Comparative Political Systems ISRAEL

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER BÖLÜMÜ

COMPARATİVE POLİTİCAL SYSTEMS



İSRAİL

Hazırlayan:Oğuz ACI
131420123001





GİRİŞ
Bu yazıda Dünya'da ki üç büyük dinden birine mensup olan yahudilerin tarihleri boyunca kurmuş oldukları tek devlet olan İsrail'i ele alacağız.İsrail gerek kuruluş aşamasında, gerekse bulunduğu konum itibariyle herhangi bir devlet değildir.Ortadoğu'nun kalbinde, üç dinin kutsal saydığı Kudüs'üde içine alarak kurulan bu devlet bütün dünya için son derece önemlidir.İsrail'i ele aldığımız bu yazıda İsrail'in tarihsel gelişimi, siyasi rejimi, seçim sistemi, siyasi ortamı ve toplumsal yapısı gibi konulara değineceğiz.

İSRAİL SİYASİ TARİHİ'NE GENEL BİR BAKIŞ
İsrail devletini ele alırken İsrail'i herhangi bir devletmiş gibi ele almak yanlış olabilir.İsrail kurulmadan önce ve kurulduktan sonraki siyasi, dini ve sosyal hareketler göz önünde bulundurulmalıdır. İlk olarak bahsetmemiz gereken konu siyonizmdir.Siyonizm Yahudilerin vatan bilincini ifade eden siyasi bir fikir olarak 19.yy ikinci yarısında ortaya çıkmıştır.Laik bir çizgiye sahip olan siyonizmin ana fikri 'sürgündeki yaşama karşı ortak tiksinme' duygusu olmuştur. ''Örgütlenmiş politik Siyonizm'in kurucusu Viyana'da eğitim görmüş Macaristanlı bir yahudi olan Theodor Herzl'dir.''Herzl yahudilerin yıllardır süregelen sorunlarının tek çözümü olarak bir yahudi devleti kurulmasını öngörmüştür.İlk olarak 1897 yılında toplanan Birinci Siyonist Kongresi ile Herzl bu hareketin siyasal amaçlarını ortaya koymuş ve faaliyetlerini başlatmıştır. Siyonizm'in ve Siyonistlerin hedefi yahudiler için Filistin'de özgür bir devlet yaratmaktı. Daha sonraki yıllarda Dünya Siyonist Organizasyonu kurularak bu amaçların gerçekleştirilmesi için çalışmıştır. Bu organizayon sayesinde yahudiler Filistin'e yerleşim için özendiriliyorlardı ve bu organizasyon sayesinde Londra'da banka hesapları açtırılarak; yahudilerin Filistin'de toprak satın alabilmesi için para toplanıyordu.
1900'lü yılların başı itibariyle Siyonizm kendine Avrupa kamuoyunda yer edinmeye başladı. Bu aslında belirli bir plan üzerinden yürütülen bir hareketti.Yahudi hareketinin artık dünya siyasetinde yer edinmesi gerekiyordu. 1917 Şubatında İngiliz Hükümeti siyonistleri ile görüşmelere başlıyordu. 2 Kasım 1917'de İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Arthur James Balfour Siyonist hareketin önderlerinden Lord Rothschild'e bir mektup yazarak İngiliz Hükümeti'nin yahudilere bir yurt kurulmasını destekleyeceğini bildirmişti.Siyonistler İngiliz Hükümeti'nin ardından diğer itilaf devletlerininde desteğini almak için çaba göstermiştir.1918 Ekimine kadar İtalya, Fransa ve Abd bu deklarasyona destek verdiklerini açıklamışlardır.
Filistin 1939 yılına kadar İngiliz Manda Yönetimi altında kalmıştır.Hitler'in Almanya'da iktidara gelmesi ve izlediği politikalar neticesinde Filistin'e yahudi göçleri oldukça artmıştır.Bu göçlerle birlikte rahatsız olan Araplar İngiliz Yönetimine karşı ayaklanmıştır.
1942 yılına gelindiğinde ise Siyonist önderler artık savaştan sonra kesinlikle Filistin'de bir yahudi devleti kurulması gerektiğini düşünüyorlardı.1947 yılında ise Siyonistler İngilizleri ikna ederek Filistin sorunun BM'ye taşınmasını sağlamıştır.BM'nin kurmuş olduğu komitenin hazırladığı taksim planına göre Filistin 3 bölgeye ayrılmıştır.Filistin Araplara ait olan bölge, yahudilerin yaşadığı bölge ve tarafsız bir Kudüs blgesi olarak ayrılmıştır. İsrail devleti İngiliz Manda yönetiminin bittiği 14 Mayıs 1948 yılında Ben Gurion tarafından ilan edilmiştir.

SİYASİ REJİM VE SİYASİ KURUMLAR
İsrail parlamenter demokrasi ile yönetilmektedir. Bu parlamenter yapının, yani devletin başkanı ise Cumhurbaşkanıdır. İsrail parlamenter yapısı yasama, yürütme ve yargıdan oluşmaktadır. Bu kurumlar birbirlerinden bağımsızdır ve devlet güçler ayrılığı ilkesini benimsemiştir.Şimdi ayrı ayrı bu kurumları inceleyeceğiz.

-CUMHURBAŞKANI
Devletin başı unvanını taşıyan Cumhurbaşkanı yedi yıllığına tek bir dönem için Knesset tarafından seçilir.Her İsrail vatandaşının Cumhurbaşkanı adayı olabilir.Adayın seçimden önce en az 10 Knesset üyesi tarafından aday gösterilmiş olması gerekmektedir.Yapılan gizli oylama sonucunda salt çoğunluğu sağlayan aday Cumhurbaşkanı seçilir.Cumhurbaşkanından partiler üstü bir siyaset izlenmesi beklenir.Cumhurbaşkalığı makamı daha çok yetkileri sınırlı ve semboliktir. Cumhurbaşkanının yetkileri arasında kanunları imzalaması, yeni seçilen Knesset'in ilk oturumunu açması,Knesset'in bir üyesini hükümet kurmakla görevlendirmesi gibi görevleri bulunmaktadır. Knesset Cumhurbaşkanının görevini yerine getirmede yetersiz kaldığını veya başarısız olduğunu düşünürse kendisini görevden alma yetkisine sahiptir.

-YASAMA
İsrail'de çoğu parlamenter sistemden farklı olan yasama anlayışı vardır.Yasamayı Knesset, Komiteler,Meclis Başkanı, Belediye Başkanları,Belediye Meclis Başkanları ve Yerel Meclisler oluşturur.
Knesset aslında hepimizin bildiği ve birçok demokratik ülkede bulunan parlamentodur. Genel seçimler ile göreve gelen Knesset üyeleri 120 kişilerdir ve ülkenin en önemli yasama organıdır. Knesset teorik olarak İngiltere'de olduğu gibi hükümetten üstündür.Sadece Knesset kendi kendini fesh edebilir ve seçimler için bir tarih belirleyebilir.Knessetin çıkardığı yasaları hiçkimsenin veto etme hakkı yoktur ve bu yasalar asla anayasaya aykırı ilan edilemez.Pratikte Knessetin kontorlü başbakandadır.Eğer hükümet oyların çoğunluğuna sahipse bu kontrol daha güçlü bir hal alabilir. Knessetin bünyesinde bulunan bazı komitelerde ise bazı kişilere öncelik verilmektedir.Komunist ya da Arap üyeler Dışişleri ve Güvenlik Komitesinde yer alamazlar. Knesset'in yasama organı olarak en büyük işlevi kanun çıkarmasıdır.Kanun teklifi hükümetten , bir komiteden ya da bir Knesset üyesi tarafından yapılabilir.Knesset'in sınırlı olsada bazı yargısal görevleride vardır. Bunların içinde vekillerin dokunulmazlığının kaldırılması, Cumhurbaşkanı'nın görevden alınması ve Devlet Müfettişini görevden almakta bulunmaktadır.Knesset ayrıca bazı kamu görevlilerinide atayabilir. Knesset'in işleyişindeki en önemli kilit nokta ise Meclis gruplarıdır.Knesset çalışmalarını bu gruplar aracılığıyla yürütür.
-YÜRÜTME
İsrail'de yürütmeyi ise Başbakan,Hükümet, Bakanlıklar , Devlet Müfettişi ve Omdusman'dan oluşturmaktadır.Yürütme'nin başı ise başbakandır.Başbakanlık görevi yani hükümet kurma görevi Knesset içinde en güçlü olan siyasi parti liderine verilir ve 28 gün içinde hükümet kurmakla görevlendirilir.1966 yılına kadar Knesset'de en fazla sandalyeye sahip olan siyasi partinin lideri başbakan olmuştur ve siyasi gücü elinde bulundurur. Ancak 1966 yılından itibaren yapılan seçimler ile başbakan ve siyasi parti lideri için ayrı ayrı oy kullanılmıştır.İsrail'de başbakanın yetkileri herhangi bir kanunla belirtilmemiştir.Ancak temel kanunda hükümetin başı olduğu yazılıdır.Başbakanın gücü daha çok izlediği politikalar üzerine oluşmuştur. Yine 1966 yılında çıkarılan bir kanun ile hükümet kurma yetkisi kesin olarak Knesset'teki en güçlü partinin liderine verilmiştir.Başbakan'ın ve aynı zamanda hükümetin üven oyu alması için Knesset üyelerinin salt çoğunun oyunu almaları gerekir.
Hükümetin poitika üretmekle birlikte idari görevleride vardır.Hükümet veya diğer adıyla kabine başbakan ile birlikte çalışır. Hükümet çalışmalarını bakanlar ve bakanlık komiteleri ile birlikte yürütürler. Ancak 1991 yılına kadar hükümetlerin komite kurmak gibi bir zorunluluğu yoktu.1991 yılında çıkarılan bir kanun ile birlikte bu bir zorunluluk haline gelmiştir ve ayrıca 1992 yılında çıkarılan bir kanun ile başbakan ile birlikte bakanlar kurulununun üyelerinin en az yarısının Knesset üyesi olması zorunlu kılınmıştır.
-YARGI
Geçmişi tarihin eski zamanlarına dayanan İsrail Hukuku medeni hukuk ile örfi hukunun karışımıdır. İsrail devletinin kurulması ile Knesset ve Yüksek Mahkeme'nin karaları doğrultusunda modern bir hukuk sistemi inşa edilmiştir. Bugünkü sistemin en önemli özelliği İsrail'in halen yazılı bir anayasasının olmayışıdır.Aslına bakılırsa 1948 yılında devlet kurulurken bir anayasa hazırlanması planlanmıştır ancak siyasi partilerin din anlayışları arasındaki çekişmeden ötürü anayasa hazırlanamamıştır.Anayasa yapma konusunda anlaşma olmadığı için kanunlar yoluyla bir yargı oluşturmak istenmiş ve siyasetin yargıya karışması engellenmek istenmiştir.İsrail'de devletin işleyişine ve temel hak ve özgürlükler ile ilgili 11 temel yasa ve Gazze Şeridi'ne ilişkin 1995 tarihli bir antlaşma anayasa işlevi görmektedir.İsrail Yüksek Mahkemesi 1995 yılında aldığı bir kara ile bu temel yasaların ülkenin anayasası işlevini göreceğine hükmetmiştir.
Küdüs'te bulunan Yüksek Mahkeme 12 yargıtan oluşmaktadır.Başkan veya Başkan Yardımcısı talep etmediyse ve önemli bir konu yok ise genellikle mahkeme 3 yargıla toplanır.Bu Yüksek Mahkeme idari bölge mahkemelerinin alanlarına girmeyen davalar ile de igilenir.İsrail'de ayrıca coğrafi koşullar ile belirlenmiş bölgesel mahkemelerde bulunmaktadır.Bunlar Kudüs,Tel-Aviv , Hayfa, Beerşeba ve Nasıra olmak üzere beş tanedirler.Ceza mahkemeleri ve blge mahkemelerinin yetkileri bulundukları bölgeler ile sınırlıdır; ancak Yüksek Mahkeme bütün ülkeyi kapsar. İş mahkemesi , askeri maheme, dini mahkeme ve trafik mahkemesi gibi bu alanlara özel olan mahkemelerde bulunmaktadır. İsrail'de her din mensubunun kendi hukularıda bulunmaktadır. Ancak yahudi ve hristiyan mahkemeleri sadece evlenme ve boşanma durumları ile ilgilenirken Müslüman mahkemeleri ise kişisel her konu ile ilgilenebilir.

SEÇİM SİSTEMİ
İsral'de seçim sistemi iki ana kanunlar belirlenmiştir.Bunlar 1958 Knesset ve 1969 Knesset Seçim Kanunlarıdır.İsrail seçim sistemi Temel Kanun:Knesset'in 4.maddesinde , genel, ülke çapında, doğrudan, eşit , gizli ve nispi olarak tanımlanmıştır.Herhangi bir şart koşulmadan 18 yaşını doldurmuş her İsrail vatandaşının seçimlerde oy kullanma hakkı vardır. Ayrıca Knesset seçimlerinde aday olmak için İsrail vatatndaşlarının 21 yaşını doldurmuş olması gerekmektedir.
Knesset'e 120 milletvekili 4 yıllığına seçilir.Knesset'te çoğunluğun kararı ile erken seçimlere gidilebilir.Aynı zamanda başbakanda Cumhurbaşkanından erken seçim isteyebilir ; ancak Knesset bu kararı iptal ettirebilir.İsrail bir bütün olarak seçim bölgesi olarak görülmektedir.Nispi bir temsil sisteminin olduğu İsrail'de vatandaşlar tek tek adaylara değil; partilerin hazırladıkları 120 kişilik aday listelerine oy verirler.Partiler bir kanun çerçecesinde belirli bir miktar yardım yapılmaktadır.Bu yardımlar partilerin Knesset'te kazandıkları koltuk sayısına göre artış gösterebilmektedir.Adaylar seçimlerden önce yapılan önseçimler ile ve parti merkezlerindeki kararlar ile belirlenirler.
İsrail'de seçimlerden ve seçimlerin yürütülmesinden Merkez Seçim Komitesi soruludur.Bu komitede Yüksek Mahkeme'den bir yargıç ve Knesset'teki partilerin temsilcileri bulunur.Komite İsrail'de herhangi bir partinin işleyişini ve çalışmalarını 3 nedenden yasaklayabilir.Bunlar;
1.Yahudi halkının ülkesi olarak İsrail'i reddetmek
2.Devletin demokratik yapısını reddetmek
3.Irkçılığa teşvik etmek
Seçimler sonucunda her partinin aldığı oy oranı kadar hazırladığı listeden adaylar Knesset'e girmeye hak kazanır.İsrail'de %2'lik bir seçim barajı bulunmaktadır.
YEREL YÖNETİMLER
İsrail'de yerel yönetimler, belediyeler ,yerel meclisler ve blge meclisleri olarak örgütlenmiştir. Belediye başkanları ve yerel meclis başkanları doğrudan halk tarafından seçilmektedir. Meclis üyeleri ise nisbi temsil ile belirlenmektedir.Yerel seçimler gizli oylama ile 5 yılda bir yapılır. İsrailde ikamet eden herkes 17 yaşında itibaren seçimlerde oy kullanabilir ve 21 yaşından sonra seçilebilirler. Yerel yönetimler tarafından sağlık , eğitim, kültür, sosyal hizmetler , yolların bakımı ve park ve bahçelerin bakımı gibi hizmetler sağlanır. Yerel yönetimlerin finansmanı yerel verdiler ve devlet tarafından bütçeden ayrılan ödenekler tarafından sağlanır.İsrail'de son rakamlara göre 73 belediye, 124 yerel meclis ve 54 bölge meclisi bulunmaktadır.
SİYASİ PARTİLER VE SİVİL TOPLUM
Geçtiğimiz bölümlerde seçim sisteminde bahsedildiği için bu bölümde sadece siyasi partilerden bahsedilecektir.Her ülkede olduğu gibi İsrail'de de çeşitli görüşlerin hakim olduğu siyasi partiler bulunmaktadır. İsrail'de sağcı ve dinci partileri gözle görülür şekilde bir yoğunluğu bulunmaktadır. Şimdi bu partilerden önemli olanlarını inceleyeceğiz.
*İŞÇİ PARTİSİ
İsrail'i kuran parti olan işçi partisi yıllarca ülkemizde cumhuriyeti kuran CHP'ye benzer bir şekilde ülke siyasetinde tek başına egemen olmuştur.İşçi partisi sosyal çoğulculuğu ve eşitliği temel alan bir yaklaşıma sahip bir sosyal demokrat bir parti olarak kurulmuştur.Son dönemde ise merkez sol ve sağ arasında gidip gelen bir parti olmuştur.Partinin en önemli figürleri Ben Gurion, İzhak Rabin,Şimon Perez ve Ehud Barak gibi isimleri sayabiliriz.
*LİKUD
İsrail siyasi hayatının en nemli partilerinde biri olan Likud merkez sağda bulunmaktadır. Partinin ideolojik kökenleri 1925'te kurulan Revizyonist Siyonizm anlayışı oluşturmaktadır. Merkez sağda yer alan Likud partisi aşırı milliyetçi ve ekonomik liberalleşme taraftarıdır. Benyamin Netanyahu,Vilademir Jabotiski ,Menachem Begin, İzhak Şamir ve Ariel Şaron partinin önemli isimleridir.
*KADİMA
Ariel Şaron 2005 yılında Likud'dan ayrılarak Kadima partisini kurmuştur.Kadima daha çok Likud ve İşçi partisi arasında olan merkez bir partidir.Önemli liderleri Ariel Şaron,Ehud Olmert gibi isimler sayılabilir.
*İSRAİL BEYTENU(İSRAİL EVİMİZ)
İsrail Beytenu 1999 yılında Avidgor Liberman, Yuri Sternve Ida Nuder tarafındnan kurulmulmuştur. Parti aşırı sağcı ve sekülerizmi savunur.

SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI
İsrailde sivil toplum kuruluşları sağcı solcu olarak ikiye ayrılmış durumdadır .Sağcı olarak nitelendirileren bu kuruluşların birçok amaçkarı olmasına rağmen asıl amaçları arasında Yahudilere yerleşim yerleri açma , Siyonizmi yayma ve Siyonizm'in değerlerini savunmak gibi amaçları vardır. Bu sivil toplum kuruluşlarına örnek olarak Yeşa, Guş Emunim, Elad ve Im Trıtzu sayılabilir. Diğer bir tarafta ise solcu/ barışcı sivil toplum kuruluşlarıda vardır.Bu kuruluşların amaçları arasında İsrail Kamuoyunu Filistinlilerle barış yapmaları için etkileme çabaları , işgal altındaki bölgelerde ki insan hakları ihlallerini ortaya çıkarma,Filistinlilerin sosyal ve ekonomik haklarını iyileştirilmesi çin çabalar ve İsrail'i iki devletli çözüme ikna etmek gibi durumlar sayılabilir.

TOPLUM
İsrail bulunduğu coğrafya ve barındırdığı insan nüfusu çeşitliliği ile karışık bir demografik yapıya sahiptir.İsrail yaklaşık 8 milyon nüfusa sahiptir.Bu nüfusun %80 yahudi , %20'si ise yahudi olmayan Müslüman Arap,Hristiyan Arap,Bedevi Araplar,Dürzü'ler,Ortodoks Hristiyan Rum ve Ruslar ve Afrikalı mültecilerden oluşmaktadır.İsrail çeşitli insanların bir arada yaşadığı karışık bir etnik yapıya sahiptir.Bu etnik çeşitlilikten ötürü İsrail'de çeşitli toplumsal sorunlar ile karşı karşıya kalmıştır. Ayrıca yahudilerin arasında da çok ateşli bir şekilde görüş ayrılıkları vardır. Kimi yahudi çok dindar olarak kıyafetleri ile dikkat çekerken bir başka yahudi ise bu kuralların normatif kurallar olduğuna inanarak ona göre yaşamını sürdürmektedir.

KAYNAKÇA
Sander O. Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918'e. İstanbul. İmge Kitabevi
Cleveland W.L.Modern Ortadoğu Tarihi.İstanbul.Agora Kitaplığı
Ulutaş F,Bölme S,Demir G, Torlak F,Ziya S.İsrail Siyasetini Anlama Klavuzu. İstanbul. SETA
Bozan M. Karşılaştırmalı Kamu Yönetimi İSRAİL. Bartın Üniversitesi
Eker G. İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler.Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı. İstanbul 2005
Amado S. İsrail'de Toplum, http://www.hasturktv.com/israili_taniyalim/4008.htm










Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.1
Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.1

Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.2

Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.4

Oral Sander, Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918'e,İmge Kitabevi, Ankara , Kasım 2013,S.383
William L.Cleveland, Modern Ortadoğu Tarihi, Agora Kitaplığı,İstanbul, Haziran 2008
Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.12
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.38
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.
Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.12

SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.43-44
Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.12
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.43-44
Gülşah Eker,İsrail'in Siyasal Sistem Yapısı ve Siyasi Partiler,Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmalar Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul 2005, s.13-14

SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.45-46
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.45-46

SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.31


SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.32


SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.33-34


Mahmut Bozan, Karşılaştırmalı Kamu Yönetimi İsrail ,Bartın Üniversitesi, 2014,S13-14
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.66
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.67-88
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.89-98
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.98
SETA, İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,İstanbul, Aralık 2012, s.158-176
Selim Amado,İsrail'de Toplum, http://www.hasturktv.com/israili_taniyalim/4008.htm, 4.5.2015