 3.4.2. Estratexias e claves da conversa social para cada rede social Cada rede social atende a diferentes obxectivos e posúe características diferenciadas que fan que as trabas dunhas sexan virtudes das outras. Ante esta situación, teñen os xornais españois estratexias definidas para cada rede social? Para dar resposta a esta cuestión quixemos comprobar cales son os parámetros polos que se guían os responsables de comunidades dos xornais seleccionados nas tres redes principais: Twitter, Facebook e Google+. Partimos de tres preguntas xerais que se realizaron para cada rede social: " Como é a estratexia que o xornal segue en Twitter/Facebok/Google+? " Como é o comportamento dos lectores? " Cales considera as claves para que un medio de comunicación xestione de maneira axeitada a conversa en Twitter/Facebook/Google+? Santiago Saiz de El Mundo considera aos lectores que interactúan en Twitter como colaboradores que participan principalmente con opinións e arquivos fotográficos mentres o xornal intenta centrar a súa estratexia na información e na comunicación. Engade que unha das claves para que os medios funcionen en Twitter consiste en estar pendentes da conversa que xera cada tweet e considerar a acollida que teñen estes entre os usuarios.

!

"74"!

Para este xestor de redes sociais, a estratexia en Facebook ten un carácter máis encamiñado ao debate e ao entretemento, sempre baixo un criterio informativo. Por este motivo considera esencial deixar clara a postura do medio en cada polémica, e intentar mediar para evitar comportamentos incorrectos e insultos daqueles que participan. En canto á actividade dos seguidores de El Mundo en Facebook, Saiz detecta dous tipos de comportamento segundo cal sexa a temática das entradas. Por un lado, nos post de información política un grupo de persoas que comentan moito, pero que comparten pouco. Nas historias de superación, interese humano ou entretemento ocorre ao revés, sendo moito menor a lista de comentarios. O xornal El Mundo, emprega Google+ para información sobre ocio e estilos de vida e observa que nesta rede a participación dos seguidores é menor. Como visión xeral sobre as redes, Saiz apunta que «aínda que teñen como vantaxe que mostran a nosa visión sobre os produtos, os erros na xestión destas poden saír caros en termos de reputación e ás veces xorde o concepto de atención ao cliente que non estamos preparados para resolver». Natalia Marcos de El País destaca que este diario actualiza a conta principal de Twitter durante as 24 horas grazas aos diferentes responsables en función do horario. De media, o xornal conta cun novo tweet cada media hora, variando segundo as circunstancias o esixan. Apostan polos temas de actualidade e de última hora principalmente, sen esquecer exclusivas ou reportaxes en profundidade. Aínda que El País traballa baixo criterios de actualidade, Natalia Marcos é consciente de que a «instantaneidade e a velocidade pode xogar malas pasadas polo que hai que ter coidado e aplicar as habilidades xornalísticas tamén nas redes sociais». A xornalista engade ademais que nesta nova realidade «os medios e os xornalistas están máis expostos ás críticas». Coa axuda de Twitter, os community managers de El País, determinan temas susceptibles de interese noticioso e comunícanllos aos responsables das diferentes seccións.

!

"75"!

Con respecto á estratexia que seguen en Facebook, El País intenta difundir contidos que poidan suscitar o debate. Observamos así, que os dous xornais de información xeralista a nivel estatal confían na plataforma Facebook para poñer sobre a mesa temas que conviden á xente a cuestionar e achegar opinións variadas. No caso da conta desta cabeceira en Google+, Natalia Marcos afirma que non é unha rede que estean traballando en profundidade. Malia isto, desde o medio perciben que os seguidores desta escapan das redes maioritarias. Irene Gómez Peña de ABC mostra que se hai un concepto que defina a estratexia que este periódico desenvolve nas redes, ese é a actualidade. A difusión de contidos é a razón de ser que ten ABC para estar presente nas redes sociais e estima que é necesario sacar partido a estas plataformas que permiten a interacción entre medio e lector. Nacho de la Fuente Lago de La Voz de Galicia expón que este medio galego aposta por informar a tempo real, mais non se debe saturar o timeline en redes como Facebook. Di que hai que ter en conta que «a saturación informativa e a falta de profundidade son algúns dos inconvenientes das redes». Nesta rede intentan xerar o debate incluíndo sobre todo noticias de carácter visual, mentres en Google+ apostan polas informacións sobre tecnoloxía. En canto aos lectores que participan, Nacho de la Fuente destaca que os de Twitter son leais, aínda que críticos, os de Facebook son activos e os de Google+ son, con diferenza, os máis respectuosos e tranquilos e moi fieis ao medio. Como clave para o éxito mantén que é esencial unha boa escolla dos temas mentres se permite que os comentarios flúan. Aposta pola idea de que os medios adiquen tempo en preparar a un grupo de persoas para que movan os temas nas redes sociais como plataformas «aceleradoras da interactividade e das visitas ás webs de cada medio». Jorge Álvarez Parada de Faro de Vigo afirma que o xornal trata de adecuar a mensaxe á plataforma; así as imaxes terían cabida en Facebook reservando os titulares para Twitter. Baixo a idea de que os redactores deben de ter formación como usuarios, apostan por promover a interactividade e notan que os lectores botan man das mencións en Twitter, pese

!

"76"!

a que son máis activos os seguidores de Facebook. En canto aos contidos tratan temas de éxito tanto a nivel nacional como local. Google+ merece especial atención neste xornal. Álvarez Parada afirma que, aínda que é a rede con menos seguidores e que menor número de visitas reporta á web, o medio reserva os contidos de calidade e exclusivos do xornal polo súa importancia de cara o SEO. Fermín Elizari Vidaurre de Expansión alude ao equipo de analítica co que conta o medio que se encarga de «medir o tráfico que levan as redes sociais á web, así como a interacción dos usuarios, é dicir, o engagement». Na actualidade, Expansión está cambiando a estratexia nas redes sociais e aposta por aportar un valor engadido con contido gráfico e «dando cobertura á actividade dos xornalistas sobre todo en Twitter». Elizari exalta a importancia dos hashtags porque «o medio pode establecer debates coa audiencia e manter o contacto». Mentres en Facebook a formulación de preguntas é o que maior interacción reporta ao medio. Ao igual que afirmaba Álvarez Parada de Faro de Vigo, este responsable de redes tamén afirma que Google+ está sendo empregado pola importancia que achega ao posicionamento nos buscadores mediante estratexias propias de SEO, a pesar de carecer de gran número de seguidores. Finalmente, para o community manager deste xornal económico, a clave está en que as redaccións sexan sociais mentres sinala que os xornais tradicionais teñen a vantaxe de que os usuarios coñezan as cabeceiras. Así a todo, as novas cabeceiras revolucionaron o panorama obrigando aos medios tradicionais a renovarse e a prestar maior atención aos usuarios. Javier García de Alcaraz de Sport apunta que a participación nas redes sociais favorece o tráfico cara a páxina web do medio deportivo, mais actualmente o diario declara que non está centrándose en Google+. Isto é así en parte porque nesta rede o público participa moito menos que noutras redes como Facebook ou Twitter.

!

"77"!

3.4.3 O panorama actual desde o punto de vista dos responsables de comunidades Tralos coñecementos adquiridos no desenvolvemento deste estudo e os resultados obtidos, podemos afirmar que os medios de comunicación aínda consideran as redes sociais como plataformas de difusión de contidos, desaproveitando así outras posibilidades. Porén, Nacho de la Fuente cree que «os medios e os xornalistas estamos apostando forte polas redes sociais nun ámbito no que todos aprendemos de todos» pese a que «aínda estamos adquirindo coñecementos, por iso considero moi importante a flexibilidade e a capacidade de adaptarse ás circunstancias» subliña Natalia Marcos. Fermín Elizari quixo mostrarnos unha idea xeral que el ten sobre a relación entre medios e redes sociais. Deste xeito di que «no último ano esta función comezou a profesionalizarse. Anteriormente vivimos unha etapa máis amateur, primeiro imitando o que se fai noutros países e logo a través da innovación. Estase pouco a pouco mellorando a cobertura dos medios españois en redes sociais. Os medios tradicionais gozaron de popularidade en RRSS porque os usuarios coñecían as súas cabeceiras, pero os novos medios chegaron revolucionando o panorama, e pódese dicir que son as páxinas web que mellor interactuaron co seu público. Os medios tradicionais aprenderon a lección e están comezando a coidar máis ao usuario». O que necesita a prensa española é un modelo a seguir. Entre os xornais españois que teñen de referente os community managers dos periódicos seleccionados están El País e Público. Malia todo, no eido internacional destacan o labor que desenvolve The New York Times, Huffington Post e The Wall Street Journal. !

!

"78"!

3.5 A xestión das contas en redes sociais desde o punto de vista dos expertos Ao aparecer novas materias e eidos nos que desenvolver actividades, xorde tamén a necesidade de formar a profesionais que comprendan a nova situación. Aparecen así estudosos que analizan os movementos e cambios que se van sucedendo para axudar a entender a realidade actual aos que se incorporan. Necesariamente, xorden así especialistas que crean titoriais e mesmo libros nos que mostran pautas de xestión e comportamento. Unha especie de guías que poden servir ás empresas que deciden introducirse no mundo das redes sociais. Co obxectivo de achegar a visión xeral que teñen estes estudosos sobre a xestión das redes sociais que están desenvolvendo actualmente os responsables de comunidades dos medios de comunicación, mostramos a continuación o resultado de dúas entrevistas que poñen sobre a mesa o que se está facendo nestas plataformas de social media –cuestionando as ideas que nos apuntaron os community managers dos xornais seleccionados- fronte ao que se debería realizar. Rubén Bastón e Juan Merodio son dous profesionais que coñecen polo miúdo todo o relativo ao social media e á comunicación dixital. No seu blog persoal, Bastón achéganos unha batería de artigos nos que relata as súas reflexións e a súa andaina como profesional en social media e SEO. Por outra banda, a web que dirixe Juan Merodio mostra as últimas tendencias e novidades en marketing 2.0 e redes sociais, encamiñando os contidos ao ámbito empresarial e dos negocios. Para entender se a actividade dos xornais en redes sociais vai por bo camiño e saber cales son as claves dunha xestión exitosa, contamos coas opinións destes dous expertos. 3.5.1 Opinión sobre as capacidades e ferramentas esenciais dos community managers dos medios de comunicación No apartado adicado aos xestores de redes sociais apuntábamos as capacidades que eles consideraban necesarias para desenvolver o seu rol de maneira efectiva. Rubén Bastón considera un bo responsable de redes sociais a aquel que, ademais de ter unha formación en ciencias sociais, «entenda a finalidade do uso das redes como unha fonte de tráfico (no corto

!

"79"!

prazo) e reputación e imaxe de marca (no medio e largo prazo). Debe ser alguén curioso, con capacidade de autoformación que se manteña ao día das tendencias das redes sociais e da evolución do seu uso, asertivo, para entender o que pode interesar ao público e asumir o feedback». Juan Merodio engade que os xestores deben «coñecer ben como funcionan as redes sociais a nivel de empresa, tanto desde un punto de vista estratéxico como de execución, valéndose de ferramentas tanto de analítica web como de analítica social e do uso do RSS». Se atendemos ás materias nas que o xestor debe ser competente podemos botar man da clasificación de Bastón: xerar contidos atractivos e concisos, ter un control de ferramentas de edición fotográfica e vídeo e manexar ferramentas de análise de actividade, sexan as das propias plataformas sociais, sexan de terceiros (Google Analytics, Hootsuite, Statigram, etc), para interpretar como o público reacciona ante os contidos e, dese modo, poder mellorar de forma continua. Dalgunhas destas ferramentas xa nos falaban os community managers dos medios seleccionados, mais os expertos destacan Spredfast e Hubspot, aplicacións menos coñecidas e tamén menos asumibles, pero que ofrecen mellores resultados mellores. Á hora de elixir un modelo de xestión, tanto Merodio como Bastón apostan por unha forma mixta, un híbrido entre a concentrada e a nómade onde, segundo apunta Bastón, «exista unha figura de coordinador ou estratega de redes sociais e logo cada un dos periodistas o interiorice como parte da súa responsabilidade non só profesional senón tamén persoal, que lle aportará un capital de imaxe de marca persoal que o periodista levará consigo en caso de que se vaia do medio ou este prescinda del». Pese ao anterior, o éxito e a clave dunha boa xestión está en entender as redes sociais como parte do negocio e non só como unha mera canle de promoción do xornal. Ademais, sinala Bastón unha serie de premisas que axudan a conseguir a conversa social mediante a estratexia do xestor: " Que saiba escoitar: que sexa humilde e faga caso ao que lle digan, e non se arrogue a verdade absoluta sobre as cousas.

!

"80"!

" Que saiba asumir os erros en público e que os corrixa con naturalidade sempre agradecendo o aviso destes. " Que teña un punto de humor, pois as redes sociais son ocio.! " Que non subxugue con demasiadas publicacións (ollo co flooding).! " Que saiba xerar interese para lograr que o usuario queira seguir lendo. Malia todo, a estratexia segundo Merodio debe basearse en «democratizar máis a información establecendo sistemas de periodismo cidadán que apoien o xornalismo profesional en base a estratexias de crowsourcing». Cada rede ten unhas características particulares, e os expertos dan conta diso mais, de ter que elixir unha soa, quedaríanse con Twitter. Tras esta rede situaríase Facebook ao ser unha canle máis masiva. 3.5.2 A situación actual desde a perspectiva dos expertos en social media As contas en redes sociais dos medios de comunicación son necesarias «porque é o único modo que teñen e terán os medios de comunicación para manter a súa utilidade social. Os internautas cada vez navegan menos e teñen a percepción de que se rodearon dun círculo social nas redes que os abastece de aquilo que lles interesa. Todo o que non chega por ese círculo non existirá. Se os medios non logran entrar nesas comunidades sociais, pouco a pouco perderán o seu sentido máis primixenio: ser lidos, informar e influír», asegura Rubén Bastón. Se nos centramos na tipoloxía dos medios, Juan Merodio non dúbida en afirmar que «a televisión, independentemente de que a xestión sexa a idónea, é a que mellor parece adaptarse a estas plataformas». Bastón sinala que «o concepto de dobre pantalla (televisión e móbil ou tablet consumidos en paralelo) é toda unha extensa realidade que viu nas redes sociais unha forma tanto de capitalizar o seu público -gañar visibilidade, captar novos televidentes- como de aprender e analizar que opina este dos programas para implementar melloras en seguintes capítulos». A radio destaca por ser a primeira en adaptarse ao ter como característica esencial o contacto directo cos radiooíntes mediante a sucesión das distintas plataformas: teléfono, sms, redes sociais, servizos de mensaxería instantánea…

!

"81"!

No tocante á prensa aínda queda moito camiño por andar segundo sinalan os expertos. O que xurdiu ata o momento foron leves aproximacións ao «non darse conta das oportunidades que ofrecen as plataformas sociais e continuar entendéndoas como inimigos», aclara Merodio. Máis a democratización da información, os contidos de calidade multidireccionais e a empatía son, segundo este experto en marketing 2.0, as claves da adaptación. Ademais, para falar dunha completa adecuación da prensa a estas plataformas Rubén Bastón considera que é necesario: " Asunción de moita maior apertura aos comentarios nas web dos medios. " Maior orientación a que as noticias sexan compartidas en redes sociais; por exemplo deseñando os botóns de maior tamaño. " Maior impulso do xornalismo cidadán con ventás reais vía redes socias ou directamente no medio para que o usuario avise de noticias e vexa que se ten en conta, incluso que poida chega a publicalas el mesmo. " Maior destaque do autor nas noticias. " Traballo máis consciente e estratéxico da presenza nos medios sociais dos periodistas de maneira individual. Como recomendacións, Rubén Bastón, falando non só como experto en redes sociais senón tamén como xornalista, non dúbida en aconsellar aos xornalistas para que «cultiven as súas contas sociais persoais, non pola súa empresa, senón por eles mesmos. O medio de comunicación é unha empresa, que o utilizará mentres lle sexa rendible e prescindirá del en canto non o sexa. O xogo é así, hai que entendelo como é e nese o papel do xornalista ten que facer valer o seu maior capital: a información». E non só hai recomendacións para os profesionais. Os usuarios deben ser, segundo Merodio, «construtivos». A isto súmase a petición de Bastón de que «traten de evitar o insulto e as descalificacións, polo demais que continúen dicindo o que queiran».

!

"82"!

3.5.3 Os referentes en xestión de redes da prensa española Pese ao escepticismo de Juan Merodio que di que aínda está buscando un modelo de periódico español a seguir en canto á xestión de contas en redes sociais, Rubén Bastón fai unha escolma, pese a asegurar que non coñece todos os xornais en profundidade, e argumenta así a súa opinión: «Faro de Vigo en Facebook conta cunha páxina moi ben xestionada, unha comunidade de máis de 50.000 persoas bastante activas, aínda que lle falta chegar a alcanzar unha cultura de empresa na que active a marca persoal dos xornalistas. El País en Twitter: foi o primeiro en entender a importancia da curation (estruturación de información) nesa canle, separando en distintas contas a variedade de seccións do diario e a liberdade que aparentemente deixa aos seus periodistas para o seu uso. La Voz de Galicia en Google+. Soubo estar atenta á tendencia e subirse rapidamente ao carro dunha nova rede social e desta maneira poder aproveitar o tirón de ser o primeiro, feito que lle deu bastante notoriedade. En Twitter forte tamén, pero coa falta dun uso das canles polos seus principais activos: os xornalistas. En xeral, hai casos de periodistas que destacaría, como Lara Graña, de Faro de Vigo e a súa xenial cobertura do tema Pescanova, tanto no diario como vía Twitter; ou o caso de Diego Torres, de El País». O mundo das redes sociais revolucionou moitos aspectos da comunicación. Juan Merodio comparte a idea de que «as redes sociais marcaron un antes e un despois na comunicación masiva, o que levou a romper antigos modelos de negocio que moitos medios de comunicación non acaban de asimilar e seguen intentando facer o que facían antes sen resultados, «o medo ao erro impídelles avanzar». Unha cuestión de adaptación moi vinculada co modelo de negocio tradicional. «O modelo de negocio fundamental aínda está na venda do papel e os anuncios neste soporte e saben que non son sostibles se só se emitisen en Internet feito que provoca que seguramente teñan maiores prioridades que as de centrar o tiro en como facer a mellor xestión de redes sociais. Isto só cambiaría se realmente chegasen a entender o tráfico, de redes sociais e doutras fontes, como o seu verdadeiro valor de negocio e dimensionasen a estrutura empresarial ao rendemento que isto lles ofreza, de modo que empezasen a facer recortes non no lado dos !

"83"!

xornalistas senón noutros custos estruturais. En conclusión, queda camiño por percorrer», analiza Rubén Bastón.

!

"84"!

PARTE IV CONCLUSIÓNS 4.1 Contraste de hipóteses Como vimos apuntando desde o comezo deste estudo, o mundo do xornalismo está en constante cambio. A cuestión está en como facer para que medios e xornalistas consigan adaptarse a esas novas rutinas que poden entenderse de maneira ambigua. Por un lado, como unha posibilidade que permita o avance cara un xornalismo en maior contacto cos cidadáns, polo outro, como unha trampa máis que estanca e mingua a importancia e o número de profesionais dun grupo comunicativo. Trala análise, realizamos a comprobación das premisas que formulamos antes de afondar na materia. Así, retomamos agora as hipóteses co fin de mostrar unha argumentación que permita verificalas: " A prensa non sabe aproveitar as posibilidades que lle ofrece a rede como plataforma multimedia e presentan unha desvantaxe con respecto aos medios audiovisuais Vimos de analizar a xestión que os medios de comunicación fan das contas en redes sociais e observamos que para todos eles este mundo non pasou máis aló das probas de laboratorio. Os medios non confían aínda nas posibilidades que teñen as redes sociais que levan ao estancamento na simple idea de marca corporativa. En xeral, as contas nestas plataformas xestionadas por xornais presentan carencias semellantes ás de televisión e radio polo que refutamos esta hipótese e aclaramos que a cuestión tamén depende de cal sexa a rede empregada. En canto aos contidos multimedia, os community managers fálannos de adaptar estes ás características de cada rede social. A idea está clara, pero na práctica os contidos que se distribúen veñen sendo os mesmos independentemente da rede que se xestione. Quizais en Facebook aproveitan o deseño desta e a distribución na páxina como unha mesa de debate, mais o xestor só intervén en casos nos que un usuario non respecta aos demais lectores e escribe ameazas e insultos.

!

"85"!

A radio é o medio de comunicación que acapara máis redes sociais á hora de ter presenza porén, o número de seguidores é máis baixo que noutros medios de comunicación. Malia todo, isto só é o primeiro paso para que a xestión sexa a idónea. " A maioría dos xornais empregan as redes sociais como unha canle máis de difusión e distribución que de sociabilidade, sen tentar captar e fidelizar lectores mediante a interacción O que demostra esta investigación é que os xornais españois empregan as redes sociais como unha plataforma máis de distribución de contidos. Ademais disto, buscan redirixir o tráfico ás páxinas web, feito que parece ser a principal preocupación dos responsables de comunidades. Con este pensamento do grupo de xestión, os medios de comunicación non acadarán nunca a conversa social nestas plataformas. Con todo, podemos confirmar esta premisa. Un dos casos que máis chama a atención é a pouca importancia que lle dan, tanto os xornalistas e medios como os usuarios, ás listas en Twitter. O principal problema está no descoñecemento dos usos xornalísticos destas ferramentas. Orihuela (2013) destaca que as listas serven como agregador de presenza en Twitter dun medio. Un exemplo disto aquelas que recollían os perfís de todos os membros do cadro de persoal da empresa. Así, baixo a etiqueta staff, medios como Los Angeles Times ou The New York Times souberon sacar rendemento ás listas. Outro dos usos das listas que destaca Orihuela en 80 claves sobre el futuro del periodismo, é a posibilidade de converterse nun agregador de fontes para as coberturas en directo ou noutro de usuarios por temas. Se comparamos o uso das listas co dos hashtags observamos que as primeiras permiten unha secuencia ordenada de información ao reunir profesionais da información, mentres nos hashtags o que ocorre moitas veces é que a información é falsa e mesmo se chegan a empregar con fins publicitarios ou de promoción en contextos alleos aos do tema informativo. A xornalista Rosa Jiménez Cano, ao comentar as ideas de Orihuela no citado libro, resalta a importancia das listas en acontecementos como o do terremoto de Chile en 2010. Sinala que

!

"86"!

o obxectivo era realizar un labor xornalístico e «buscar, crear e compartir unha e outra vez a lista de moitos medios e usuarios dispostos a crear colectivamente unha orde dentro do caos». Os responsables de social media dos xornais seleccionados falan de participación e de interacción, máis esa aproximación ao lector comeza e remata ao facer as entradas ou no momento no que se redactan os tweets. Non continúan o fío de comentarios interactuando cos lectores polo que esa tampouco é maneira de fidelizar aos usuarios. Os expertos consideran que se a xestión é a axeitada, unha das fortalezas que teñen as redes é a de fidelizar aos lectores. Buscar unha relación con estes favorecerá á credibilidade nos medios, condición indispensable do xornalista mais que se cuestiona na actual crise da profesión. " Os responsables das redes sociais non teñen os coñecementos necesarios para ser realmente xestores de comunidades Esta premisa é sen dubida unha das máis complexas. Os expertos aconsellan sentido común, ser coñecedores e saber empregar as ferramentas e aplicacións que saen ao mercado, indagar e ser conscientes das capacidades e características da empresa e dos seus valores ademais de ter destrezas e saberes xornalísticos. A aprendizaxe derivada da experiencia é o común denominador á maioría dos community managers actuais. Moitos deles teñen formación nalgunha das ramas que engloban as ciencias sociais como xornalismo, publicidade, comunicación audiovisual ou relacións públicas. Combinan os seus coñecementos previos con cursos sobre imaxe corporativa, marketing, SEO e SEM… Con todo a maior sabedoría está en escoitar aos lectores e ver que temas lles interesan, analizar o seu comportamento nestas plataformas e convidalos sempre a opinar de maneira coherente e educada. Nunca foi tan doado coñecer o que pensan os destinatarios dos servizos e produtos como na web 2.0, polo que debe aproveitarse. Á hora de cuestionar se os coñecementos dos responsables de comunidades son os axeitados hai certas dúbidas. A formación é importante, mais os expertos aconsellan coñecer aos lectores. Por todos estes motivos, esta hipótese é refutada só parcialmente.

!

"87"!

" A prensa de pago española viuse afectada pola crise económica e os datos de ingresos correspondentes aos grupos de comunicación e corporacións serven para ese diagnóstico Na actualidade, non é doado para os medios de comunicación adaptarse ás esixencias do panorama tecnolóxico e laboral. As cifras de ingresos dos grupos de comunicación tenderon á baixa desde que a crise asolagou as variables económicas. Observamos que no período que se estende desde 2008, moitas cabeceiras tiveron que reducir gastos tanto a nivel estrutural como de persoal. Así, a Asociación da Prensa de Madrid (APM), presentou en 2013 o “Informe Anual de la Profesión Periodística 2013” no que se plasmaban cifras como as correspondentes ao paro periodístico rexistrado oficialmente a nivel nacional e por comunidades autónomas e a súa evolución nos períodos 2008-2013 e 2013 ademais dos medios de comunicación que se viron na obriga de pechar desde o comezo da crise. Destacamos de dito informe que desde novembro de 2008 ata 2013 máis de 10.000 periodistas perderon os seus postos de traballo en España e 70 medios de comunicación pecharon. Cabeceiras como El País, que parecían contar con certa estabilidade, despediron a máis de 120 profesionais en 2012. Xa no presente ano a cifra máis crítica é a que achega o peche de Radio Televió Valenciana (RTVV). No mes de maio o despido do 91% do cadro de persoal desta corporación autonómica arrancou co envío de burofaxes a 1.439 traballadores, cando se cumprían 161 días do cese das emisións e o pase a situación de permiso retribuído. En xeral, o xornalismo debe ser reconsiderado. A falta de credibilidade dos medios de comunicación é unha das principais cuestións que afecta aos profesionais da información. A rede de redes contribuíu ademais a incrementar a falta de confianza que os cidadáns teñen nos medios. Mentres isto non se resolva, o eido xornalístico continuará estancado porque é unha eiva que afecta por igual a todos os soportes e plataformas de difusión e distribución de contidos. Malia todo, os datos de ingresos dan conta das dificultades polas que atravesa o sector, nun contexto de crise económica xeral. Deste xeito podemos considerar como verdadeira a hipótese relacionada cos datos de explotación.

!

"88"!

" A conversa social dixital por parte dos medios de comunicación nas redes sociais é un idea utópica na actualidade No que atinxe ás redes sociais é necesario que os medios de comunicación as entendan como fortes ferramentas de interacción coa cidadanía. Por outro lado, débese potenciar a figura do xornalista como marca persoal a través das redes sociais. O feito de asociar a firma do redactor coa identidade do diario aporta valor a ambas partes, e isto é algo que os medios aínda non potencian. A maioría dos xornalistas españois empregan as redes sociais!no seu traballo diario aínda que aseguran que non se fían delas, segundo mostra unha investigación realizada na Universidade Carlos III de Madrid na que se analiza como empregan os profesionais da comunicación estas plataformas. Esta investigación parte dunha enquisa feita a máis de 400 xornalistas españois. Cos resultados deste estudo vemos que o que primeiro falla á hora da xestión é o recoñecemento das posibilidades das redes sociais polos propios profesionais. Con esta actitude vacilante e ambigua dos xornalistas xunto co feito de cuestionar a rendibilidade destas ferramentas, podemos concluír que a xestión exitosa do contido xornalístico nelas é unha utopía, feito que nos permite dar como verdadeira esta hipótese. O éxito das redes sociais é conseguir o cambio desde o modo conferencia ao modo conversacional como apunta Dan Guillmor. Orihuela (2013) elabora un decálogo no que asenta as claves dunha participación eficaz nos social media. Temos así: 1. Escoitar a conversa 2. Intervir na conversa 3. Contar que estamos facendo 4. Publicar información relevante 5. Compartir ligazóns interesantes 6. Solicitar información, feedback, ideas 7. Responder preguntas e consultas 8. Axudar aos usuarios que o soliciten 9. Referenciar a outros usuarios 10. Opinar con franqueza e transparencia

!

"89"!

Coa chegada da web 2.0 os medios de comunicación continúan difundindo os contidos á vez que atraen visitas ás súas webs, pero esquécense de algo: non xestionan nin buscan interacción cos usuarios. Empregan así as ferramentas 2.0, como se fosen 1.0. Mentres os medios de comunicación continúan xestionando de maneira unidireccional as súas redes sociais, os usuarios limítanse a empregalos como fontes de información e, nalgunhas ocasións aportamos a nosa opinión. Os lectores, acostumados a ser ignorados polos medios, favorecen que os medios de comunicación se acomoden mentres conseguen o seu único obxectivo: a difusión. Como apunta Orihuela (2013) «hai que superar a obsesión polo tráfico e apostar pola comunidade», unha comunidade na que non só existan os “superusuarios”3. 4.2 Suxestións de mellora para a adaptación á realidade virtual dos medios de comunicación Para Orihuela (2008), agora os medios de comunicación conseguen tres beneficios coas redes sociais: mellorar a súa identidade de marca, fidelización e interactividade. Parece que mentres a primeira se vai sentando, as dúas seguintes son materias pendentes para os medios. Para que a conversa social nas redes sociais se afiance como unha das virtudes actuais do xornalismo, os medios deben tornar a súa visión do lector. Hoxe en día o usuario debe entenderse como un contribuidor máis de contidos e un opinador. A sociedade actual está inmersa nun contexto 2.0 onde todos teñen voz e os xornalistas deben entendelo así. Os xornalistas deben converterse nos profesionais que, coas súas capacidades comunicativas e coñecementos especializados, saiban dirixir aos prosumidores e ademais deben acollerse ás achegas que estes fan sempre dende unha perspectiva participativa. Por outro lado, teñen que rectificar en caso de erro e saber aceptar as críticas dos seus lectores. Nun contexto onde os cidadáns son críticos e participativos, cuestionan a realidade e ofrecen opinións argumentadas xunto cos profesionais da información, podemos chegar a unha descrición que tenda á idílica obxectividade.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 3!Concepto

que xorde para definir aqueles cidadáns que sempre están ao tanto da actualidade seguindo cada nova por diferentes canles en tempo real. Sinala Nacho de la Fuente que se diferencian do resto da poboación internauta media que adica menor tempo para informase da realidade.

!

"90"!

4.3 Decálogo de propostas da autora deste TFG para a mellora da xestión de redes sociais na prensa española en particular e dos medios de comunicación en xeral 1. Entender as redes sociais como plataformas de socialización cos lectores, así como ferramentas integradas nas actuais redaccións dixitais. Os xornais tradicionais parecen ter os días contados polo que se deben xestionar as redes sociais co obxectivo de fidelizar e informar aos usuarios. Ademais hai que ter en conta a capacidade que teñen de redireccionar o tráfico aos cibermedios. 2. Buscar as posibilidades propias de cada plataforma entendendo as propiedades e vantaxes particulares de cada unha. Por exemplo, entender Twitter como unha canle de distribución en tempo real para coberturas en directo e Facebook como plataforma de debate interno dentro das comunidades de cada xornal. 3. Adaptar as linguaxes aos formatos de cada rede social potenciando sempre a idea de multimedialidade. Este é un dos motivos polos que recomendamos unha combinación dos volcados de contidos manual e automático. Hai que saber elixir a que tipoloxía de novas se adapta mellor cada un dos modos de actualización das contas en redes sociais. Por exemplo, o volcado automático é favorable nas noticias de última hora grazas á sincronización entre os cibermedios e as plataformas dixitais. Pola contra, o manual mellora o rigor informativo e evita moitos problemas como o feito de superar os 140 carácteres dos tweets. 4. Recoñecer o labor dos lectores como prosumidores. Os xornalistas non debemos considerar a súa actividade como unha ameaza e debemos interactuar con eles. Parello a isto teremos que ser conscientes de que as redes sociais facilitan o labor do xornalista ao mellorar o contacto coas fontes ou a busca de testemuñas. 5. Establecer unha política de colaboración dentro da redacción para detectar o comportamento dos usuarios, estar ao tanto das estratexias dos competidores e das innovacións tecnolóxicas. Nos xornais españois aínda é débil a idea de que as redaccións deben estar integradas. Hoxe en día é necesario pensar primeiro na versión dixital do periódico que na tradicional en papel, e esta é unha das principais ideas que non acaba por asimilar a prensa española. Unha ferramenta deseñada en Alemaña é Hostwriter que funciona

!

"91"!

a modo de comunidade de xornalistas onde estes poden intercambiar información, recibir consellos ou colaborar en proxectos informativos e de investigación. 6. Un beneficio importante que ofrecen as redes sociais é a construción dunha marca persoal do periodista. Esta parece ser unha materia pendente para os profesionais españois. Estas plataformas aínda son vistas polos xornalistas como unha ferramenta para potenciar a imaxe corporativa do medio, cando o idóneo sería unha simbiose entre as dúas. 7. Os xestores de comunidades dos xornais españois deben revisar as respostas e a información que se intercambia de maneira detida e constante. Isto significa que deben propiciar unha conversa social dixital sempre baixo a idea de que a súa credibilidade e a do medio están en xogo. 8. Rectificar é obrigatorio nas redes sociais. Se nos medios tradicionais os erros debían ser corrixidos, nas redes sociais e, en xeral, en Internet esta é unha conduta obrigatoria para o profesional. 9. Ante a falta de códigos éticos e de regulación de conduta nas redes sociais por parte dos diarios españois, os xornalistas e demais profesionais deben actuar de xeito responsable. Hai que ser consciente de que Internet é unha ferramenta idónea para asentar o concepto de liberdade de expresión e información, pero é necesario establecer uns límites. 10. Saber escoitar é esencial para unha boa xestión das contas en redes sociais. Internet favorece a superabundancia informativa polo que non só como usuarios, senón tamén como xornalistas, debemos saber identificar os datos importantes do ruído.

!

"92"!

4.4. Conclusións xerais •

Os medios de comunicación presentan unha xestión inadecuada das contas en redes socias, feito que denota que a interactividade entre medio e lector aínda non acada o nivel de conversa. Co fin de adaptarse mellor á web participativa os medios deberían crear comunidades internas co obxectivo de fidelizar aos lectores e así intentar aproveitar e sacar beneficios cun modelo de negocio novo.

•

Os xornais de información deportiva son os que mellor se están adaptando e potencian as posibilidades multimedia que ofrecen tanto as redes sociais como a propia rede: hipertextualidade, actualización constante, participación. Malia todo, tanto prensa como radio e televisión non xeran o debate nas contas oficiais das redes sociais que xestionan. A interacción só está presente entre os usuarios mentres o community manager non intervén ao apostar unicamente pola exposición de noticias.

•

As redes sociais que actualmente empregan os medios de comunicación para a distribución de contidos son Twitter e Facebook, mentres Tuenti continúa perdendo adeptos e Google+ non acaba de convencer ás empresas xornalísticas como canle de distribución de contidos, pese ao aumento de usuarios que mostran as últimas enquisas.

•

Os actuais responsables de redes sociais nos medios de comunicación son xornalistas que se incorporaron ao cadro de persoal desde mediados da primeira década do presente século XXI. A súa formación en comunicación é común a todos eles xunto con coñecementos sobre marketing. Malia os estudos, os expertos sinalan o sentido común como a mellor arma na xestión de redes sociais.

•

Os lectores pasan a ser prosumidores polo que os xornalistas deben recoñecer o seu labor como colaboradores da información, sempre verificando os datos obtidos. Porén, ao non haber un código xeral que regule a actividade dos medios de comunicación en redes sociais, estes deben traballar a prol da verdade e con responsabilidade sendo conscientes das consecuencias que provocan os erros nas plataformas en liña.

!

"93"!

•

A prensa española de pago non soubo adaptarse, ata o momento, á rede. O paso do papel ás plataformas dixitais debería ter suposto un cambio de prioridades ao emerxer unha nova cultura baseada nos contidos online. Os xornais non souberon aproveitar as posibilidades que internet achega, polo que tampouco aprenderon a competir –pese a ter as tecnoloxías e técnicas necesarias- cos medios que desde un comezo estaban dotados de características audiovisuais como a televisión e a radio.

O traballo de investigación que realizamos permitiunos mostrar un panorama xeral a través da técnica da triangulación. Mediante a pluralidade de enfoques e instrumentos de investigación cualitativos e cuantitativos obtivemos os resultados e as conclusións que vimos de presentar. Os resultados obtidos durante o estudo cualitativo asentan, complementan e enriquecen as tendencias que se observan nos cuantitativos. 4.5. Futuras liñas de investigación Este estudo podería continuar pescudando, mediante un proceso cualitativo, cales son os temas que os medios de comunicación seleccionan para as súas contas en redes sociais. Por exemplo, analizar o scrolling das páxinas de Facebook xestionadas polos medios. Neste estudo contemplouse esta posibilidade nun principio, malia todo intentouse buscar a tendencia actual na figura dos xestores de redes sociais. Por outro lado, sería favorable analizar como se está desenvolvendo a idea do xornalista como marca, deixando de lado a imaxe corporativa do medio. As redes sociais axudan a isto ao poñer en contacto aos xornalistas cos cidadáns. Hoxe en día, máis que no medio os lectores buscan nos profesionais da comunicación os modelos e referentes informativos. En paralelo ao dito ata o momento, hai outros temas que afectan á simbiose entre xornalismo e redes sociais que deben ser considerados no presente estudo como futuras liñas de investigación e análise. A legalidade e ética nas redes sociais por parte dos profesionais da información é un deses temas que reúne hoxe en día maiores preocupacións. Actualmente, cuestiónase se é ou non necesario que os medios se rexan por algún tipo de guía establecida para o uso das redes sociais por parte dos xornalistas.

!

"94"!

Os códigos de conduta dos medios tradicionais deben hoxe ampliar o seu marco de actuación cara o ámbito dixital, xa sexan redes sociais, blogs ou as propias webs dos medios. Con todo, hai aínda outro debate interno dentro deste problema: deben aplicarse tanto a perfís profesionais como persoais? Son os medios responsables do que publican os seus xornalistas no caso de ter un só perfil para contidos profesionais e persoais á vez? Algúns medios apostan por pensar e coordinar estratexias de uso ao considerar isto proveitoso para anticiparse aos problemas. Determinar en que momento noticioso se difunden os contidos, en que redes, con que linguaxe e actitude, cando é oportuno reutilizar os contidos externos e os aportes que fan os lectores, o modo de responder a unha crítica, como reaccionar ante un erro ou como interactuar cos demais deberían ser temas tratados nestas guías de boas prácticas. Por outro lado están as cuestións que afectan aos usuarios. Entre elas o dereito ao honor, á intimidade e á propia imaxe é unha das que maior incerteza produce. A privacidade en redes sociais é outra das debilidades da era 2.0 que debería ser foco de atención dos provedores de redes sociais. En definitiva, é necesaria a creación de códigos para a actividade e uso das redes sociais desde dúas vertentes: unha máis xeral da que se encargarían os provedores de redes sociais e outra cuxa responsabilidade recaese nos propios medios de comunicación.

!

"95"!

PARTE V BIBLIOGRAFÍA E REFERENCIAS ELECTRÓNICAS 233GRADOS.COM (2014). “Los 50 medios españoles más populares en Facebook”, 9 de maio de 2014. Recuperado o 10 de maio de 2014 en http://233grados.lainformacion.com/blog/2014/05/los-50-medios-espa%C3%B1olesm%C3%A1s-populares-en-facebook.html

233GRADOS.COM (2014). “Los 100 medios españoles con más seguidores en Twitter”, 6 de maio de 2014. Recuperado 10 de maio de 2014 en http://233grados.lainformacion.com/blog/2014/05/los-100-medios-espa%C3%B1oles-conm%C3%A1s-seguidores-en-twitter.html

ACED, Cristina (2010). Perfiles profesionales 2.0. Madrid: UOC. ALVES, Inês F.; MENDONÇA Sandro e CARDOSO, Gustavo (Coord.) (2013). Modelos de negócio em tempos de tensão digital: Perspectivas de renovação no caso da imprensa. Lisboa: Publicações OberCom. ASOCIACIÓN PARA LA INVESTIGACIÓN DE MEDIOS DE COMUNICACIÓN (AIMC) (2012): “15ª Encuesta a Usuarios de Internet (Navegantes en la Red)”, marzo 2013. Recuperado o 24 de febreiro de 2014 en http://download.aimc.es/aimc/4uT43Wk/macro2012.pdf ASOCIACIÓN PARA LA INVESTIGACIÓN DE MEDIOS DE COMUNICACIÓN (AIMC) (2013): “16ª Encuesta a Usuarios de Internet (Navegantes en la Red)”, febreiro 2014. Recuperado o 28 de febreiro de 2014 en http://download.aimc.es/aimc/J5d8yq/macro2013ppt.pdf BBC (2012). English Regions Social Media Strategy. Dispoñible http://downloads.bbc.co.uk/rmhttp/london/pdf/er_social_media_strategy_2012.pdf

en:

BERGONZI, Juan Carlos e ROST, Alejandro (2012). “Periodismo en contexto de convergencias”. Universidad Nacional del Comahue (Argentina): Publifadecs. Recuperado o 15 de abril de 2014 de https://www.academia.edu/3257524/Periodismo_en_contexto_de_convergencias_2012_ BOWMAN, Shayne e WILLIS, Chris (2005). Nosotros, el medio. Cómo las audiencias están modelando el futuro de las noticias y la información. The Media Center at The American PressInstitute. Reston. Publicado en PDF y HTML. Dispoñible en español: http://www.hypergene.net/ wemedia/espanol.php (consultado o 21.10.2013).

!

"96"!

BOYD, Danah e ELLISON, Nicole (2007). “Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship” en Journal of Computer-Mediated Communication, 13 (1), artículo 11. Recuperado o 20 de novembro de 2013 de http://www.danah.org/papers/JCMCIntro.pdf BOYD, Danah e ELLISON, Nicole (2013). “Sociality through Social Network Sites” en DUTTON H., Willian (Ed.) The Oxford Handbook of Internet Studies. Oxford: Oxford University Press. BUADES, Cristian (2012). “Los medios sociales han servido para bajar a los periodistas del altar”. Trece Bits. Dispoñible en: http://www.trecebits.com/2012/08/06/los-medios-socialeshan-servido- para-bajar-a-los-periodistas-del-altar/ CABRERA GONZÁLEZ, Mª Ángeles (2008). “La era de la participación y el creciente poder de las audiencias (Web 2.0 o web social y periodismo 3.0 o periodismo participativo)”, en L. Brandao, Para entender a ciência. Salvador de Bahía: Edit. Sala de Aula. CABRERA GONZÁLEZ, Mª Ángeles (2010). La distribución multiplataforma, objetivo del proceso de convergencia, en López García, X. e Fariña, X. (Coords.) (2010). Convergencia digital. Reconfiguración de los medios de comunicación en España. Santiago de Compostela: Servizo de Publicacións e Intercambio Científico. CABRERA GONZÁLEZ, Mª Ángeles (Coord.) (2013). Evolución de los cibermedios. De la convergencia digital a la distribución multiplataforma. Madrid: Fragua. CAMPOS FREIRE, Francisco (2008). “Las redes sociales trastocan los modelos de los medios de comunicación tradicionales”, en Revista Latina de Comunicación Social, 63, páxinas 287 a 293. La Laguna (Tenerife): Universidad de La Laguna, recuperado o 15 de marzo de 2014 de http://www.ull.es/publicaciones/latina/_2008/23_34_Santiago/Francisco_Campos.html CANAL Y MEDIA (2013) INFORME 3º EGM 2013. Recuperado o 21 de febreiro de 2014 en http://www.ymedia.es/es/canal-ymedia/otros-medios/egm/570/dic-2013/avance-3-egm2013 CASTELLS, Manuel (2001). La Galaxia Internet. Barcelona: Plaza y Janés. CASTELLS, Manuel (2002). A Sociedade em Rede. A Era da Informaçao. Econo­ mia, Sociedade e Cultura. Volume I. Lisboa: Fundaçao Calouste Gulbenkian. CASTELLS, Manuel (2009). Comunicación y poder. Madrid: Alianza Editorial.

!

"97"!

CEBRIÁN HERREROS, Mariano (2010). Desarrollos del periodismo en Internet. SevillaZamora: Publicaciones y Ediciones Comunicación Social. COBO, Silvia (2012). Internet para periodistas. Kit de supervivencia para la era digital. Barcelona: Editorial Universitat Oberta de Catalunya. COBOS, Tania Lucía (2011): “Y surge el Community Manager”, en Razón y Palabra, 75. Instituto Tecnológico de Monterrey (México). Recuperado o 15 de abril de 2014 de http://redalyc.uaemex.mx/redalyc/pdf/1995/199518706051.pdf DÍAZ NOSTY, Bernardo (2011). Libro negro del periodismo en España. Madrid: Asociación de la Prensa de Madrid. DÍAZ­NOCI, Javier (2010): “Medios de comunicación en Internet: algunas tendencias”, en El profesional de la información, noviembre­diciembre, vol. 19, núm. 6, pp. 561-567. ELLISON, Nicole B.; LAMPE Cliff e STEINFIELD, Charles (2009).“Social Network Sites and Society: Current Trends and Future Possibilities”, en The Potential For TechnologyEnabled Connections Xaneiro-Febreiro de 2009, Michigan. Recuperado o 25 marzo de 2014 de http://www-personal.umich.edu/~enicole/EllisonLampeSteinfield2009.pdf FLORES VIVAR, Jesús Miguel e ESTEVE RAMIREZ, Francisco (2009). Periodismo Web 2.0. Madrid: Fragua. GILLMOR, Dan (2005). Nós, os media. Lisboa: Presenta. IPSOS SOCIOLOGUE (2013). “Los españoles son los europeos que más información comparten en redes sociales”, 21 de maio de 2013. Recuperado o 25 marzo de 2014 de http://www.ipsos.es/sites/default/files/documents/np_20130520_espa%C3%B1oles_rrss.pdf LÓPEZ GARCÍA, Xosé e PEREIRA FARIÑA, Xosé (Coords.) (2010). Convergencia digital. Reconfiguración de los medios de comunicación en España. Santiago de Compostela: Servizo de Publicacións e Intercambio Científico. LÓPEZ GARCÍA, Xosé (2010). La mediamorfosis del periodismo. Sevilla, Zamora: Comunicación Social Ediciones y Publicaciones. LÓPEZ GARCÍA, Xosé (2012). Movimientos periodísticos. Salamanca: Comunicación Social Ediciones y Publicaciones.

!

"98"!

LÓPEZ GARCÍA, Xosé e ALONSO RODRÍGUEZ, Sara (2013). “Los periódicos gallegos en las redes sociales virtuales: presencia y posicionamiento en el nuevo escenario comunicativo”, en Estudios sobre el mensaje periodístico, vol. 19 núm. 2, pp.1001-1016. MARTÍN BERNAL, Obdulio (2012). Los nuevos perfiles profesionales y laborales, en DIEZHANDINO, María Pilar (2012). El periodista en la encrucijada. Barcelona: Ariel, Fundación Telefónica. MASIP, Pere e MICÓ, Josep Lluis (2009). “El periodista polivalente en el marco de la convergencia empresarial”, en Quaderns del CAC, xullo 2008-xuño 2009, num. 31-32 pp. 9199. MESSNER, Marcus; LINKE, Maureen e EFORD, Asriel (2011). “Shoveling tweets: An analysis of the microblogging engagement of traditional news organizations”, en 12 International Symposium on Online Journalism. Texas (EEUU). Recuperado o 15 de marzo de 2014 de http://online.journalism.utexas.edu/2011/papers/Messner2011.pdf NAFRÍA, Ismael (2007). Web 2.0. El usuario, el nuevo rey de Internet. Barcelona: Gestión 2000. NOGUERA VIVO, José Manuel (2010): “Redes sociales como paradigma periodístico. Medios españoles en Facebook”, en Revista Latina de Comunicación Social, 65, páxinas 176 a 186. La Laguna (Tenerife): Universidad de Tenerife, recuperado o 15 de marzo de 2014 de http://www.revistalatinacs.org/10/art/891_UCAM/13_JM_Noguera.html OJEDA, Miguel Ángel e GRANDÍO PÉRES, María del Mar. (2012). Estrategias de comunicación en redes sociales, Barcelona: Gedisa. ORIHUELA, José Luis (2002). Los nuevos paradigmas de la comunicación, en eCuaderno, 2008. Recuperado o 15 de marzo de 2014 de http://www.ecuaderno.com/paradigmas/ ORIHUELA, José Luis (2012). 80 claves sobre el futuro del periodismo. Madrid: Anaya. PALACIO, Luis (dir.) (2013). Informe anual de la profesión periodística 2013. Madrid: Asociación de la Prensa de Madrid. RAMONET, Ignacio (2011). La explosión del periodismo. De los medios de masas a la masa de medios. Madrid: Clave Intelectual. ROJO VILLADA, Pedro Antonio (2008). Modelos de negocioy consumo de prensa en el contexto digital. Murcia: Edit.um.

!

"99"!

ROST, Alejandro (2012). “Modelos de uso y gestiónde redes sociales en el Periodismo”, en IV Congreso Internacional de Ciberperiodismo y Web 2.0. Recuperado o 15 de novembro de 2013 de https://www.academia.edu/2762807/Modelos_de_uso_y_gestion_de_redes_sociales_en_el_p eriodismo SALAVERRÍA, Ramón (2008). Periodismo integrado. Convergencia de medios y reorganización de redacciones. Barcelona: Sol90. SALAVERRÍA, Ramón (2009). Los medios de comunicación ante la convergencia digital. Depósito Académico Digital Universidad de Navarra. Recuperado o 15 de marzo de http://dspace.unav.es/dspace/bitstream/10171/5099/1/Ramon_Salaverria.pdf SALVAT MARTINREY, Guiomar e SERRANO MARÍN, Vicente (2011). La revolución digital y la Sociedad de la Información. Sevilla-Zamora: Comunicación Social Ediciones y Publicaciones. SANAGUSTÍN, Eva (2009). Del 1.0 al 2.0: Claves para entender el nuevo marketing. Versión de Bubok Publishing. Recuperado o 15 de abril de 2014 de http://static.hosteltur.com/web/uploads/2009/04/f5c9947bd1d2f80d.pdf SCOLARI, Carlos (2008). Hipermediaciones. Elementos para una teoría de la comunicación digital interactiva. Barcelona: Gedisa. SIXTO GARCÍA, José (2013). Las redes sociales como estrategias de marketing online. Lisboa: Media XXI.

Nota: O presente estudo preséntase baixo as normas American Psychological Association (APA) e o libro de estilo de Fundeu BBVA, fundación patrocinada pola Axencia EFE e BBVA, asesorado pola Real Academia Española. Ademais sométese aos contidos do dicionario da Real Academia Galega.

!

"100"!