‘Afrikaners trekken zich terug door alle verwijten’ Blanke Zuid-Afrikanen hebben het, twintig jaar na de apartheid, moeilijk met de nieuwe democratische orde zonder privileges. Volgens socioloog Jacob Boersema lijden zij aan een daderstrauma. tekst JOOST ZONNEVELD foto JAN VAN BREDA
H
D
Wie geen diplomaat is van een goed doel, telt niet mee
‘Vooral jonge mannen uit de lagere klassen grijpen terug naar het verleden’
U zegt dat Afrikaners zich gestigmatiseerd voelen. Zij zijn toch geen slachtoffer? “De gevolgen van de apartheid worden de Afrikaners aangerekend. Dat is ook wel terecht, maar los daarvan gaat het mij erom hoe deze mensen hun eigen situatie ervaren. Het blijkt dat zij worstelen met de nieuwe democratische orde en dat zij proberen zich daar zo veel mogelijk aan te onttrekken.” Doen zij dat om de oude situatie zo veel mogelijk vast te houden? “In mijn proefschrift gebruik ik de term daderstrauma. De voortdurende verwijten die Afrikaners krijgen, lei-
Food waste et is me eindelijk gelukt: ik ben ambassadeur geworden. Zodra je één keer op televisie bent geweest, is het ambassadeurschap de volgende ambitie. De echt groten zijn het allemaal: van Lieke van Lexmond tot Eric Corton tot Caroline Tensen. Wie geen diplomaat is van een goed doel, telt niet mee op de Gooise matras. Sinds kort mag ik mij ambassadeur van Damn Food Waste noemen, een organisatie die zich inzet tegen voedselverspilling. Toevallig een zaak waar ik mij enorm betrokken bij voel, maar als de darmstichting mij had gevraagd, of een club over iets met huiselijk geweld – het houdt niet op! – had ik het ook gedaan. Voor mijn marktwaarde. Wat vergt zo’n ambassadeurschap? Van mij vrij weinig. Ik hoef gelukkig niet naar Afrika of een ander ver oord waar het ze het niet zo nauw nemen met het comfort, om wezen met vliegjes rond de ogen in de armen te nemen. Ik ken tv-persoonlijkheden die achter de schermen behoorlijk over dat soort tripjes klagen. Het is daar heet, het eten is er vies en van die kinderen word je ook niet vrolijk. Maar dat zijn wel de ambassadeurschappen die de meeste status geven: kijk eens hoezeer
e jaren negentig waren hoopvol voor Zuid-Afrika. Icoon Nelson Mandela – die op dit moment ernstig ziek is – was vrijgelaten en president geworden, de apartheid afgeschaft en met de Waarheids- en Verzoeningscommissie werd geprobeerd schoon schip te maken in een land dat decennia lang totaal ongelijke verhoudingen kende. Maar de verschillen tussen arm en rijk en zwart en wit blijken niet zomaar tenietgedaan. Iets wat de zwarte Zuid-Afrikaanse bevolking dagelijks ervaart, en wat de blanke Afrikaners volgens Jacob Boersema voortdurend wordt aangerekend. Boersema baseert zich op zijn etnografische onderzoek naar de alledaagse praktijk van raciale integratie in Zuid-Afrika in de periode na 2000. Hij liep mee op een geïntegreerde school, woonde in een rijke, voornamelijk blanke, ommuurde gemeenschap en interviewde zowel zeer rijke, blanke bestuursvoorzitters als vakbondsmannen. Uit de analyse van Boersema doemt een beeld op van een minderheid die op een intrigerende manier worstelt met het afstand doen van de machtspositie van weleer. Zo staat de blanke Afrikaanse rijke bovenklasse weliswaar in woorden een multicultureel Zuid-Afrika voor, maar onttrekt die groep zich in de praktijk heel duidelijk aan het proces van integratie. In de afgelopen vijftien jaar is het aantal
beveiligde wijken met eigen regels – gated communities – explosief gestegen. Een ruimtelijk-economische segregatie lijkt de raciale tweedeling te vervangen. Tegelijkertijd kunnen minder bemiddelde Afrikaners veel moeilijker aan integratie ontsnappen. Zij voelen zich gefrustreerd door de ‘rechtstellende actie’ van de overheid. Zij lopen promotie mis en hebben ineens een zwarte baas, wat voor veel Afrikaners moeilijk te accepteren blijkt te zijn. Juist daardoor houdt die groep openlijker vast aan wat zij ziet als de blanke Afrikaner identiteit.
37
wetenschap Teun van de Keuken
ZATERDAG 22 JUNI 2013
Jacob Boersema (1977) 2006 Docent sociologie en ontwikkelingsstudies, UvA 2013 Postdoc sociologie Rutgers University, New Jersey 2013 Promotie Afrikaner, Nevertheless: Stigma, Sociology, and the Sociology of Cultural Trauma, uitgegeven in eigen beheer
den tot schaamte en tot de neiging zich terug te trekken. Dat zie je heel concreet gebeuren in de vele beveiligde en gecontroleerde gated communities. Afrikaners uit de lagere middenklasse hebben moeite met nieuwe verhoudingen op de werkvloer. Dat versterkt hun Afrikaneridentiteit.” Geldt dat ook voor de zogenoemde ‘vrijgeboren generatie’, Afrikaners die na 1990 zijn geboren en de apartheid niet hebben meegemaakt?
“Hun houding is opvallend. Vooral jonge mannen uit de lagere klassen voelen op school, op hun werk en als ze uitgaan dat zij niet voor vol worden aangezien en een minderheid zijn. Het is deze groep die het meeste ressentiment vertoont tegen de nieuwe democratische orde en wil teruggrijpen naar het verleden.” Je zou kunnen denken dat het ideaal van verzoening, zoals door Mandela is gepredikt, naïef is geweest?
“Die nadruk op verzoening is essentieel geweest, maar het is tegelijkertijd een onderwerp uit de jaren negentig. Er is een nieuw speelveld ontstaan, maar de segregatie is niet verdwenen. Zowel blanke als zwarte Zuid-Afrikanen moeten nu op een andere manier stappen nemen.” Hoe kan Zuid-Afrika dan uit de wurggreep van segregatie komen? “Eenvoudig is dat niet, maar essentieel is dat het maken van verwijten aan de Afrikaners weinig bijdraagt aan een succesvol integratieproces. Hoe begrijpelijk dat ook is. Daarnaast moeten Afrikaners veel meer aan zelfreflectie doen en concreet inhoud geven aan hun burgerschap in een multicultureel Zuid-Afrika.”
ik met de wereld begaan ben! Minimaal tien procent boven op het televisiecontract. Voor mijn ambassadeurspost hoef ik mij alleen maar een paar keer positief uit te laten over Damn Food Waste in de sociale media en een interviewtje toe te staan. Verder zou het natuurlijk helemaal leuk zijn als ik er ook nog een stukje in de krant aan zou willen wijden. Maar alleen als ik dat zelf oké vind, hè! Bij dezen. Op de wereld wordt een derde van het voedsel verspild. Zowel door supermarkten als door consumenten. Dat komt onder andere doordat mensen te veel eten kopen dat bederft voor zij eraan toekomen en doordat mensen voedsel weggooien dat over de datum is zonder het eerst te ruiken en te proeven. Verder wil de industrie alleen maar mooie, glimmende groenten verkopen. De kromme en gebutste exemplaren gaan de prullenbak in. Dat moet anders. Volgende week koken de jongens en meisjes van Damn Food Waste op de Dam voor vijfduizend mensen maaltijden van prima ingrediënten die anders in de vuilnisbak zouden zijn beland.
[email protected]
