Nomenklatura kompleksa

Sinanović K. Hemija. Za studij šumarstva i drugih srodnih biotehničkih disciplina. Svjetlost. Sarajevo, 1997.
Filipović, I., Lipanović S. Opća i anorganska kemija, VI izdanje. Školska knjiga. Zagreb, 1987.
URL: http://www.scribd.com/doc/92862211/9-Kompleksni-spojevi#scribd
Filipović, I., Lipanović S. Opća i anorganska kemija, VI izdanje. Školska knjiga. Zagreb, 1987.


Nomenklatura kompleksa
2015

12

FARMACEUTSKI FAKULTET UNIVERZITETA U SARAJEVU






Tema:
NOMENKLATURA KOMPLEKSA











Mentor: Student:
Sarajevo, januar 2015. godine
SADRŽAJ

UVOD 3
1. KOMPLEKSNI SPOJEVI 4
1.1. Koordinacijski broj 4
1.2. Podjela kompleksa prema električnom naboju 4
2. MEĐUNARODNA UNIJA ZA ČISTU I PRIMJENJENU HEMIJU 5
3. NAZIVI ANORGANSKIH HEMIJSKIH SPOJEVA 6
3.1. Nazivi jonskih spojeva 6
3.1.1. Ime monoatomnog kationa 6
3.1.2. Ime monoatomnog aniona 6
3.1.3. Ime kopleksnog jona 7
3.1.4. Ime jonskog spoja 10
4. ZAKLJUČAK 11
5. LITERATURA 12













UVOD

Molekulski ili kompleksni joni nastaju povezivanjem više raznih atoma u jednu stabilnu česticu. Strukturnom analizom je dokazano da kompleksni joni postoje kao takvi, tj. kao strukturne jedinice prostorne rešetke jonskog kristala, simetrično okružene jonima suprotnog naboja. Kompleksni joni su stabilne jedinice ne samo u čvrstom, nego i u tekućem i otopljenom stanju. Pored toga, postoje i takvi kompleksni spojevi u kojima su molekule više ili manje čvrsto povezane (ligandi) sa centralnim atomom ili centralnom molekulom. Prema tome, možemo reći da su kompleksni spojevi takvi spojevi u kojima se nalaze skupine atoma koji su povezani u više ili manje stabilne jedinice u čvrstom, tekućem ili otopljenom stanju.
Današnji nazivi hemijskih spojeva uglavnom proizlaze iz njihove konstitucije i strukture. Veliku prednost za hemičare dala je racionalna nomenklatura. Racionalnu nomenklaturu predložila je Komisija za nomenklaturu Internacionalne unije za čistu i primjenjenu hemiju.
Za anorgansku hemiju značajna su tri sistema nomenklature:
1. Nomenklatura binarnog tipa (iskazuje sastav tvari odgovarajućim rasporedom imena elemenata ili njihovih skupina, koji mogu biti modificirani, zajedno sa numeričkim prefiksima). Primjer: PCl3- fosforov trihlorid
2. Koordinacijska nomenklatura (aditivni sistem za imenovanje anorganskih koordinacijskih–kompleksnih spojeva, u kojem se kompleksni spoj promatra kao kombinacija središnjeg atoma i za njega vezanih liganada).
Primjer: PCl3 -trihlorofosfor
3. Supstitucijska nomenklatura (sistem imenovanja zastupljen u organskoj hemiji, ali se koristi i za imenovanje anorganskih spojeva; zasniva se na koncepciji osnovnog hidrida, iz kojega se pojedini spojevi izvode zamjenom vodikovih atoma skupinama -"radikalima").
Primjer:PCl3 -trihlorofosfan

1. KOMPLEKSNI SPOJEVI

Metalni kompleks ili koordinacijsko jedinjenje nastaje reakcijom metalnog jona sa molekulima ili jonima koji na nekom od svojih atoma sadrže slobodan elektronski par. Metalni jon u kompleksu naziva se centralnim jonom, a molekuli ili joni koji se vežu s metalnim jonom u kompleks nazivaju se ligandi.

Koordinacijski broj
Broj koordiniranih liganada oko centralnog jona općenito zavisi od elektronegativnosti centralnog jona i o donorskim osobinama liganada. Što je ligand jači elektron-donor, to se u manjem broju veže za centralni jon, jer svojim vezanjem povećava negativni naboj na centralnom metalnom jonu, a ne smije se mnogo razlikovati od nule. Tako se za isti centralni jon obično veže manje jona Cl' i Br- (npr. [FeCl4]- nego molekula H2O i NH3 (npr. [Fe(H2O)6]3+). Zbog istog razloga broj liganada vezanih za centralni jon manji je, što je centralni jon veće elektronegativnosti. Tako jon Cu+ ima veći koordinacijski broj od jona Au+.

Podjela kompleksa prema električnom naboju
Prema električnom naboju, kompleksi se mogu podijeliti na: kationske, anionske i neutralne.
Kationski kompleksi se sastoje od pozitivnog centralnog jona i neutralnih molekula (ligandi), npr. [Al(H2O)6]3+- heksaakvaaluminijum(III)-jon, [Cu(NH3)4]2+- tetraaminbakar(II)-jon, itd.
Anionski kompleski se sastoje od centralnog atoma s pozitivnim oksidacijskim brojem i liganda sa negativnim oksidacijskim brojem, npr. [BeF4]2—tetrafluoroberilat(II), [Al(OH)4]3- - tetrahidroksoaluminat(III), itd.
Neutralni kompleksi se formiraju vezivanjem molekula oko centralnog atoma ili oko pozitivnog centralnog jona koordinacijom aniona. Neutralni kompleksi su: [Ni(CO)4]-nikaltetrakarbonil, [Cr(C6H6)2]-dibenzenhrom, [Pt(NH3)2Cl2]-dihlorodiaminoplatina(II), itd.
2. MEĐUNARODNA UNIJA ZA ČISTU I PRIMJENJENU HEMIJU

S razvojem hemije, a posebno teorije hemijske veze, razvijali su se i nazivi hemijskih spojeva. Skoro do početka 20. stoljeća, obično su se nazivi hemijskih spojeva odnosili na njihova fizička i neka druga osobita svojstva, na njihovo dobivanje, na ime osobe koja ih je prva dobila i ostalo.
Tabela 1. Trivijalni nazivi kompleksnih spojeva
Empirijska formula spoja
Naziv spoja
Molekulska formula spoja
KCN . Fe(CN)2 . Fe(CN)3
Berlinsko modrilo
KFe[Fe(CN)6]
NH4Fe(SO4)2 . 6H2O
Mohrova sol
NH4[Fe(H2O)6](SO4)2 . 6H2O
Cr(SCN)3 . NH4SCN . 2NH3
Reineckeova sol
NH4[Cr(SCN)4(NH3)2]
Co(NO3)2 . KNO2 . NH3
Erdmannova sol
K[Co(NO2)4(NH3)2]
2PtCl2 . 2NH3
Magnusova zelena sol
[Pt(NH3)4][PtCl4]

Današnji nazivi hemijskih spojeva uglavnom proizlaze iz njihove konstitucije i strukture. Veliku prednost za hemičare dala je racionalna nomenklatura. Racionalnu nomenklaturu predložila je Komisija za nomenklaturu Internacionalne unije za čistu i primjenjenu hemiju. Međunarodna unija za čistu i primijenjenu hemiju (eng.: International Union for Pure and Applied Chemistry - IUPAC) je međunarodna nevladina organizacija koja se bavi napretkom hemije. Osnovana je 1919. te je članica međunarodnog vijeća znanosti, dok su njezine članice nacionalna hemijska društva. Najpoznatija je po razvoju danas opće prihvaćenih standarda za nazive hemijskih elemenata i hemijskih spojeva. Unija redovno objavljuje različite publikacije pretežno vezane za nazive i standarde. Ideja o potrebi suradnje među hemičarima svijeta te usvajanja zajedničkih standarda relativno je stara. Prvi takav sastanak održan je na inicijativu i u organizaciji Friedricha Kekuléa 1860. godine. Ovo je bio prvi u nizu sastanaka čija je posljedica bila usvajanje Ženevske nomenklature 1892. koja predstavlja prvi pokušaj organizacije naziva organskih spojeva.
3. NAZIVI ANORGANSKIH HEMIJSKIH SPOJEVA

3.1. Nazivi jonskih spojeva

Ime jonskog spoja sastoji se od imena kationa i aniona, s tim da je ime kationa uvijek prvo.

3.1.1. Ime monoatomnog kationa

Na+ = natrijev jon, Ba2+ = barijev jon, itd. Ukoliko postoje različito valentni joni istog atoma, stavlja se valencija u zagradu uz ime jona. Kod starije nomenklature označavala se niža valencija nastavkom o, a viša nastavkom i na latinsko ime, na primjer:

Cu+ = bakar (I)-jon (prije kupro-jon)
Cu2+ = bakar (II)-jon (prije kupri-jon)
Fe2+ = željezo (II)-jon (prije fero-jon)
Fe3+ = željezo (III)-jon (prije feri-jon)

3.1.2. Ime monoatomnog aniona

Uz latinsko ime dolazi nastavak id, na primjer:


F- = florid-jon
O2- = oksid-jon
S2- = sulfi-jon
N3- = nitrid-jon
P3- = fosfid-jon

As3- = arsenid-jon
C4- = karbid-jon
Si4- = silicid-jon
Se2 = selenid-jon


3.1.3. Ime kopleksnog jona

Razlikujemo tri glavna slučaja:
1. Ime kompleksnog aniona
Prema uobičajenoj nomenklaturi ovisi o oksidacijskom broju centralnog atoma. S porastom oksidacijskog broja imamo dodatke i nastavke na latinsko ime: ---id, hipo---it, ---it, hipo---at, ---at, per---at. Anioni s perokso-skupinom imaju u imenu dodatak perokso---. Na primjer:


Cl- = hlorid-jon
ClO- = hipohlorit-jon
ClO2- = hlorit-jon
ClO3- = hlorat-jon
ClO4- = perhlorat-jon
(oksidacijski broj atoma Cl = -1)
(oksidacijski broj atoma Cl = +1)
(oksidacijski broj atoma Cl = +3)
(oksidacijski broj atoma Cl = +5)
(oksidacijski broj atoma Cl = +7 )


ili


S2- = sulfid-jon
SO22- = hiposulfit-jon
S2O42- = hipodisulfit-jon
SO32- = sulfit-jon
S2O62- = hipodisulfa-jon
SO42- = sulfat-jon
SO52- = peroksosulfat-jon
S2O8- = peroksodisulfat-jon
(oksidacijski broj atoma S = -2)
(oksidacijski broj atoma S = +2)
(oksidacijski broj atoma S = +3)
(oksidacijski broj atoma S = +4)
(oksidacijski broj atoma S = +5)
(oksidacijski broj atoma S = +6)


2. Posebno ime kompleksnog jona, na primjer:
H3O = hidronijev-jon ili oksonijev-jon ili hidroksonijev-jon
OH- = hidroksid-jon

3. Racionalno ime kompleksnog jona. Osnovna pravila:
(1) Osnovno ime daje centralni atom. Kod kompleksnog aniona odbaci se od latinskog imena nastavak um, odnosno ium i doda nastavak at, npr. ferat, kobaltat, argentat, hromat, kuprat, cinkat, plumbat, aluminat, galat itd.
(2) Ispred osnovnog imena dolaze imena liganada.
(3) Ispred imena liganda dolazi njegov broj u grčkom jeziku: mono-, di-, tri-, tetra-, itd. Ako je ligand kompleksnog sastava ili organska molekula ili jon, stavlja se u okruglu zagradu, a ispred zagrade dolazi njegov broj, i to: bis-, tris-, tetrakis-, itd.
(4) Prvi od liganada, u formuli, dolaze anioni, a zatim molekule i to abecednim redom. U imenu dolaze ligandi abecednim redom bez obzira na poredak u formuli.
(5) Oksidacijski broj centralnog atoma dolazi u zagradi iza njegovog imena.
(6) U polinuklearnim kompleksima ispred imena dolazi broj centralnih atoma u grčkom jeziku.

IME LIGANDA:
Anionski ligand dobiva nastavak o. Dakle: NH3 = amin ( ili ammin) ; H2O = akva ; CO = karbonil, H+ = hydrogen ; NO odnosno NO+ = nitrozil ; F- = fluoro ; Cl- = hloro ; Br- = bromo ; I- = jodo ; O2- = okso ; OH- = hidrokso ; CN- = cijano ; NO2- = nitro ; S2- = tio ; SCN- = tiocijanato ; O22- = perokso ; SO42- = sulfato ; CO32- = karbonato ; C2O42- = oksalato itd.

Nekoliko primjera naziva kompleksnih kationa i aniona:

[Co(NH3)6]3+ = heksaaminokobalt (III)-jon
[UO2]2+ = dioksouran(VI)-jon
[CrCl2(H2O)4]+ = tetraakvadihlorohrom(III)-jon
[CoCO3(NH3)4]+ = tetraaminkarbonatokobalt(III)-jon
[Co(ONO)(NH3)5]2+ = pentaaminnitritokobalt(III)-jon
[CoCl(NO2)(en)2]+ = dietilendiaminhloronitrokobalt(III)-jon
[(NH3)5Co-O2-Co(NH3)5]4+ = dekaamin-µ-peroksodikobalt(III)-jon
[Fe(CN)6]4- = heksacijanoferat(II)-jon
[Fe(CN)6]3- = heksacijanoferat(III)-jon
[PtBr2Cl4]2- = dibromotetrahloroplatinat(IV)-jon
[AlF6]3- = heksafluoroaluminat(III)-jon
[Cr(C2O4)3]3- = trioksalatohromat(III)-jon

[Ag(S2O3)2] 3- = ditiosulfatoragentat(I)-ion
[Au(CN)2] - = dicijanoaurat(I)-ion
[Hg(NCS)4] 2- = tetratiocijanatomerkurat(II)-ion
[Sb(OH)6] - = heksahidroksoantimonat(V)-ion
[Sb(OH)4] - = tetrahidroksoantimonat(III)-ion
[SnS3] 3- = tritiostanat(IV)-ion
[HSO4] 3- = hidrogentetraoksosulfat(VI)-ion ili hidrogensulfat-ion
[Cr2O7] 2- = heksaokso-µ-oksodihromat(VI)-ion ili
heptaoksodihromat(VI)-ion ili dihromat-ion



3.1.4. Ime jonskog spoja

Na primjer:

NaCl = natrij-klorid
FeO = željezo(II)-oksid ili fero-oksid
Fe2O3 = željezo(III)-oksid ili feri-oksid
Cr2O3 = krom(III)-oksid
CrO3 = krom(VI)-oksid ili krom-trioksid
Mg3N2 = magnezij-nitrid
Al4C3 = aluminij-karbid
KOH = kalij-hidroksid
NaHS = natrij-hidrogensulfid
CaSO4 = kalcij-sulfat
NaOCl = natrij-hipoklorit

K4[W(CN)8] = kalij-oktacijanovolframat(IV)
Na2[Fe(CN)5NO] = natrij-pentacijanonitrozilferat(III)
[CoSO4(NH3)5]NO3 = pentaaminsulfatokobalt(III)-nitrat
[CoOH(NH3)4(H2O)]SO4 = akvatetraaminohidroksokobalt(III)-sulfat
[Co(NH3)6][Cr(C2O4)3] = heksaaminkobalt(III)-trioksalatokromat(III)
[PtCl4(NH3)2] = diamintetrakloroplatina (neutralna molekula!)
ili diamintetrakloroplatina(IV)


4. ZAKLJUČAK

Nazivi spojeva koji se tvore na osnovu sistemske anorganske hemijske nomenklature označeni su kao sistemski ili racinalni nazivi. Sistematsko imenovanje spojeva zasniva se na hemijskom sastavu i strukturi imenovanog spoja. Poznavanjem pravila nomenklature moguće je iz sistemskog imena spoja izvesti njegovu formulu. Izuzetak čini riječ kiselina koja opisuje hemijsko, a ne ne strukturno svojstvo. Komisija za nomenklaturu anorganske hemije pri IUPAC-u je u svojim posljednjim preporukama napravila popis dopuštenih imena kiselina, uz preporuku da se u svim preostalim slučajevima koriste isključivo sistemska imena. Kompleksni spojevi imaju široku rasprostranjenost u analitičkoj hemiji, u kvalitativnoj analizi kod kompleksometrijskih titracija i spektrofotometrijskih određivanja. Kompleksni spojevi nalaze se i u živim organizmima u obliku enzima, vitamina i sl. U farmaceutici imaju primjenu u liječenju nekih oblika malignih bolesti, npr. kompleks [PtCl2(NH3)2]-cisplatina.















5. LITERATURA

1. Filipović, I., Lipanović S. Opća i anorganska kemija, VI izdanje. (str. 366-369.) Školska knjiga. Zagreb, 1987.
2. Sinanović K. Hemija. Za studij šumarstva i drugih srodnih biotehničkih disciplina. (str. 50-51.) Svjetlost. Sarajevo, 1997.
3. Nomenklatura kompleksnih spojeva.
URL: http://www.scribd.com/doc/92862211/9-Kompleksni-spojevi#scribd (datum pristupa: 8.1.2015.)
DODATAK LITERATURI:
Tabela 1. Trivijalni nazivi kompleksnih spojeva, konstruirano prema:
URL: http://www.scribd.com/doc/92862211/9-Kompleksni-spojevi#scribd