Contribuição da análise tecnológica para a compreensão de indústrias líticas lascadas Aratu

June 22, 2017 | Autor: J. de Resende Mac... | Categoria: Prehistoric Archaeology, Lithic Technology, Brazilian Late Prehistory
Share Embed


Descrição do Produto

REVISTA ARKEOGAZTE/ARKEOGAZTE ALDIZKARIA Anexo 1, año 2015. urtea 1.Gehigarria. Arqueologías sociales, Arqueología en sociedad. Actas de las VII Jornadas de Jóvenes en Investigación Arqueológica / Gizarte Arkeología, Arkeologia gizartean. Arkeologia Ikertzaile Gazteen VII. Jardunaldien Aktak COMITÉ EDITORIAL DEL ANEXO 1 / 1. GEHIGARRIAREN ARGITARATZEBATZORDEA Lorena Elorza González de Alaiza (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Begoña Hernández Beloqui (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Clara Hernando Álvarez (Universidad de Salamanca)) Iraia Sáez de la Fuente (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Carlos Tejerizo García (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) CORRECTORES / ZUZENTZAILEAK Lorena Elorza González de Alaiza (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Begoña Hernández Beloqui (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Hugo H. Hernández (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Sara de Francisco Rodríguez (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Clara Hernando Álvarez (Universidad de Salamanca)) Iraia Sáez de la Fuente (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Aitor Sánchez López de Lafuente (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Izaskun Sarasketa Gartzia (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) Carlos Tejerizo García (Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea) TRADUCCIÓN/ITZULPENA Ainhoa Aranburu Miren Ayerdi Marta Fernández Corral Maite Iris García Collado Begoña Hernandez Beloqui Iraia Sáez de la Fuente Izaskun Sarasketa Gartzia MAQUETACIÓN Y DISEÑO/MAKETAZIOA ETA DISEINUA Jaime Almansa Sánchez Begoña Hernández Beloqui Clara Hernando Álvarez

EDITADO POR

REVISTA ARKEOGAZTE es una revista científica de ARQUEOLOGÍA, editada por ARKEOGAZTE: ASOCIACIÓN DE JÓVENES INVESTIGADORES EN ARQUEOLOGÍA PREHISTÓRICA E HISTÓRICA con periodicidad anual y en la que los originales recibidos son evaluados por revisores externos mediante el sistema conocido como el de doble ciego. Se compone de las siguientes secciones: MONOGRÁFICO, VARIA, ENTREVISTA, RECENSIONES y publica trabajos originales de investigación en torno a una temática definida, trabajos originales de temática arqueológica libre, notas críticas de trabajos arqueológicos actuales o entrevistas a personalidades científicas de la Arqueología. Los originales se publican en castellano, euskera e inglés. El Consejo de Redacción puede admitir originales remitidos en italiano, portugués, francés, gallego y catalán. ARKEOGAZTE ALDIZKARIA, ARKEOLOGIA aldizkari zientifikoa da, ARKEOGAZTE: HISTORIAURREKO ETA GARAI HISTORIKOKO ARKEOLOGIA IKERTZAILE GAZTEEN ELKARTEAk argitaratua eta urtean behin kaleratzen dena. Jasotako originalak kanpoko zuzentzaileen bidez ebaluatzen dira bikun itsua deritzon sistemari jarraituz. Aldizkaria hurrengo atalek osatzen dute: MONOGRAFIKOA, VARIA, ELKARRIZKETA, AIPAMENAK, hau da, zehaztutako gai baten inguruko ikerketa lan originalak, edozein gai arkeologikoari buruzko lan originalak, egungo lan arkeologikoen nota kritikoak edo Arkeologiaren munduko pertsona zientifikoei egindako elkarrizketak argitaratuko dira. Originalak gazteleraz, euskaraz eta ingelesez argitaratuko dira. Erredakzio Batzordeak italieraz, portugaldarrez, frantsesez, galizieraz eta katalunieraz idatzitako originalak onar ditzake. DIRECCIÓN/HELBIDEA Taller y depósito de materiales de arqueología (UPV/EHU), c/Fco. Tomás y Valiente, s/n, 01006 Vitoria-Gasteiz. [email protected]. PÁGINA WEB/WEB ORRIALDEA

www.arkeogazte.org/arkeogazterevista

EDITATUA

Creative Commons

REVISTA ARKEOGAZTE/ARKEOGAZTE ALDIZKARIA Anexo 1, año 2015. urtea 1.Gehigarria. Arqueologías sociales, Arqueología en sociedad. Actas de las VII Jornadas de Jóvenes en Investigación Arqueológica / Gizarte Arkeología, Arkeologia gizartean. Arkeologia Ikertzaile Gazteen VII. Jardunaldien Aktak

ÍNDICE / AURKIBIDEA

PRESENTACIÓN / AURKEZPENA...................................................................................................................................................I-III SESIONES TRADICIONALES / SAIO TRADIZIONALAK SESIÓN 1 / 1. SAIOA Património cultural subaquático e sociedade: a Europa e os mares JOSÉ TIAGO SILVA, GONÇALO LOPES y CRISTÓVÃO FONSECA........................................……..…….…….…….…….…….1-2 Âncoras ao largo: novos dado arqueológicos na Baía de Lagos (Portugal) JOANA BAÇO.............................................................................................................................................................…….3-11 La arqueología subacuática en España: una contextualización del discurso MARÍA ISABEL ESCRIBANO CASTRO....……………………..................…………………………………………....…….............................12-16 A dinâmica portuária da Ribeira occidental de Lisboa ALEXANDRA GOMES..........................................................................................................................................………….17-26 Ria de Aveiro F (Ílhavo): um naufrágio de época moderna na laguna de Aveiro GONÇALO CORREIA LOPES..........….......................................................................................................................………27-39 A arqueologia subaquática de cariz industrial: o caso dos destroços do “Carcavelos 5” SANDRA MARQUES..................................................................................................................................................40-47 Colonization or adaptation? The Neolithic transition seen from the water JADRANKA VERDONKSCHOT.........................................................................................................................................48-55 SESIÓN 2 / 2. SAIOA El aprendizaje como medio de reproducción social en la Prehistoria: Tradición frente a innovación ANA MERCEDES HERRERO CORRAL y SARA DE FRANCISCO RODRÍGUEZ...........................……..…….…….…….…….…….56-58 Tecnologías en transición: del Achelense al Musteriense. Un estado de la cuestión SARA DE FRANCISCO RODRÍGUEZ............................................................................................................................…….59-69 La transmisión de las técnicas agrícolas y ganaderas: ¿Adopción pacífica por parte de las poblaciones mesolíticas de los conocimientos neolíticos? HUGO HERNÁNDEZ HERNÁNDEZ........……………………..................…………………………………………....…….............................70-80 La herencia de la cultura: el aprendizaje de la alfarería por parte de los individuos infantiles durante el II y el III milenio cal AC en la Península Ibérica ANA MERCEDES HERRERO-CORRAL..................................................................................................................………….81-89 El culto a los ancestros: elementos simbólicos postpaleolíticos en cavidades funerarias de la Prehistoria Reciente en la cuenca del Tajo ESTÍBALIZ POLO............................….......................................................................................................................…...90-102 Aproximación a los estudios tecnológicos aplicados a las plaquetas grabadas de la Cova de Parpalló, Gandía-Valencia AYELÉN SALAMIÉ VILLA.........................................................................................................................................103-112 Adaptation to the environment and cultural change reflected in Prehistoric Architecture. The case of the alpine pile dwellings JADRANKA VERDONKSCHOT......................................................................................................................................113-119 SESIÓN 3 / 3. SAIOA Towards archaeology of colonisation: living in-between continents in the Early Modern Period JOANA BENTO TORRES, MIGUEL BUSTO ZAPICO, REGIS SOUZA BARBOSA y SERGIO ESCRIBANO RUIZ .................... ..............................................................................................................................……..…….…….…….…….…….120-121 Aldeias e aldeamentos indígenas no Rio de Janeiro do séculos XVI e XVII REGIS BARBOSA....................................................................................................................................................…….122-130

Contact and commerce between Portugal and United Kingdom during Medieval and Postmedieval period -Numismatic perspective TIAGO GIL CURADO............................……………………..................…………………………………………....……............................131-140 Arqueología postcolonial en España: materialidades y memorias de la colonización agraria e industrial en la España del siglo XX JOSÉ M. SEÑORÁN MARTÍN.............................................................................................................................………….141-150 Uma panela na Rua da Saudade, Lisboa - Legado de populações escravas en Portugal? SARA TEIXEIRA SIMÕES.................…....................................................................................................................…...151-160 SESIÓN 5 / 5. SAIOA Las apropiaciones sociales del patrimonio ANTONIO VIZCAÍNO ESTEVAN y BRUNO ESPERANTE PARAMOS.................................……..…….…….….…….…….161-162 O divulgas...¡O colleja! Arqueología, mercadotecnia y la publicidad de la Arqueología JAIME ALMANSA SÁNCHEZ...................................................................................................................................….163-169 Arqueología y sociedad asturiana. ¿Son accesibles nuestros modelos de divulgación? LAURA BÉCARES RODRÍGUEZ...........……………………..................…………………………………………....…….............................170-179 Patrimonio, memoria e identidade labrega a través da apropiación popular da tecnoloxía agraria en Galizia BRUNO ESPERANTE PÁRAMOS..................................................................................................................……....…….180-187 El patrimonio “olvidado” de la Rioja Alta: prospecciones en Sansoto, Las Regaderas y La Mesa de Irión (Santo Domingo de la Calzada) ISABEL GARCÍA SARMIENTO y PATRICIA A. ARGÜELLES ÁLVAREZ.......................................................................…...188-197 Apuntes olvidados y la arqueología del humor: curiosidades de la ciencia de la información en la prensa local de Salamanca JUAN I. GARCÍA HERNÁNDEZ...............................................................................................................................198-208 De damas a vírgenes. La sacralización de algunos iconos ibéricos en el presente ANTONIO VIZCAÍNO ESTEVAN..................................................................................................................................209-217 SESIÓN 6 / 6. SAIOA De la Spania de Idacio a la España de Botín: arqueología de los paisajes medievales y postmedievales ANDRÉS MENÉNDEZ BLANCO y CARLOS TEJERIZO GARCÍA......................................……..…….…….….…….…….218-219 El paisaje urbano de Tarraco: reflexiones sobre su transformación desde una perspectiva social ADA LASHERAS GONZÁLEZ, FRANCESC RODRÍGUEZ MARTORELL y CRISTIAN TERUEL LÓPEZ...........................….220-229 De la Spania de Idacio a la España de Botín. La larga duración en la construcción de los paisajes ANDRÉS MENÉNDEZ BLANCO y CARLOS TEJERIZO GARCÍA.…………………………………………....…….............................230-238 La transformación del paisaje. El caso de Marroquíes Bajos (Jaén) en época medieval MERCEDES NAVARRO PÉREZ....................................................................................................................……....…….239-249 Necrópoles da antiguidade tardia no actual concelho de Cascais FILIPA ARAÚJO DO SANTOS................................................................................................................................…...250-260 Nuevos y viejos métodos para el estudio de los paisajes medievales de la cuenca del Duero. Una aproximación crítica desde los S.I.G. en el Altomedievo del valle del Cea (León) PATRICIA APARICIO MARTÍNEZ............................................................................................................................261-272 SESIÓN 7 / 7. SAIOA El entorno y el aprovechamiento de los recursos bióticos en las sociedades cazadoras-recolectoras MIREN AYERDI, AMAYA ECHAZARRETA-GALLEGO y BEGOÑA HERNÁNDEZ-BELOQUI...…...….…….….…….…….273-274 Pasado, presente y futuro de la Arqueobotánica en Euskal Herria. Un viaje a través de las sociedades cazadoras-recolectoras MIREN AYERDI, AMAYA ECHAZARRETA-GALLEGO y BEGOÑA HERNÁNDEZ-BELOQUI.................................….275-289 El aprovechamiento intensivo de recursos acuáticos y su repercusión en las sociedades colectoras. El ejemplo del Acualítico africano (Sahara y Grandes Lagos, C. 9000-6000 BP) CARMEN CORTÉS ECHEVARRÍA.............................................…………………………………………....…….............................290-298 El análisis de los recursos malacológicos desde una perspectiva arqueométrica: indicadores paleo-climáticos y socioeconómicos ASIER GARCÍA-ESCÁRZAGA y PATRICIA BELLO-ALONSO...........................................................................……....…….299-309 La aplicación de los isótopos estables en la reconstrucción de paleodietas IZASKUN SARASKETA-GARTZIA..............................................................................................................................…...310-317

MESAS REDONDAS / MAHAI-INGURUAK Mesa redonda 1. Asociaciones y nuevos movimientos sociales para el patrimonio histórico AJIPA…..…........………......................……......................……..........................................................................……….318-338 Mesa redonda 2. Arqueólogo busca público: políticas de integración y el futuro de la arqueología JAIME ALMANSA SÁNCHEZ y ALEJANDRA GALMÉS…………………………………………..........……………………………………...339-369 Mesa redonda 3. Arqueología de la contemporaneidad y contemporaneidad de la arqueología GONZALO COMPAÑY, ÁLVARO FALQUINA APARICIO, DAVID FERNÁNDEZ ABELLA, LORENA MERLOS GIL, RAFAEL MILLÁN PASCUAL y VANESA TREVÍN PITA................................................................................................................370-385 Mesa redonda 4. El estudio de la industria lítica en el siglo XXI. Preguntas pasadas, inercias heredadas, visiones renovadas AITOR SÁNCHEZ, AITOR CALVO, ALEJANDRO PRIETO, EDER DOMÍNGUEZ-BALLESTEROS, UNAI PERALES, SOL SÁNCHEZ-DEHESA GALÁN, ANA ABRUNHOSA, ANA ÁLVAREZ FERNÁNDEZ y JULIANA DE RESENDE MACHADO..................................................................................................................................................................386-414 Mesa redonda 5. La arqueología en tiempos de crisis y el mecenazgo cultural IMANOL VÁZQUEZ ZABALA, ESTÍBALIZ ÁLVAREZ TREJO y GUILLERMO GONZÁLEZ LÁZARO.................................415-430 PÓSTERS / POSTERRAK Préstamos iconográficos e iconológicos de la sociedad egipcia a las culturas romana y paleocristiana ALFONSO BERMÚDEZ MOMBIELA................................................................……….................…………………………………431-435 De Talavera al mundo. La influencia de la cerámica de Talavera de la Reina en el continente americano MIGUEL BUSTO ZAPICO....……………………………………………………………………………………………………………...……...............436-440 La cueva del Tesoro DANIEL DE LA TORRE MARTÍN...................................................................................................................................441-445 La difusión social y comunicación global del patrimonio arqueológico en el siglo XXI. El papel de las TIC en Aragón, ejemplos prácticos. CLAUDIA GARCÍA VILLALBA..........................................……………………………………………….............................………….446-451 Contribução da análise tecnológica para a compreensão de indústrias líticas lascadas aratu JULIANA DE RESENDE MACHADO...............….......………………..............…..................….............................………….452-457 A cerâmica decorada com sulco abaixo do bordo do sítio neolítico do Monte da Foz 1 (Benavente, Portugal) CÉSAR NEVES....…..……........................……………………………………………………………………………………………...……...............458-465 El castillo de Eirís: arqueología contemporánea de un edificio histórico DAVID FERNÁNDEZ ABELLA y VANESA TREVÍN PITA.......……………………………………….........................……...............466-471 Vidros a bordo da Santo Antonio de Tanná: cargas e quotidianos numa fragata de finais do seculo XVII TIAGO SILVA................................................................................................................................................................472-476 Isótopos sociales, isótopos en sociedad MARINA MARTÍNEZ WEINBAUM, MARÍA MOLINA MORENO y MIGUEL TARONGI CHAVARRI....................................477-480

Revista Arkeogazte Actas JIA, pp. 452-457, año 2015 ISBN: 978-84-944368-0-2

Contribuição da análise tecnológica para a compreensão de indústrias líticas lascadas Aratu Juliana de Resende Machado (*)

1. O estudo das indústrias líticas da pré-história tardia

exumadas e, de preferência, bem situadas estratigraficamente. Apesar de ainda pouco investigado, é importante de desenvolver e investir em estudos destas indústrias. Elas oferecem outra via de exploração das culturas arqueológicas tardias, evocando âmbitos socioeconômicos que não pertencem ao universo cerâmico.

Por muitos anos, na arqueologia brasileira, o estudo dos grupos pré-históricos tardios se limitou aos vestígios cerâmicos. Este elemento foi essencial para se estabelecer e delimitar as grandes “tradições” do Brasil Central. Os métodos exploratórios destas pesquisas (NEVES, 1988), desenvolvidas a partir do decênio de 1960, e seus próprios objetivos científicos relegaram os estudos das coleções líticas a segundo plano. Quando mencionadas nas publicações, as peças líticas geralmente figuravam em listas descritivas e eram majoritariamente objetos polidos (SCHMITZ, 2007).

2. O sítio arqueológico Praça de Piragiba Localizado na região oeste do estado da Bahia (Brasil), o sítio arqueológico Praça de Piragiba se situa em um vale, na zona de transição entre o Planalto Central de Goiás e a depressão Sanfranciscana. Atualmente, sobre o sítio, se encontra a vila de Piragiba. As atividades cotidianas da vila e as frequentes cheias do ribeirão Santana, que serpea pelo vale, expuseram os vestígios arqueológicos.

Embora as pesquisas atuais tenham incorporado estudos de coleções líticas lascadas, nosso panorama comparativo ainda é reduzido. Fato que dificulta empreender discussões mais amplas, como a individualização de indústrias líticas de uma dada “tradição”, ou a possível variabilidade técnica numa escala intra e inter “tradição”. Dessa forma, num primeiro momento, deve-se investir na caracterização tecnológica dos conjuntos líticos e na composição de coleções rigorosamente

As primeiras intervenções científicas ocorreram em 1996, durante um projeto de salvamento dirigido por C. Etchevarne (Universidade Federal da Bahia). Os pesquisadores depararam com um sítio extremamente rico e informativo, no que se refere às práticas funerárias e aos aspectos tecnológicos

* Université Paris Ouest Nanterre La Défense y Museu de História Natural e Jardim Botânico da Universidade Federal de Minas Gerais. Laboratorio de Technologie et Préhistoire (UMR 7055). Maison René-Ginouvès Archéologie et Ethnologie. 21 Allée de l’Université F - 92023 Nanterre - cedex. [email protected].

452

Contribuição da análise tecnológica para a compreensão de indústrias líticas lascadas Aratu

da produção lítica e cerâmica. De fato, o modo de sepultar, realizado em recipientes cerâmicos, e a própria cerâmica aproximam o sitio da cultura arqueológica Aratu, uma das “tradições” do período pré-histórico tardio identificada no Brasil Central e datada a partir do século IX de nossa era (PROUS, 1992). Uma amostra de fêmur humano retirada do sepultamento Un1Ur2 foi datada por radiocarbono e situa o sítio, preliminarmente, a 1040-1257 cal AD (FERNANDES, 2011). Em 2012, realizou-se uma nova campanha financiada pela Fundação de Amparo à Pesquisa da Bahia e composta por pesquisadores da Universidade Federal do Recôncavo da Bahia e da Universidade Federal de Minas Gerais. Buscouse formar uma coleção lítica através de uma coleta de superfície sistemática e, ao mesmo tempo, iniciar os trabalhos de escavação de ampla superfície. Atualmente, a coleção lítica de superfície do sítio conta com 6.708 peças, dentre as quais 285 instrumentos bifacialmente lascados (MACHADO, 2013). O grande questionamento, ao tratar tal coleção, é a possibilidade de se estabelecer uma correlação apropriada entre os vestígios em superfície, e os em sub-superfície, característicos da cultura arqueológica Aratu. 3. Metodologia O método da análise tecnológica, adotado neste estudo, assume um caráter qualitativo. O reconhecimento dos estigmas específicos a cada técnica de lascamento e a leitura das retiradas antecedentes, que revela o agenciamento lógico da produção do objeto (método), são fundamentais na análise (TIXIER, 1982; INIZAN et at., 1995; PELEGRIN, 2002). A fim de reconstituir o processo produtivo, desde a etapa inicial, quando o objeto figurava-se em um projeto mental, até seu abandono final, as peças líticas são classificadas hierarquicamente dentro de AIG Aktak - Poster

453

uma cadeia operatória (KARLIN et al., 1991). A cadeia operatória é um instrumento teóricometodológico com o qual o pré-historiador organiza o seu corpus lítico, permitindo-lhe assim que identifique as lacunas da cadeia produtiva e que julgue o valor econômico, a homogeneidade técnica e as grandes tendências produtivas da coleção. Os dados aqui apresentados concernem ao material arqueológico de superficie originado da zona I de coleta, considerada a menos perturbada e que se revelou a mais homogênea segundo critérios tecnoprodutivos (MACHADO, 2013). O corpus engloba, portanto, 2499 peças líticas. 4. As indústrias líticas lascadas do sítio Praça de Piragiba Diversas matérias-primas foram lascadas, a saber, arenito silicificado, silexito, argilito silicificado, quartzo hialino, quartzo leitoso e caulinita silicificada. A exceção desta última, cuja jazida desconhecemos, todas as outras matériasprimas são encontradas regionalmente. Daremos destaque à indústria realizada sobre as três primeiras matérias-primas citadas. De modo geral, identificamos duas indústrias: a primeira é realizada sobre suportes grandes e espessos (lascas, blocos e seixos) com os quais produziram os numerosos instrumentos bifacialmente lascados, detalhados neste estudo; a segunda é feita sobre suportes menores (lascas oriundas de diferentes fases de produção, lascas fragmentadas, entre outros) com os quais produziram diversos instrumentos sumariamente retocados. 4.1. A produção de peças bifacialmente lascadas A análise do corpus amostrado revelou que parte do resto de debitagem pertence, de fato, Arkeogazte Aldizkaria, 2015, 452.-457. or.

454

J. de Resemde Machado

à produção dos instrumentos bifacialmente lascados. Por exemplo, as lascas de façonagem caracterizadas pelo talão diedro, pelos estigmas de abrasão da cornija e pelas retiradas presentes na face superior das lascas, com orientação unipolar ou perpendicular ao eixo de debitagem (MACHADO, 2013). A cadeia operatória é bastante extensa, porém simples, no que se refere aos contraintes técnicos de produção. Blocos, seixos ou lascas bem espessas, retiradas destes dois primeiros, foram os suportes utilizados na elaboração dos instrumentos. O suporte é, em seguida, façonado por percussão direta dura, partindo das superfícies que constituirão os flancos e o gume do objeto, raramente do talão. Observamos três níveis de investimento da façonagem. No primeiro deles há uma busca volumétrica específica; as retiradas se organizam em três séries, são inclinadas, pouco profundas e não são invasivas. O segundo, o mais frequente na coleção, apresenta uma ou duas séries de retiradas, algumas um pouco invasivas, mas a maioria se concentra na periferia da peça. Enfim o terceiro nível de façonagem, no qual uma das faces do objeto permanece cortical, com pequenas retiradas marginais, enquanto a outra face apresenta grandes retiradas invasivas e rasantes e outras menores, limitadas à proximidade do flanco. A elaboração do gume não constitui exatamente uma fase à parte, ao contrário, ela se integra à fase de façonagem do objeto. Duas ou uma única série de retiradas, às vezes alternos, são feitas para a confecção do gume, o que lhe confere uma morfologia em zigue-zague ou a tendência linear. Após façonados, estes objetos são intensamente picoteados em seus flancos, talão ou mesmo nas faces. O picoteamento torna a superfície mais abrupta e com maior aderência, fazendo-a apta para receber um cabo. Todavia, ainda não temos elementos suficientes para Actas JIA - Póster

afirmar sobre a existência de um dispositivo de encabamento e qual seria este. Notam-se, nas peças, macrotraços de utilização, localizados principalmente na extremidade distal e no gume dos instrumentos (FERNANDES, 2011). Sua presença, não somente nos instrumentos, mas também na face superior de lascas de uma classe bem específica, é fundamental para compreender a vida técnica destes objetos. Tais lascas, geralmente bem pequenas (dimensão máxima 24 x 34 mm.), são provavelmente originadas de procedimentos de reavivagem e/ou da utilização dos instrumentos. Reavivagens sucessivas reduzem a reserva de matéria-prima do instrumento, localizada em sua extremidade mesodistal, e aumentam, aos poucos, o ângulo de penetração do gume, que pode chegar a 120°. Desta forma, encontramos peças bifacilmente lascadas em diversos estados técnicos. As sucessivas etapas de reavivagem sugerem a intenção de se garantir a durabilidade do objeto. Além disso, tais objetos podem ser transformados em outros: como em instrumentos pouco elaborados, que mantém geralmente um dos flancos ou o talão picoteado e, em oposição, um gume mais ou menos agudo (FERNANDES, 2011), ou ainda, picoteadores (MACHADO, 2013). Rodet et al (no prelo) e Fernandes (2011) acrescentam a possibilidade de reestruturação de objetos eventualmente quebrados. 4.2. Uma indústria lítica de grupos pré-históricos cerâmicos? Como evocamos anteriormente, não dispomos de um panorama arqueológico aprofundado o suficiente que nos permita relacionar, em um primeiro momento da análise, uma coleção a determinada cultura arqueológica. Os trabalhos de escavação do sítio são ainda preliminares para averiguar a relação direta entre os dois Revista Arkeogazte, 2015, pp. 452-457

Contribuição da análise tecnológica para a compreensão de indústrias líticas lascadas Aratu

tipos de vestígios. Entretanto, em 2012, durante a delimitação da área de ocorrência de vestígios em sub-superfície, verificou-se a presença de um objeto bifacialmente lascado associado a cacos cerâmicos, a 40 cm de profundidade. A bibliografia aponta, ao menos, cinco sítios arqueológicos com cerâmica Aratu associada aos objetos bifacialmente lascados. São eles: São Desidério (CALDERÓN, 1971), GO-CP-13 (SCHMITZ et al., 1986), Mucambinho, Vau e Roça do Esperidião (FERNANDES, 2011). É inegável a relação entre estas peças e o período cerâmico. Todavia, destacamos que tal associação não é exclusiva à cerâmica Aratu. Sítios localizados na macrorregião que compreende o oeste do estado da Bahia, o norte do estado de Minas e o sudoeste do estado de Goiás também acusam a presença destes instrumentos, mas relacionados com outras cerâmicas (Tupiguarani e Una). 5. Conclusão A partir da análise tecnológica verificamos a existência de uma indústria fortemente voltada para a produção de peças bifacialmente lascadas. Os poucos contraintes técnicos de produção dificultam a identificação e a relação precisa dos restos de debitagem com as etapas de produção deste objeto. Foi, todavia, possível averiguar que certas etapas de produção foram realizadas in situ. Trata-se de uma cadeia operatória extensa que envolve o aproveitamento de matériasprimas locais e apresenta duas técnicas durante a produção: a percussão direta dura, para a aquisição do suporte e para a façonagem da peça; e o picoteamento, para dar a forma final à peça e produzir uma área de aderência maior, provavelmente utilizada para encabamento. Há uma clara intenção de se prolongar a durabilidade do objeto, já que observamos peças em diferentes estados técnicos, inclusive com características AIG Aktak - Poster

455

inadequadas a um instrumento de percussão lançada – como a obtusidade do ângulo e a diminuição da área de penetração. Esta cadeia operatória se declina em outras. Os instrumentos bifacialmente lascados são utilizados como suporte para a elaboração de outros instrumentos, tais quais os picotedores. Além da durabilidade, o reaproveitamento dos objetos é peculiar a essa indústria. Em outros sítios arqueológicos do período cerâmico existem peças morfologicamente muito semelhantes. Entretanto, desconhecemos se tal correspondência se estende igualmente ao campo tecnoeconômico destas indústrias. Bibliografia CALDERÓN, V. (1971): “Breve notícia sobre a arqueologia de duas regiões do estado da Bahia”. Publicações Avulsas do Museu Paraense Emílio Goeldi, 26: 141-154. FERNANDES, L. (2011): As lâminas de machado lascadas Aratu de Piragiba-BA. Tesis de doctorado. Universidade Federal da Bahia. Salvador. INIZAN, M-L; REDURON, M.; ROCHE, H. y TIXIER, J. (1995): Technologie de la pierre taillée - 4. Editions du CREP. Meudon. KARLIN, C.; BODU, P. y PELEGRIN, J. (1991): “Processus techniques et chaines opératoires: comment les préhistoriens s’approprient d’un concept élaboré par les ethnologues”. En BALFET, H (Ed.), Observer l’action technique – des chaînes opératoires, pour quoi faire?. Edition du CNRS. Paris: 101-117. MACHADO, J. (2013): Au-delà du São Francisco: analyse technologique des industries lithiques du site Praça de Piragiba, Brésil. Trabajo de fin de máster. Université Paris Ouest Nanterre La Défense. Nanterre.

Arkeogazte Aldizkaria, 2015, 452.-457. or.

456

J. de Resemde Machado

NEVES, W. (1988): “Arqueologia Brasileira algumas considerações”. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Antropologia, 4(2): 200-205. PELEGRIN, J. (2002): “Principes de la reconnaissance des méthodes et techniques de taille”. En CHABOT, J. (Dir.), Tell’Atij, Tell Gudeda  : Industrie lithique, analyse technologique et fonctionnelle. Les Presses de l’Université Laval. Quebéc: 215-226. PROUS, A. (1992): Arqueologia Brasileira. Editora Universidade de Brasília. Brasília RODET, M; FERNANDES, L. y DUARTE, D. (en prensa): “As lâminas de machado lascadas do sítio lito-cerâmico Aratu de Piragiba, Bahia”. En SAB (Ed.) Anais do XV Congresso da Sociedade de Arqueologia Brasileira, Belém. SCHMITZ, P.; RIBEIRO, M.; BARBOSA, A.; BARBOSA, M. y MIRANDA, A. (1986): Caiapônia: arqueologia nos cerrados do Brasil central. Instituto Anchietano de Pesquisas. São Leopoldo. SCHMITZ, P. (2007): “O estudo das indústrias líticas. O PRONAPA, seus seguidores e imitadores”. En BUENO, L y ISNARDIS, A (Eds.), Das pedras aos homens: tecnologia lítica na arqueologia brasileira. Argvmentvm. Belo Horizonte: 21-31. TIXIER, J. (1982): “Techniques de débitage: osons ne plus affirmer”. Studia Praehistorica Belgica, 2: 13-22.

Actas JIA - Póster

Revista Arkeogazte, 2015, pp. 452-457

Lihat lebih banyak...

Comentários

Copyright © 2017 DADOSPDF Inc.