Osobowość ludzkiego embrionu? Analiza SCIP-argumentów

C- argument - krytyka
1) błąd logiczny argumentu – tzw. paradoks sterty

2) opóźniona aktywacja własnego genomu embrionu

3) koncepcja stopniowalnej godności embrionu – Warnock Report
Maria Roeske
Wybrana bibliografia
- M. Machinek, Spór o status ludzkiego embrionu, Olsztyn 2007
G. Damschen, D. Schönecker, Der moralische Status menschlicher Embryonen. Pro und contra Spezies-, Kontinuums-, Identitäts- und Potentialitätsargument, Berlin 2003
A. Muszala, Czy embrion ludzki jest osobą ludzką? Pytanie o osobowy status embrionu, w: Badania nad embrionami ludzkimi w świetle etyki i prawa, red. E. Podrez, T. Stawecki, Warszawa 2012
B. Chyrowicz, Bioetyka. Anatomia sporu, Kraków 2015
J. Różyńska, Od zygoty do osoby. Potencjalność, identyczność i przerywanie ciąży, Gdańsk 2008
R. P. George, C. Tollefsen, Embryo. A Defense of Human Life, Princeton 2011
J. De Dios Vial Correa, E. Sgreccia, Identity and Statute of Human Embryo. Proceedings of Third Assembly of the Pontifical Academy for Life, Watykan 1997
M. Piechowiak, Filozofia praw człowieka. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony, Lublin 1999
O. Nawrot, Ludzka biogeneza w standardach bioetycznych Rady Europy, Warszawa 2011
H. Bartel, Embriologia. Podręcznik dla studentów, Warszawa 2010
K. Moore, T. Persaud, M. Torchia, Embriologia i wady wrodzone, Philadelphia 2013
Maria Roeske
In dubio pro embryone




Dziękuję bardzo za uwagę
Maria Roeske
C- argument z ciągłości rozwojowej
W. Fijałkowski, J. de Dios Vial Correa
Istota argumentu w jego zasadniczej wersji:

P1: Dorosły człowiek jest osobą i przysługuje mu wyjątkowy status (godność) i ochrona.
P2: Od momentu zapłodnienia embrion ludzki rozwinie się w sposób ciągły (bez biologicznych i moralnych zmian jakościowych) w dorosłego człowieka.
W: Embrion ludzki jest osobą, przysługuje mu wyjątkowy status (godność) i ochrona.

stosowany w połączeniu z S-, I- i P-argumentami – odniesieniem tego argumentu jest bowiem punkt docelowy rozwoju: dorosła istota ludzka

Zapłodnienie: skok jakościowy, powstaje nowa istota; po tym momencie brak jakościowych cezur na płaszczyźnie biologicznej, zatem i również ontologicznej
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
4) odpowiedź na analogię do śmierci mózgowej


zarodek, w odróżnieniu od dorosłego człowieka, nie potrzebuje mózgu do rozwoju, do koordynacji swoich czynności życiowych, przed wytworzeniem mózgu (od 3 tyg.) jest istotą żywą, rozwija się


Maria Roeske
SCIP-argumenty - podsumowanie
Kontrowersyjne kwestie dopuszczalności aborcji, badań na embrionach, metod sztucznej prokreacji, inżynierii genetycznej – będą w sposób rzetelny rozwiązane tylko wtedy, gdy ustalony (odkryty) zostanie status zarodka ludzkiego
Etyka i prawo powinny bazować na rzetelnej refleksji ontologicznej, metafizycznej

SCIP-argumenty jako argumenty metafizyczne pozwalają ustalić ten status
SCIP-argumenty w sposób przekonujący wskazują na moment zapłodnienia jako chwilę powstania człowieka i osoby; zarodek ludzki od zapłodnienia jest człowiekiem, osobą, przysługuje mu niezbywalna, wrodzona godność, z której wypływają podstawowe prawa człowieka (m. in. prawo do życia)
najpoważniejszy zarzut (przeciwko osobowości zarodka ludzkiego) dotyczy I-argumentu (zarzut braku indywidualności embrionu przed możliwością jego podziału na bliźniaki) – można ten zarzut jednak przekonująco obalić
Maria Roeske
Krytyka P-argumentu
2) odpowiedź na tezę o implantacji c.d.
3) pojęcie symbiozy w odniesieniu do związku zarodka i matki nieadekwatne, bo:
symbioza polega na współdziałaniu między dwoma organizmami, które może się stać tak ścisłe, że bez niego organizmy nie są w stanie się rozwijać

Zależność embrionu od matki jest jednak zasadniczo jednostronna (matka zapewnia dostarczenie zarodkowi składników mineralnych, zaopatruje w tlen, odprowadza produkty przemiany materii, stymuluje jego rozwój).

4) związek między matką a embrionem nie rozpoczyna się w chwili implantacji, ale trwa już od zapłodnienia (wydzielane przez matkę hormony i czynniki sygnałowe podczas wędrówki zarodka w jajowodzie)



Maria Roeske
Krytyka P-argumentu
2) odpowiedź na tezę o implantacji jako warunku koniecznym poczęcia
1) pojęcie uzupełnienia" programu rozwojowego zarodka przez jego implantację nietrafne, bo: implantacja nie uzupełnia programu rozwojowego embrionu na płaszczyźnie informacji genetycznej (ta jest kompletna)

2) implantacja w macicy matki jest koniecznym, ale wciąż jedynie dodatkowym czynnikiem w stosunku do własnego potencjału rozwojowego embrionu, implantacja nie stanowi konstytutywnej przyczyny jego rozwoju; dynamika rozwoju pochodzi z wnętrza embrionu


Maria Roeske
Krytyka P-argumentu
2) implantacja jako niezbędne dopełnienie poczęcia
Ch. Nuesslein-Volhard: dopiero oba procesy łącznie – zapłodnienie i zagnieżdżenie embrionu w macicy matki – stanowią początek życia ludzkiego, embrionowi przed implantacją nie przysługuje szczególny status
Potencjał rozwojowy zygoty ogranicza się tylko do wytworzenia blastocysty, dopiero po zagnieżdżeniu się zarodka w jamie macicy matki jego program rozwojowy staje się całkowity
dopiero wzajemne oddziaływanie obu organizmów – embrionu i matki – umożliwia realizację tego programu = symbioza embrionu z organizmem matki
Maria Roeske
P-argument – osoba potencjalna"
Na gruncie klasycznej definicji osoby pojęcie osoba potencjalna" to contradictio in adiecto, zestawienie dwóch słów wykluczających się
Termin osoba potencjalna" – to w efekcie nie-osoba, osoba, która nie istnieje
Coś, co jest potencjalne, nie istnieje
Def. klasyczna osoby = samoistniejący byt w naturze rozumnej
Osoba ze swej istoty jest istniejąca, nigdy nie jest potencjalna, albo istnieje albo nie
Maria Roeske
P-argument
odpowiedź na krytykę personistów
3) przykłady z księciem Karolem i sportowcem nieadekwatne, bo:
1) stosują pojęcie potencjalności jako teoretycznej możliwości – której aktualizacja domaga się istotnego wydarzenia z zewnątrz (objęcia tronu przez księcia, wygrania zawodów)
2) porównują dwie odmienne płaszczyzny: prerogatyw/uzdolnień z cechami natury ludzkiego bytu
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
4) odpowiedź na kryterium mózgowe
1) racja: ludzka aktywność umysłowa, odczuwanie bólu – niemożliwe bez organów je warunkujących (mózgu, komórek nerwowych), ale:
Brak tych organów nie oznacza, że dana istota nie posiada natury rozumnej

2) brak ostrych cezur – który z etapów tworzenia mózgu ma być początkiem człowieczeństwa/osobowości?
3. tydzień po zapłodnieniu – tworzy się płytka nerwowa
6. tydzień – pierwsze synapsy
8. tydzień – pierwsze sygnały aktywności mózgu
ok. 24 tygodnia – embrion odbiera sygnały z zewnątrz
po urodzeniu – rozwój mózgu (kontakt z otoczeniem
dojrzewanie – pełna aktywność mózgu
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
4) mózg – kryterium osobowości
1) Osoba – musi posiadać co najmniej biologiczną podstawę do ujawnienia w przyszłości zdolności osobowych, czyli mózg
I. Wilmut, K. Campbell

Osoba musi być wyposażona w struktury odpowiedzialne za odczuwanie (czyli komórki nerwowe, które rejestrują bodźce zewnętrzne i przekazują je do mózgu)
J. Reich: No brain, no pain, no person!

2) Analogicznie do kryterium mózgowej śmierci – mózgowe kryterium życia (R. Merkel)

Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
3) odpowiedź na utylitaryzm preferencyjny
1) koncepcja ta błędnie identyfikuje osobę z jej zdolnościami kognitywnymi; świadome akty nie konstytuują osoby;
Pragnienia, życzenia, interesy zakładają już wcześniejsze istnienie osoby (tożsame, w czasie), podłoża, na którym mogą się ujawnić

2) niemożliwe ustalenie momentu początku osoby ludzkiej; rozwój moralnie doniosłych uzdolnień jest procesem rozciągniętym w czasie, nawet moment urodzenia nie stanowi granicy (intensyfikacja tworzenia synaps między komórkami nerwowymi dopiero po urodzeniu, w efekcie interakcji z otoczeniem, a pełna aktywność mózgu dopiero w okresie dojrzewania)



Maria Roeske
Krytyka P2 - przynależności do gatunku
2) Analogia do żołędzia i dębu
M. Sandel: ludzkie embriony różnią się jakościowo, rodzajowo od ludzi

Z tego, że każdy dąb kiedyś był żołędziem, nie wynika że żołędzie są dębami albo że powinienem uznawać utratę żołędzia zjedzonego przez wiewiórkę na moim ogródku za taką samą stratę jak śmierć dębu powalonego przez burzę. Pomimo ciągłości rozwojowej między nimi, żołędzie i dęby są różnymi rodzajami rzeczy [bytów]." (tłum. M.R.)

M. J. Sandel, Embryo Ethics: The Moral Logic of Stem Cell Research, New England Journal of Medicine 2004
Maria Roeske
Krytyka przynależności gatunkowej
2) Analogia do żołędzia i dębu
Odpowiedź na krytykę Sandela:
1) analogia nieuprawniona – różne statusy dębu i człowieka – człowieka traktujemy inaczej ze względu na jego szczególną wsobną wartość, dąb – doceniamy ze względu na jego akcydentalne właściwości
- tu chodzi o prawa (głównie prawo do życia) ludzi
2) Pojęcie gatunku – źle rozumiane; gatunek to natura (cechy istotne), która jest reprezentowana przez egzemplarze gatunku na każdym etapie ich rozwoju: rozwój, dojrzewanie, starzenie, umieranie, procesy chorobowe
3) Żołądź należy do gatunku dębu, nie jest dojrzałym dębem, podobnie jak młode drzewko dębu
4) Różnice dotyczące wzrostu, długości kończyn, możliwości samodzielnego funkcjonowania nie są jakościowe, istotowe, lecz przypadłościowe

Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
1) błąd naturalistyczny
- wyprowadzanie wniosków normatywnych, powinności, praw z faktów biologicznych
D. Hume, G. E. Moore, R. Merkel, H. Engelhardt, J. Różyńska
R. Merkel: podstawą ochrony nie może być jedynie pewna mikromolekularna skruktura DNA
Warunkiem posiadania praw = minimalna forma świadomości, zdolna do przeżyć, do bycia zranioną
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
1) odpowiedź na błąd naturalistyczny

1) opieranie osobowego statusu na faktycznie stwierdzanych zdolnościach, faktach biologicznych, posiadaniu mózgu czy świadomości, jest również nieuprawnionym przejściem z jest" do powinno"
2) podział na opis i ocenę nie jest kategoryczny, H. Putnam: thick ethical concepts
3) niektóre zdania opisujące fakty mają normatywną doniosłość , np. instytucja obietnicy

np. człowiek, istota gatunku Homo sapiens, jest dobrem, celem samym w sobie"

Dobro należy chronić, zła unikać – zasad moralna, przesłanka pomostowa
4) Istnieje związek między sądami opisującymi i wartościującymi, bo dobro realizuje się poprzez własności (fakty) przysługujące danej rzeczy


Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
1) odpowiedź na błąd naturalistyczny
Racja krytyków: to nie przynależność gatunkowa czy genom ludzki jest podstawą ludzkiej godności i osobowości
Absurd: należało by chronić każdą komórkę ciała, nośnik informacji genetycznej (włosy, paznokcie)
Podstawą statusu osobowego człowieka: dusza rozumna i istnienie w naturze rozumnej, istnienie per se, dla siebie, jako cel sam w sobie (Tomasz z Akwinu, M. Piechowiak)
E. Schockenhoff: ze względu na cielesno-duchową jedność człowieka przynależność danej istoty do gatunku ludzkiego domaga się uznania istnienia tej istoty w naturze rozumnej i przez to godności tej istoty
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
2) zarzut gatunkowizmu
przypisywanie istotom gatunku ludzkiego specjalnych prerogatyw na podstawie przynależności gatunkowej i domaganie się gatunkowej solidarności" jest dyskryminacją innych gatunków = szowinizmem gatunkowym = gatunkowizmem
Peter Singer
kryterium przynależności gatunkowej analogiczne do kryterium rasy, płci

def. osoby – istota samoświadoma i zdolna do formułowania pragnień dotyczących przyszłości
Osobami – np. dorosły człowiek, szympans, nie-osobami: embriony i płody ludzkie, ludzie z wrodzonymi upośledzeniami
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
odpowiedzi na zarzut gatunkowizmu
Maria Roeske
1) propozycja P. Singera w odpowiedzi na gatunkowizm stwarza nową międzygatunkową uprzywilejowaną grupę podmiotów, kryteria przynależności do tej grupy są bardzo nieostre (samoświadomość, zdolność do formułowania pragnień dot. przyszłości)

2) pojęcie człowieka, pojęcie ludzkości – nie mają tylko charakteru taksonomicznego, biologicznego, w refleksji filozoficznej na przestrzeni wieków wskazywały one również na wspólnotę moralną opartą na pewnej antropologii

3) podział w obrębie gatunku ludzkiego na 2 kategorie: osób i nie-osób w o wiele większym stopniu przypomina dyskryminację ze względu na rasę, płeć, religię, aniżeli podział na kategorie człowiek i inne zwierzęta (M. Machinek)
Krytyka S-argumentu
odpowiedź na zarzut gatunkowizmu c.d.
4) zarzut błędu kategorii (category mistake) (B. Steinbock, E. Schockenhoff, N. Noddings):

błąd kategorii: błąd semantyczny lub ontologiczny, który przedstawia rzeczy należące do różnych kategorii tak jakby należały do tej samej kategorii (lub vice versa)

- pojęcia rasy, płci, klasy należą do innej kategorii niż pojęcie gatunku
pojęcia rasizmu, seksizmu, dyskryminacji odnoszą się do wspólnoty ludzi, nie mogą być ekstrapolowane na obszar międzygatunkowy, gdyż każdy gatunek w pierwszym rzędzie dba o siebie, o swoje interesy;
trudno też zarzucać zwierzętom nienależącym do gatunku Homo sapiens dyskryminację, gdyż nie mają one zdolności moralnych do takiego zachowania
Maria Roeske
Krytyka S-argumentu
3) świadomość jako kryterium osobowości


Utylitaryzm preferencyjny: ujawnienie osobowych zdolności (np. samoświadomość, zdolność komunikacji, odczuwania bólu, wyrażania pragnień, posiadania interesów) podstawą bycia osobą
i przyznania praw
P. Singer, N. Hoerster, R. Dworkin

Maria Roeske
P-argument
odpowiedź na krytykę personistów
3) Odnośnie do przykładów z księciem Karolem, sportowcem i zarodkiem

Należy rozróżnić: potencjalność obiektywną, pasywną – czysto teoretyczną możliwość zaistnienia jakiegoś wydarzenia, spowodowania czegoś, ability
Potencjalność ta potrzebuje do swego uaktualnienia zewnętrznego impulsu, działania
np. gameta żeńska i męska same z siebie nie utworzą zarodka, potrzebne jest do tego zewnętrzne działanie prowadzące do zapłodnienia
i potencjalność subiektywną – rozwoju istniejącego bytu, aktywną możność stania się kimś/czymś; (np. dom, którego fundamenty już założone, dziecko poczęte); capability
np. zarodek ludzki – nosi w sobie zasadę swojego stawania się, rozwoju, istnienia, ma potencjalność rozwojową, aktywną do stania się dorosłym człowiekiem, który ujawni cechy właściwe osobie, nie potrzebuje do aktualizacji cech osobowych zewnętrznego działania

Maria Roeske
P-argument
odpowiedź na krytykę personistów

1) zastosowanie wymogu aktualnego posiadania czy ujawniania zdolności właściwych osobie (samoświadomości, racjonalności, zdolności do odczuwania bólu, planowania przyszłości) spowodowałoby wyłączenie ze wspólnoty moralnej m. in.:
osób ciężko upośledzonych, nieprzytomnych, głęboko śpiących

2) Zarodek ludzki ma możność rozwojową ujawnienia w przyszłości typowo ludzkich, osobowych cech, nie staje się człowiekiem/osobą dopiero gdy je ujawni, ale odwrotnie: ich ujawnienie bazuje na tym, że embrion jest człowiekiem, osobą (musi istnieć najpierw podmiot, w którym ujawnią się dane cechy)



Maria Roeske
P- argument w obu wersjach - krytyka
1) krytyka P1 – tezy, że już sama potencjalność ujawnienia czy posiadania uzdolnień właściwych osobie sprawia, że dana istota ma szczególny status, godność

Personiści: podstawą statusu osobowego i podmiotowości prawnej nie samo potencjalnie istniejące, a jedynie aktualne posiadanie uzdolnień właściwych osobie (myślenie, świadomość, zdolność do odczuwania przyjemności, bólu)
P. Singer, N. Feinberg, T. Engelhardt
Uzasadnienie na bazie przykładów:
1) To, że brytyjski książę Karol jest potencjalnym królem, nie oznacza, że już dzisiaj należy mu przyznać królewskie prerogatywy.
2) Potencjalny mistrz świata w jakiejś dyscyplinie nie otrzyma medalu, zanim go nie zdobędzie w zawodach.
Analogicznie: embrion musi dopiero zaktualizować swoje osobowe zdolności, by został uznany jego status osobowy. Na razie jest potencjalną osobą", czyli nie-osobą.
Maria Roeske
Krytyka C-argumentu
odpowiedź na zarzut opóźnionej aktywacji genomu
1) ziarna informacyjnego RNA kierujące rozwojem embrionu w pierwszych dniach od zapłodnienia mimo że pochodzą od matki stanowią część składową embrionu

2) aktywacja tego mRNA dokonuje się w momencie zapłodnienia, działanie RNA jest częścią własnego mechanizmu rozwojowego wczesnego embrionu

3) również w przypadku dorosłych komórek somatycznych część ich procesów rozwojowych jest kierowana pozajądrowym DNA – mitochondrialnym DNA pochodzącym całkowicie od matki; akceptując zarzut konsekwentnie należało by stwierdzić, że życie dorosłego człowieka jest w części kierowane przez obce" DNA
pochodzenie matczyne mRNA działającego w embrionie nie uzasadnia tezy, że mRNA jest czynnikiem obcym"

Maria Roeske
Krytyka C-argumentu
3) Stopniowalna godność embrionu
M. Warnock, brytyjski The Warnock Report (dot. medycznie wspomaganej prokreacji)

Treść koncepcji: wraz z rozwojem embrionu (ze zwiększaniem się prawdopodobieństwa jego przeżycia jak i stopnia złożoności jego wewnętrznej struktury) wzrasta też zakres przysługujących embrionowi praw.

Od specjalnego statusu wczesnego embrionu aż do statusu pełnej ochrony




Maria Roeske
Krytyka C-argumentu
3) stopniowalna godność embrionu
Uzasadnienie:
1) identyfikacja istoty ludzkiej, jej statusu z każdorazową fazą jej rozwoju, koncepcja zgodna z danymi empirycznymi

2) analogia do szerokiej praktyki uzależniania przyznawanych praw i kompetencji od wieku i stopnia rozwoju człowieka
np. prawa wyborcze nie przysługują dzieciom, dzieci nie mogą konsumować tytoniu

3) uzależnienie w niektórych regulacjach dopuszczalności czy karalności aborcji od stopnia rozwoju wzrastającego w łonie matki dziecka

Maria Roeske
Krytyka C-argumentu
3) krytyka stopniowalnej godności embrionu
1) koncepcja ta bazuje na tzw. ontologii wydarzeniowej, brak refleksji nad substancją, podmiotem zachodzących zmian
2) brak znanego w teorii praw człowieka rozróżnienia między godnością osobową a nadawanym statusem społecznym, zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych
Błąd: porównanie godności osobowej ze zdolnością prawną
Godność osobowa – przyrodzona (inherent), niezbywalna, właściwa każdemu człowiekowi z tej tylko racji, że jest człowiekiem, źródło praw człowieka
różni się od:
Innych rodzajów godności: osobowościowej (opartej na moralnym postępowaniu); opartej na warunkach życia (optymalny stan, który może osiągnąć człowiek) - są one osiągane przez człowieka, nie przyrodzone
Godności osobistej (dobre imię, cześć), godności w znaczeniu sprawowanego urzędu czy osiągniętego autorytetu (godność prezydencka czy profesorska) - są one nadawane niejako z zewnątrz, nie przyrodzone
Maria Roeske
Krytyka C-argumentu
2) opóźniona aktywacja genomu
Zarzut: człowiek/osoba powstaje nie w momencie zapłodnienia, lecz kilka dni później (zazwyczaj w 3. dniu po zapłodnieniu), kiedy to aktywuje się własny genom embrionu
Do momentu tej aktywacji/ekspresji genów jądrowych embrionu (i produkcji protein) rozwojem organizmu kierują ziarna RNA znajdujące się w cytoplazmie pochodzące od komórki jajowej matki

Cezura aktywacji własnego genomu embrionu – rozgranicza indywidualne życie embrionu od wcześniejszych stadiów (zwanych niekiedy kontynuacją dojrzewania komórki jajowej)


Maria Roeske
C-argument – odpowiedź na zarzut paradoksu sterty

2) M. Machinek: niedopuszczalne zestawienie pojęć należących do różnych płaszczyzn:
sterta – już nie sterta; łysy – jeszcze nie łysy : określenia deskryptywne
człowiek – nie-człowiek; obdarzony godnością- nieobdarzony godnością; osoba-nie-osoba
: określenia normatywne
Maria Roeske
C-argument – odpowiedź na zarzut paradoksu sterty

Przywołanie paradoksu sterty nieadekwatne, bo:
1) odwołuje się on do i l o ś c i o w e g o nagromadzenia materii
Embrion ludzki – to coś więcej niż luźne nagromadzenie komórek
a) to zintegrowany organizm, działa jako całość, jedność, kieruje od wewnątrz swoim wzrostem i rozwojem
b) komórki organizmu są zróżnicowane, mają różne charakterystyki i zadania do spełnienia
c) między komórkami jest wewnętrzna koordynacja przekazywania informacji (zadania komórek są komplementarne; mechanizm wewnętrznej regulacji; komórki odpowiadają na potrzeby" całego organizmu)
Maria Roeske
Krytyka C-argumentu – paradoks sterty



Ile ziaren piasku tworzy już stertę?
Po wypadnięciu ilu włosów człowiek staje się łysy?
Kiedy embrion złożony z wielu komórek staje się człowiekiem?
Maria Roeske
Krytyka C-argumentu – paradoks sterty
Maria Roeske
Krytyka C- argumentu – paradoks sterty
Istota zarzutu opartego na paradoksie sterty:

1) Rozwój człowieka od zapłodnienia jest ciągły i nie zawiera cezur (jakościowych)

2) Mimo to należy ustanowić takowe cezury, jeżeli przemawiają za tym ważne powody

(R. Merkel)
Ważne powody: rozwój techniki medycznej, postęp naukowy, prawa osób trzecich



Maria Roeske
Krytyka C-argumentu
3) krytyka stopniowalnej godności embrionu
Różnica między godnością osobową a zdolnością prawną:
Zdolność prawna – ma charakter dualistyczny: prawnonaturalno- (w zakresie uznania podstawowych praw człowieka wynikających z jego godności osobowej, np. prawa do życia) - pozytywistyczny (w zakresie przyznania pewnych praw pozytywnych np. majątkowych, wyborczych – zależnych od wieku, zdolności umysłowych)
omawiana koncepcja odnosi się w swej analogii tylko do komponentu prawnopozytywnego zdolności prawnej

3) regulacje uzależniające dopuszczalność aborcji z zależności od stopnia rozwoju embrionu nie są niekontrowersyjne, wywołują wiele wątpliwości
Maria Roeske
I- argument tożsamości indywidualnej embrionu
M. Machinek, R. Enskat, Ph. Caspar, B. Schoene-Seifert, A. Muszala, D. Oderberg, M. Hrabowska
Fundamentalne znaczenie, klamra spinająca cztery SCIP-argumenty

Istota argumentu:
P1: Każdy człowiek po urodzeniu ma godność.
P2: Każdy embrion ludzki jest (pod względem relewantnym moralnie) identyczny/tożsamy z człowiekiem po urodzeniu.
W: Każdy embrion ludzki ma godność.

Dorosła istota ludzka i embrion ludzki to jedna i ta sama osoba
wskazanie na indywidualną tożsamość człowieka na różnych etapach jego życia (w powiązaniu z C-argumentem)
Maria Roeske
I- argument tożsamości indywidualnej
Europejska Konwencja Bioetyczna z 1997 r.
Art. 1 Konwencji:
Strony niniejszej Konwencji chronią godność i tożsamość istoty ludzkiej i gwarantują każdej osobie, bez dyskryminacji, poszanowanie dla jej integralności oraz innych podstawowych praw i wolności wobec zastosowań biologii i medycyny".

wg Konwencji pojęcie istoty ludzkiej obejmuje również embriony i płody ludzkie
pojęcie osoby dotyczy natomiast tylko człowieka narodzonego
wniosek: wg Konwencji embrionom ludzkim przysługuje godność, chroniona jest też ich tożsamość; mimo wprowadzenia 2 kategorii osób i nie-osób Konwencja wskazuje, że ich rodzaj jest tożsamy (istota ludzka)
Maria Roeske
P-argument w wersji personalistycznej
oparty na klasycznej definicji osoby – zbieżnej z antropologią prawa praw człowieka i z aksjologią polskiej konstytucji

zarodek ludzki ma potencjalność do rozwoju, zaktualizowania i ujawnienia zdolności właściwych osobie (rozumność, samoświadomość)
zarodek jest osobą od początku swego istnienia, ponieważ od początku ma naturę osoby (rozumną), jego istotą jest dusza rozumna

Arystoteles, O rodzeniu się zwierząt, 778b: Twory natury regularnie zbudowane i ściśle określone nie dlatego posiadają tę lub ową cechę, że tak lub inaczej się rozwijały, lecz raczej – tak a nie inaczej się rozwijały, gdyż posiadają takie a nie inne cechy. (…) Proces tworzenia jestestwa jest kierowany jego istotą i do niej zmierza jako do swojego celu, a nie istota jestestwa jest kierowana procesem rodzenia".



Maria Roeske
P-argument z potencjalności
Istota argumentu w jego wersji aktualistycznej (opartej na nieklasycznej definicji osoby):

P1: Każda istota, która ma potencjał do stania się osobą, ma godność.
P2: Każdy embrion ludzki ma potencjał do stania się osobą.
W: Każdy embrion ludzki ma godność.

Ta wersja dominuje we współczesnej literaturze bioetycznej, M. B. Burke

Maria Roeske
P- argument z potencjalności

Istota argumentu w jego wersji personalistycznej (opartej na klasycznej definicji osoby):

P1: Każda istota, która ma potencjalność rozwoju w kierunku ujawnienia cech właściwych osobie, ma godność.
P2: Każdy embrion ludzki ma potencjalność rozwoju w kierunku ujawnienia cech właściwych osobie.
W: Każdy embrion ludzki ma godność.

M. Machinek, A. Gomez-Lobo, J. Crosby, R. P. George, P. Lee, M. Reichlin, F. C. Wade



Maria Roeske
I-argument – krytyka
3) problem trofoblastu – rozwiązania

2 możliwe rozwiązania problemu trofoblastu utrzymujące tożsamość indywidualną zarodka od zapłodnienia:


1) człowiek w pierwszych miesiącach rozwoju składa się z: łożyska, jaja płodowego wraz z wodami płodowymi i zawartym w nich zarodkiem/płodem – wszystkie tkanki embrionu traktujemy jako całość = jednego człowieka
- w trakcie porodu człowiek pozbywa się części siebie analogicznie do procesu linienia węża, nie prowadzi to do utraty jego tożsamości

- R. O'Rahille, F. Mueller

2) w procesie różnicowania się komórek zarodka na embrioblast i trofoblast dochodzi do przestrzennego różnicowania się zarodka
embrion oddziela część masy swego ciała, by stworzyć system zapewniający mu dalszy rozwój
tkanki łożyska = zewnętrzne organy embrionu, są niezbędne dla życia zarodka i jego integralności, ale ich brak nie prowadzi do utraty tożsamości embrionu
- R. Stoecker, M. Machinek
Maria Roeske
I-argument – krytyka
3) część embrionu utworzy trofoblast – późniejsze łożysko
dopiero w momencie utworzenia tarczki zarodkowej (zatem po dokonaniu specjalizacji komórek moruli i powstaniu blastocysty) powstaje człowiek/osoba/ indywiduum
W tej chwili uwidacznia się bowiem podział na komórki embrioblastu (z których rozwinie się właściwy embrion) i trofoblastu (z których rozwinie się łożysko – struktury pozaembrionalne)
ok. 2/3 masy wczesnego zarodka zostaje wyspecjalizowane do budowy struktur pomocniczych!
wraz z tkankami matki komórki trofoblastu utworzą łożysko, które po porodzie zostanie wydalone, odrzucone jako zbędne
komórki embrioblastu i trofoblastu mają ten sam genotyp embrionu powstały po zapłodnieniu
przed różnicowaniem komórek w blastocyście nie wiadomo, które komórki wejdą w skład właściwego" embrionu, a które staną się budulcem przyszłego łożyska
nie wiadomo zatem jakie są przestrzenne granice przyszłego właściwego" embrionu


Maria Roeske
I-argument – krytyka
2) możliwość fuzji 2 embrionów w 1
w warunkach naturalnych niezwykle rzadkie zjawisko
możliwe do przeprowadzenia w laboratorium
Biologiczne fakty: w efekcie fuzji dwóch embrionów powstaje jeden organizm (chimera), którego część tkanek ma informację genetyczną jednego z embrionów pierwotnych

fuzja nie prowadzi, tak jak to się dzieje podczas zapłodnienia, do zlania się", przetasowania informacji genetycznej dwóch embrionów

Interpretacja faktów: połączyły się dwa embriony – powstała 1 istota (chimera). Powstała ona poprzez śmierć 1 z embrionów i kontynuację rozwoju przez drugi z embrionów (dominujący). Tkanki umierającego embrionu zostały użyte przez program rozwojowy embrionu dominującego do budowy swego ciała

Wyjątkowość tej sytuacji - rezultatem wyjątkowej plastyczności wczesnego embrionu


Maria Roeske
I- argument – podział bliźniaczy
od 1 embrionu do 2 nowych – 2 modele
Do istniejącego indywiduum embrionu E dochodzi nowy embrion E1 powstały z części tkanek E

E E1 i E

E1 nie jest bezpośrednim wynikiem zapłodnienia, powstał w momencie wydzielenia (analogia z klonowaniem) - aseksualnie
E numerycznie tożsamy z E, E1 genetycznie tożsamy, ale nie numerycznie z E
A. Muszala


Indywidualny embrion E ulega podziałowi i przestaje istnieć jako indywiduum;
Z komórek potomnych E powstają dwa nowe indywidua embriony E1 i E2
analogicznie do rozmnażania bakterii
E

E1 E2
Ani E1 ani E2 nie są tożsame numerycznie z pierwotnym embrionem E

D. Oderberg
Maria Roeske
I-argument – krytyka
1) podział bliźniaczy
do 14 dnia po zapłodnieniu (do implantacji zarodka w macicy) możliwy jest podział embrionu na dwa bliźniaki (jednojajowe jak i dwujajowe)
Częstotliwość podziału: do 2% wszystkich ciąż - rzadko
Możliwość podziału wyklucza niepodzielność, a zatem indywidualność i osobowość
Do pojęcia osoby należą: jej indywidualność i ontologiczna niepodzielność
łac. individuum - niepodzielny

Embrion przed implantacją (preembrion) – człowiekiem, ale nie osobą ludzką?
Tak: F. Boeckle, Norman M. Ford, X. Thevenot
Maria Roeske
I-argument - krytyka
Trzy biologiczne fakty stanowiące poważny problem dla tego argumentu:

1) możliwość podziału bliźniaczego

2) możliwość fuzji dwóch embrionów w jeden (chimera)

3) część komórek embrionu utworzy trofoblast, a później łożysko – struktury pozaembrionalne
Maria Roeske
C- argument ciągłości rozwojowej
Teza przesłanki P2 o ciągłości rozwojowej obecna w zaleceniu nr 1046 Rady Europy z 1986 r. dot. wykorzystywania ludzkich embrionów i płodów dla celów diagnostycznych, terapeutycznych, przemysłowych i handlowych:

Punkt 5 zalecenia:
Od momentu zapłodnienia komórki jajowej życie ludzkie rozwija się w sposób ciągły i nie istnieje możliwość wprowadzenia wyraźnego rozróżnienia podczas pierwszych faz (embrionalnych) jego rozwoju".

w trakcie rozwoju prenatalnego od momentu zapłodnienia nie zachodzą w embrionie zmiany substancjalne
zachodzące zmiany nie dotykają istoty organizmu, a jedynie jego cech drugorzędnych, przypadłościowych
Maria Roeske


Krytyka P2 (przynależność embrionu do gatunku Homo sapiens)

1) Embrion nie wygląda jak człowiek"




Mikroskopijne rozmiary
Brak jakichkolwiek zewnętrznych podobieństw z dorosłymi przedstawicielami gatunku
Odpowiedź:
Wygląd embrionu to tylko jego własność akcydentalna, przypadłościowa
2) To istota decyduje o przynależności do
gatunku
Zarodek posiada unikatowy genotyp właściwy gatunkowi Homo sapiens
potwierdzenie powszechnej w świecie istot żywych prawidłowości rozwoju danej istoty od mikroskopijnych początków


Maria Roeske
S – argument z przynależności embrionu ludzkiego do gatunku Homo sapiens
E. Schockenhoff, J. Lejeune, W. Korohoda, M. Machinek, B.M. Ashley, G. L. Flanagan
Starożytni : Quod generatur ab homine homo est; Arystoteles, Metafizyka VII, 1032 A, 25

Istota argumentu w jego zasadniczej wersji:

P1: Każda istota gatunku ludzkiego jest obdarzona godnością.
P2: Każdy embrion ludzki jest istotą gatunku ludzkiego.

W: Każdy ludzki embrion jest obdarzony godnością.




Maria Roeske
Od zapłodnienia do zagnieżdżenia – 1. i 2. tydzień
Maria Roeske
1 tydzień rozwoju
Maria Roeske
1. i 2. tydzień rozwoju - implantacja
Maria Roeske
Gastrulacja – powstawanie listków zarodkowych – 3. tydzień


Od momentu implantacji do wykształcenia trzech listków tarczki zarodkowej
Z listków rozwiną się tkanki i narządy
Początek morfogenezy (rozwoju kształtu i struktury narządów)
Na początku: powstanie smugi pierwotnej
Maria Roeske
3. tydzień ciąży
Wielkość: 0,5 cm
Waga: poniżej 1 grama
Powstaje smuga pierwotna - definiuje oś zarodka
Powstają naczynia krwionośne i serce
Zawiązki układu nerwowego
Pierwsze somity
Żółtko produkuje krew
Krążenie maciczno-łożyskowe
Maria Roeske
Zapłodnienie jako proces – jego etapy
Maria Roeske
Zaplemnienie
Komórka jajowa otoczona plemnikami Reakcja akrosomalna
Plemnik wchodzi do cytoplazmy oocytu
Maria Roeske
Zapłodnienie
Maria Roeske

Człowieczeństwo i osobowość ludzkiego zarodka?
Analiza SCIP-argumentów
(mających na celu wykazać wyjątkowy status ludzkiego embrionu)

mgr Maria Roeske
UAM Poznań
Pojęcie zarodka ludzkiego - embriologia
zarodek = embrion
gr. embryo – rosnący we wnętrzu

istota ludzka w pierwszej fazie rozwoju prenatalnego, który obejmuje pierwsze 2 miesiące życia (8 tyg.)

Od zapłodnienia do rozwinięcia zawiązków kończyn, układu nerwowego
Stadium zygoty, moruli, blastuli, gastruli, embrion przed implantacją i po implantacji




Maria Roeske
Pojęcie embrionu ludzkiego – prawo UE

wyrok TSUE z 18.10.2011 r. Oliver Brüstle przeciwko Greenpeace eV:

1) każda ludzka komórka jajowa od stadium jej zapłodnienia

2) każda ludzka niezapłodniona komórka jajowa, w którą wszczepiono jądro komórkowe z dojrzałej komórki ludzkiej

3) każda ludzka niezapłodniona komórka jajowa, pobudzona do podziału i dalszego rozwoju w drodze partenogenezy

Maria Roeske
Species argument - krytyka
Krytyka P1 (z faktu przynależności do gatunku wynika godność i posiadanie praw)

Błąd naturalistyczny; biologizm, mistyka genów
Świadomość - kryterium człowieczeństwa i osobowości
Mózg – kryterium człowieczeństwa i osobowości
zarzut gatunkowizmu (Peter Singer)

Krytyka P2 (przynależność embrionu do gatunku)

1) brak zewnętrznego podobieństwa embrionu do człowieka
2) analogia z relacją żołądź-dąb, nasienie-owoc
Maria Roeske
Zarodek – 4. tydzień
Tworzy się łożysko
Zaczyna bić serce, bije rytmicznie
Zawiązki kończyn, wątroby, trzustki, nerek, żołądka, tchawicy, płuc, oczu, uszu
Maria Roeske
Pojęcie zarodka ludzkiego – prawo polskie
Ustawa o planowaniu rodziny z 7.1.1993 r. – brak; termin płód"

Ustawa z 25.6.2015 r. o leczeniu niepłodności (art. 2 ust. 1 pkt 28):

zarodek: - grupa komórek powstała wskutek pozaustrojowego połączenia się żeńskiej i męskiej komórki rozrodczej
od zakończenia procesu zlewania się jąder komórek rozrodczych
(kariogamia)
do chwili zagnieżdżenia się w śluzówce macicy
Uwaga: wyłączenie z zakresu definicji zarodka komórek jajowych będących w trakcie procesu zapłodnienia, w których nie nastąpiła jeszcze fuzja jąder


Maria Roeske
Zarodek – 6. tydzień
Pojawia się elektryczna aktywność mózgu; widoczne odruchy nerwowe
Rozdzielają się palce dłoni i stóp
Kostnienie płaskich części czaszki
Przewód nosowo-łzowy, zawiązki zębów, jelito ślepe, wyrostek robaczkowy
Maria Roeske
Pojęcie osoby – zasadniczo 2 koncepcje
Klasyczna (substancjalistyczna)

Def.: indywidualna substancja natury rozumnej

m. in. Boecjusz, Tomasz z Akwinu,
R. Spaemann, B. Chyrowicz, M. Piechowiak

wszyscy ludzie = osoby
racja osobowości w samym bycie, w jego istocie (dusza rozumna)



Nieklasyczna (asubstancjalistyczna)
Wspólny trzon definicji:
Istota posiadająca jakieś cechy, np. zdolność rozumowania, myślenia, wolnego i świadomego działania, zdolność do odczuwania przyjemności i bólu
Kartezjusz, J. Locke, J. Fletcher, M. Lockwood, J. Harris, J. Feinberg, M.A. Warren, B. Steinbock, P. Singer, Derek Parfit, J. Różyńska
niektórzy ludzie = osoby
Racja osobowości poza bytem – w jego działaniach lub okolicznościach zewnętrznych (np. aktywność mózgu, odczuwanie bólu, przyjemności)
Maria Roeske
Która koncepcja osoby?
Antropologia międzynarodowych dokumentów praw człowieka

Art. 1 Powszechnej Deklaracji Prawa Człowieka z 10.12.1948 r. (Zgrom. Ogólne ONZ):

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w godności i prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem (…)".
Preambuła: Zważywszy, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju świata"

wg Deklaracji: każdy człowiek to byt wolny i rozumny,
niezależnie od jego aktualnych zdolności do wolnych i rozumnych działań,
niezależnie od poziomu rozwoju.
Odróżnienie cech i działań danego bytu od podmiotu tych cech i działań (substancji)


Maria Roeske
Która koncepcja osoby?
Antropologia Konstytucji RP z 1997 r. (art. 30):
Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych".
Przyrodzona każdemu człowiekowi godność źródłem jego praw człowieka

Wniosek: podstawa osobowości, godności i podmiotowości prawnej jest w samym człowieku, a nie poza nim (godność jako inherentna, wewnętrzna wartość)
Koncepcja substancjalistyczna osoby (ludzkiej) – spójna z antropologią prawa międzynarodowego i konstytucyjnego
Maria Roeske
SCIP- argumenty
Często prezentowane razem jako tzw. poczwórny argument"
Typy argumentacyjne metafizyczne
Funkcja: - wykazać wyjątkowy status ludzkiego embrionu
wykazać, że embrion ludzki jest człowiekiem od momentu zapłodnienia
wykazać, że jest osobą ludzką od zapłodnienia

Zaleta: otwartość na różne typy refleksji filozoficznej, metafizycznej i etycznej
- argumenty obecne w debatach nad regulacjami prawnymi dotyczącymi embrionu ludzkiego

Maria Roeske
SCIP- argumenty
S – Species – argument z przynależności gatunkowej

C – Continuity – argument z ciągłości rozwojowej

I – Individuality – argument z tożsamości indywidualnej

P – Potentiality – argument z potencjalności rozwojowej
Maria Roeske
Pojęcie osoby
Osoba to nie gatunek (tak jak gatunek Homo sapiens), to nie rodzaj naturalny
Pojęcie nie czysto deskryptywne, zawiera w sobie sąd wartościujący:
To, co jest osobą, ma szczególną wartość – godność"
Poprzez uznanie godności – uznanie podstawowych praw osoby
Personalizm: persona est affirmanda propter se ipsam"
Osoba = dobro samo w sobie, cel sam w sobie
Wniosek praktyczny: zakaz instrumentalnego traktowania (obejmujący zakaz szkodzenia i postulat respektowania przyporządkowania osoby do jej rozwoju) - wskazówka, jakie działania dozwolone, a jakie nie




Maria Roeske
Zarodek – 5. tydzień
Zawiązuje się twarz
Widać dłonie, stopy, łokcie, przeguby
Tworzy się tkanka chrzęstna i mięśniowa
Powstaje przegroda moczowo-odbytowa i przepona
Widoczne związki narządów płciowych
Maria Roeske
Kolejna faza rozwoju: okres płodowy

od 9. tygodnia do porodu
Maria Roeske
Zarodek – 7. tydzień
Wielkość: 2 cm
Waga: ok. 2 gramów
Pojawiają się rysy twarzy, zaczyna być widoczna szyja
Mózg koordynuje pracę niektórych organów
Pierwsze synapsy w mózgu
Komórki siatkówki oka łączą się z częścią potyliczną mózgu
Kanały półkoliste w uchu (narząd równowagi)
Maria Roeske
Zarodek – 8. tydzień
Wielkość: 3 cm
Waga: ponad 2 gramy
Skoordynowane ruchy kończyn
Widoczne powieki
Silny rozwój gruczołów: grasicy, tarczycy, nadnerczy
Maria Roeske
Czy embrion ludzki jest:
1) człowiekiem?
2) osobą ludzką?


Pojęcie człowieka - różne od pojęcia osoby

Def. człowieka ?
Indywidualny egzemplarz gatunku Homo sapiens
Zwierzę natury rozumnej; byt cielesno-duchowy

- pojęcie deskryptywne czy może również normatywne?





Maria Roeske

Maria Roeske
Embrion- pierwsze 2 miesiące – stadia Carnegie
Maria Roeske
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
2/24/2017
Maria Roeske
#

5
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij ikonę, aby dodać obraz
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
"
"
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
"
"
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
2/24/2017
Maria Roeske
#

26
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować styl wzorca podtytułu
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
2/24/2017
Maria Roeske
#

27
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
2/24/2017
Maria Roeske
#
Kliknij, aby edytować styl
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom
2/24/2017
Maria Roeske
#

34

2017-02-24

Kliknij, aby edytować style wzorca tekstu
Drugi poziom
Trzeci poziom
Czwarty poziom
Piąty poziom

#