Menhir de Kurtzegan (Orozko). Iª campaña de sondeos estratigráficos (2008)

July 4, 2017 | Autor: J. Quintana | Categoria: Megalithic Monuments, Cantabrian Region, Menhir
Share Embed


Descrição do Produto

oraingoz ez dakigu erabilera hau 2. aldian ala 3. aldian (San Klemente Ospitalea izandako aldian) eman zioten. Nolanahi ere den, esan beharra dago dokumentatutako zortzi ehorzketak —sei haur eta bi heldu—, denak elizaren ekialdean egokituak, tenplu gotikoa eraiki ostekoak direla, 1753. urtean eraikitako lauzaduraren aurrekoak baina. Lauzadura horren eraikuntza 5. aldian kokatzen dugu.

corresponden a la Fase 2 o a la Fase 3, el periodo del Hospital de San Clemente. En todo caso, las ocho inhumaciones que se han documentado, seis infantiles y dos de individuos adultos, todas ellas situadas en la mitad oriental de la iglesia, corresponden a un momento posterior a la construcción del templo gótico y anterior a las reparaciones, y concretamente al enlosado construido en 1753 y que encuadramos en la Fase 5.

J.M. Martínez Torrecilla

B.27. OROZKO B.27.1.

B.27.1.

Torrezar burdinola Zuzendaritza: José Ángel Fernández Carvajal Finantzazioa: Luís María Urquijo Olabarria

Ferrería Torrezar Dirección: José Ángel Fernández Carvajal Financiación: Luís María Urquijo Olabarria

Archaeological monitoring process with negative results.

Burdinolaren hegoaldeko ikaztegiaren eta eraikin osagarrien hormak xehetasun osoz dokumentatu eta kontrol arkeologiko zorrotza bururatu genuen eskuhartze honetan. Interbentzioaren emaitzak ez ziren batere interesgarriak gertatu historiaren eta arkeologiaren ikuspuntutik. Etorkizunean baloratu beharko da aztertutako eremu osoa.

Intervención desarrollada mediante la realización de un control arqueológico y la documentación exhaustiva de los alzados de las carboneras y edificios auxiliares de la ferrería en su franja meridional, siendo el resultado del mismo de nulo interés histórico-arqueológico quedando pendiente de evaluar en el futuro todo el área intervenida.

J.A. Fernández Carvajal

B.27.2. Kurtzegango iruinarria I. kanpaina Zuzendaritza: Juan Carlos López Quintana Finantzazioa: Bizkaiko Foru Aldundia. Nekazaritza Saila

B.27.2. Menhir de Kurtzegan I Campaña Dirección: Juan Carlos López Quintana Financiación: Diputación Foral de Bizkaia. Dpto. de Agricultura

The Kurtzegan menhir is located on Kurtzegan hill, in the western region of Gorbeia National Park, 850 metres above sea level. It is carved from sandstone and is (maximum) 5.40 m long, 1.12 m wide and 0.35 m thick. During the year 2008, a series of stratigraphic sondages were carried out in the vicinity of the menhir with three principal aims: (1) to determine the stratigraphy and archaeological potential of the site; (2) to locate possible structures related to the construction of the menhir (pits, stone structures, etc.); and (3) to chart the graphic potential of the monument.

Kurtzegango iruinarria Kurtzegan, Krutziagan edo Gurutzegane muinoan dago, Lobantzu-Kolometa mendialdean, Gorbeiako Natur Parkearen mendebal308

El menhir de Kurtzegan se localiza en el collado de Kurtzegan, Krutziagan o Gurutzegane, dentro del cordal Lobantzu-Kolometa, en la parte occidental del ParARKEOIKUSKA 08

dean. Kurtzegango gainetik 150 metrotara dago, hego hego-ekialdera, Kolometa mendiaren ipar ipar-mendebaldera, itsas mailatik gora 850 metrotara. Kurtzegango lepoan zoruan etzandako hareharrizko hiru ortostato handik osatutako multzoa dago; ortostato bi 5,40 metro luze den pieza bakar bati dagozkio. 2006ko apirila baino lehen, bloke hauetan lehena (1. ortostatoa, iruinarriaren goiko parteari dagokiona) zutik zegoen, horizontalean egokitutako beste bi ortostatoetan bermaturik. Bi hauetan handiena (2. ortostatoa) bikain mihiztatzen da 1. blokearekin, hau da, iruinarriaren erdialdea eta beheko aldea osatzen dute biek. Azkenik, pieza isolatu bat da 3. ortostatoa, bestelako estratigrafia ageri du, eta iruinarriaren bolumen handiari erreparatzen badiogu, baliteke euskarriarenak bete izana. 2006ko apirilaren 13an ikusi genuen nola, zergatik ez dakigula, behera etorria zen 1. ortostatoa.

que Natural de Gorbeia. Se ubica a 150 m al S-SE del alto de Kurtzegan, al N-NW del monte Kolometa, y a 850 metros sobre el nivel de mar. En el collado de Kurtzegan se localiza un conjunto de tres grandes ortostatos de arenisca tendidos sobre el suelo, dos de los cuales corresponden a una misma pieza, de 5,40 metros de longitud. Con anterioridad a abril de 2006, el primero de estos bloques se hallaba de pie (ortostato 1, correspondiente a la parte superior del menhir), apoyado sobre los otros dos ortostatos, dispuestos en posición horizontal. De éstos, el más grande (ortostato 2) ensambla perfectamente con el bloque 1, correspondiendo a la parte meso-inferior del menhir. Finalmente, el ortostato 3 es una pieza aislada, con una estratificación diferente, y que acaso pudiera haber tenido una función de calzo o elemento sustentante, dado el gran volumen del menhir. El 13 de abril de 2006 pudimos comprobar el desplome del ortostato 1, desconociendo las causas del mismo.

1. eta 2. ortostatoak behar bezala elkartu eta mihiztatuko bagenitu, 5,40 metroko iruinarria osatuko genuke, oinaren albo batean haustura batekin. Zutik ipinita zabalagoa litzateke oinean eta goiko aldean, gutxi gora-behera metro bete zabal, eta askoz ere estuagoa erdiko aldean, 0,80 metro zabal. Goiko aldeko alboko hozkadurak edo besaburukoak (1. ortostatoa) halako itxura antropomorfoa ematen dio egiturari. Iruinarriaren beheko aldean (2. ortostatoa) blokea zizelkatua izan delako arrasto agerikoak nabari dira, segur asko alde hori berdintzeko xedean.

Una reconstrucción ideal de los ortostatos 1 y 2 ensamblados, nos revela un menhir de 5,40 m de longitud, con una fractura lateral en su base. El alzado muestra un contorno más vasto en la base y parte alta, en torno a un metro de anchura, que se estrecha notablemente en su parte media, con 0,80 m de anchura. Una entalladura lateral u hombrera en la zona superior (ortostato 1) insinúa un cierto aspecto antropomorfo. En la parte inferior del menhir (ortostato 2), el lateral derecho muestra evidencias muy nítidas de talla del bloque, posiblemente para regularizar ese contorno.

Kurtzegango iruinarria ez dago inolako zerrenda edo inbentario arkeologikotan argitaraturik ez eta katalogaturik ere. Badakigu Txomin Epalzak jakinarazita eta hark lagunduta J.M. Barandiaran, noiz ez dakigula, harriok ikusten izan zela, baina ez zuela historiaurreko monumentu gisa sailkatzeko moduko aztarnarik dokumentatu. Gorbeiako Natur Parkeko Kultura eta Arkeologiaren Inbentarioa proiektuaren araberako landa-lanen esparruan iruinarria ikuskatzen izan ginen 2006ko apirilaren 13an, eta haren balizko historiaurreko izaera planteatzeko aukera ematen zuten ezaugarri batzuk bereizi genituen: piezaren neurriak, 5,40 m luze; ikus-eremu handiko muino batean kokatua; eta harria zizelkatua izan zela adierazten duten arrastoak, monolitoa berdintzeko xedean gizakiak bururatutako esku-hartzea egiaztatzen dutenak.

El menhir de Kurtzegan no está publicado ni catalogado en ningún inventario arqueológico. Tenemos constancia de una visita que realizó J.M. de Barandiarán, informado y acompañado por D. Txomin Epalza, en fecha indeterminada, sin documentar evidencias que le permitieran calificarlo como monumento prehistórico. Dentro de los trabajos de campo del proyecto de Inventario de Patrimonio Cultural Arqueológico del Parque Natural de Gorbeia, realizamos una inspección al menhir el 13 de abril de 2006, destacando algunos rasgos que permitían plantear su posible carácter prehistórico: las dimensiones de la pieza, de 5,40 m de longitud; su ubicación en un característico collado, de gran visibilidad; y las huellas de labrado del bloque, que certifican una intervención antrópica para la regularización del monolito.

Honenbestez, Kurtzegango lepoan zundaketa estratigrafikoen kanpaina bat egitea planteatu genuen funtsezko hiru helburu hauek lortzeko: (1) iruinarriaren inguruko estratigrafia eta potentzial arkeologikoa zehazteko; (2) iruinarria egokitzeko xedean baliatuko zituzten ustezko egiturak (zuloak, harrizko egiturak...) aurkitzeko; eta (3) monumentuaren potentzial grafikoa arakatzeko.

De esta manera, planteamos una campaña de sondeos estratigráficos en el collado de Kurtzegan con tres objetivos esenciales: (1) determinar la estratigrafía y potencial arqueológico en el entorno del menhir; (2) localizar posibles estructuras relacionadas con la implantación del menhir (fosas, estructuras pétreas… ); y (3) rastrear el potencial gráfico del monumento.

2008ko ekainaren 28an, hondeatzeko makina bat lagun, hiru ortostatoak mugitu genituen alde honetan bideratu beharreko indusketa lanak errazte aldera. Aldi berean, piezen azalera osoa berrikusteko aprobetxatu genuen egokiera, balizko gai grafikoak aurkitzeko. Lan honetan Alcalá de Henaresko Unibertsitateko irakasle

El 28 de junio de 2008 se procedió, con la asistencia de una excavadora, a mover los tres ortostatos para facilitar los trabajos de excavación en el área. Asimismo, se aprovechó esta ocasión para revisar la superficie íntegra de las piezas ante la existencia de posibles temas gráficos, con la participación de Primi-

ARKEOIKUSKA 08

309

Primitiva Bueno eta Rodrigo de Balbín jaun-andreek parte hartu zuten. Gauez lan egin genuen, argi artifizialarekin, eta iruinarriaren behe-eskuin aldean ustezko zulo artifizial txiki bat bereizi genuen.

tiva Bueno y Rodrigo de Balbín, de la Universidad de Alcalá de Henares. Se trabajó al anochecer, con luz artificial, localizando una probable cazoleta en la parte inferior derecha del menhir.

Zundaketa estratigrafikoen emaitzak

Resultados de la campaña de sondeos estratigráficos

Guztira 12 zundaketa estratigrafiko egin genituen lepoan, paraleloan luzatzen ziren hiru ardatzetan banaturik, ipar ipar-mendebaldera 335º-tan. Ia zundaketa guztiek metro beteko azalera hartu zuten, baina 1. zundaketak, iruinarriari leku egiten dion aldean, 18 m2 hartu zituen, eta 12. zundaketak 4 m2. Emaitzek adierazten digute garapen apaleko zorua dela, batez beste 20 cm-ko lodierarekin, soilik 3. eta 4. zundaketetan iristen baitzen 40 cm-ko lodierara. Kurtzegango lepoko estratigrafiak, labur-labur adierazita, honako unitate estratigrafikoak biltzen ditu goitik behera: (1) landare geruza; (2) egitura estratigrafikoa, matrize hareatsu eta kolorez beltzekoa (Sn); (3) hareazko maila trinkoagoa, kolorez marroi argia, blokeekin (Bsma), hareharrizko geruzaren gainean egokitua. 1. eta 12. zundaketek baizik ez zituzten emaitza arkeologikoak eskaini testuinguru zehatzetan. Gainera, material arkeologiko isolatu batzuk erregistratu genituen beste lau zundaketatan: trunkadura zeihar bat, balizko geometriko hautsia, 3. zundaketan; ezkatatu edo altxatu bat 2. zundaketan; xaflatxo bat 10. zundaketan; eta globulu formako ale zati bat, ore beiratu urdineko moldadurekin 11. zundaketan.

Se realizaron un total de 12 sondeos estratigráficos en el collado, repartidos en tres ejes paralelos, orientados a 335º N-NW. Todos los sondeos ocuparon una superficie de 1 m2, excepto el sondeo 1, de 18 m2, localizado en el área de ubicación del menhir, y el sondeo 12, de 4 m2. Los resultados revelan un suelo de muy poco desarrollo, con una potencia media de 20 cm, alcanzándose excepcionalmente los 40 cm de espesor en los sondeos 3 y 4. La síntesis de la estratigrafía en el collado de Kurtzegan abarca, de techo a muro, las siguientes unidades estratigráficas: (1) capa vegetal; (2) estructura estratigráfica de matriz arenosa negra (Sn); (3) nivel más compacto de arenas de coloración marrón claro con bloques (Bsma), asentada sobre el substrato de arenisca. Los sondeos 1 y 12 fueron los únicos que aportaron resultados arqueológicos en contexto. Además, en otros cuatro sondeos se localizaron materiales arqueológicos aislados: 1 truncadura oblicua, posible geométrico fracturado, en el sondeo 3; 1 ecaillé en el sondeo 2; 1 laminita en el sondeo 10; y 1 fragmento de cuenta globular agallonada en pasta vítrea azul en el sondeo 11.

1. zundaketa

Sondeo 1

18 m2 hartuko zituen zundaketa honek iruinarria egokitzeko xedean baliatuko zituzten egiturak aurkitzea zuen xede nagusia, eta emaitzak oso positiboak izan zirela esan behar dugu. 2. ortostato etzanari leku egiten zioten 6Z, 8Z, 6Y eta 8Y laukietan oinplano ia koadroko zulo bat erregistratu genuen, 1,10 m-ko aldearekin eta 0,70 cm-ko sakonerarekin, hareharrizko harri aman induskatua. 6Y laukian harri ama hausteko eta induskatzeko lanen arrastoak (hozkak) identifikatu genituen. Zuloko betegarria (F-Bsn) nagusiki hareharrizko blokeek osatuta zegoen, bloke asko jarrera ia bertikalean paratuak, batez ere beheko partean; matrizea hareatsua, tonalitatez guztiz beltza. Zuloaren hondoan hondakin antrakologiko batzuk berreskuratu genituen, C14 AMS sistemaren bidez datatzeko igorriak izan direnak. Hainbat argudio daude zulo hau iruinarriari leku egiteko induskatu zutela azaltzeko: (1) 2. ortostatoa, iruinarriaren oina eta alderik handiena, zuloaren gainean dago; (2) iruinarriaren oinaren neurriaren eta zuloaren diametroaren arteko bat etortzea erabatekoa da; eta (3) zuloko betegarriaren beheko aldean ia bertikalean ipinita dauden blokeak ageri dira, iruinarriko balizko ziriarenak edo euskarriarenak egiten zituztenak. Zulo hau, aldi berean, horizontalean egokitutako blokeez osatutako egitura batek mugatuta ageri da. Oraingoz iruinarriaren ipar-mendebaldeko sektorean identifikatu dugu egitura hau, eta hurrengo indusketa kanpainan egiaztatu beharrean dagoela uste dugu guk.

El objetivo fundamental de este sondeo, de 18 m2, fue la localización de estructuras asociadas a la implantación del menhir, obteniendo resultados altamente positivos. Entre los cuadros 6Z, 8Z, 6Y y 8Y, donde se hallaba tendido el ortostato 2, se reconoció una fosa de planta subcuadrangular, de 1,10 m de lado por 0,70 m de profundidad, excavada sobre la roca madre arenisca. En el cuadro 6Y se han identificado huellas (muescas) del trabajo de excavación y fractura de la roca madre. El relleno de la fosa (F-Bsn) se componía esencialmente de bloques de arenisca, con frecuentes posiciones subverticales, sobre todo en su tramo inferior, y matriz arenosa de intensa tonalidad negruzca. En el fondo de la fosa se recuperaron algunos restos antracológicos, que se han enviado a datar por C14 AMS. La interpretación de esta fosa como punto de inserción del menhir dispone de varios argumentos: (1) la ubicación del ortostato 2, la base y parte más voluminosa del menhir, justamente sobre la fosa; (2) las medidas proporcionadas entre la base del menhir y el diámetro de la fosa; y (3) la presencia de bloques subverticales en la parte inferior del relleno de la fosa, posibles calces para la sujeción del menhir. Asimismo, la fosa aparece delimitada por una estructura de bloques horizontales, identificada por el momento en el sector NW del menhir, y que conviene verificar en una próxima campaña de excavación.

310

ARKEOIKUSKA 08

Kurtzegango iruinarria eta 1. zundaketan dokumentatutako zuloa, hari leku egitekoa.

Menhir de Kurtzegan y fosa de implantación localizada en el sondeo 1.

Eduki arkeologikoari bagagozkio, esan dezagun Kurtzegango lepoan berreskuratutako material ia dendenak 1. zundaketan aurkitu genituela. Harrizko tresna urrien artean, 1. zundaketa honetan aurkitu genituen katalogatutako 18 objektuetatik 15: pieza lakar dentikulatu bat, ecaillé (ezkatatu edo altxatu) bat, 2 pieza berriro ukituak, xaflatxo bat, 6 laska, 3 mikro hondakin eta itxura jakinik gabeko beste pieza bat. Era berean, gizakiak ekarritako harri kosko eta lauzatxoen multzo bat erregistratu genuen, batzuk erabili izanaren arrastoekin: aipagarria da errekarri handi bat, hautsia, 31,5 cm-ko luzerarekin, 10,3 cm-ko zabalerarekin eta 5,3 cm-ko lodierarekin: errekarri hau osatuko zuten zatietatik 10 berreskuratu genituen. Bestalde, hareharrizko 4 lauzatxo zati eta beste bi errekarri dokumentatu genituen, hareharrizkoa bata eta kuartzitazkoa bestea.

En cuanto al contenido arqueológico, la práctica totalidad de los materiales recuperados en el collado de Kurtzegan proceden del sondeo 1. Entre el escaso repertorio lítico, 15 de los 18 objetos catalogados pertenecen a este sondeo: 1 abrupto denticulado, 1 ecaillé, 2 avivados, 1 laminita, 6 lascas, 3 microrrestos y 1 informe. Se incluye también un conjunto de cantos y plaquetas de arenisca de aporte antrópico, algunos con huellas de uso: es destacable un gran canto rodado, fracturado, de 31,5 cm de longitud por 10,3 cm de anchura y 5,3 cm de grosor, del que se han recuperado 10 fragmentos. Además, aparecen 4 fragmentos de plaqueta de arenisca y 2 cantos, uno de arenisca y el otro de cuarcita.

12. zundaketa

Sondeo 12

11. zundaketan globulu formako ale zati bat, ore beiratu urdineko moldadurekin, aurkitu izanak eraman gintuen 12. zundaketa hartatik gertu bururatzera, angelu zuzenean egokitutako bloke ia bertikal bik zehaztutako ustezko egitura azaleratzen zen lekuan. Eta halaxe gertatu zen, 4 m2-ko azalera hartuko zuen zundaketa hau induskatuta ia trapezoide formako oinplanoa zuen egitura geratu zen agerian: bertikalean eta ia bertikalean ipinitako hareharrizko harri xabalek osatzen zuten egitura. Egitura honek 0,60 m luze × 0,50 m zabal × 0,30 m sakon den zuloa mugatzen du, zuloa geruza naturalean induskatua da eta betegarriaren matrizea hareatsua eta kolorez beltza da (F-Sn). Egitura honen ondoan hareharrizko mugarri bat dokumentatu genuen, 1,15 m-ko luzerarekin, hautsita eta etzanda,

La localización de 1 fragmento de cuenta globular agallonada en pasta vítrea azul en el sondeo 11 nos llevó a ubicar el sondeo 12 en un punto próximo, donde asomaba una probable estructura definida por dos bloques subverticales dispuestos en ángulo recto. En efecto, la excavación de este sondeo, de 4 m2 de superficie, procuró una estructura de planta subtrapezoidal, formada por pequeñas lajas de arenisca en posición vertical y subvertical. La estructura delimita una fosa de 0,60 × 0,50 m y 0,30 m de profundidad, excavada sobre el substrato, y con un relleno de matriz arenosa negra (F-Sn). Junto a la estructura se localizó un hito de arenisca de 1,15 m de longitud, fracturado y tumbado, con una forma apuntada obtenida mediante el labrado lateral del bloque. El relleno de la

ARKEOIKUSKA 08

311

formaz zorrotza, blokearen albo bat zizelkatua izan zelako. Zuloko betegarria (F-Sn) garbitu eta bahetu genuen erabat, baina ez genuen material arkeologiko ez eta antrakologiko bakar bat ere bereizi. Beraz, ez dugu daturik egitura hau interpretatzeko. Baliteke aipatutako hareharrizko mugarria edo monolitoa egokiro ipintzeko egituraren batekin estu lotuta egotea, baina oraingoz ez dakigu zehatz zer funtzio beteko zuen.

fosa (F-Sn) fue lavado y cribado en su totalidad sin localizar ningún material arqueológico, ni antracológico. Por tanto, carecemos de datos para interpretar esta estructura, acaso asociada a la colocación del mencionado hito o monolito de arenisca, de funcionalidad no determinada.

Une honetan eta Gorbeiako natur Parkeko ibilbide megalitikoan barrena, Kurtzegango iruinarria lehengoratzeko eta zutik ipintzeko proiektu bat idazten ari gara.

En la actualidad, se está elaborando un proyecto de restauración y alzado del menhir de Kurtzegan, dentro de una ruta megalítica por el Parque Natural de Gorbeia.

J.C. López Quintana

B.28. OTXANDIO B.28.1. HIRIGUNE HISTORIKOA / CASCO HISTÓRICO B.28.1.1. Harategi kalea, 9-11 Zuzendaritza: Iñaki Pereda García Finantzazioa: J. A. Ruiz de Infante, S.L.

B.28.1.1. Carnicería, 9-11 Dirección: Iñaki Pereda García Financiación: J. A. Ruiz de Infante, S.L.

The archaeological intervention carried out at num. 9-11 Carnicería Street revealed the remains of a wooden building dating from the Middle Ages. During the modern period, three buildings were constructed, two of which served as the site for forging activities, as the diverse holes registered indicate. Finally, the two last plots were delimited during the contemporary era.

Harategi kaleko 9. eta 11. orubeetako zorupean bereizitako geruza arkeologikoa aztertzeko xedean planteatu genuen esku-hartze arkeologiko hau. Helburu hura lortze aldera, lursail bien gibelaldea hartzen zituen lubaki bat ireki genuen, eta haren perpendikularrean ikertu beharreko orubeetako bakoitzean irekitako bina zanga induskatu genituen. Guztizko azaleraren %50etik gora induskatu genuen.

La intervención arqueológica se planteó como un análisis del sustrato arqueológico localizado en el subsuelo de los solares n.º 9 y 11 de Carnicería. Para la consecución de dicho objetivo se realizó una trinchera que englobaba la parte zaguera de las dos parcelas y perpendicularmente a ella se abrieron dos zanjas repartidas cada una de ellas en cada uno de los solares a investigar. En total la superficie excavada representaba más del 50% del total.

Orubeen bilakaera

Evolución de los solares

Erdi Aroa

Período Medieval

1. aldia (Lur eremua egokitzeko lanak)

Fase 1.ª (Acondicionamiento del terreno)

Geruza naturalaren gainean lurrean iltzatutako errekarriz osatutako maila bat dokumentatu genuen. Lur eremua berdintzea zuen xede.

Sobre el estrato natural se localizó un echadizo de cantos hincados cuya función era la de servir de acondicionamiento del terreno.

2. aldia (Zurezko eraikina)

Fase 2.ª (Construcción en madera)

Orube honetako lehenengo eraikuntza izaerako aztarnak estu lotuta daude gutxi gora-behera 18-20 cm zabal eta 8 m luze den zanga baten presentziarekin.

Los primeros vestigios constructivos del solar estaban relacionados con la existencia de una zanja (de unos 18 a 20 cm de anchura por unos 8 m de longi-

312

ARKEOIKUSKA 08

Lihat lebih banyak...

Comentários

Copyright © 2017 DADOSPDF Inc.