Gazem do socjalizmu_ver1_1

Oblicza utopii, obłudy i zakłamania. I. Pod red. Wojciecha Łysiaka. Poznań 2013, ss. 383—398. ISBN 83–84737–26–3

Zbigniew Bartkowiak (Muzeum Archeologiczne w Poznaniu)

Gazem do socjalizmu. O numizmatycznych aspektach antykomunistycznej propagandy. 383

Jeśli dwie strony podejmują działania zmierzające do przekonania do swoich racji i/lub pozyskania nowych zwolenników, to działania takie będące formą komunikacji międzyludzkiej możemy nazwać propagandą. W niniejszym szkicu przedstawiono treści i klasyfikację1 środków propagandy „antypaństwowej” w latach 80., najczęściej prowadzonej przez struktury NSZZ Solidarność przy pomocy pieniądza obiegowego, emisji pieniężnopodobnych albo twórczości medalierskiej2. Jeśli ponadto przyjmiemy, że adresatem przekazu było społeczeństwo a do tego ocenimy skutki tej propagandy to wyczerpiemy zasady modelu Lasswellowskiego3, co oznacza udzielenie odpowiedzi na pytania o: •

nadawcę czyli kto mówił?

•

środki przekazu czyli za pomocą czego?

•

treść przekazu czyli co mówił?

•

odbiorcę czyli komu mówił?

•

efekty przekazu czyli z jakim skutkiem?

Cezura chronologiczna | 384

Z uwagi na diametralnie różne okoliczności działania w czasie od sierpnia 80’ do 13 grudnia 1981 a okresem od wprowadzenia stanu wojennego do obrad Okrągłego | Stołu należy wskazać ewentualne różnice w treściach i środkach propagandowych stosowanych w tak określonych przedziałach czasu. W czasie legalnej działalności NSZZ Solidarność wyróżniają się sygnowane zarówno przez wydawcę jak i projektanta emisje medali, które są głównym medium. Stan wojenny wprowadził metody działań o charakterze dywersyjnym (anonimowe) wykorzystujące istniejące środki w postaci pieniądza (monet i banknotów) będących w obiegu oraz emisje cegiełek banknotopodobnych (tzw. banknotów opozycji) dające większe możliwości projektowe a tym samym propagandowe. 1

Przedstawioną poniżej analizę przeprowadzono na próbkach o podobnym charakterze. Wszystkie wykorzystane emisje pochodzą ze zbiorów kolekcjonerskich, a więc trafiły tam świadomie wybierane „bez powtórzeń”, nie stanowią więc próbki mówiącej o wielkości frakcji poszczególnych typów w całości emisji. Tym samym nie wzięto pod uwagę nakładów, które choć byłyby najbardziej miarodajne w ocenie skuteczności i zasięgu oddziaływania tej formy propagandy to jednak pozostają nieznane. Wykorzystano natomiast reprezentatywne dane pozwalające na odtworzenie struktury emisji tj. ilości typów, które w tym wypadku określono jako formy jednolite treściowo. Nie brano więc pod uwagę np. kolorów tuszu przy stemplach, materiału w przypadku medali czy też kolorystyki farb w przypadku banknotów. Jedynie w przypadku cegiełek (banknotów opozycji) można mówić o próbce wyczerpującej (zbliżonej wielkością do populacji). Statystyki nadruków na banknotach i medali otrzymano analizując dwa zbiory i są zapewne obarczone błędem nadreprezentacji emisji lokalnych (w tym przypadku poznańskich). Taka podstawa źródłowa pozwala na wysnucie wniosków co najmniej o zasadniczych trendach występujących w propagandzie opozycji lat 80.

2

Dane statystyczne na podstawie analizy zbiorów Michała Łukomskiego z Poznania, któremu serdecznie dziękuję za udostępnienie kolekcji i notatek, oraz własnego.

3

H.D. Laswell, Public opinion and propaganda. New York 1960, cyt. za B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Teoria i praktyka propagandy. Wrocław 1999, s. 24.

1

Oblicza utopii, obłudy i zakłamania. I. Pod red. Wojciecha Łysiaka. Poznań 2013, ss. 383—398. ISBN 83–84737–26–3

Tablica 1.

1.

1 złoty 1977 Al, „korona”

2.

50 groszy 1983 Al, korona z krzyżem (Poznań)

3.

50 groszy 1983 Al, korona (Poznań)

4.

50 groszy 1978 Al, S[olidarność] W[alcząca], punca „M” – „korona”

5.

1 złoty Al, ligatura znaku Polski Walczącej i inicjału S[olidarność]

6.

20 złotych 1976, Cu-Ni, SOLIDARNOŚĆ WALCZĄCA, trawiona (Łódź)

7.

20 złotych 1974, Cu-Ni, SOLIDARNOŚĆ ZWYCIĘŻY, trawiona (Łódź)

8.

20 złotych 1976, Cu-Ni, SOLIDARNOŚĆ / punca „W” – korona

9.

J[aruzelski] M[ęczy] N[aród] rozwinięcie inicjałów projektanta Józefa Markiewicz-Nieszcza

2

Oblicza utopii, obłudy i zakłamania. I. Pod red. Wojciecha Łysiaka. Poznań 2013, ss. 383—398. ISBN 83–84737–26–3

| 385

| Tablica 2.

10. Gazem do socjalizmu!, tusz pomarańczowy 11. WRONA KRACZE NARÓD PŁACZE WRON / SOLIDARNOŚĆ, tusz fioletowy 12. ROZWIĄZANO SOLIDARNOŚĆ PIENIĄDZ TRACI WARTOŚĆ 08 10 82, tusz czarny 13. 13. X / BOJKOT, tusz fioletowy 14. SOLIDARNOŚĆ / ZWYCIĘŻY, tusz czerwony 15. >>Solidarność