ﻏﻠﺒﺔ ﺑﺎﻓﺖ ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم راﺿﻴﻪ ﺷﺠﺎﻋﻲ )داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان(
[email protected]
زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از زﺑﺎنﻫﺎ ،از ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﺗﻨﺎوﺑﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع اﻳﻦ ﺗﻨﺎوبﻫﺎ ،ﺗﻨﺎوب ﺳﺒﺒﻲ /ﺧﻮداﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻛﺸﻒ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛّﺮ در ﺷﺮﻛﺖ اﻓﻌﺎل در ﺗﻨﺎوب ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻮدهاﻧﺪ .ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺤﻘّﻘﻴﻦ ﻫﻤﭽﻮن ﻟﻮﻳﻦ و راﭘﺎﭘﻮرت ) (1995ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺻﺮﻓﺎً اﺳﺘﻠﺰاﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ ﺑﺮ روي ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪة ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﻞ در ﺗﻨﺎوب اﺳﺖ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻌﻞ داراي اﻳﻦ اﺳﺘﻠﺰام ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲاش از ﻧﻮع ﻛﻨﺸﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﺗﻨﺎوب ﺳﺒﺒﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .اﻓﻌﺎل در ﺻﻮرﺗﻲ در اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﻨﺎوب ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﺑﺮ روي ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻧﻜﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺬﻳﺮاي ﻧﻘﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻧﻮع اﺑﺰار و ﻧﻴﺮوي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﺮادي ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه وارد اﺳﺖ و آن اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻌﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد .اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻪﻓﺮد ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ ،ﺑﺮﺧﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺎﻓﺮ ) (2012را ﺑﺮ آن داﺷﺘﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻓﺮض را ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ در ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ واژﮔﺎﻧﻲ ﻓﻌﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ. در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ،ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ دادهﻫﺎي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺷﺮﻛﺖ اﻓﻌﺎل در ﺗﻨﺎوب اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ و ﺑﺎﻓﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬارﻧﺪ .در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ،اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪي از زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﭘﻴﻨﻮن ) (2001ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﺷﺘﻘﺎق ﻫﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺒﺒﻲ و ﺧﻮداﻧﮕﻴﺨﺘﻪ از ﻳﻚ رﻳﺸﺔ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ .در واژﮔﺎن ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ رﻳﺸﻪ ﻳﻚ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ واژﮔﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜّﻞ از ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﻌﻞ اﺳﺖ .ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮعﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ را ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻛﻠّﻲ زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ : ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ :اﻧﺴﺎن ،ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﺧﺎص ﺳﺒﺐ ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ :اﻧﺴﺎن ،ﻧﻴﺮوي ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﺑﺰارﺑﺮﺧﻲ اﻓﻌﺎل ﻫﻤﭽﻮن »ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪن« داراي اﻳﻦ اﺳﺘﻠﺰام ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ آﻧﻬﺎ از ﻧﻮع ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ ﺑﺎﺷﺪ .اﻳﻦ اﻓﻌﺎل در ﺗﻨﺎوب ﺳﺒﺒﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻣﺜﺎل ).((1 ) (1اﻟﻒ( او ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ.
)ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ(
ب( * او ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ. ﺑﺮﺧﻲ از دﻳﮕﺮ اﻓﻌﺎل ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ ﺧﻮد اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻮع دﻗﻴﻖ ﻧﻘﺶ ﺳﺒﺐ در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻘﺶﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺳﺘﺎك ﻣﺸﺘﺮك آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻣﺸﺨّﺺ اﺳﺖ )ﻣﺜﺎل ) .((2ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﻓﻌﺎل در ﺗﻨﺎوب ﺳﺒﺒﻲ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ) (2اﻟﻒ .اﻳﻦ ﻣﺮد ﺷﻴﺸﻪ را ﺷﻜﺴﺖ.
)ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ /ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ(
ب .ﺷﻴﺸﻪ ﺧﻮدﺑﻪﺧﻮد ﺷﻜﺴﺖ. وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص اﻳﻦ اﻓﻌﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎرﺟﻲ )ﻣﺜﺎل ) ((3و ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻓﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻨﺶﭘﺬﻳﺮ ،اﺑﺰار ،ﻗﻴﺪ و ﻏﻴﺮه )ﻣﺜﺎلﻫﺎي ) (4و ) ((5ﺑﺮ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺳﺒﺐ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺮﻛﺖ
ﻳﺎ ﻋﺪم ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﻞ در ﺗﻨﺎوب ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ. ) (3ﻧﻮزاد ﺷﻴﺸﻪ را ﺷﻜﺴﺖ.
)ﺳﺒﺐ ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ(
) (4اﻟﻒ .او ﻗﺴﻤﺶ /ﻗﻮﻟﺶ را ﺷﻜﺴﺖ.
)ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ(
ب * .ﻗﺴﻤﺶ * /ﻗﻮﻟﺶ ﺷﻜﺴﺖ. ) (5اﻟﻒ .او ﻟﺒﺎسﻫﺎ را رﻳﺨﺖ روي زﻣﻴﻦ.
)ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ /ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ(
ب .ﻟﺒﺎسﻫﺎ رﻳﺨﺖ روي زﻣﻴﻦ. ) (6اﻟﻒ .او ﻟﺒﺎسﻫﺎ را رﻳﺨﺖ ﺗﻮي ﻣﺎﺷﻴﻦ.
)ﺳﺒﺐ ﻋﻤﺪ(
ب * .ﻟﺒﺎسﻫﺎ رﻳﺨﺖ ﺗﻮي ﻣﺎﺷﻴﻦ. ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﻌﻞ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺗﻨﺎوب ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻟﻴﻜﻦ ،ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻓﻮق و دﻳﮕﺮ ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻓﺖ را در ﺷﺮﻛﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻌﻞ در ﺗﻨﺎوب ﺳﺒﺒﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ. ﻣﻨﺎﺑﻊ Schafer, F. 2012. Two types of external argument licensing – the case of causers. Studia Linguistica 66: 128-180. Levin, B. and M. Rappaport Hovav. 2005. Argument Realization. Cambridge: Cambridge University Press. Pinon, C. 2001. A finer look at the causative-inchoative alternation. Proceedings of Semantics and Linguistics Theory 11. Rachel Hastings, Brendan Jackson and Zsofia Zvolensky (eds.), Ithaca, NY, CLC Publications.
