Petrus de Pennis. Tractatus contra alchoranum

Petrus de Pennis (O.P.) Tractatus contra Alchoranum

Codices

B: Bayeux, Bibliothèque du Chapitre, Ms. 42, ff. 183r-207r (a. 1472) P: Paris, BnF, Ms. Lat. 3646, ff. 13v-46v (s. XV) T: Toulouse, Bibliothèque Municipal, Ms. 392, ff. 160r-182v (s. XV) Gr: Graz, Universitätsbibliothek, Ms. 655, ff. 237v-259r (post 1436) V1: Città del Vaticano, BAV, lat. 976, ff. 51v-70v (s. XV) V2: Città del Vaticano, BAV, Barb. Lat. 856, ff. 225v-246r (a. 1486) V3: Città del Vaticano, BAV, Ottob. Lat. 1918 (a. 1607) Go: Göttingen, Universitätsbibliothek, Ms. theol. 115, ff. 1-20 (a. 1440) A1: Roma, Santa Sabina, Archivum Generale Ordinis Praedicatorum, Ms. XIV. 28b, ff. 155r-200r (s. XV) A2: Roma, Santa Sabina, Archivum Generale Ordinis Praedicatorum, Ms. XIV. 181 (s. XVIII) Fontes

CSL: Riccoldus da Monte di Croce, Contra legem sarracenorum; ed. MÉRIGOUX, Jean-Marie, «L’ ouvrage d’un frere precheur florentin en Orient a la fin du XIIIe siècle: le Contra legem sarracenorum de Riccoldo da Monte di Croce», en Fede e Controversia nel ‘300 e ‘500 (Memorie Domenicane 17) Pistoia, 1986, 1-144. LA: Iacopo da Varazze, Legenda Aurea; ed. MAGGIONI, Giovanni Paulo, Iacopo da Varazze, Legenda Aurea, Firenze, SISMEL, 1998. HO: Jacques de Vitry, Historia Orientalis; ed. DONNADIEU, Jean, Jacques de Vitry. Histoire Orientale, Turnhout, Brepols, 2008. DSS: Wilhelm von Tripolis, De statu sarracenorum; ed. ENGELS, Peter, Wilhelm von Tripolis: Notitia de Machometo et de libro legis quid dicitur Alcoran. De statu sarracenorum, Altenberge, Echter, 1992. ST: Thomas de Aquino, Summa Theologica

Incipit tractatus contra alchoranum legem mendacissimam sarracenorum compilatus a fratre Petro de Pennis ordinis fratrum predicatorum

5

10

Quia predicatorum ordo euangelicus . per almum Christi confessorem, uirum apostolicum, uenerabilem patrem et doctorem seruum dei Dominicum, ad salutem animarum specialiter est institutus, sicut in constitutionibus eiusdem ordinis manifeste continetur, idcirco ego frater Petrus de Pennis, minimus de numero fratrum dicti ordinis, confisus de summa ueritate, que Christus est, intendo in hoc presenti tractatu reprobare falsitates dampnose legis Machometi pseudoprophete sarracenorum et dare uiam fratribus commorantibus inter sarracenos sectatores predicte nephande legis, per quam facilius poterunt ipsos ad statum salutis reuocare; et ut hoc conuenientius fiat totus presens tractatus per certa capitula distinguatur. In primo namque capitulo ostendetur qualiter Machometus pseudopropheta ac lator mendacissime legis sarracenorum arabes ad sui sequelam attraxit.

15

In secundo capitulo ostendetur quod diabolus principaliter et Machometus instrumentaliter fuerunt actores libri alchorani, falsissime legis sarracenorum. In tertio capitulo ostendetur quod Machometus in alchorano ignoranter loquitur de sanctissima trinitate et ponit in diuinis quamdam dualitatem.

20

In quarto capitulo ostendetur quod Machometus in alchorano libro legis sarracenorum imponit ipsi uero deo multa mendacia, inter que asserit ipsum nullatenus posse habere filium. In quinto capitulo ostendetur quod Machometus insufficienter et false loquitur de domino nostro Ihesu Christo. In sexto capitulo ostendetur quod Machometus false scribit in suo alchorano de matre dei uirgine Maria et de angelis et demonibus et patriarchis et rege Salomone.

25

In septimo capitulo ostendetur quod Machometus in eodem libro mendaciter loquitur de sanctis apostolis et iudeis et christianis et hereticis et circumcisione et matrimonio. In octauo capitulo ostendetur quod Machometus in suo alchorano bestialiter loquitur de beatitudine siue ultimo fine hominis. In nono capitulo ostendetur quod Machometus numquam fecit aliquod uerum miraculum.

30

In decimo capitulo ostendetur quod Machometus in alchorano suo precipit ut cogantur homines ad credendum sue legi. In undecimo capitulo ostendetur quod Machometus ignoranter loquitur de natura et proprietate quarumdam rerum.

13 sequelam] TPB; sequalem: VlV2GrGo║ 17 et ponit] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 21 in quinto] uero add. V1V2 ║ 27 bestialiter] TPBGrGo; om. V1V2 ║28 beatitudine] uera natura beatitudine: V1V2 ║ 31 ad credendum] TPBGrGo; om. V1V2 .

6-11 minimus… distinguatur] cf. CLS, prol. 54, 66-70

1

35

In duodecimo capitulo ostendetur quod Machometus in suo alchorano quedam falsissima tamquam uera asserit de se ipso. In decimo tertio capitulo ostendetur quod Machometus in eodem libro de se fingit quamdam incredibilem uisionem. In decimo quarto capitulo ostendetur quod Machometus in predicto libro sue legis expresse contradicit sibi ipsi.

40

In decimo quinto capitulo istius presentis tractatus probabitur ex dictis alchorani legis Machometi quod sarraceni pocius . tenentur sequi Christum et eius euangelium quam Machometum et ipsius legem.

║ 34 ostendetur] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 35 asserit] V1V2; loquitur: ATPBGrGo ║ 42 ipsius] V1V2; eius: ATPBGrGo ║ legem] sequitur primum capitulum: add. V1V2Go .

2

Capitulum primum, qualiter. Machometus pseudopropheta ac lator legis falsissime sarracenorum arabes ad sui sequelam attraxit

5

10

15

20

25

30

35

Sancta quoque mater uniuersalis ecclesia siue tota congregatio omnium fidelium christianorum, licet innumeras passiones et tribulationes fuerit passa, omnes tamen ad tres persecutiones generaliter reducuntur. Primo namque passa est rabiem manifeste persecutionis a tyrannis, et hoc precipue a passione Christi usque ad tempora Constantini, scilicet trecentis et decem annis, quo tempore romani, qui tenebant monarchiam mundi, et alii pagani per mundum innumeros sanctos dei martyres occiderunt. Set clamante ad Dominum sanguine sanctorum, coruscantibus etiam miraculis, subito facta est mutatio dextere excelsi, et qui erant christianorum persecutores facti sunt ecclesiarum fundatores et belli triumphales duces. Sed statim insurrexit secunda persecutio hereticorum; statim enim apparuit draco truculentissimus de cauerna frendens et fremens et insibilans diuersos errores, scilicet Arrii, Sabellii, Macedonii et aliorum hereticorum. Sed tunc datum est et additum ecclesie lumen doctrine, et multiplicati sunt doctores, qui sacram scripturam sufficienter exposuerunt, scilicet Gregorius, Augustinus, Ieronimus, Ambrosius, Ylarius et quam plures alii. Insurrexerunt etiam sancti patres in deserto cum simplicitate mentis et perfectione uite, ut os draconis etiam fragili filo canapino et stuppeo ligaretur, et efficacia scripturarum obstructum est os loquentium iniqua. Sed statim post inualuit tertia pestis, scilicet periculum in falsis fratribus, unde et statim post tempora beati Gregorii inualuit tribulatio hominum mente corruptorum in ypocrisi loquentium mendacium. Et orte sunt tot fictiones et tot falsitates uite, doctrine iusticieque quod uix inuenitur aliquis tyrannus et malefactor qui non inueniat excusatores et laudatores; et uix etiam inuenitur aliquis ita perfectus quod non sint contra eum latratores et detractores. Et ista pestis contra ecclesiam dei durabit usque in senectam et senium eius, ut non sit ei spes nisi in auxilio diuino et permanentia ueritatis. In hoc quoque tertio statu, scilicet anno Domini sexcentesimo vicesimo septimo, scilicet anno vicesimo quinto Heraclii imperatoris romanorum, insurrexit quidam homo diabolicus, magus, idolatra, Venerem stellam pro deo colens, homicida, predo, lubricus et obscenis actibus deditus, nomine Machometus, de Arabia, ysmahelita, qui consilio illius et auxilio qui mendax est et pater eius, legem mendacissimam et nephariam composuit, affirmans ipsam ex ore dei esse prolatam, quam legem appellauit alchoranum, id est, collectarium preceptorum dei. Hic pseudopropheta Machometus, super omnes alios inimicos Christi qui umquam in mundo fuerunt uel erunt, persecutus est ecclesiam dei, non enim uno modo, sed omnibus tribus dictis modis generaliter ecclesiam dei persequitur; unde modo per tyrannidem seuiendo, modo per legem seducendo, modo

3 mater] TPBGrGo; om. V1V2║ 9 occiderunt] TPGGrGo; ceciderunt: V1V2 ║ 12 enim] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 25 latratores] TPBGrGo; latrones: V1V2 ║ 27 scilicet1] uidelicet: V1V2║ septimo] cf. CLS 13, 31: sexto ║28 vicesimo quinto] cf. CLS 13, 31: quinto decimo ║ 29 magus] V1V2 ; magnus: TPBGrGo ║ 31 pater] TB; patenter: P; patebit: V1; om. V2; patetur: GrGo .

4-26 licet…ueritatis] CLS prol. 7-38. 27-28 anno… romanorum] CLS 13, 30-31. hominum] CLS, prol. 42-53

3

27-38 in hoc…

per ypocrisim simplices subuertendo, iam fere magnam dimidiam partem totius orbis seduxit permissione dei, qui terribilis est in consiliis super filios hominum. 40

45

50

55

60

65

70

Qui, antequam suam legem dyabolicam promulgauit, primo ditatus fuit per quandam magnam dominam uiduam nomine Codigam, que preerat cuidam prouincie nomine Coroganie, quam duxit in uxorem, et sic Machometus totius illius prouincie optinuit principatum. Postea factus est princeps latronum et in tantum prorupit in superbiam quod uoluit fieri rex arabum. Sed ipsi non receperunt eum, eo quod esset genere et opinione uilis; finxit se ese prophetam. Et quia epilenticus erat et, ut firmiter creditur, arepticius et frequenter cadebat, de quo eius uxor plurimum tristabatur, eo quod impurissimo homine et epilentico nupsisset, uolens eam placare dicebat ei: ‘angelum Domini frequenter mecum loquentem uideo et non ferens splendorem uultus eius in me deficio et tabesco’. Et postea dabat . quasdam rationes quas, ut dicebat, audiebat quasi per modum campane; quod sic esset sicut ipse dicebat mulier et ceteri arabes crediderunt. In quadam autem historia legitur quod Machometus hoc modo decepit ipsos agarenos siue ysmahelitas, quos nunc sarracenos appellamus. Scribitur enim ibi quod quidam clericus famosus, cum in romana curia honorem quem cupiebat assequi non potuisset, indignatus ad partes ultramarinas confugiens sua simulatione innumerabilem populum ad se attraxit, inueniensque Machometum dixit ei quod ipsum ipsi populo preficere uellet, nutriensque columbam grana et alia huiusmodi in auribus Machometi ponebat. Dictus igitur clericus ubique populum conuocans dixit se illum uelle sibi preficere quem spiritus sanctus in specie columbe monstraret, statimque columbam secreto emisit et illa super humeros Machometi, qui cum aliis stabat, euolans, rostrum in aure eius apposuit. Quod uidens sic bestialis populus spiritum sanctum esse credidit, qui super eum descenderit ac in eius aure uerba dei inferret. Et sic Machometus sarracenos decepit. Machometus igitur, propriam legem confingens, ipsam a spiritu sancto, qui in specie columbe descendit, que sepe uidente populo super eum uolabat, se recepisse menciebatur, et quod ita esset arabes infallibiliter crediderunt, qui eius legem suscipientes Machometum cum sua lege tamquam uerum dei prophetam esse asserunt, sequuntur et defendunt. Alibi tamen legitur quod fuerit quidam monachus nomine Sergius qui Machometum instruxit; qui in errorem Nestorii incidens, dum a monachis fuisset expulsus, in Arabiam uenit et Machometo adhesit ipsumque de nouo et ueteri testamento plurima edocuit. Et cum Sergius monachus esset, uoluit ut sarraceni monachali habitu uterentur, scilicet 40 promulgauit] V1V2; promulgaret: ATBGrGo; promulgarent: P ║ 46 placare] TPBGo; placere: AGrV1V2 ║ 48 rationes] cf. CLS 13, 37: responsiones ║49 esset] TPBGrGo; esse: V1V2║ 51 decepit] eos scilicet add.. TPBGrGo ║ 57 ubique] TPB; ubi: GrV1V2; ibi: Go║ 63 descendit] TPB; om. GrGoV1V2 ║68 Nestorii] V1V2; om. GrGoTPB ║ .

39-40: ditatus…uiduam] CLS 13, 32. 40-41: nomine…Conroganie] LA clxxvii, 95. 41: quam…uxorem] CLS 13, 32-33. 41-42: et sic…principatum] LA clxxvii, 95. 42-45 postea…cadebat] CLS 13, 33-36. 4548: de quo…tabesco] LA clxxvii, 98-100. 48-49 et postea… campane] CLS 13, 37-38. 49-50 quod…crediderunt] LA, clxxvii, 101. 52-56] quidam…ponebat] LA clxxvii, 76-79 57-61 dictus…decepit] LA clxxvii 81-83. 62-63 Machometus…menciebatur] LA clxxvii, 86. 67-69 alibi…adhesit] LA clxxvii, 102. 69: ipsumque…edocuit] LA clxxvii, 104.

4

cuculla sine caputio, et loco caputii deferrent omnino magnum pannum lineum in capite.

75

Et ad similitudinem monachorum multum et ordinate ualde orant, et quia iudei uersus occidentem, christiani uersus orientem orabant, uoluit Machometus ut sui orarent uersus meridiem, que omnia sarraceni adhuc obseruant. Tunc autem Machometus cum uniuersa gente de Arabia Venerem stellam siue planetam pro deo colebat, et inde est quod adhuc sexta feria, id est, die Veneris apud sarracenos in magna ueneratione habetur, sicut apud iudeos. sabbatum et apud christianos dies dominica colitur.

.

70-75 cum… obseruant] LA clxxvii, 114-115. 76-79 tunc…colitur] LA clxxvii, 108

5

Capitulum secundum, quod diabolus principaliter et. Machometus instrumentaliter fuerunt actores libri alchorani falsissime legis sarracenorum

5

10

Firmiter autem a sapientibus creditur et rationibus efficacibus comprobatur quod principalis actor ipsius alchorani legis sarracenorum non fuerit homo sed diabolus, qui ex inuidia propria et permissione diuina propter peccata populi preualuit sollempniter inchoare perfidiam Antichristi. Illud enim quod dyabolus in mundo incepit per Arrium heresiarcham sed complere non potuit, postea, tepescente feruore fidei et caritatis et crescente malicia et iniquitate, per Machometum compleuit, denique tamen ad plenum consumabit per maliciam Antichristi, qui suadebit mundo quod Christus nec uerus deus fuit nec filius dei nec bonus homo. Summa uero intentio Machometi est quod Christus nec fuit deus nec dei filius sed homo quidam sapiens et sanctus et uirtuosissimus super omnes alios homines et propheta maximus sine patre et de uirgine natus, sicut inferius diffusius patebit.

15

20

25

30

35

Videns igitur diabolus quod fides Christi crescebat in partibus orientis et quod ydolatria deficiebat, iam deuicto Cosdroe, rege persarum et medorum ydolatra, per Heraclium imperatorem romanorum, et quod ipse Heraclius destruxerat excelsam turrim quam ipse Cosdroes edificauerat ex auro et argento et lapidibus preciosis propter ydolatriam, et quod crux Christi iam erat tantum per Heraclium exaltata et amplius exaltanda, cum non posset ipse diabolus iam amplius defendere plures deos nec totaliter negare ualeret legem Moysi et euangelium Christi, quod iam diuulgatum erat per mundum, cogitauit per deceptionem cuiusdam legis, quasi medie inter nouam et ueterem, decipere mundum; et ad hoc exequendum assumpsit Machometum, hominem maleficum, ritu ydolatram, fortuna pauperem, mente superbissimum. Et certe libentius diabolus assumpsisset hominem bone fame si fuisset ei permissum. Sed diuina sapientia non permisit nisi ut tale animal assumeret, et per talem hominem mundum inuaderet, ut mundus de facili posset aduertere qualis esset lex data per talem legislatorem. Et quia Machometus erat homo ydiota et sine litteris, diabolus dedit ei comites sibi conuenientes, quosdam iudeos hereticos et quosdam christianos iacobitas et nestorianos hereticos, qui maxime conueniunt cum sarracenis dicentes quod deus non est natus de beata Maria uirgine, sed purus homo Ihesus Christus. Asserunt igitur sarraceni Machometum de suo alchorano dixisse: ‘descendit alchoranus super me in septem uiris et quicquid factum est sufficit’. Dicunt autem hos fuisse Nafehelehon, Homar, Homra et Helsesar et Asser et Hetar et Amer. Quilibet autem statuit sibi alchoranum unum dissimilem ab alio et pugnauerunt inter se inuicem non recipientes que aliorum erant usque ad mortem. Et post mortem illorum populi discordauerunt in alchorano usque ad tempus Menban Leheliel, qui composuit eis hunc 20 iam] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 26 posset] posset: TPBGrGo; possit: V1V2 ║ 32 factum est] TPBGrGo; est factum: V1V2 ; cf. CLS 13, 51: satis est║ 33 Nafehelehon] cf. CLS 13, 52: Nafe et Ehou ║ ║Helsesar] cf. CLS 13, 52: el Helkessar ║ Hetar et Amer] cf. CLS 13, 53: et filius Kecir et filius Amer ║ 36 Menban Leheliel] cf. CLS 13, 64: Merebam filii Elkekem .

3-6 firmiter…Antichristi] CLS 13, 6-10. 6-13 illud…natus] CLS 1, 35-43. 14-26 uidens… legislatorem] CLS 13, 11-28. 27-30 et quia…Christus] CLS 13, 38-46. 31-33 asserunt… Amer] CLS 13, 50-53. 33-37 quilibet… alchoranos] CLS 13, 60-65.

6

alchoranum quem nunc habent et combussit alios alchoranos. Cum autem post mortem Machometi Ebuber susceperit principatum precepit quod quilibet recoleret que posset, et hunc alchoranum quem nunc habent composuit, reliquos autem combussit. 40

45

Et iactat se Machometus quasi ex persona dei quod si congregarentur omnes homines et omnes spiritus uel angeli non possent facere talem alchoranum qualis est iste; sed certe boni homines talem alchoranum non possent facere, scilicet quia nollent tot falsitates in dampnationem animarum simul in unum componere. Boni etiam sancti angeli non possent talem alchoranum facere quia nolunt nec possunt tantum malum facere quantum continetur in alchorano, sicut inferius patebit. Mali uero homines similes Machometo adiutorio demonum eque malum et adhuc peiorem alchoranum possent componere, si uidelicet eis esset permissum a deo.

50

Dicit . etiam Machometus de alchorano suo in capitulo Elhasiar: ‘si misissemus hunc alchoranum super unum montem uideres eum conscisum pre deuotione et timore dei’. Sed ualde mirandum est de iudicio dei, quare terra se non aperuit et deglutiuit ipsum Machometum cum suo alchorano propter multas blasphemias que ibi continentur, sicut inferius dicetur.

55

Scribit etiam Machometus de alchorano in capitulo Elharam quod nullus nouit eius expositionem preter deum, et fundati in scientia dicunt: ‘credimus ei, totum enim est a deo nostro’. Doctores uero et expositores magni sarracenorum numquam concordauerunt in expositione ipsius alchorani nec in perpetuum corcordabunt et hoc non solum orientales ab occidentalibus, sed etiam orientales ad inuicem.

60

65

70

Et in scolis eorum sunt diuerse secte, et tam diuerse quod una dampnat alteram. Quidam enim sequuntur Machometum, et isti sunt plures; et quidam sequuntur Haali, et isti sunt pauciores et minus mali, et dicunt quod Machometus usurpauit sibi per tyrannicam potentiam quod erat Haali. Insurrexerunt autem contra utrosque quidam sarraceni periti in philosophia, et ceperunt legere libros Aristotelis et Platonis, et inceperunt contempnere omnes sectas sarracenorum et ipsum alchoranum legem eorum. Quod aduertens quidam calipha de Baldacho, papa sarracenorum, hedificauit in Baldacho scolas solempnes et reformauit studium alchorani, et ordinauit quod de quibuscumque prouinciis uenirent in Baldachum ad studium alchorani, et quod studentes haberent scolas et stipendia necessaria de communi, et ordinauit quod sarraceni et attendentes alchoranum nullo modo studerent in philosophia. Nec reputant eos bonos sarracenos qui philosophie intendunt pro eo quod omnes tales despiciunt alchoranum propter multas falsitates que in ipso reperiuntur. Nam si in euangelio inueniretur una sola falsitas eadem ratione totum euangelium haberetur suspectum et falsum reputaretur, ut dicit beatus Augustinus.

39 nunc] GrGo; om. TPBV1V2 ║ 41-42 qualis… alchoranum] TPBGrGo; om. V1V2║ 49 conscisum] BGrGo; concisum: V1V2; consisum: TP ║ 50 se] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 58 alteram] TPB; ad alteram: V1V2; aliam: GrGo ║ 67 scolas] cf. CLS 13, 102: cellas ║ .

37-39 cum autem…combussit] CLS 13, 77-79. 40-41 et iactat…iste] CLS 9, 29-31. 48-49 in capitulo… dei] CLS 9, 215-217. 53-55 scribit… nostro] CLS 13, 80-82. 55-70 doctores…alchoranum] CLS 13, 87105

7

75

80

85

90

95

Sed alchoranus lex sarracenorum multa quidem continet uera que habentur in euangelio et in lege Moysi et prophetis, sicut infra patebit. Verumptamen ipse Machometus de suo tot manifeste falsa interserit quod sine dubio totus uere suspectus et falsus reputari debet et ipse et opus illius ‘qui mendax est et pater eius’. Porro alchoranus lex sarracenorum, quam Machometus asserit se a deo immediate recepisse, quasi totus est rithimatus siue uersificatus. Unde sarraceni et arabes multum gloriantur quod sermo legis eorum et stilus est in tam pulchro et ornato modo loquendi, scilicet metrice, et ex hoc arguunt quod Machometus fuit uerus propheta et quod deus fecit librum illum et reuelauit eum Machometo de uerbo ad uerbum, quia per se nesciuisset loqui tam ordinate et inuenire talem stilum et tales sententias homo penitus ydiota. Sed contrarium manifeste apparet in sacra scriptura, nam constat quod deus locutus est Moysi, Iob, Ysaie et aliis prophetis sanctis, et non tamen locutus est eis per rithimos et uersus. Lex etiam Moysi et euangelium Christi dicit Machometus esse a deo et quod deus dedit librum Moysi et Christo, et tamen non est rithimatus uel metricus. Et alii sancti prophete qui audierunt uocem dei nullus eorum dixit quod deus loqueretur metrice, quod etiam sapientes et philosophi homines dedignantur. Unde etiam, sicut habetur in alchorano in capitulo Elebia, quod interpretatur . prophete, qui dixerunt ei ‘ymmo poetiças, ymmo sompnias, ymmo tripudias’ et cetera. Talia improperabant ei uidentes non solum quia non erat stilus dei, sed nec etiam propheticus. Et sic manifeste patet quod alchoranus . liber legis sarracenorum non est lex dei sed pocius diaboli et hominis lasciui, quia non est consuetudo dei loqui mundo uel prophetis suis per rithimos et uersus, sicut Machometus loquitur in suo alchorano.

75 uere] V1V2; nunc: TPBGrGo║ 82 ordinate] ornate: scripserim║ 83 ydiota] intelligeret: add. V1V2║ 85 et2] TPB; om. V1V2GrGo║ 91 poetiças] scripsi; poeticas: V1V2; practicas: TPBGrGo ║ ymmo sompnias] GrGo; om. V1V2; ymo sapmas: TPB ║ tripudias] V1V2GrGo; tapudeas: TP; tapideas: B; cf. CLS 4, 22: trepidas .

71-76 Nam… eius] CLS 9, 11-16. 78-93 sarraceni…propheticus] CLS 4, 9-24

.

8

Capitulum tertium. Quod Machometus . in alchorano false loquitur de sanctissima trinitate et ponit in diuinis quandam dualitatem

5

10

15

20

25

30

35

Machometus igitur in suo alchorano falso modo deridet nos christianos ponentes tres personas in diuinis tamquam tres deos adoremus, non capiens distinctionem diuinarum personarum cum unitate diuine essentie. Unde dicit in capitulo Elnefa: ‘O familia libri, nolite uacillare in lege uestra et non dicatis de deo nisi ueritatem, quia Christus Ihesus filius Marie est nuncius dei et uerbum dei quod in ea posuit per uerbum suum; et non dicatis tres, quia deus est unus deus solus’. Sed reuera contrarium huius nos christiani non dicimus sed affirmamus cum eo unum esse deum, quem dicimus non solum unum sed simplicissimum in essentia et trinum in personis; nec damus ei consortem nec participem, sicut ipse Machometus animam uel spiritum uel uerbum uel diuinum quendam intellectum. Ipse enim Machometus negat trinitatem et ponit in diuinis quendam binarium numerum, qui est numerus infamis et alteritatis principium; ponit enim proprie ipsam diuinam essentiam et eius animam, quam aliquando appellat animam mundi, aliquando animam dei, aliquando spiritum dei, aliquando uerbum dei, aliquando intellectum dei; nec est equanda diuina maiestas humano intellectui, ut quia sarraceni non possunt intelligere illam distinctionem personarum sine distinctione essentie diuine, quod omnino non sit, nec etiam ipsi habent contra hoc rationes efficaces quas de facili non possumus soluere. Quia, ut ait beatus Thomas de Aquino, omnes rationes facte contra fidem catholicam sunt solubiles. Magis autem querendum est a Machometo et a sarracenis ymitatoribus sue perfidie quid sibi uoluit alchoranus eorum quod deum introduxit tociens pluraliter de se loquentem, cum sit unus simplex, et ad hoc non possunt ueraciter respondere nisi fateantur pluralitatem diuinarum personarum cum unitate diuine nature. Dicit enim Machometus in capitulo Ilbecera in persona dei: ‘diximus angelis: adorate Adam’ et cetera. Et in multis aliis locis in alchorano inducuntur tales locutiones in plurali de deo, et non possunt dicere quod deus loquatur de se et de angelis. Dicitur enim ibi: ‘diximus angelis’; est ergo hec locutio dei, non angelorum, sed ad angelos. Item in pluribus locis in persona dei dicitur in alchorano: ‘Nos creauimus celum et terram et intermedia’, et ‘Nos iustificauimus hominem’ et cetera, et ‘Nos misimus Ihesum Christum filium Marie et dedimus ei spiritum et euangelium et mirabilia etiam talia in quibus angeli nullo modo communicare possunt’. Angeli enim creati a deo fuerunt et non concreatores deo in creando celum et terram et intermedia. Nec possunt dicere sarraceni quod illa locutio pluralis sit uox dei et anime dei uel uox dei et

6 Elnefa] V1V2; Belsefa: T; Elsepha: P; Elsefa: B; Elphem: Gr; Elphesa: Go; cf. CLS 15,53: Elnesa ║ 7 de deo] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 13 et ponit] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 14 alteritatis] TPBGrGo; alternitatis: V1V2║ ipsam] TPB; om. V1V2GrGo║ 32 Ihesum] TPBGrGo; om. V1V2 .

6-8 Unde… posuit] CLS 15, 52-55. 8-9 et non… solus] CLS 15, 58-59. 9-12 contrarium… intellectum] CLS 2, 24-28. 13-15 ipse… eius animam] CLS 1, 7-9. 15-19 quam… soluere] CLS 2, 27-31. 20-21 omnes… solubiles] cf. ST I,1,8. 22-25 quid… personarum] CLS 2, 33-36. 26-27 dicit…cetera] CLS 15, 910. 27-28 et in multis… deo] CLS 15, 19-20. 28-29 et non…angelos] CLS 15, 14-16. 30-41 item… essencia] CLS 15, 22-36

9

40

45

50

55

cuiusdam intellectus alterius excellentissimi creati per quem deus omnia fecit, ut dicunt. Constat enim quod quicquid est preter deum est creatura et a deo creatum, et nulla creatura potest esse concreatrix cum deo. Preterea non potest etiam dici quod deus pluraliter de se loquatur propter diuersas qualitates que sunt in eo, sicut est potentia, sapientia iustitia et consimilia, quas arabes saffat appellant. Ista enim sunt in deo non accidentia neque diuersa, sed sunt ipsa diuina essentia. Et certe talis modus loquendi, scilicet quod deus de se, cum sit unus, loquatur pluraliter, inuenitur introductus in libro Genesis a sancto propheta Moyse. Nam in formatione hominis deus locutus est dicens: ‘faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram’. Et dicunt iudei quod est uox dei ad angelos, quod est contra sacram scripturam, que numquam dicit hominem creatum ad ymaginem angeli, sed ad ymaginem dei. Et hoc est quod statim subiungit sanctus Moyses post illa uerba dicens: ‘et creauit deus hominem ad ymaginem et similitudinem suam, ad ymaginem dei creauit illum’. Est igitur illa uox patris ad filium uel tocius trinitatis adinuicem, nam deus, qui est unus in essentia, est trinus in personis. Et alchoranus idem simpliciter dixisset nisi quia timuit uel nesciuit quod non posset esse dictinctio personarum sine distinctione essentie. Inducit enim Machometus in alchorano deum loquentem de se pluraliter . et nescit causam. Preterea Machometus dicit euangelium esse a deo, Christo fuisse reuelatum. Sed in euangelio clare scribitur quod deus est trinus in personis et unus in essentia; ergo Machometus et sarraceni eius sequaces tenentur hoc idem firmiter credere et confiteri. Et sic patet quod Machometus et omnes sarraceni imitatores ipsius legis male sentiunt de misterio sanctissime trinitatis.

40 consimilia] TPGrGo; consilia: BV1V2 ║ saffat] TPB; sasfac: V1; sasfar: V2; om. GrGo║ appellant] TPBGrGo; om. V1V2

.

. 42-52 et certe… essencie] CLS 15, 41-52. 52-53 inducit…causam] CLS 15, 61-62

10

Capitulum quartum, quod Machometus in suo alchorano imponit deo multa mendacia, inter . que asserit ipsum non posse habere filium Item Machometus, licet aliqua uera in suo alchorano dicat de deo uero, tamen cum hoc multa falsa et mendacia imponit sibi. 5

10

Nam suum alchoranum cum laude dei incepit dicens: ‘in nomine Dei uiuentis. Amen”. Et in capitulo Ione dicit quod deus dirigit in ueritatem, et non conuenit legi dei ut dicatur aliquid sine deo. In capitulo autem Colnesa, quod interpretatur mulieres, sic idem Machometus ait: ‘O familia libri’, id est, sarraceni, ‘nolite uacillare in lege uestra et non dicatis de deo nisi ueritatem, quia non est maius peccatum quam imponere mendacium deo’. Unde aliquando totum unum capitulum texit in quo nichil notabile dicit nisi quod deus est magnus, excelsus, sapiens et speciosus, et quod sua sunt omnia que sunt in celo et in terra et inter media, et quod iudicabit iuste, et ad omne uerbum repetit ‘laudetur ipse’, et hoc omnino sine causa repetit centum uicibus et amplius.

15

20

Et post hec dicit: ‘non est deus nisi deus et nuncius eius Machometus, et credite in deum et in nuncium eius. Dicit enim Machometus se esse nuncium dei anthonomasice, et dicunt sarraceni quod omnia ista sunt immediate ex ore dei, et quod Machometus ista dicere nesciuisset, sed numquid consuetudo dei est quod ipse de se quasi de alio loquens dicat hominibus quod deus est magnus et excelsus et alia huiusmodi, que tedium est repetere? Certe non.

25

Et nichilominus ipse Machometus multa falsa imponit deo. Dicit enim quod deus misit pro eo Gabrielem, et quod ipse iuit ad deum et deus imposuit ei manus et sensit tantam frigiditatem tactus dei inter humeros quod peruenit frigiditas usque ad medullam spine dorsi eius. Et sic Machometus asserit deum habere corpus, quod est error antropomorfositarum, qui ponebant deum corporeum.

30

Asserit etiam Machometus in capitulo Elmumini quod deus non potest habere filium quia non habet uxorem, quod si haberet filium totus mundus esset in periculo quia esset scisma inter eos. Et hoc efficaci argumento frequentissime Machometus repetit in alchorano. Istud uero argumentum simile est ac si diceret quod deus non est substantia quia non habet accidens, uel quod deus non uiuit quia non comedit nec respirat. Fatua et fantastica est talis ymaginatio et hominis intellectu et ratione carentis. Non enim christiani dant deo filium tamquam ex muliere, sed sicut calor ab igne, splendor a sole et uerbum a dicente, que omnia uere nasci et generari dicuntur, et non ex uxore. Filius enim dei est splendor et uerbum eterni patris coeternus et consubstantialis 4 hoc] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 5 uiuentis] TBGrGoV2; uiuentes: V1 ║ 7 Colnesa] V1V2 ; Coluesa: TPBGrGo; cf. CLS 3, 127: Elnesa║ interpretatur] TPBGrGo; interpretantur: V1V2 ║ 11 texit] V1V2; dicit: TB; om. P; dixit: GrGo; cf. CLS 4,26: textus (sic) ║ 16 anthonomasice] TPB; anthonomatice: GrGoV1V2 ║ .

5-7: in capitulo…deo] CLS 9, 6-9. 7-9: in capitulo… ueritatem] CLS 3, 126-129. 9-10: quia… deo] CLS 8, 56-57; 12, 19-20. 11-20 Unde…repetere] CLS 4, 26-36. 21: Et…deo] CLS 12, 20-21. 21-25 dicit… corporeum] CLS 1, 61-65. 26 in capitulo Elmumini] CLS 9, 200. 26-28 quod… eos] CLS 1, 45-49. 28-31: et hoc…carentis] CLS 9, 163-167

11

35

40

45

50

et coequalis ei; et sicut calor et splendor non separantur ab igne, ignis tamen communicat nobis suum splendorem absque calore, ut lumen candele, aliquando uero calorem absque splendore, sicut in ferro bene calefacto, sic filius dei potuit incarnari absque eo quod incarnaretur pater uel spiritus sanctus. Dicunt igitur christiani Christum, qui est uerbum dei, esse filium dei, et quasi hoc idem dixit Machometus de eo, licet nesciens et non intelligens; dicit in capitulo Elnesa, quod interpretatur mulieres, quod Ihesus Christus filius Marie est uerbum dei et spiritus ex deo. Quare ergo non dicebat Machometus quod deus non potest habere uerbum nec spiritum quia non habet uxorem? Querendum est igitur a sarracenis . quod querant a Machometo, cum dicit quod Christus est uerbum et spiritus ex deo, utrum dicat de spiritu et uerbo dei accidentali uel substanciali, id est, creato uel increato. Si de accidentali siue creato, sic non solum uerbum et spiritus Christi est a deo, sed etiam uerba et spiritus aliorum prophetarum et aliorum bonorum hominum, et in hoc non est magna commendatio de Christo, quem Machometus intendit singulariter et super omnes alios homines commendare, nec propter tale uerbum et talem spiritum deus de se pluraliter loqueretur sicut in toto alchorano inducitur. Si uero dicat de uerbo dei et spiritu increato et essentiali, sic utique nobiscum sentiunt tam de incarnatione quam de mysterio sancte trinitatis.

60

Preterea dicit Machometus quod si deus haberet filium quod totus mundus esset in periculo quia esset inter eos scisma. Hec suppositio est falsissima, quia supponit quod deus non potest habere filium nisi malum et contumacem et inobedientem. Et nos quidem dicimus quod filius dei est uerbum dei et ars dei patris per quem omnia operatur. Verbum autem conceptum et ars operatoris etiam in homine numquam discrepant ab intellectu concipiente. Nisi forte Machometus blasphemando dicat quod deus a semetipso discordat in suo intellectu et sua conceptio contradicit ei.

65

Item Machometus dicit in capitulo Elezab quod deus et angeli eius orant pro Machometo et pro aliis sarracenis. Sed dimittamus de angelis; deus uero quando pro ipsis orat, quem orat? Scilicet an angelos uel homines uel seipsum. Sed hoc est falsum quod oret seipsum et maxime secundum Machometum, qui negat incarnationem uerbi nec in diuinis ponit aliquam distinctionem personarum.

70

Item Machometus imponit deo peccatum ydolatrie. Dicit enim in multis locis quod deus mandauit angelis quod adorarent Adam, et illi qui noluerunt eum adorare facti sunt demones, et illi qui adorauerunt eum remanserunt angeli. Et quomodo deus mandasset ydolatriam et aliis dedisset honorem qui soli sibi debetur? Iuxta illud Deuteronomio vito ‘Dominum deum tuum adorabis et illi soli seruies’.

55

41 interpretatur] TPBGrGo; interpretantur: V1V2 ║ 45-47 ex deo… spiritus1] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 61 Elezab] Elecau: TPB; Elebach: Gr; Elecab: Go; cf. CLS 15, 209: Elehzab ║ 63 scilicet] V1V2; om. TPBGrGo ║ 67 Adam] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 69 Deuteronomio. VIto.] V1V2; om. TPBGrGo ║ .

32-38: non… sanctus] CLS 9, 167-175. 39-65: dicunt… personarum] CLS 9, 183-214. 66-69: dicit…debetur] CLS 8, 80-84.

12

75

80

85

90

95

100

105

Iterum Machometus imponit deo peccatum scismatis et diuisionis. Dicit enim in lege sua quod omnes homines erant unum et una secta et unus ritus sed deus diuersificauit eos mittendo eis diuersos prophetas. Sed hoc est omnibus modis falsum, quia deus, qui est maxime unus, maxime unitatem diligit ac hominum salutem, non diuersificasset eos per tam diuersas sectas et errores in perditionem eorum. Sed hoc fecit inuidia dyaboli et malicia hominum et permissione dei, tum ut, quia noluerunt credere ueritati, permittat eos subici diuersis erroribus. Ulterius Machometus inducit in alchorano quod deus iurat per urbem fidelem et quod deus iurat per ficetum et oliuetum, sicut patet in capitulo Elchiz, quod interpretatur ficus. Homines enim per maiores sui iurant, ut per deum uel per sanctos; deus autem, quia non habet maiorem per quem possit iurare, consueuit iurare per semetipsum, sicut ipse dixit ad Abraham, ut scribitur in libro Genesi. Quod autem iurat per ficetum et oliuetum friuolum est et omnino irrationabile et simpliciter derisorium. Item Machometus . dicit quod deus dispensauit cum eo in iuramento, scilicet ut non obseruaret illud quod sub iuramento promiserat. Nam, sicut certum est omnibus sarracenis, Machometus diligebat quandam christianam de secta iacobitarum nomine Mariam, quam presentauerat ei Macouques rex iacobitarum. Due autem de uxoribus Machometi, scilicet una nomine Aiesse filia Ebiberer nobilior inter eas, et Aasa filia Homar mouebantur zelotipia; que, cum die quadam intrarent ad eum inuenerunt ipsum concubantem cum dicta Maria et dixerunt ei: ‘decetne sic prophetam facere?’ Qui erubuit et iurauit se numquam de cetero eam cognosciturum, sicque placate sunt ad iuramentum eius. Cumque modicum temporis pertransisset non potuit se continere ab ea et fecit de hoc legem quasi ex ore dei reuelantis sibi. Tunc dixit sententiam in alchorano in capitulo Elmethepharrem, quod interpretatur uetatio uel anathema, id est, excommunicatio, que dicit sic: ‘o propheta, quid uetas quod deus concessit tibi, ut soluas iuramenta uestra’, et sic peierauit et iterum cognouit illam, et dixit quod deus dispansauerat cum eo in iuramento, et super hoc testes sunt Michael et Gabriel. Dixitque illi una ex uxoribus suis: ‘o Machomete, deus festinauit in tuo desiderio’. Voluit per hoc dicere forsitan: ‘deus in celo se appropinquauit incestui tuo’, et addidit: ‘numquid deus ipse precepit tibi talia facere, cum etiam in te ipso hoc uerbo tenus detesteris? Forsitan querit deus te placare per hoc et appropinquare tibi’. Ipse uero duabus uxoribus totum legit quod sequitur in capitulo uetationis et ait quasi ex persona dei: ‘penitemini coram deo, quia declinauerunt corda uestra’, quasi dicat de hoc quod calumniate sunt eum de incestu; sequitur continuo: ‘Si forte deus, si uos repudiauerit, det ei pro uobis uxores meliores uobis, sarracenas, fideles, locupletes, penitentes, adorantes, laudantes, agiles ac uirgines’. Quod audientes dixerunt: ‘penitemus’.

. 71 et diuisionis] V1V2; om. TPBGrGo ║ 76 noluerunt] TPBGrGo; voluerunt: V1V2 ║ 79 sicut] GrGo; sic TV1V2; sed: PB ║Elchiz] V1V2; Elchum: T; Elchim: PBGrGo; cf. CLS 8, 271: Eltym ║ 81 possit] TPBGrGo; posset: V1V2 ║ 87 Mariam] TPBGrGo; Mariani: V1V2 ║89 que] TPBGrGo; quem: V1V2 ║q 91 eam] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 92 temporis] V1V2 ; tempus: TPBGrGo ║93 reuelantis] V1V2; reuelatus: GrGo; reuelatam: TPB║ 95 quid] TPBGo; qui: GrV1V2 ║97 et2] PGrGo; om. TBV1V2 ║101 te placare] V1V2; complacere: TPB; te placere: GrGo

71-77: dicit…erroribus] CLS 8, 98-104. 78-83: inducit… irracionabile] CLS 8, 269-275. 85-112: Nam… earum] CLS 8, 22-55.

13

110

115

120

Simile fecit quando accepit uxorem Zeid nutricii sui; dixit sententiam que est in capitulo Elhazeb: quod deus dixit ei: ‘tu celas in anima tua quod deus propalat et formidas homines, sed iustum est ut deum formides. Cum enim respuit eam Zeid, maritauimus eam tibi, o Machomete’; et dixit ei Zeid: ‘numquid duxisti eam, nuncie dei?’ et respondit: ‘Ve tibi, deus maritauit eam michi’, que postea iactauit se quod deus maritauerat eam illas alias parentes earum. Item Machometus imponit deo peccatum rapine et periurii et multa alia crimina. Nam in capitulo Elephael, quod interpretatur lucra, dicit quod lucra sunt dei et nuncii eius, et dent deo quintam partem de hiis que lucrantur ex rapinis. Sed numquid deus est ita malus quod permittat rapinam ut inde consequatur partem suam, scilicet quintam? Aut deus est ita pauper quod non habeat unde alat pauperes suos, scilicet uiduas et peregrinos et pupillos, de quibus ibi loquitur, nisi permittat rapinam ut lucretur? Certe Machometus iam facit deum consortem sibi in malo, qui non potest eum habere consortem in bono. Preterea, licet Machometus aliquando prohibeat rapinam uel periurium uel quedam alia mala, tamen ipsa prohibitio est quedam permissio; dicit enim: ‘ne faciatis talia et talia mala, quia deo non placent, sed si feceritis, ipse est misericors et miserator et indulgebit . uobis de facili’.

125

135

De rapina uero numquam mandat ut restituatur, nec ipsi talem consuetudinem habent, sed sufficit sarraceno quod in fine dicat: ‘non est deus nisi deus et Machometus est nuncius dei’. Sed ista enunciatio, quantum ad primam partem, est per se uera et a nullo ei contradicitur, siue sit unus deus siue etiam essent plures dii, est etiam talis replicatio de omnibus uera, quia non est angelus nisi angelus, non est homo nisi homo, non est leo nisi leo, quia bos et canis non sunt leo. Ista uero, ‘Machometus est nuncius dei’ est omnino falsa, quia, ut patet ex supradictis et magis patebit ex dicendis, pocius est nuncius diaboli et antichristi quam Christi. Que ergo est ratio conuentionis unius propositionis per se note et alterius omnino per se ignote, que est manifeste falsa? Aut que est uirtus siue utilitas hec confiteri, ut quicumque confiteatur hoc de necessitate saluetur?

140

De periurio uero dicit expresse Machometus in capitulo Elmeide, quod interpretatur mensa: ‘non imputabit uobis deus fraudationem iuramenti, sed innodationem eius’, quasi diceret: periurium non obligat ad culpam sed ad penam. Et postea subdit: ‘pro transgressione uero eius decem miserorum cibatio seu eorum uestitio, aut unius captiui redemptio; qui autem hoc non potest tribus uicibus ieiunabit’.

130

Et ex his sequuntur omnia mala. Non enim sarraceni timent rapere uel fraudare nec periurare nec seruant fidem, cum tamen christiani teneant quod fides seruanda est hosti etiam infideli. Habent tamen sarraceni sine dubio quoddam genus iuramenti quod non de facili frangunt. 109 Zeid] TPBGrGo; Sero: V1V2 ║ 110 Zeid] TPBGrGo; Sero: V1V2 ║ 111-112 michi… eam] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 121 prohibeat] doctrinam add. V1V2 ║127 uera] TPBGrGo; uerax: V1V2 ║ 130 leo1-2] cf. CLS 8, 93-94: asinus ║134 ut] V1V2; aut: TPBGrGo ║ .

113-127: nam… dei] CLS 12, 24-38. periurio…frangunt] CLS 12, 40-49.

127-135: est per se… saluetur] CLS 8, 90-97. 136-144: de

14

145

Dicit etiam Machometus quod deus se excusat quare misit nuncium Machometum hominem et non misit pocius angelos, quia deus dixit quod misisset angelos sed ipsi non poterant ire securi per mundum. Sed numquid Machometus ibat securior per mundum quam angeli? Quod si per angelos intelligit bonos uiros et pacificos homines, securius uadunt per mundum quam mali.

150

Inducit etiam deum loquentem et dicentem quod non creauit mundum pro ludo. Sed quis fatuus et insensatus hoc deo imponeret, quod ipse triphatiue creasset . mundum?

155

160

Item quia Machometus erat homo ualde lasciuus et intentus luxurie in capitulo Elnurelhazab inducit deum loquentem quod non intrent in domum nisi inuitati uel uocati et nisi prestrepent deforis, et sequitur quasi ex ore dei: ‘et cum intraueritis et comederitis, exite et nolite stare, quia molestum est prophete et uerecundatur dicere, sed deus non uerecundatur dicere ueritatem’. Quid plura? hec et quasi infinita alia falsa Machometus imponit deo, et breuiter quicquid uoluit facere uel quod ei fieret totum deo imposuit, et mandabat quod ita fieret, et ex hoc secuta sunt omnia mala quasi ex auctoritate legis, scilicet quod occideret, raperet, adulteraret, periuraret nec seruaret fidem in promissis, et sic de aliis. Et sic patet quod Machometus multa falsa et mendacia imponit deo.

147 securi] P; secum: TBGrGoV1V2 ║ 153 Elnurelhazab] V1; Elmirelhazab: V2; Elmurelicap TPBGrGo; cf. CLS 12, 68: Elmir Elhazeb ║ 158 et] TPB; quod: GrGoV1V2 ║159 legis] V1V2; dicte legis: TPBGrGo

.

145-151: dicit… mundum] CLS 12, 58-66. 152-160: ítem… promissis] CLS 12, 67-78

15

Capitulum quintum, quod Machometus insufficienter et false loquitur de domino nostro Ihesu Christo Alterius autem Machometus in suo alchorano insufficienter . et false scribit de domino nostro Ihesu Christo, quamuis plurima laudabilia dicat de eo. 5

10

15

20

25

30

35

Sic enim ait de Christo Machometus in capitulo Elnesa: ‘O familia libri, nolite uacillare in lege uestra, et non dicatis de deo nisi ueritatem, quia Christus Ihesus filius Marie est nuncius dei et uerbum dei quod in ea posuit per spiritum sanctum’. Et in capitulo Elbachera in persona dei sic ait: ‘dedimus Ihesu filio Marie quod faceret prodigia et mirabilia manifesta et perfecit ea per spiritum sanctum’. In fine quoque capituli Elmeide ponit Machometus quod Christus cecos illuminauit, leprosos mundauit et mortuos suscitauit. Asserit etiam Machometus quod Christus, dum adhuc puer esset, de limo terre uolucres procreauit. Unde Machometus in multis locis in alchorano Christum hominem sanctissimum et uirtuosissimum super omnes alios homines extollit, et uidetur in eo aliquid ponere ultra hominem; nominat enim Christum uerbum dei, spiritum dei et animam dei. Asserit etiam quod Christus sue matri fuit nunciatus per angelum et sanctificatus per spiritum sanctum, et fuit conceptus ex ueritate dei, non operatione nature, et natus de uirgine Maria sanctissima et purificata super omnes alias mulieres. In capitulo quoque Elmeide Machometus sic ex persona dei loquitur de Christo: ‘O Christe, recole quomodo dedi tibi spiritum ut loquereris hominibus in cunabulis, et docui te librum et sapientiam, legem Moysi et euangelium’. In eodem etiam capitulo Machometus commendans Christum et eius euangelium sic ait: ‘limitauimus uestigia hominum per Ihesum filium Marie ueracissimum patenter et dedimus ei euangelium, in quo est directio et lux et ueritas manifesta’. In pluribus etiam aliis locis in alchorano Machometus excellenter ualde commendat Christum et eius euangelium. Sed Machometus, postquam multa uera dicit de domino nostro Ihesu Christo, in ueritate non stetit et dixit quod Christus non erat deus, et ad hoc confirmandum duo precipue inducit. Unum est quia ipse Christus hoc de se numquam asseruit nec dixit se esse deum. Hoc autem est omnino falsum, ut expresse patet in omnibus euangeliis. Et licet ipse ante resurrectionem hoc de se expresse non dixerit, satis tamen innuit in euangelio secundum Iohannem VIIIº dicens: ‘ego principium qui et loquor uobis’; et post pauca sequitur ibidem: ‘et non cognouerunt quia patrem eis dicebat deum’ Et beatum Petrum apostolum, quando dixit ei: ‘tu es Christus filius dei uiui’ commendauit dicens: ‘beatus es, Symon Bariona’ et cetera, ut scribitur Mathei xviº. Ipse Christus noluit expresse dicere quia occultus uenerat, non potentia sed humilitate et prudentia, uincere illum qui astutia hominem deceperat. Unde per eandem rationem Christus ante resurrectionem

.

9 perfecit ea] V1Go (corr. ex eam); perfecit eam: GrV2; perfecit eum: TPB; cf. CLS 15, 73: perfecimus eum (Qur’an: 2,87) ║16 ueritate] cf. ueritate: infra, XV,11; uirtute: CLS 15, 280 ║19 quomodo dedi] V1V2; quod dedit: TPB; quomodo dedit: GrGo ║ spiritum] V1V2; spiritus: TPBGrGo ║30 secundum Iohannem] V1V2; Ioannis: TPBGrGo ║ 5-7: in capitulo… sancto] CLS 15, 52-55. 7-9: in capitulo… sanctum] CLS 15, 71-73. 9-11: in fine… suscitauit] CLS 15, 300-301. 11-12: asserit… procreauit] LA clxxvii, 94. 12-15: Christum…dei]: CLS 1, 26-29. 15-17: Christus…mulieres] CLS 15, 278-281. 18-20: in capitulo… euangelium] CLS 15, 311-314. 20-24: in eodem…euangelium] CLS 16, 19-23. 25-26: in ueritate… deus] CLS 15, 194-195. 26-28: et ad hoc… deum] CLS 1, 30-31. 28-30: et licet… uobis] CLS 2, 47-49

16

40

45

50

non dixit expresse: ‘ego sum deus’, per quam nec piscator expresse dicit piscibus ‘sub esca est hamus’. Post resurrectionem uero hoc manifeste ostendit dando spiritum sanctum dicens: ‘accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata remittuntur eis’ et cetera, ut patet Ioannis xxº. Sed dato quod Christus hoc de se non dixisset expresse, quia ipse de se dixit humillima et ostendit maxima, sed sufficit quia hoc expressissime dixerunt eius discipuli, qui et hoc dicentes . fecerunt eadem miracula que et ipse fecerat in uirtute nominis Ihesu Christi. Aliud uero quod Machometus inducit quod Christus non sit deus est quod christiani dicunt Christum esse deum et ipse Christus dixit iudeis: ‘adorate deum meum et deum uestrum, dominum meum et dominum uestrum’ hoc est omnino falsum, sicut patet ex hiis que inmediate superius dicta sunt. Et ibi loquitur sicut homo uerus qui ut sic adorat se ipsum prout est uerus deus et dominus omnium. Accidit ergo Machometo quod ipse de aliis scripsit in capitulo de Iona dicens: ‘quidam reprobant que non intelligunt et non possunt exponere’. Sic et ipse reprobauit mysterium incarnationis dei, quia non intelligebat nec poterat exponere illa que de Christo in euangelio dicebantur, et precipue quod deus esset incarnatus. Sed posset queri a Machometo unde scit quod Christus non fuit deus, uel quod deus non fuerit incarnatus; aut enim hoc habet per euangelium, aut quia deus non potuit, aut quia nesciuit, aut quia noluit, aut quia non decuit, uel non oportuit.

55

Primum autem non potest haberi per euangelium, scilicet quod Christus non fuerit deus uel quod deus non fuerit incarnatus, quia in euangelio expresse habetur quod Christus, filius uirginis Marie, homo perfectus, fuit uerus deus, ut clare patet ex supradictis. Secundum etiam non est dicendum, scilicet quod deus non potuit incarnari, quia cum sit omnipotens omnia potest que contradictionem non implicant.

60

65

70

Tertium similiter non potest dici, scilicet quod deus nesciuit opus incarnationis, quia tunc deus esset deffectuosus et ignarus, quod est omnino contra philosophiam et sacram scripturam. Quartum etiam non potest probari, scilicet quod deus noluit incarnari; quis enim consiliarius dei fuit, ut ipse sciret uoluntatem eius ut nollet incarnari? Certe nullus; ymmo per sacram scripturam omnino scimus oppositum, scilicet quod uoluit incarnari et incarnatus fuit. Quintum etiam non sequitur, scilicet quod deum non decuit uel non oportuit incarnari; ymmo omnino oportuit incarnari propter redempcionem humani generis; quia homo uoluit esse ut deus, decuit quod deus fieret homo, scilicet ut pro offensa commissa satisfaceret, pro qua nullus alius satisfacere poterat, quia oportebat ut tanta esset

37 est hamus] TBGrGo; et hamus: P; est panis: V1V2 ║ 59 implicant] TPBGo; implicat: GrV1V2 ║ 60 similiter] TPBGrGo; simpliciter: V1V2 ║64 uoluntatem] TPBGrGo; uocem: V1V2 ║ .

31-39: Petrum… cetera] CLS 2, 49-57. 39-41: sed dato…fecerat] CLS 2, 58-61. 43-45] Christus… uestrum] CLS 1, 32-34. 48-51: sicut homo… dicebantur] CLS 15, 200-204. 52-72: cf. CLS 2, 38-44

17

humilitas in satisfactore quanta fuit superbia in preuaricatore. Et quia, ut dictum est, homo uoluit esse similis deo, oportuit ut deus fieret homo.

75

80

85

90

95

100

105

Et preterea Machometus in alchorano frequenter uocat Christum uerbum dei. Queritur ergo quid sit istud uerbum, scilicet aut est uerbum dei accidentale aut reale. Si dicat quod Christus est uerbum dei accidentale uel uocale, hoc non potest dici; loquitur enim alchoranus de eo, ut etiam euangelium, singulariter ut de uno uerbo tantum; uerbum autem dei uocale et accidentale, quod est a deo, non iam est unum sed multa. Omnia enim uerba bona et sancta et uera possunt dici uerba dei. Et preterea non esset excellens commendatio Ihesu Christi, qua alchoranus intendit singulariter commendare, quod dicatur ‘uerbum dei’ quia uerba dei dixit. Non enim solum Christus . sed etiam prophete alii dixerunt uerba dei, et tamen nullus eorum dicitur uerbum dei. Solum enim de Christo in euangelio et in alchorano dicitur quod est uerbum dei. Si autem uerbum dei accipiatur realiter, substantialiter et proprie et personaliter, sic uerbum dei est eternum et uerus deus. Si enim uerbum quod egreditur de ore hominis corruptibilis necesse est esse corruptibile, sic uerbum quod egreditur ab intellectu dei patris, per quod creauit celum et terram et intermedia, ut utamur uerbo alchorani, necesse est esse incorruptibile et eternum. Quod autem ex deo procedit essentialiter est deus. Unde cum uerbum aliquo modo differat a dicente et concipiente uerbum, et in essentia dei non possit esse diuisio uel distinctio, oportet quod sit ibi differentia personalis, et quod uerbum a dicente propriis et solis relationibus distinguatur. Igitur quia uerbum a dicente concipitur et intellectualiter generatur, et illud quod ab alio generatur in similitudine speciei et nature dicitur filius, hinc est quod uerbum dei dicimus filium dei. Sicut si sol generaret ex se talem splendorem quod esset sol, illum solem et splendorem diceremus filium solis; in hoc tamen est differentia, quia in creaturis, in quibus differt esse et essentia, non possunt multiplicari supposita sine multiplicatione nature. Unde homo generat alium hominem; deus autem, in quo idem est esse et essentia, cum ex se generat uerbum non generat alium deum, quia diuina essentia nec diuisibilis est nec multiplicablis aliquo modo propter suam summam simplicitatem et perfectionem. Machometus igitur, quando audiuit quod christiani dicebant deum habere filium, nesciuit cogitare quod possit esse filius sine muliere, et ideo nullum aliud argumentum adduxit nisi quod deus non potest habere filium quia non habet uxorem, et non recolit quod Dauid, quem ipse Machometus tantum commendat, preter filium naturalem et proprium, dixit deum habere multos filios adoptiuos, dicens ‘ego dixi: dii estis et filii excelsi omnes’ et non ex muliere. Et preterea dixit quod uirgo Maria potuit habere filium sine uiro, ideo satis potuit cogitare quod deus posset habere filium sine muliere.

79 qua] V1V2GrGo; quia: TPB; cf. quem: CLS 15, 117. 81 nullus] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 82 quod] TPBGrGo; quid: V1V2 ║ 84 uerus deus] TPBGrGo; uerum deus uel uerus deus: V1V2 ║ 85 intellectu] cf. CLS 15, 125: ore║ 94 ex se] scripsi (cf. CLS 15, 138-139); esse: V1V2; om. TPBGrGo ║ 94 quod…splendorem] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 98 quia] pater et uerbum unus deus et add. TPB ║99 suam summam] TPBGrGo; suam suam: V1; suam: V2 ║101 aliud] TPBGo; alium: GrV1V2 .

73-82: Christum… dei] CLS 15, 109-121. 83-90: si autem… distinguatur] CLS 15, 122-132. 90-109 igitur… deus] CLS 15, 136-158.

18

Igitur Machometus uerum dixit quando dixit quod Ihesus est filius Marie, et quod erat uerbum dei, sed non intellexit; si enim intellexisset dixisset: ex quo est filius Marie est uerus homo, et ex quo est uerbum dei est uerus deus. 110

115

120

Non enim est deus compositus uel imperfectus ut homo; cuius uerbum et conceptio mentis et ars et operatio non est homo; ymmo quicquid est dei est deus, et operatio dei est deus. Machometus uero non accepit Christum nisi purum hominem, et ideo postquam dixit quod erat uerbum subiunxit in alchorano: ‘quoniam Christus est apud deum sicut Adam, quem creauit de limo, et dixit ei ‘esto’. Et quomodo hoc conuenit cum precedentibus, cum enim dixerit quod deus infunderit uerbum suum et spiritum in Mariam et ex hiis fuit Christus, et opinetur postea quod ipse fuerit ut Adam, quem de limo creauit? Quomodo conuenit ut dicatur quod uerbum dei et spiritus eius fuerit limus, et cum limus non sit nisi de limo, naturam diuinitatis poneremus limum? Quod absit; esset enim deus et uerbum eius et spiritus eius quasi statua.

125

Nunc autem deus noster benedictus in secula uidet . et audit omnia, et audit uerbum incarnatum de sanctissima uirgine Maria, et habet spiritum qui uirginem obumbrauit et humanitatem uerbi impleuit. Quod si fuerit opinatus quod similiter in Adam fuerit uerbum dei, similiter et spiritus eius, in hoc est falsitas manifesta, quia si uerbum dei carni uel limo esset mixtum, et spiritus dei replesset Adam, nunquam Sathanas eum decepisset aut deiecisset.

130

Verbo tamen suo, quo deus fecit omnia, quod ab eterno erat apud deum, dixit Ade: ‘esto’. Est itaque Christus uerus deus, quia est uerbum dei neque enim uerbum est minus quam totus deus. Est etiam uerus homo, quia de uirgine Maria natus, et in quantum homo est nuncius dei et propheta dei et seruus dei. Et manifestis operibus ostendit quod erat et est uerus deus et uerus homo. Et dominus dixit iudeis: ‘si michi non uultis credere, operibus credite’; et est ista efficacior probatio quam si sola uerba dixisset. Apostoli uero et euangeliste domini nostri Ihesu Christi tam manifeste dixerunt uerba et ostenderunt miraculis ut totus mundus conuinceretur quod Christus est uerus deus et homo perfectus.

135

140

Eamdem igitur questionem quam fecimus de uerbo dei possumus facere de spiritu sancto, de quo Machometus frequenter facit mentionem in suo alchorano. Quis ergo est iste spiritus sanctus? Nam ut dictum est in capitulo Elbechera de spiritu sancto sic ait ex persona dei: ‘dedimus Ihesu filio Marie quod faceret prodigia et mirabilia magna manifesta, et perfecit eum per spiritum sanctum’. Item dicit de Maria in capitulo Elembiam: “insufflauimus in ea de spiritu nostro”, et in pluribus aliis locis similia loquitur de spiritu sancto.

116 hiis] cf. CLS 15, 165: huiusmodi (sic) ║ 118 non sit] V1V2; nichil sit: TPBGrGo; om. CLS 15, 169║ 120 audit2] cf. CLS 15, 172: habet ║ 124 mixtum] V1V2; ministerii: TP; misterii: BGrGo; cf. CLS 15, 176: unitum ║ 131 ista] TPB; ita: GrGoV1V2 ║134 conuinceretur] TPB; conuincerentur: V1V2; uinceretur: GrGo║ 138 magna] V1V2; om. TPBGrGo ║ 139 perfecit] GrGo; fecit: TPBV1V2; cf. CLS 15, 73: perfecimus║eum] GrGo V1V2; om. TPB; ea (suprascriptum): Go║ .

110-119: non enim… statua] CLS 15, 158-171. 120-134: nunc autem… conuinceretur] CLS 15, 171-192. 136-160: de quo… diuinis] CLS 15, 69-98

19

145

150

155

160

165

170

175

Queritur ergo quis est iste spiritus sanctus et non possunt dicere sarraceni quod sit aliqua creatura, puta aliquis angelus bonus qui loquitur singulariter ut de uno sancto uiro. Angeli uero sancti sunt multi et omnes sunt dei. Que igitur esset causa ut deus de illo singulariter diceret ‘nostro’ et ‘sancto’? Et preterea non esset magna commendatio de Christo, quem alchoranus intendit singulariter commendare, quod deus dedisset ei angelum in custodem, quia quilibet homo habet angelum ad sui custodiam deputatum. Deus enim facit angelos suos spiritus et ministros nostros, ut dicitur in alchorano in capitulo Elmebayche. Et preterea angeli non sanctificant homines sed ipse solus deus, sicut solus deus potest peccata dimittere, ut scribitur in alchorano. Si autem predictus spiritus sanctus sit uerus deus, sed uerus deus est qui de predicto spiritu loquitur dicens: ‘dedimus spiritum sanctum et insufflauimus de spiritu nostro’. Cum igitur diuina essentia sit una et simplex et non possit diuidi nec distingui, et ibi sit dans et datum, dans qui dicit, ‘dedimus’, et datus spiritus qui dicitur datus et insufflatus, et inter dantem et datum requiritur distinctio, oportet quod deus et insufflans, et spiritus sanctus datus et insufflatus distinguantur personaliter solum et non essentialiter. Et sic expresse probatur ex uerbis Machometi in alchorano quod Christus est uerus deus et quod in uno solo uero deo sunt tres persone, que solis relationibus distinguntur et differunt, et hec sola distinctio ponitur a christianis in diuinis. Ulterius Machometus nesciens misterium passionis . domini nostri Ihesu Christi dicit enim quod iudei non crucifixerunt neque occiderunt eum sed quemdam ei similem. Asserunt enim sarraceni quod quando iudei uoluerunt Christum capere, similitudinem suam impressit in Iudam proditorem suum, et ipse statim ascendit in celum et stat ibi cum deo uiuus. Sed in fine mundi apparebit et occidet antichristum, et postea deus faciet eum mori. Affirmant ergo sarraceni quod Iudas fuit ille quem iudei crucifixerunt et nullatenus occiderunt Christum, quia tantus propheta qui mortuos resuscitabat tam ignominiosam mortem, cum posset euadere, numquam uellet sustinere. Unde sarraceni crucem Domini et locum sepulture eius derident. Sed ista sunt expresse falsa, sicut manifeste patet in euangelio, quod Machometus dicit esse uerum et ipsi Christo reuelatum. In hoc igitur quod sarraceni dicunt Christum non fuisse mortuum concordant cum manicheis hereticis, qui asserunt quod Christus non fuit homo, uidebatur homo, nec fuit mortuus, sed uisus est mori, quia quendam demonem in sui specie mutauit, quem crucifigi fecit. Unde asserunt heretici manichei quod crux non debet adorari, quia est caracter, id est, signum diaboli, contra id quod ait apostolus:

143 qui] quia: CLS 15, 78 ║144 uiro] cf. CLS 15, 79: nostro ║ sunt2] V1V2; sancti: TPBGrGo ║ 149 ministros] cf. CLS 15,85: nuncios ║ 155 dicit] scripsi; cf. CLS 15, 92: dicit; dat: V1V2TPBGrGo ║ 156 addidi cf. CLS 15, 94: dans ║ 167 quia] TPBGrGo; qui: V1V2 ║ 175 contra id] TPB; contrario: V1V2; quod est contra romanos quod: GrGo║ .

161-162: dicit… similem] CLS 1, 50-51. 163-165: asserunt… uiuus] cf. DSS, 44. 165-166: sed… mori] CLS 1, 52-54 y 9, 159. 166-167: affirmant… Christum] DSS, 44. 599-601. 167-169: quia… derident] HO I, vi. 172 concordant…hereticis] CLS 1, 51.

20

‘michi absit gloriari nisi in cruce domini . nostri Ihesu Christi, per quem michi mundus crucifixus est et ego mundo’.

180

Et quia Machometus negat Christi passionem, negat etiam resurrectionem et omnia sacramenta ecclesie que habent efficaciam ex passione Christi, et in hoc concordat cum donatistis hereticis, qui dampnant ecclesiastica sacramenta, quorum contrarium manifeste patet in euangelio quod, ut dictum est, Machometus asserit esse uerum. Et sic patet quod Machometus ignoranter loquitur de domino nostro Ihesu Christo.

180 dampnant] TPBGrGo; dampnat: V1V2║ 182 nostro] TPBGrGo; om. V1V2 ║ Christo] sequitur capitulum sextum: add. V1V2

.

179-181: et quia… hereticis] CLS 1, 55-57

21

Capitulum sextum, quod Machometus . false loquitur de matre dei uirgine Maria et de angelis et demonibus et patriarchis et rege Salomone

5

10

15

20

25

De sanctissima quoque gloriosa uirgine Maria matre dei et domini nostri Ihesu Christi Machometus, sicut homo omnino ignarus, expresse dicit in capitulo Amram quod ipsa uirgo beata fuit filia Amram, qui fuit pater Moysi et Aaron; et dicit quod Moyses et Aaron habuerunt quandam sororem que dicta fuit Maria, et fuerunt omnes tres filii Amram, sicut patet primo Paralipomenis viº. Sed ista est manifestissima falsitas, quia inter Mariam sororem Moysi et beatam Mariam uirginem fluxerunt anni mille quingenti, et Maria, soror Moysi et Aaron, fuit mortua in deserto quando Moyses ducebat filios Israel per desertum ad terram promissionis. Sanctus spiritus igitur permisit Machometum tam manifeste mentiri quod omnis homo faciliter aduerteret eius falsitatem. Preterea ipse Machometus dicit de christianis quod beatificant beatam Mariam, et inducit in capitulo Elmeyde, quod interpretatur mensa, quasi quod Christus se excuset apud deum quod non dixit mundo quod mater sua esset deus. Et certe hoc christiani non dicunt, scilicet quod beata uirgo Maria sit deus uel dea, sed dicunt quod fuit purissima mulier. Sanctum enim euangelium non eam deum uel deam uel angelam uocat sed mulierem. Et sic patet quod Machometus ignoranter in hac parte loquitur de uerissima matre dei uirgine gloriosa Maria. De angelis etiam Machometus falsissime scribit in alchorano. Dicit enim in pluribus locis quod angeli adorauerunt Adam, et quod omnes adorauerunt eum preter dyabolum. Et hoc est omnibus modis falsum et blasphemum, quia imponit deo peccatum ydolatrie, ut patet superius in quarto capitulo. Item Machometus ponit angelos corporeos. Dicit enim, sicut infra diffusius patebit, quod quando iuit ad deum cum Gabriele, quod uidit unum angelum in celo qui erat maior toto mundo multis mille uicibus, qui flebat peccata sua, et ipse impetrauit ei ueniam precibus suis. Et in capitulo Sat et in pluribus aliis locis dicit idem Machometus quod angeli sunt creati de igne et homo de ceno; et sic Machometus ponit angelos corporeos contra philosophiam Aristotelis et sacram scripturam, que dicit in psalmo: ‘qui facis angelos tuos spiritus’.

30

De demonibus autem Machometus facit speciale capitulum in alchorano, ubi expresse dicit quod demones in magna multitudine audierunt alchoranum et letati sunt quod per ipsum poterant saluari, et dixerunt se esse sarracenos et saluati sunt. Hoc autem quantam falsitatem contineat non est opus ostendi aliquo argumento, quia omnibus ratione utentibus eius falsitas in promptu apparet.

35

Item Machometus in suo alchorano male loquitur de sanctis patriarchis. Scribit enim in pluribus locis in alchorano quod Abraham et Ysaac et filii eorum fuerunt sarraceni. Et 4 ignarus] V1V2; ignorans: TPBGrGo ║ 7 Amram] TPBGo; Amnim: V1; Amium: V2 Anna: Gr║ primo] V1V2; om. TPBGrGo ║ 13 beatificant] cf. CLS 9, 47: deificant ║ 23 item] TPBGrGo; iterum: V1V2 ║ 29 qui] TPBGrGo; quis: V1V2║34 eius] TPBGrGo; enim: V1V2 ║ .

4-10: expresse… promissionis] CLS 9, 119-127. 10-12: spiritus… falsitatem] CLS 9, 143-144. 13-18: preterea… mulierem] CLS 9, 47-52. 20-21: dicit… dyabolum] CLS 9, 108-109. 23 ponit…corporeos] CLS 9, 115. 24-26: quando… precibus suis] CLS 9, 110-113. 26-27: in capitulo… ceno] CLS 9, 116-117. 30-33: de demonibus… argumento] CLS 9, 103-107. 35-41: de sanctis… mundo] CLS 9, 82-89.

22

40

45

50

55

60

65

hoc idem dicit de Noe, scilicet quod fuit sarracenus, et propterea uenit diluuium in mundum, quia ipse predicabat hominibus quod fierent sarraceni, et ipsi renuerunt. Istud est expresse falsum. Quomodo enim Noe potuit esse sarracenus, qui precessit Machometum per duo milia et quingentos annos, cum idem Machometus dicat se fuisse primum sarracenum de mundo? Ulterius Machometus quedam falsa et fabulosa scribit de rege Salomone. Dicit enim in capitulo Seba quod Salomon, dum staret innixus . super baculum suum, subito dolor eum arripuit quod expirauit, nec tamen corruit ex diuino miraculo; demones autem qui ei seruiebant, uidentes ipsum stare, credebant eum uiuere. Et natus est quidam uermis de terra et corrosit baculum cui innitebatur, et tunc, baculo fracto, corruit Salomon, et tunc cucurrerunt demones et sciuerunt eum esse mortuum, et tunc demones ceperunt nocere hominibus quoadposse. Falsitas autem istius dicti omnibus sapientibus per se nota est, et ideo non oportet multum immorari circa eius reprobationem. Nam uiri sapientes comuniter loquendo faciliter possunt iudicare de homine an sit mortuus uel uiuus. Idcirco multo magis hoc possunt scire angeli uel demones cum, secundum omnes sapientes, sint subtilioris cognitionis. De morte etiam Salomonis contrarium expresse habetur in libro Regum. Scribitur etiam in eodem libro de Saule rege Israel, qui fuit multis annis ante Salomonem, quod spiritus nequam, id est, diabolus agitabat Saul, et sic demones ante tempora Salomonis nocebant hominibus. Asserit etiam Machometus in capitulo delnemele, quod interpretatur formica, quod Salomon congregauit magnum exercitum angelorum et hominum et animalium; et quando ibant inuenerunt quasi fluuium formicarum, et tunc dixit formica: ‘O uos, formice, introite in habitacula uestra, ne interimat uos Salomon et milites eius’, et subrisit formica. Et post pauca sequitur ibidem: quando reassignabantur omnes aues in exercitu, inuentum est quod huppupa deerat, et dixit Salomon: ‘quid est quod non uideo huppupam? Puniam eam et decollabo eam uel assignabit rationem quare defuit’ Et stetit huppupa non multum longe, et ait: ‘didici que uos nescitis et ueni ad uos de Sabea cum ueris rumoribus, et inueni siquidem mulierem regnantem inter eos, et comperi eam et populum suum colore solere absque deo’. Ista siquidem fabulosa sunt et derisione digna.

39 precessit] TPBGrGo; preterit: V1V2 ║43 innixus] GrGo; fixus: TPB; missus: V1V2 ║ 44 nec] TPBGrGo; non: V1V2 ║ 46 corrosit] corr. e correxit: Go; correxit: TPBGrV1V2 ║ innitebatur] TBGrGo; iungebatur: P; mittebatur: V1V2 ║ 47 nocere] TPBGrGo; necesse est: V1V2 ║ 48 istius] V1V2; ipsius: TPBGrGo ║ 49 circa eius] TPBGrGo; cura est: V1V2 ║ uiri] TPBGrGo; uiriliter: V1V2 ║ 50 loquendo] TPBGrGo; loquentur: V1V2 ║ 51 multo magis hoc] TPBGo; om. V1V2; magis hoc: Gr ║ 52 subtilioris] GrGo; subtiliores: TPBV1V2 ║ 65 colere solem] scripsi; colorem solere: V1V2; colore solem: TP; colorem solem: BGrGo .

42-48: dicit… quoadposse] CLS 4, 63-70. 56-65: in capitulo… deo] CLS 4, 41-52

23

Capitulum septimum, quod Machometus . mendaciter loquitur de sanctis apostolis, iudeis, christianis, hereticis, circuncisione et matrimonio

5

10

15

20

Porro Machometus scribit de apostolis Christi in capitulo Amram, qui fuit pater Moysi et Aaron, quod ipsi protestati sunt et dixerunt Christo quod ipsi erant sarraceni et imitatores Machometi. Hoc est expresse falsum, quia Christus et eius apostoli fuerunt ante Machometum sexcentis uiginti septem annis; ergo non potuerunt esse imitatores illius, quem precesserunt per tot annos. De iudeis autem dicit Machometus in capitulo Delthebe, quod interpretatur penitentia, quod ipsi deificant Eleazarum, et dicunt quod ipse est filius dei. Hoc autem est expresse falsum, quia iudei nullum hominem deificant nec deum habere filium dicunt. Preterea dicit Machometus in capitulo Elnesa, quod interpretatur mulieres, quod ipsi iudei dicunt quod occiderunt Christum Ihesum filium Marie, nuncium dei. Istud est expresse falsum, quia iudei non dicunt Ihesum fuisse Christum nec ipsum fuisse nuncium dei, sed malum hominem, et asserunt eum occidisse propter peccatum blasphemie. De christianis etiam et iudeis dicit Machometus in capitulo Elmeyde, quod interpretatur mensa, quod ipsi non sunt filii dei nec amici dei, quod probat per hoc quod affliguntur pro peccatis suis. Sed hec est manifeste falsa probatio. Nam ‘multe tribulationes iustorum’, et ait apostolus ad hebreos: ‘flagellat enim deus omnem filium quem recepit’; alias enim et iusti et impii flagellantur a deo. Sarraceni etiam grauissime flagellati sunt a tartaris, qui legem non habent. Item Machometus dicit de christianis quod ipsi dant participem deo, quod manifeste est falsum. Dicunt enim christiani per totum mundum quod deus est maxime unus, ut patet ex supradictis.

25

30

35

Item Machometus dicit in capitulo Delthebe, quod interpretatur penitentia, quod christiani deificant episcopos et pontifices et religiosos suos, quod est omnino falsum. Hoc autem dixit Machometus sicut ignarus lingue christianorum orientalium. Nam christiani caldei et omnes orientales christiani uocant prelatos suos causa honoris raban, quod interpretatur magister uel maior meus. In lingua uero arabica et sarracenica raba est nomen dei, quod interpretatur dominus absolute et de solo deo intelligitur. Sicut etiam apud nos quando dicimus ‘dominus tecum’. Credidit Machometus quod uocarent eos deos, quod non est ita, ut dictum est. Item Machometus uidetur prebere uiam hereticis qualiter in suis erroribus possint permanere, et ipsos pertinaciter deffendere. Sic enim scribit de ipsis hereticis in capitulo Eleafferim, quod interpretatur heretici: ‘O blasphemi, non adoro quod adoratis, nec uos adoratis quod adoro; uobis lex uestra, et michi lex mea. Vos liberi ab eo quod operor et

. 4 et Aaron] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 6 uiginti septem] TPBGo V1V2; om. Gr; cf. CLS 9, 72: sexcentis annis ║ 18 et] TPBGrGo; ut: V1V2║ recepit] recipit: TP ║ 24 item] TPBGrGo; iterum: V1V2║ 29 de solo deo] TPBGrGo; deo solo deo: V1V2║ 30 dominus] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 32 possint] TPBGo; possit: V1V2Gr║ 34 Eleafferim] V1V2; Helessissim: T; Eleassim: P; Elecissim: B; Eleaffim: GrGo; cf. CLS 11,47: Elkaferin ║

3-6: de apostolis… Machometum] CLS 9, 69-72. 6-7 non potuerunt… precesserunt] CLS 9, 79-80. 8-14: de iudeis… blasfemie] CLS 9, 60-68. 15-20: de christianis… habent] CLS 9, 53-59. 21-22: dicit… unus] CLS 9, 35-37. 24-31: dicit… deos] CLS 9, 38-46. 33-35: in capitulo… mea] CLS 11, 46-50.

24

ego liber ab eo quod operamini’. Sed omnis hereticus posset istud dicere ut precidat materiam inquisicionis ad ueritatem, et quilibet fatuus posset legem condere et concludere quicquid uellet . et dicere: ‘michi lex mea’ et cetera. 40

45

50

55

60

Item Machometus errat circa circuncisionem, quam dicit esse tenendam; et in hoc conuenit cum Ebione heretico et cum iudeis, a quibus differunt in tempore circuncidendi, nam iudei circunciduntur octauo die, sarraceni uero circunciduntur tertio decimo anno, quia Ysmael, a quo ipsi descenderunt, erat tredecim annorum quando circuncidit eum Abraham, pater suus, ut patet in libro Genesis. Iterum Machometus male et omnino contra dictamen rationis scribit in suo alchorano de uero matrimonio. Concedit enim pluralitatem uxorum et concubinarum, et ancillarum quod quisque cepit in bello et potest nutrire. Quattuor enim legitimas uxores insimul sarracenis licet habere, et quamlibet usque tertio repudiare et rursus recipere. Post tertiam uero repudiationem non possunt eam reconciliare nisi unus alius stet cum ea carnaliter, et si cognosceret eam menstruosam oportet quod cognoscat eam sine menstruis et uirga bene eleuata. Unde quando sarraceni uolunt facere talem reconciliationem dant pretium uni ceco uel uni alteri uili persone, ut illam mulierem cognoscat et postea hoc publice testetur et dicat quod eam uult repudiare. Mulieres uero emptas atque captiuas quot sarraceni uolunt habere licitum est eis tenere, et eas uendere possunt cui uolunt nisi aliquam earum impregnassent. Conceditur etiam sarracenis de propria cognatione habere uxores ut sanguinis proles accrescat et fortius inter eos amicitie uinculum astringatur. Cum adultera deprehensus cum ea pariter lapidatur. Cum alia uero fornicatus octoginta uerberibus plectitur. Machometus tamen dixit sibi a domino fuisse concessum quod ad uxores aliorum posset accedere ut uiros uirtuosos et prophetas generaret, et tamen non nisi unam filiam legitur habuisse. O lex tam hominibus quam bestiis ratione carentibus attribuenda, et non deo, qui disponit omnia suauiter.

40 Ebione] V1V2; Euticeti: TPB; Ebicem: GrGo ║ 41 octauo] V1V2; decima: TPBGrGo ║ 55 sanguinis] GrV1V2; singulis: TPB; sanguis: Go║ accrescat] TPB; accrescant: V1V2GrGo ║ 56 astringatur] TPBGo; astringantur: V1V2Gr .

35-36: Vos… operamini] CLS 15, 245-246. 36-37: sed… ueritatem] CLS 11, 50-51. 37-38: et quilibet… dicere] CLS 16, 134-135. 39-40: circuncisionem…heretico] CLS 1, 73-74. 45-46: concedit… nutrire] CLS 1, 75-76. 46-47: quatuor… recipere] LA, clxxvii, 126. 47-52: post… repudiare] CLS 8, 134-140. 52-59: mulieres… generaret] LA, clxxvii, 127-128 y 130-131. 59-60: et tamen… habuisse] CLS 8, 66

25

Capitulum octauum, quod Machometus . bestialiter loquitur de beatitudine siue ultimo fine hominis Denique Machometus in suo alchorano bestialiter loquitur de ultimo fine quem promittit ipsis sarracenis. 5

10

15

Dicit enim per totum alchoranum quod beatitudo sarracenorum erit habere ortos irriguos et uxores et concubinas multas, puellas uerecundas et pulchras, uestes purpureas, sciphos aureos et argenteos discurrentes per mensas, comestibilia optima. Ista siquidem maxime connumerantur in alchorano in capitulo Alraam, quod interpetatur miserator. In libro uero de doctrina Machometi, qui est magne auctoritatis apud sarracenos, exponit ordinem comestionum, et dicit quod primum ferculum quod proponetur eis ibi erit iecur piscis albebach, cibus summe delectabilis. Et postea succedent fructus arborum et omnibus generibus ciborum uescentur. Et quicquid appetierint coram se statim inuenient, et nec frigore aut estu aliquo affligentur. Sericis uestimentis omnibus coloribus induentur et in deliciis omnibus accubabunt, quibus angeli pincernarum more cum uasis aureis uinum afferentes et dicentes: ‘comedite et bibite in letitia’. Tria enim flumina, scilicet lactis mellis et uini optimi aromatici eos habere dixit Machometus in paradiso, et quod angelos pulcherrimos sunt uisuri et adeo magnos quod ab uno oculo angeli usque ad alium sit spacium unius diei.

20

Et cum quereretur ab eo si in paradiso luxuriabuntur respondit Machometus quod non esset beatitudo si aliqua delectatio ibi deesset, ymmo cuncta essent frustra nisi et uoluptas luxurie sequeretur.

30

In hoc autem est tota intentio alchorani libri legis Machometi et sarracenorum quod beatitudo consistit precipue in actu gule et luxurie, et ista non dicit quasi per similitudinem uel per exemplum, sicut etiam in sacra scriptura fit mentio de cibo et mensa et similibus in uita eterna. Ostenditur etiam per euangelium quod illa per similitudinem ponuntur, quia ibi de uera felicitate aliquid aperte dicitur. Sed in alchorano Machometus nichil omnino aperte dicit de uera beatitudine, sicut homo qui eam non apprehendit, concordans cum quibusdam antiquis brutalibus, qui non discernebant inter sensum et intellectum, ponentes ultimam felicitatem in rebus sensibilibus, scilicet in comestibilibus et in luxuria et similibus.

35

Machometus enim de uera beatitudine, ut de uisione dei et perfectione anime, nullam omnino mencionem facit, quia nec desiderauit nec apprehendit eam; sola enim illa que desiderabat promisit. In hoc enim apertissime ostendit se esse contrarium Christo et omnibus prophetis et omnibus philosophis et omnibus ratione utentibus, qui omnes communiter concordant quod ultima hominis felicitas sit in cognitione dei. Philosophi

25

. 16 habere] ibi add. V1V2 ║25 similibus] TP; similia: GrGoV1V2; fluminibus: B║ 28 sensum] V1V2; sermonem: TPBGrGo ║ 32 mencionem] TBGrGo; mansionem: P; perfectionem: V1V2 ║ 33 Christo] TPBGrGo; om. V1V2 ║

5-11: dicit… arborum] CLS 8, 146-153. 12-18: et omnibus… diei] LA clxxvii, 138-141. 19-21: et cum quereretur… sequeretur] CLS 8, 154-156. 21-25: in hoc… eterna] CLS 8, 158-161. 25-27: ostenditur… apprehendit] CLS 5, 35-38. 28-30: concordans… luxuria] CLS 5, 29-32. 31-35: Machometus… dei] CLS 8, 161-168.

26

enim posuerunt quod ipsa felicitas hominis esset in parte intellectiua, et quod intelligens, quod est summa potentia in homine, applicaretur ad summum intelligibile, et quod felicitas esset premium uirtutis, et quod uirtus . erat circa arduum et multa alia que uera sunt, licet ipsi perfecte non intelligerent. 40

45

50

55

60

65

70

Dominus uero Ihesus Christus hec eadem in suo sancto euangelio ostendit dicens quod arta est uia que ducit ad uitam et quod pauci sunt qui uadunt per eam, et lata est uia que ducit ad mortem et multi ingrediuntur per eam. Et in hoc consonat sententia Aristotelis qui dicit quod difficile est operari secundum uirtutem sicut attingere centrum in circulo, quod pauci faciunt. Dominus autem noster Ihesu Christus etiam posuit hominis felicitatem in uisione dei dicens: ‘hec est uita eterna ut cognoscant te solum deum uerum et quem misisti Ihesum Christum’, ut patet in euangelio Iohannis xviiº. Hec eadem notissima sunt in ueteri testamento, nam Abrahe facte sunt repromissiones, cui specialiter promisit deus quod daret ei se ipsum absque eo quod promisit sibi terram promissionis et benedictionem seminis. Moyses etiam, cui deus tot magnalia contulerat, qui et Dominum in subiecta creatura uidebat, considerans digne quod hoc sibi non sufficiebat, instantissime petiit uidere faciem dei et gloriam dei, ut scribitur in libro Exodi. Aristotiles etiam dicit in decimo Ethicorum et in duodecimo Methaphisice quod uita que est secundum intellectum est optima. Igitur uita gulosa et luxuriosa, in quibus Machometus ponit ultimam beatitudinem, est uita pessima, quia impedit bonum intellectus. De uirtutibus autem, puta de humilitate uel de patientia uel de pace uel abstinentia uel de caritate et dilectione dei et proximi uel de ultimo fine Machometus nichil notabile dixit. Sed de bellis et rapinis uiam latam sibi conuenientem accepit, et suis sequacibus filiis perditionis et mortis concessit. Unde de neccessitate salutis non est eis aliud necessarium nisi quod sarracenus dicat: ‘non est deus nisi deus et Machometus est nuncius dei’, cuius dicti reprobatio patet superius in quarto capitulo ad litteram. Machometus talem beatitudinem sibi depinxit qualem homo lubricus et carnalissimus appetebat. Et licet ueram felicitatem non apprehenderit nec suis sequacibus promiserit, tamen de ultimo fine sarracenorum, cogente spiritu sancto, aliqua uera et notabilia dixit. Ait enim ipse Machometus sarracenis: ‘uos diuidimeni post me in septuaginta tres diuisiones, quarum una salua erit, residuum autem totum igni deputabitur’. Hec sententia est apud sarracenos ita autentica quod eam non respuit nec sapiens nec stultus. Alia uero sententia de hoc habetur in alchorano in capitulo Marhiem, quod interpretatur Maria, scilicet quod omnes sarraceni ibunt ad infernum. Hanc sententiam credo esse uerissimam, licet ab ore hominis mendacissimi fuerit prolata. Et in hoc concordauit propheta mendax cum ueritate prima qui dixit quod lata est uia que ducit ad interitum et multi sunt qui uadunt per eam; et quod ipsi uadant ad infernum non iam ex ore ueritatis tantummodo, sed ex ore pseudo prophete ipsorum patet.

37 intelligens quod] GrGoV1V2; intelligeret quid: TPB; cf. CLS 5,8: intellectus qui ║ 38 circa] TPBGo; cura: GrV1V2 ║ 41 lata] TPBGrGo; alta: V1V2 ║ 63 sarracenorum] quasi add. TPBGrGo ║ .

35-46: philosophi… uerum deum] CLS 5, 7-18. 47-51 Hec eadem... dei] CLS 5, 18-24. 51-54: Aristoteles… intellectus] CLS 8, 169-172. 55-56: de uirtutibus… dixit] CLS 1, 86-88. 57-59: sed bellis… dei] CLS 5, 25-29. 60-72: Machometus… patet] CLS 5, 38-54.

27

75

80

85

90

95

100

105

Et quia ipsius malicia et falsitas poterat deprehendi tam per uetus quam per nouum testamentum quam per dicta philosophorum qui de uirtutibus et ultimo hominis fine tractauerunt, ipse mandauit quod nichil omnino crederetur quod esset contrarium sue legi, sed contrarium asserens precepit quod occideretur. Verum quia propter hanc causam ipsi sarraceni non recipiunt auctoritatem sacre scripture nec etiam dicta philosophorum, idcirco recurrendum est ad racionem, quam ipsi, licet irrationales, totaliter negare non possunt. Ratio igitur fiat auctoritas sine qua non ualet auctoritas, et ostendetur quod nec in actu gule nec in actu luxurie erit felicitas hominis nec ista etiam erunt ibi. Constat enim quod cibos ad hoc sumimus ut corruptio que posset accidere ex consumptione naturalis humidi euitetur, et etiam propter augmentum. Sed ista duo non erunt ibi, quia omnes in debita quantitate resurgent nec amplius poterunt mori, nec aliquo modo deficere. Nam, sicut dicit Machometus in libro de sua doctrina: postquam omnia mortua fuerint deus occidet mortem, et postea resurgent immortaliter et integri. Ergo sumptio cibi non erit necessaria aliquo modo, et eodem modo nec usus uenereorum, quia nec nunc est necessarius nisi propter conseruationem speciei humane, que non posset conseruari in indiuiduo. Et preterea homines resurgentes in perpetuum uiuent; ergo si semper cibo utentur in infinitum augebuntur eorum corpora aut erunt ibi egestiones et alie feditates, ut tantum resoluatur quantum conuertitur, quorum utrumque est inconueniens, ergo et cetera. Ad hoc autem respondet Machometus in libro de sua doctrina dicens quod non erit ibi egestio sordium sed purgatio per sudorem, et ponit exemplum de puero in utero matris, qui, ut dicit, nutritur et non egerit. Sed exemplum et ratio eius nichil soluit, sicut patet inspicienti. Nam quedam sunt de perfectione imperfecti que inter perfecta essent . imperfectiones magne, sicut patet de puero et homine perfecto. Si quis uero dicat quod in paradiso erit usus ciborum et uenereorum non propter conseruationem uel augmentum corporis nec propter conseruationem speciei uel multiplicationem hominum, sed solum propter delectationem que in eis actibus existit, ne aliqua delectatio hominibus in ultima remuneratione hominis desit, sicut expresse dicit Machometus in libro de sua doctrina. Patet quidem hoc inconuenienter dici, primo quidem quia uita resurgentium erit ordinatior quam uita presens. In hac enim uita inordinatum et uitiosum est si quis cibis et uenereis utitur propter solam delectationem, et non propter neccessitatem sustentationis corporis uel prolis procreande, et hoc racionabiliter. Nam delectationes que sunt in premissis actibus non sunt fines actionum sed magis e conuerso. Deus enim ad hoc ordinauit delectationes in istis actibus, ne

74 philosophorum] TPBGrGo; presbiterorum: V1V2 ║ 76 TPBGrGo; occideretur] cecideretur: V1V2║ 78 racionem quam] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 82 naturalis humidi] V1V2; humoris naturalis: TPB; naturalis humoris: GrGo ║ 89 utentur] uterentur: TPB ║ in infinitum] et infinite: TPB ║ 90 augebuntur] augebantur: TB; augerentur: P ║ aut erunt] ac essent: TPB ║ ut] uel: TPB ║ resoluatur] reseruatur: TPB ║ 92 autem] om. TPB ║ 94 dicit] dicitur: TPBGrGo ║ non] om. P ║ exemplum] exempla: TPB ║ sicut] sed: TPB ║ 95 quedam] PGo; quidam: V1V2 TBGr ║ que] V1V2Go; quod: TPB ║ que… perfecta] om. Gr ║inter perfecta] cf. CLS 8, 195: in re perfecta ║97 in paradiso] cf. CLS 8,226: in resurgentibus ║ 100 ne] TBGrGo; nec: PV1V2 ║ 106 e conuerso] V1V2; destructiones eius: TPB; eius: GrGo ║ deus] cf. CLS 8, 238: natura .

73-76: et quia… occideretur] CLS 1, 88-92. 77-96: ipsi…magne] CLS 8, 172-195. 97-120] si quis…carent] CLS 8, 226-257

28

110

animalia propter laborem ab istis necessariis nature desisterent, quod contingeret nisi ad delectationem prouocarentur. Est igitur ordo preposterus et indecens si iste operationes propter solas delectaciones exerceantur. Nullo igitur modo hoc in resurgentibus erit, quorum uita ordinatissima ponitur. Non erit ergo in futura felicitate usus talium actionum. Multo igitur minus in talibus erit futura felicitas.

115

Alias tamen quid prohiberet animalia bruta esse felicia, que in predictis actibus nobiscum communicant? Preterea si in istis actibus erit ultima hominis felicitas, ut Machometus expresse uidetur dicere, quid igitur nunc oportet abstinere ab istis et non magis die ac nocte luxuriari et comedere et bibere, ut et hic etiam felices sumus?

120

Sed apud omnes homines et etiam apud sarracenos reputatur uirtuosius abstinere ab istis, et ipsi etiam sarraceni habent uiros contemplatiuos et continentes, quos maxime laudant. Et preterea si in istis actibus est ultima felicitas hominis, quid faciet anima separata ante resurrectionem, que nec comedere nec luxuriari potest?; nec etiam angeli unquam potuerunt esse felices, quia istis omnino carent. Quid plura? Falsissimum est ergo ponere in talibus . actibus ultimam beatitudinem hominis.

108 ad delectationem prouocarentur] TPB; delectatione prolocarentur: GrGoV1V2 ║117 contemplatiuos] P; contemplationis: TBGrGoV1V2 ║ 120 potuerunt] GrGoV1V2; possunt: TP; possent: B; cf. CLS 8, 257: poterunt .

29

Capitulum nonum, quod Machometus . numquam fecit aliquod uerum miraculum uel signum Sarraceni itaque pro certo asserunt Machometum multa signa et mirabilia fecisse, quod per alchoranum conuincitur expresse esse mendacium. 5

10

15

Nam in capitulo Elsamar, quod interpretatur luna, sit dicitur: ‘appropinquauit hora et fracta est luna’, quod doctores sarracenorum exponentes dicunt quod Machometus stabat cum sociis suis, et cum uideret lunam appropinquantem coniunctioni dixerunt ei: ‘ostende nobis aliquod prodigium’, et tunc ipse innuit lune duobus digitis, scilicet indice et medio, et tunc luna fracta est in duas partes. Et una medietas cecidit super montem Helhybays, qui inminet ciuitati ex una parte, et alia medietas cecidit super alium montem, qui appellatur Mons Rubeus situs ex alia parte ciuitatis; et cum sic fracta esset luna, uenit et intrauit in manicam camisie Machometi et ipse reintegrauit eam. Asserunt etiam sarraceni quod antequam deus celum et terram creasset nomen Machometi in conspectu dei astabat et, nisi ipse Machometus futurus non fuisset, nec celum nec terra nec paradysus fuisset. Mentiuntur quoque de eo quod uenenum sibi in carne agnina fuerit propinatum, cui agnus locutus est dicens: ‘caue ne me sumas, quia in me habeo uenenum’, et tamen post plures annos ueneno quod inmisit ei quedam iudea in flebotomia interiit.

20

25

30

35

Dicunt etiam sarraceni quod fons aque emanauit de digitis eius et quod camela fuit ei locuta. Hec siquidem friuola sunt et expresse contra alchoranum eorum. Prohibet enim Machometus quod nichil de eo credant nisi quod scriptum est in alchorano: ‘de omnibus’, inquit, ‘prophetis multa mentiti sunt; quod ne de me contingat, illud solum de me uerum teneatur quod alchorani auctoritate fulcitur’. Qui cum miraculum non faceret, deum loquentem introducit dicens: ‘dixit dominus ad me: ideo te miracula facere non permitto, quia ne tibi contingat timeo sicut aliis prophetis in miraculis’. Suo igitur testimonio conuincitur Machometum nullum fecisse signum. Ipse enim Machometus frequenter in alchorano recitat quod, cum homines ei dicerent: ‘ostende signa, sicut fecit Moyses et Christus et alii prophete’, aiebat ‘quia Moyses uenit cum signis et ceteri nuncii, et maxime Christus, qui uenit cum maximis prodigiis, et mundus non credidit eis, sed dicebant quod erant malefici, ideo non pemittit me deus facere miracula, non enim crederent, sed ueni in uirtute armorum’. Sed hoc conuincitur expresse esse mendacium. Quomodo enim non crederent si faceret miracula qui crediderunt ei sine omnino miraculo? Talia enim mandauit eis ad que mundus pronus est et currit sine omni miraculo et mandato, scilicet quod non credentes sue legi occiderent et raperent et plurimas mulieres impregnarent, et quod dentem pro dente, et

9 duas partes] TPBGrGo; duabus partibus: V1V2 ║ 10 Helhybays] V1V2; Elchibais: TPB; Helhebras: GrGo; cf. CLS 4, 59: Elhikays ║11 ex] TPBGrGo; ab: V1V2 ║ 18 flebotomia] cf. CLS 15, 291: minutione 19 ei] TPBGrGo; sibi: V1V2║24 dixit] TPBGrGo; dicit: V1V2 ║ 33 ad que] scripsi; atque: TPBGrGoV1V2 ║ 35 raperent] GrGoV2; reparent: V1 rapuerunt: TPB ║ pro dente] TPBGrGo; procedente: V1; procedentis: V2 .

5-12: nam…eam] CLS 4, 53-62. 13-15: asserunt… fuisset] LA clxxvii, 145. 16-18: uenenum… interiit] LA clxxvii, 147-150. Cf. CLS 15, 290-291. 19: fons…eius] CLS 7,11. camela… locuta] CLS 15, 304. 2037: hec… coherceri] CLS 7, 11-31

30

40

oculum pro oculo traherent. Ad hec autem omnia ita proni sunt mundani homines ut uix etiam cum magnis penis ualeant coherceri. Quod autem inducit pro signo quod sit a deo missus in uirtute armorum falsum est. Non enim semper fuit uictor, sicut Moyses et Iosue et Helyas, quos angelus domini semper protexit et uictores fecit. Machometus autem uincebat aliquando et uincebatur, sicut et alii tyranni. Nam et dentes eius in bello contriti sunt et facies collisa. Ex quo etiam patet . quod non est miraculum illud quod sarraceni pro signo inducunt, scilicet quod subito magna pars mundi ei adhesit. Talem enim legem constituit et talia mandata dedit ad que homines proni sunt etiam sine mandato.

45

50

55

60

65

Item quod Machometus non fecerit aliquod signum expressius habetur in capitulo prophetarum, ubi sic legitur: ‘dixerunt de Machometo, scilicet auscultasti sompnia, sed blasphemias concinasti uel forte poeticas; uenias ad nos saltem cum miraculo uno, quemadmodum sunt missi priores. Respondit Dominus: destruximus, inquit dominus, ciuitates ante eos qui non crediderunt; et post: qui precesserunt uos non crediderunt, nec etiam uos miraculis crederetis nisi per gladium’. Unde ait ipse Machometus in alchorano: ‘iussit michi dominus expugnare gentes gladio donec testificentur quod non est deus nisi deus et quod ego sum nuncius eius, quod si hoc fuerint confessi, seruabunt sanguinem et pecuniam suam’. Et inde sarraceni dicuntur saluati. Nam quicumque recipiebant mandatum Machometi ipse et sui saluabant eos nec occidebant nec spoliabant eos. Unde et sarraceni inter eos non uocantur sarraceni sed messalani, id est, saluati. Ipsi enim credunt se esse saluatos et derident christianos qui nolunt dici messalani, scilicet, saluati, sicut ipsi. Cum autem plurimi a Machometo talem saluationem acciperent ex predicta causa postea fecit preconizari: ‘quicumque dixerit: non est nisi deus intrabit in paradysum, etiam si fornicatus fuerit et si latrocinatus’. Venit ad Machometum quidam dictus Ebidorda et quesiuit si hoc esset uerum, et respondit quod sic, et etiam addidit: ‘si cum precedentibus biberit uinum et etiam si occiderit?’ Et adiecit: ‘etiam si torserit nasum Ebidorda’. Ad hec autem omnia confirmanda non ostendebat miraculum sed nudabat gladium. Audite ergo, Machometiste, qui alchoranum legem Machometi uerificatis: ipse est qui affirmat Machometum nullum fecisse miraculum. Longe autem plures fuerunt quos consumpsit gladius quam qui gratis eum secuti sunt. Multa quidem Machometus dicebat se facere in occulto et de nocte, que de die requisitus monstrare non poterat. Unde ei dicebant: ‘dicis quod ascendis in celum ad deum de nocte; ascende de die, nobis uidentibus, et credimus’.

44 ad que] TP; atque: BGrGoV1V2 ║45 habetur] TPBGrGo; om. V1V2 ║46 auscultasti] ascalcasti: TPB; crusel ulcasti: GrGo ║ 48 sunt missi] destruxit: TPB ║49 ante eos] aut eos: TPB; autem eorum: GrGo (corr. Go) ║et post…crediderunt] om. TPB ║50 uos] TPB; nos: GrGoV1V2 ║ 51 iussit] V1V2; iniunxit] TPGr; iunxit: BGo (corr. iussit): Go 53 seruabunt] TP; seruauerunt: GrGoV1V2; conseruabunt: B║56-57 messalani] GrGo V1V2; messiani: T; messiam: PB; cf. CLS 7, 47: messelamin ║62 biberit] TPBGrGo; biberet: V1V2 .

38-44: quod… mandato] CLS 7, 32-41. 45-50: expressius…gladium] CLS 7, 59-64. 51-63: iniunxit… gladium] CLS 7, 41-58. 64-67: audite… sunt] CLS 14, 67-71. 67-69: multa… credimus] CLS 15, 304-307.

31

70

75

80

85

90

Fides autem christianorum, que precepit ardua, tota est fundata in miraculis utilibus et manifestis, que non solum Christus fecit, sed etiam apostoli post eum et etiam doctores qui euangelium et apostolorum dicta exposuerunt, et usque ad ista tempora durauerunt miracula de fugatione demonum, curatione languorum et suscitatione mortuorum. Hec miracula faciunt et fecerunt christiani, qui dicunt Christum crucifixum esse uerum et unum et solum omnipotentem deum. Quod si dixerint . sarraceni quia ista non credunt nec facta sunt, ostendemus eis miraculum maius. Constat enim quod totus mundus colebat ydola, et maxime romani, qui tenebant monarchiam mundi. Hii siquidem receperunt fidem christianam et non solum acceptauerunt Christum crucifixum esse uerum deum sed etiam spreuerunt omnes alios deos qui tanto tempore in ydolis dabant eis responsum, nec imponebant eis aliqua grauia. Cum fides christiana tam ardua et insolita mundo imponat, ut contempnere mundum, contempnere seipsum, diligere inimicos, orare pro persequentibus, benefacere malefacientibus, aliena non appetere, propria largiri, hec omnia mundus acceptauit et ritum pristinum dimisit, aut igitur propter sufficientia miracula aut sine miraculo. Maius autem miraculum fuit si sine miraculo, etiam per homines impotentes et simplices, procurari potuit. Et hec fecerunt christiani non alios occidendo, sed mortem ab aliis equanimiter tolerando. Constat igitur modis omnibus quod fides christianorum fundata est in stupendis miraculis. Lex uero Machometi nullo fulcitur miraculo. Talis enim fuit quod non indiguit miraculo, et maxime quantum ad homines carnales et mundanos. Alii uero, scilicet homines intelligentes, litterati et uiri uirtuosi ei nullatenus adhibent fidem.

.

81 ardua] sit add. V1V2 ║ 85 fuit] TPB; om. GrGoV1V2

70-91: fides… fidem] CLS 7, 70-95

32

Capitulum decimum, quod Machometus . cogit homines ad credendum sue legi

5

Videns igitur Machometus uel pocius alumpnus eius, scilicet diabolus, quod lex sua continebat multas falsitates et ex hoc debebat habere multos contradictores, dedit ipsi Machometo conueniens instrumentum, scilicet gladium ad occidendum sue legi non credentes uel contradicentes. Et idcirco non iam in uno capitulo dicitur, sed in toto libro quasi uniuersaliter mandatur: ‘occidite, occidite’.

10

Hec est plane uia contraria Christo, qui mandat diligere inimicos, orare pro persequentibus, benefacere ledentibus. Hec sola uia fuit accomodata tali legi et tali legislatori, ut timore mortis corporalis consentirent legi mortis eterne, sicut e contrario christiani contempnentes mortem corporalem consequuntur uitam eternam.

15

Hic Machometus fuit Antichristi precursor, qui filio perditionis uiam preparauit in mundo. Nam sicut Augustinus: cetera potest homo etiam nolens, credere autem non potest nisi uolens; dicit enim ore qui cogitur, corde autem minime credit. Cum Dominus maxime requirat cor ab homine, iuxta illud Prouerbiorum: ‘fili mi, prebe michi cor tuum’.

20

25

30

35

Adductus autem fuit ad Machometum patruus ipsius ut esset sarracenus, qui ait: ‘Quidnam erit si hoc non fecero, o fili fratris?’ Cui Machometus: ‘interficiam te, o patrue’. Qui dixit: ‘non potest esse aliud?’ ‘Non’, inquit; et ait: ‘Sequar te super quo uolueris ligamine et timore gladii, non tamen corde’. Etiam filius Obym Hastaa timore gladii factus est sarracenus. Unde litteras misit ad Masiqs, quem mulier absconderat, inter capillos capitis sui, nuncians ei aduentum Machometi ut caueret uiolentiam doctrine ipsius. Sed lex christianorum, sanctum uidelicet euangelium, nullam uiolenciam permittit, quin immo dicit etiam ipsam uiolentiam et iniuriam esse pacienter et humiliter sustinendam dicens: ‘si quis te percusserit in unam maxillam prebe et ei alteram, quod si aliquis acceperit pallium noli prohibere sed da ei et tunicam’. Docet etiam per illatam iniuriam et odium beneficium et amorem reddere dicens ‘diligite inimicos uestros, orate pro persequentibus et calumpniantibus uos, benefacite malefacientibus uobis’. Nec obstat si hec omnia quidam mali christiani non seruant, quia boni et perfecti christiani hec seruant et implent, neque enim malorum peruersitas impedit ueritatem et perfectionem sanctissime legis. Ad hec nituntur respondere quidam criminosi sarraceni et pertinaces dicentes: ‘non dicimus quod euangelium non sit a deo, cum alchoranus hoc manifeste testetur, nec quod non sit perfectum, cum sit a deo, sed tam ardua et tam perfecta euangelium continet quod mundus ea non sufficiebat perficere. Quis enim potest orare pro

3 ex] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 13 dicit] V1V2; dicere: TPBGrGo; cf. CLS 10, 30: dicet ║ credit] GrGo V1V2; credet: TPB; cf. CLS 10, 31: credet ║19 ligamine] cf. CLS 10, 37: lingua tantum ║ 20-22 unde…ipsius] om. TPB ║ 20 Masiqs] V1V2; Mosi: GrGo; cf. CLS 10, 41: Mesques ║quem] V1V2; quidem quem: GrGo; cf. CLS 10, 41: quas║ 31 criminosi] cf. CLS 17, 1: curiosi ║ 33 manifeste testetur] TPBGrGo; manifestetur: V1V2 .

2-8: Videns…ledentibus] CLS 10, 17-26. 8-10: hec… eternam] CLS 10, 14-16. 11-22: hic… ipsius] CLS 10, 26-27 y 29-43. 23-31: ewangelium… legis] CLS 16, 97-105. 32-53: ad hec…obseruari] CLS 17, 1-31.

33

40

45

50

persequentibus et calumpniantibus et ex corde benefacere malefacientibus et perfectissima alia que continet sanctum euangelium? Et quia non erat lex communiter obseruabilis prouidit deus mundo de lege saluationis et temperauit precepta et dedit mundo alchoranum, qui non continet ista difficilia, sed ad saluandum precipit magis facilia, et ideo dicunt alchoranum magis communem et ualde sufficientem ad salutem mundi, et uocant alchoranum legem saluationis anthonomasice. Dicunt ergo quod alchoranus successit quasi loco euangelii et quod quicquid boni erat in euangelio ita totum erat . in alchorano, quod non est necessarium euangelium. Sed hoc continet manifeste falsitatem. Non enim potest dici quod euangelium sit datum ad tempus, puta usque ad alchoranum, et postea alchoranus ei successerit ad salutem, cum alchoranus manifeste dicat quod in euangelio est directio et salus. Preterea non potest dici quod, postquam deus dedit euangelium, aduertit quod mundus seruare ipsum non poterat, et correxit stilum et temperauit preceptum, ut deus facta notanda putet ab euentu. Sciebat enim deus a principio et quid euangelium contineret et quid homines possent. Preterea ipse etiam alchoranus dicit quod et sarraceni non sunt nisi compleant euangelium et legem Moysi. Preterea quomodo posset euangelium dici perfectum si non erat proportionatum uiribus hominum nec poterat communiter obseruari?

55

60

65

70

Est ergo sanctum euangelium lex sanctissima pariter et obseruabilis mundo. Sed reuera Machometus nisus est dare legem facilem, tamen non est permissus a deo sic temperare calamum quin difficilia multa ministraret. Continet enim difficultatem ad intelligendum quia in ea dicitur quod alchoranus a solo deo intelligitur. Et quomodo deus hanc legem mandasset obseruari si a nullo nisi a seipso intelligitur? Continet enim difficultatem ad credendum; dicit enim quod uirgo Maria peperit Ihesum, et quod deus habet uerbum et spiritum sanctum, que sunt ardua etiam nostre fidei, que tamen est confirmata miraculis. Continet iterum difficultatem in opere adimplendum, ut de circuncisione et de uino non bibendo et ebrietate uitanda et de ieiunio et oratione et de expendendo secundum facultatem a deo sibi datam, et multa alia que paucissimi sarraceni obseruant. Et nota quod quatuor sunt partes tenentium errorem Machometi. Prima enim pars que ingresa est sarracenissimum est illorum qui per gladium intrauerunt, sicut supradictum est; et nunc etiam suum cognoscentes errorem resipiscerent nisi gladium formidarent. Unde sarraceni quando conueniunt ad predicationem, ut exponatur eis lex eorum, magister sarracenorum, qui debet proponere uerbum, primo denudat ensem et denudatum tenet ipsum in manu dum predicat, uel ponit ipsum in loco eminenti ad terrorem. Sed christiani dum predicant non ensem sed crucem eleuant ad ostendendum non signa uiolentie sed innocentie, uelut oues que mittuntur a Christo in medio luporum.

41 anthonomasice] TPB; anthonomatice: GrGoV1V2 ║45 sucesserit] TPBGrGo; surrexerit: V1V2║ 49 ab euentu] GrGoV1V2; reuocanda: TPB ║ 51 non sunt] cf. CLS 17, 26-27: nichil sunt ║ 55 nisus] TB; uisus: V1V2PGrGo║ 56 ministraret] cf. CLS 17, 50: misceret ║63 facultatem] TPBGo (supra lineam: Go); facilitatem: GrGoV1V2 .

54: est… mundo] CLS 17, 67. 54-63: sed… obseruant] CLS 17, 48-60. 64-66: et nota… formidarent] CLS 10, 44-48. 67-71: unde… luporum] CLS 10, 80-86.

34

75

80

85

90

Dixit etiam Machometus sarracenis quod tantum duraret lex eorum quantum durat eis uictoria armorum et potentia temporalis. Sed certe, sicut dicit Chrisostomus, talis est natura ueritatis quod a multis impugnata fortius inualescit, sicut e contrario falsitas promota per multos in semetipsa deficit. Veritas igitur non indiget fulcimento potentie temporalis, et maxime ueritas Domini, que manet in eternum. Lex enim christianorum tempore persecutionis, que durauit trecentis decem annis continuis, maxime fuit promota et numero fidelium et euidentia miraculorum. Secunda pars que intrauit . sarracenissimum est eorum qui a dyabolo decepti credunt esse uera que sunt falsa. Tertia pars est illorum qui a progenitorum erroribus discedere uolunt, sed dicunt se tenere que patres eorum tenuerunt, a quorum patruum potius recedunt sententia pro ydolatria quam tenebant, sectam Machometi minus malam sine dubio eligerunt. Quarta pars que intrauit sarracenissimum est illorum qui propter largiorem uitam huius seculi in multitudine uxorum et aliis licentiis concessis plus quam eternitatem alterius seculi dilexerunt, et cum istis etiam sentiunt illi qui apud sarracenos sapientes et litterati dicuntur; non quia credant illam legem ueram uel bonam esse simpliciter, sed quia uehementia dilectionis absorbet iudicium rationis, ut dicit sapiens; per quem etiam modum multi christiani litterati non seruant legem euangelii, quam tamen credunt simpliciter ueram et bonam esse, sed pocius imitantur uiam alchorani, quod tamen in ueritate credunt fictionem esse. Cuius quidem signum est in utrisque quia, cum aliqui sarraceni efficiantur christiani, christianus numquam efficitur sarracenus in morte sed in uita. Sarracenus uero pocius efficitur christianus in morte quam in uita. Igitur quilibet eorum magis elegit mori christianus quam sarracenus, nisi predicta uiolentia retraheretur.

95

Unde calipha de Baldach, id est, papa sarracenorum, cum ad mortem infirmaretur occulte fecit se baptizari, post cuius mortem inuenta fuit crux Christi ad collum eius, ut testaretur facto quia ipse dominus sarracenorum mortuus est uere christianus. Et ideo indicauerunt eum sarraceni quod sequestraretur sepulchrum eius ab aliis caliphis, cuius sepulcrum adhuc ibidem monstratur.

73 potentia] V1V2; pugnacio: TPBGrGo ║81 uolunt] V1V2; nolunt: TPBGrGo; cf. CLS 10, 52: nolunt ║ 87 absorbet] TPBGrGo; absorberet: V1V2 ║ 98 indicauerunt cf. CLS 3, 110: iudicauerunt .

72-78: dixit…miraculorum] CLS 10, 71-79. 79-90: secunda…esse] CLS 10, 49-63. cuius…retraheretur] CLS 10, 63-68. 95-99: calipha… sepulchrum] CLS 3, 108-112

35

91-94

Capitulum undecimum, quod Machometus ignoranter . loquitur de natura quarumdam rerum et quod inutiliter precipit aliqua obseruari

5

Habetur preterea expresse in libro narrationum Machometi quod celum creatum fuit de fumo et fumus de uapore maris et mare de monte quodam qui uocatur Caf, qui cingit totum orbem et sustinet celum. Dicit etiam quod sol et luna erant equalis luminis et uirtutis, et non erat distinctio inter diem et noctem, sed quadam uice uolabat Gabriel et accidit ut ala sua tangeret lunam, que obtenebrata est, sicut modo uidemus.

10

15

20

25

30

Narrat etiam Machometus quod natus est porcus de stercore elefantis, et mus de stercore porci, et catus de fronte leonis, quod narrat in hunc modum: dum enim esset Noe in archa cum filiis suis et aliis animalibus, quando ibant ad secreta nature inclinabatur archa, et maxime quando elephans ibat; et cum Noe uehementer timeret, consuluit Dominum, qui ait: ‘inclina culum eius ad foramen stercorarie’, et fecit sic, qui stercorizauit, et ex illo stercore natus est porcus grandis satis. Et quia, ut dicit Machometus, hec est causa quare porcus est inmundus, ideo tanquam inmundus a populo mundo est uitandus, et nullatenus debent comedi carnes ipsius. Cum autem porcus rostro fossorio grofularet feces, ut solet, natus est unus mus et cepit rodere tabulas arche, et tunc Noe maxime timuit et, consulto Domino, percussit leonem in fronte et egressus est catus per nares eius. Omnes igitur carnes preter carnes porcinas, sanguinem et morticinum et pisces sine squamis de mandato Machometi sarraceni licite possunt comedere. Ipse etiam Machometus in libro narrationum reddit causam quare uinum est illicitum, et ideo mandat ut imitatores sue legis nullo modo de ipso bibant. Dicit enim quod deus duos angelos misit ad terram ut bene regerent et iuste iudicarent, et isti angeli fuerunt Aroth et Maroth. Cumque uenissent, mulier que habebat causam inuitauit eos ad prandium et dedit eius uinum, quod deus eis mandauerat ne biberent, et inebriati requirunt eam de luxuria, et consensit hoc precio quod unus docuit eam ascendere in celum et alius descendere; et ascendit in celum. Cum autem deus uideret eam, audita causa et modo, fecit eam luciferum ut esset ita pulchra in celo inter sydera sicut erat in terra inter mulieres. Data autem optione angelis qui peccauerant ubi uellent puniri hic uel in futuro, cum eligerent in presenti puniri, suspendit eos per pedes in puteo Babilonis cum cathena ferrea usque ad diem iudicii. Hec siquidem fabulosa et mendacissima sunt, et ideo falsitatem eorum quilibet ratione utens statim potest aduertere.

6 dicit] PBGrGo; uicit enim: V1V2; dixit: T ║8 est] TPBGrGo; om. V1V2║ 9 stercore2] cf. CLS 9, 233: fetore║10 modum] TPBGrGo; mundum: V1V2 ║ 17 grofularet] GrGoV1V2; grosularet: T; grossularet: PB; cf. CLS 9, 238: groffolaret ║unus] V1V2; om. TPBGrGo ║rodere] TPBGo; reddere: V1V2; radere: Gr║ 31 cum eligerent] quidam eligerunt: TPB ║32 ferrea] ante cathena: TPB ║usque] uiui: V2 ║ 35 dicit] dixit: TPB ║ .

3-14: habetur… satis] CLS 9, 224-238. 14-16: inmundus… uitandus] CLS 9, 241-242 y LA, clxxvii, 91. 16-19: cum autem… eius] CLS 9, 238-241. 20-21: omnes… comedere] LA clxxvii, 125; et pisces…scamis] HO I, vi, 44-45. 22-32: ipse… iudicii] CLS 4, 71-82

36

35

Dicit iterum Machometus in eodem libro quod deus in fine mundi occidet omnem creaturam, etiam angelos et archangelos, et nichil remanebit uiuum nisi deus et mors, que est quidam angelus qui dicitur Adriel, et tunc precipiet deus Adrieli quod occidat seipsum; quo facto, Dominus insultabit uoce grandi et dicet: ‘ubi sunt nunc satrape mundi et principes?’ et post hoc resuscitabit omnia.

40

45

50

55

60

65

Ipse etiam Machometus . fecit librum ubi scripsit duodecim milia uerba stupenda et, cum admirantes quererent utrum omnia illa essent uera, respondit quod solum tria milia ueritatem habebant, alia uero omnia falsa erant. Cum igitur in predicto libro aliquid falsitatis deprehenditur dicunt sarraceni quod et hoc dixit Machometus, scilicet quod non erant omnia uera, et istud est unum de illis, residuum totum semper in suo robore perseuerat. Ita etiam creditur quod faciunt sarraceni de alchorano, quia licet in eo multa falsa et mendacia deprehendantur, ut patet ex supra dictis et patebit ex infra dicendis, tamen propter quedam uera que continet quasi uerbum dei ab eis colitur. Et superius dictum est quod si in euangelio unum solum uerbum falsum inueniretur, totum euangelium friuolum reputaretur et uanum. Unde litterati et sapientes inter sarracenos dictis alchorani non adhibent fidem sed fictionem illius aduertunt. Cuius quidem signum est quia ipsi cum aliis sapientibus rennunt publice disputare et ipsum alchoranum nolunt adduci in publicum; dolent enim uehementissime cum ab aliis legitur et nolunt quod in linguas alias et litteras transferatur. Ideo autem christiani, quia de ueritate dei confidunt, que fortissima est et manet in eternum, libenter cum aliis nationibus de euangelio conferunt, gaudent etiam cum ab aliis legitur et desiderant quod ab aliis publicetur et in linguas alias transferatur. Et non solum in scripturis sed et in picturis publice Christi passionem ostendunt, que ab aliis nationibus ludibrium et ignominia reputatur. Item Machometus in suo alchorano mandat quod, quando sarraceni uolunt orare, ut mundi orent, lauent manus suas et faciem et culum et uentrem et plantas pedum et brachia usque ad cubitum. Si autem non inueniant aquam, intingant manus suas in puluerem et postea fricando manus puluerosas per faciem puluerisent bene faciem suam. Hec siquidem lotio rationabilis est, sed magis esset rationabile quod lauaretur cor, iuxta illud Ieremias xº: ‘laua a malicia cor tuum’. Puluerizare autem faciem quid rationis et utilitatis potest habere? Quin potius quanto lotio est rationabilis, tanto puluerizatio et fedatio est inconueniens et irrationalis. Orantes autem sarraceni unum deum confitentur qui nullum equalem uel similem habet, eiusdem Machometum prophetam.

70

In anno quoque mensem integrum ieiunant. Ieiunantes uero nocturno tempore comedunt, diurno uero ieiunant, ita ut ab ea hora diei qua nigrum ab albo distinguere possunt usque ad solis occasum nemo comedere uel bibere aut se commixtioni uxoris dare audet. Post solis uero occubitum usque ad sequentis diei crepusculum semper licet eis cibo et potu et propriis uxoribus uti. Infirmi ad hec non obligantur.

36 uiuum] V1V2; om. TPBGrGo ║ 45 faciunt] TPBGrGo; faciant: V1V2 ║50 quidem] V1V2; siquidem: TPBGrGo ║55 etiam] TPBGrGo; et: V1V2 ║ 63 xº] cf. CLS 8, 129: 4 (Ieremias 4,4,14) ║565 et fedatio] V1V2; est seductio: TPB; est fedacio: GrGo ║ 66 deum] TPBGrGo; om. V1V2 .

35-58: dicit… reputatur] CLS 9, 243-273. 59-65: item… irracionabilis] CLS 8, 123-131 66-72: orantes… obligantur] LA, clxxvii, 118-122.

37

75

Semel autem per singulos annos causa recognitionis ad domum dei, que est Mecha, ubi iacet corpus Machometi, ire precipiuntur, et ibi adorare, eamque inconsutilibus tegumentis circuire, et lapides per media femora pro dyabolo lapidando iactare. Hanc quidem domum dicunt sarraceni Adam construxisse omnibus filiis suis ., et Abraham et Ysmahelis locum orationis fuisse; demum Machometum eam domum sibi et cunctis gentibus suis tradidisse asserunt. Fur quoque apud sarracenos prima et secunda uice uerberibus plectitur, tertia uice manus eius amputatur, quarta pedis truncatione punitur.

80

Non credentibus autem deo et Machometo erit, ut asserunt, infernalis pena sine fine. Et si in die mortis sue deo et Machometo crediderit, in die iudicii Machometo interueniente saluus erit. Dicunt quoque sarraceni tenebris errorum inuoluti quod, antequam deus celum et terram creasset, nomen Machometi in conspectu dei astabat et, nisi ipse Machometus futurus non fuisset, nec celum nec terra nec paradysus fuisset.

73 que] TPBGrGo; quod: V1V2 ║ 74 inconsutilibus] scripsi; inconsultilibus: GoV1V2; incunsultibus: TPB; inconsubus: Gr ║75 femora] TBGrGoV1V2; feruora: P; cf. LA clxxvii, 123: foramina

.

73-77: semel.. asserunt] LA, clxxvii, 123-124. 73-74: ubi… Machometi] HO I, vi, 2-3. 78-79: fur… punitur] LA, clxxvii, 136. 80-1139: non credentibus… fuisset] LA, clxxvii, 142-145

38

Capitulum duodecimum, quod Machometus . in alchorano multa omnino falsa tanquam uera asserit de seipso Falsissimus quoque pseudo propheta sarracenorum Machometus multa incredibilia et inaudita tanquam uera asserit de se ipso, que in rei ueritate sunt manifeste falsa. 5

10

15

20

25

30

35

Dicit enim de se ipso quod est finis et sigillum et silentium omnium prophetarum, et mandat quod occidatur quicumque post eum asserit se esse prophetam. Sed numquid abreuiata est manus Domini quod non possit post eum et alteri dare spiritum prophetie? et quod non solum christiani et iudei sed etiam sarraceni dicunt apud eos multos post eum fuisse qui habuerunt spiritum prophetie, et etiam receperunt in Baldacho quendam prophetam qui uocabatur Sellen, id est, scala, quem tartari occiderunt et cum eo magnam multitudinem sarracenorum. Si utique Machometus esset generalis propheta, sicut ipse et omnes sarraceni asserunt, quomodo omnes alios prophetas latuisset, quod nullus eorum de eo dixisset aliquid? Nos tamen non inuenimus quod Moyses uel aliquis prophetarum uel quod ipse Christus aliquid dixerint de Machometo uel de sua lege, nisi quando Christus dixit de pseudo prophetis cauendis, iuxta illud Mathei viiº: ‘attendite a falsis prophetis qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces’. Dixit etiam Christus quod ‘lex et prophete usque ad Iohannem’ ut mundus sciret quod generalis propheta non erat uenturus ulterius. Machometus autem dicit se esse generalem prophetam et quod ipse sit propheta nescimus. Scimus tamen, proch dolor, quod numquam fuit aliquis seductor in mundo quem tot homines et tot populi tam in breui tempore sequerentur. Dicit insuper Machometus quod Christus de ipso prophetauit et dixit filiis Israhel in euangelio: ‘annuncio uobis de nuncio dei qui post me ueniet, et nomen eius Machometus’. Hoc autem nomen sarraceni asserunt esse scriptum ab eterno in throno dei in superiori parte ad dexteram. Et dicunt quod Moyses et alii prophete prophetauerunt de Machometo, et Christus de ipso prophetauit expressius omnibus, quia dixit etiam nomen eius, ut supra dictum est. Sed dicunt quod iudei corruperunt legem Moysi et prophetas, et christiani corruperunt euangelium, et quod non remansit de ueritate legis et euangelii nisi quantum est in alchorano. Sed quod hoc non possit stare probo primo per alchoranum eorum. Nam dicitur in capitulo de Iona: ‘si fueritis in dubio de hoc quod reuelauimus uobis, petatis ab illis qui legerunt librum priusquam uos’. Illi autem qui legerunt librum priusquam sarraceni sunt iudei et christiani, qui receperunt pentatheucum et euangelium, sicut exponit Machometus. Ergo Machometus dicit sarracenis quod petant a christianis et iudeis de dubiis. Sed quomodo mitteret eos Machometus ad mendacia testimonia si esset propheta ueridicus, ut ipsi dicunt?

8 non] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 10 Sellen] GrGo V1V2; Sallem: TPB; cf. CLS 9, 26: Sollem ║ 20 fuit] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 28 et3] TPBGrGo; om. V1V2 ║remansit]: TPBGrGo; remanserit: V1V2 ║ 32 priusquam] TB; ante priusquam: GrGoV1V2║ 35 testimonia] sicut: add. V1 .

5-11: dicit… sarracenorum] CLS 9, 20-28. 13-21: quomodo… sequerentur] CLS 3, 13-21. 22-25: dicit…dexteram] CLS 1, 95-98. 25-36 et dicunt… dicunt] CLS 3, 22-36

39

40

45

50

55

60

65

70

75

Non erant igitur uiciati libri iudeorum et christianorum tempore Machometi nec possunt dicere quod postea fuerunt uiciati. Nam dicitur in capitulo Elchagar, quod interpretatur lapis: ‘nos’, inquam in persona dei, ‘descendere fecimus . recordationem dei et nos eandem custodiemus’. Lex autem Moysi et sanctum euangelium apud sarracenos dicuntur recordatio. Igitur deus semper apud suos fideles testimonium sue scripture conseruauit ante Machometum et conseruabit postea. Preterea talis corruptio et mutatio scripture non potuit esse generalis et manifesta, quia sic alie nationes sciuissent, nec particularis et occulta, quia aliqui codices integri et incorrupti remansissent, sed in omni lingua et in omni prouincia inuenitur lex et euangelium eodem modo scripta. Preterea quatuor euangelia non sunt scripta nec eodem tempore nec eodem loco nec eodem ydiomate nec ab eodem scriptore, sed Matheus in Iudea in hebreo; Iohannes in greco in Grecia; Lucas in Achaya etiam in greco; Marchus in Italia in latino. Et eorum translatio facta est in latinum per beatum Ieronimum et alios ante tempora Machometi; et remanserunt exemplaria in omnibus linguis. Ergo non potuerunt per aliquos falsarios uiciari quin manifeste sciretur. Preterea nichil est in fide christiana ita maxime arduum sicut incarnatio dei, scilicet quod homo ille sit deus, et istud fuit maxime difficile suadere mundo. Unde romani et alii pagani propter hoc persecuti sunt christianos trecentis et decem annis continuis, et distulerunt recipere fidem Christi et euangelium eius quia dicebatur quod homo ille erat deus. Non quia non recepissent iam plures homines et multos deos et deas, sed quia Christus fuit dictus deus absque auctoritate romanorum, quod ipsi prohibuerant quod nullus diceretur deus sine auctoritate senatus, et quia iste deus non patiebatur consortem. Nam si hunc deum reciperent cogebantur omnes alios deos relinquere, quod erat etiam contra pacta prouinciarum et consuetudinem legis romanorum. Quomodo igitur christiani in dampnationem suam et detrimentum fidei et prouocationem principum romanorum hoc maxime arduum et minus suasibile in suis scripturis et euangeliis addidissent? Omnes enim consentiebant hanc legem esse sanctissimam et rationabilissimam, hoc solo excepto quod rationem omnino excedit, scilicet quod homo ille filius uirginis Marie sit uerus deus. Magis igitur christiani, si aliquid de euangelio mutassent quod erat arduum et minus suasibile, a principio substraxissent ut plures ad fidem accederent, et addidissent aliquid suasibile quam e contrario. Preterea quomodo christiani cum iudeis potuerunt conuenire, a quibus odio tam antiquo diuiduntur, ut corrumperent scripturas, et maxime addendo in quo non conueniunt? Neque enim iudei dicunt Christum esse deum neque bonum hominem. Unde quantum ad hoc magis conueniunt christiani cum sarracenis, qui dicunt Christum ad minus fuisse sanctissimum hominem. Preterea christiani ante aduentum Machometi fuerunt diuisi in diuersas sectas, et precipue orientales in iacobinos et nestorinos. Nestorini autem maxime conueniunt cum 45 et incorrupti] V1V2; om. TPBGrGo ║46 scripta] TPBGrGo; : om. V1V2 ║ 58 quod]: TPB; ut: GrGoV1V2 ║ 67 substraxissent] TPBGo; substransissent: GrV1V2 ║ .

37-68: non erant… e contrario] CLS 3, 37-43; 49-79. 69-95: preterea… christianus] CLS 3, 80-110.

40

sarracenis, et Machometus mandat eos singulariter honorari. Et quomodo conuenissent nestorini cum iacobinis . ad viciandum sanctum euangelium, qui tanto odio diuiduntur quod ad inuicem occiduntur? Et tamen inuenitur apud utrosque sanctum Christi euangelium omnino idem, sicut apud latinos. 80

Preterea nomen Machometi quare christiani substraxissent de euangelio, cum ipse tantum commendauerit Christum et sanctissimam matrem suam et eius euangelium, ut diceret in alchorano quod in euangelio Christi est directio et perfectio, et non substraxerunt inde nomen dyaboli nec nomen Pylati, qui Christum flagellauit, nec nomen Iude, qui eum prodidit?

85

Preterea quare christiani apposuissent in euangelio quod Christus sit uere mortuus et crucifixus, cum uideatur hominibus magis honorifice quod non sit crucifixus, nec uideatur ei proprie conuenire, cum sit uere deus, ut habetur in euangelio? Et quomodo uidetur consequens quod tam duo diuersa posuissent de suo, scilicet, quod sit uere deus et uere mortuus?

90

Preterea dato quod hoc potuissent in omnibus libris ponere, sed quis potuit suadere hominibus et in cordibus gentilium scribere quod hoc crederent? Et tamen hoc suasum est toti mundo ut susciperent illud principes et tyranni et philosophi et sapientes homines ab indoctis et pauperibus hominibus, ut etiam calipha, id est papa sarracenorum, moreretur christianus, et fuit inuenta crux ad collum eius, ut facto ostenderet quod ipse dominus sarracenorum mortuus est uere christianus, de quo dictum est superius in decimo capitulo.

95

100

Preterea in alchorano in capitulo Elmeyde, quod interpretatur mensa, scribitur quod familia libri, id est, sarraceni nichil omnino sunt nisi compleant legem et euangelium et quod reuelatum est tibi; illud quod reuelatum est accipit alchoranus quod reuelatum est solis sarracenis, ut ipsi dicunt. Et sic patet quod sacra scriptura, tam nouum quam uetus testamentum, in nullo est uiciata nec aliquo modo potest uiciari.

105

Si uero omnino sarraceni uolunt dicere quod lex uetus et euangelium est corruptum, ostendant integrum et incorruptum et accipiemus, et maxime si uniforme ostenderint in omnibus linguis, sicut nos ostendimus. Patet ergo quod Machometus non est propheta dei sed pocius diaboli, et quod sacra scriptura in nullo facit mentionem de eo sicut de uero dei propheta, et quod nullatenus sancta lex est uiciata.

110

Item Machometus in alchorano multociens de se ipso dicit et replicat dicens: ‘credite in deum et in nuncium eius, obedite deo et nuncio eius, sequamini deum et nuncium eius’. Scimus enim quod soli deo debetur fidelitas credentie, honor latrie, obsequium

88 sit] TPBGoV2; si: GrV1 ║ 89 accipit] cf. CLS 3, 122: accipitur ║ 90-91 libris…hominibus] TPBGrGo; om. V1V2 ║ 102 modo] ante uiciari: V1V2 ║111 credentie] V1V2 ; credentis: TPBGrGo ║ .

97-100: preterea… dicunt] CLS 3, 118-123. 103-105: si uero… ostendimus] CLS 3, 131-134. 109-122: item… consortem] CLS 15, 254-271.

41

115

120

125

obedientie et sequela uie, quia ipse solus est principium et finis omnium. Unde nullus umquam propheta fuit ausus hoc dicere, ut deo se taliter et in talibus associaret, qui nullum umquam potest habere participem nec consortem. Nam in lege Dominus dixit Moysi et in omnibus iudeis: ‘uidete quod ego sum solus et non sit alius deus preter me’, Deutero xxiiiiº. Et ideo beatus Helyas . propheta dixit: ‘si Dominus est deus, sequimini eum’. Videtur igitur Machometus ex talibus uerbis non solum deo dare participem sed facere se ipsum deo participem et consortem. Et sicut dicitur in alchorano in capitulo Elnesa: ‘deus non parcit si quis dat ei participem’. Solus autem Christus, qui non fuit particeps dei nec consors eius sed est uerus deus et uerus homo, potuit dicere: ‘creditis in deum, et in me credite’, uel obedite deo et michi, ne homines crederent eum participem dei et consortem. Iterum Machometus iactat se de libidine et dicit quod tanta est eius uis et facultas libidinis in agendo quanta est in quadraginta hominibus, cum tamen deus eum priuauerit fecunditate filiorum, quia unam solam filiam legitur habuisse. Et si reuera aliud peccatum esset tollerabile in propheta, minus uidetur esse tollerabile quod sit lubricus et inmundus, cum spiritus sanctus in actu uenereo non tangat corda prophetarum. Est igitur irrationabile quod minister et propheta legis tante salutis, ut dicunt sarraceni, sit homo luxuriosus et inmundus totus.

113 taliter] cf. CLS 15, 260: totaliter ║ 116 Deutero xxiiiiº] V1V2 ; om. TPBGrGo ║ 119 Elnesa] TPBGrGo; Elnensa: V1V2

.

123-125: iactat… habuisse] CLS 8, 64-66. 125-129: et si reuera… immundus] CLS 8, 58-63

42

Capitulum decimum tertium, quod Machometus . in suo alchorano de se fingit quandam incredibilem uisionem Sequitur de ficta et incredibili uisione quam Machometus composuit, que est expositio cuiusdam capituli alchorani. 5

10

15

20

25

30

35

Dicitur enim in capitulo filiorum Israel: ‘laus ei sit qui transire fecit seruum suum sub una nocte ab oratorio elcharam, que est domus Mesche, usque ad oratorium remotissimum, quod est domus sancta in Iherusalem, circa quam benediximus deum’. Expositio istius sententie est hec. Machometus psallebat horam matutinalem, cumque finisset dixit hominibus: ‘O uos’, inquit, ‘homines, intelligite. Sero postquam recessi a uobis uenit ad me Gabriel post psalmodiam uespertinam ultimam, dixitque michi: ‘O Machomete, precipit tibi deus ut eum uisites’. Cui dixi: ‘et ubi uisitabo eum?’. Et dixit Gabriel: ‘in loco ubi est’. Adduxitque michi iumentum maius asino et minus mulo, et nomen eius Elberahil, qui loquebatur et ibat una hora spacio et itinere quinquaginta milium annorum. Et dixit michi Gabriel: ‘hunc ascende et equita usque ad domum sanctam’. Cumque curarem ascendere refugiebat iumentum, dixitque ei: ‘sta firmiter quia Machometus est qui te curat ascendere’. Respondit iumentum: ‘numquid missum est pro eo?’ Respondit Gabriel: ‘Utique’. Et ait iumentum: ‘Non permittam eum ascendere nisi prius rogauerit deum pro me’. Ego autem intercessi pro iumento apud deum meum. Ascendique iumentum et gradiebatur insistente me tenui gressu, et collocabat ungulam pedis sui in orizonte uisus sui. Sicque ueni ad domum sanctam in minori spacio quam ictus oculi compleatur. Eratque Gabriel mecum et adduxit me ad rupem, ad domum sanctam in Iherusalem, dixitque Gabriel: ‘descende, quoniam a rupe ascendes in celum’. Et descendi, et Gabriel ligauit animal in circulo ad rupem et portauit me in humeris suis usque ad celum. Cumque uenissem ad celum mundi Gabriel pulsauit ad portam dictumque est ei: ‘quis es?’ Respondit: ‘ego sum Gabriel’. Dictumque est ei iterum: ‘Et quis tecum?’. Respondit: ‘Machometus’. Et dixit portarius: ‘Numquid missum est pro eo?’. Respondit Gabriel: ‘Etiam’. Aperuitque nobis portam, et uidi gentem ex angelis, et bis flectendo genua pro eis fudi orationem. Et post accepit me Gabriel; et duxit me ad celum secundum, et fuit distantia inter unum celum et aliud itinere quingentorum annorum, et sicut in primo dixit se pulsasse, sic per omnia fecit in singulis usque ad septimum celum. In quo celo septimo scribit se uidisse populum angelorum, longitudo quoque uniuscuiusque angeli erat instar mundi multis mille uicibus, quorum aliquis habebat septingenta milia capita, et in quolibet capite septingenta mille milia ora, et in quolibet ore septingenta mille milia linguarum laudantes deum septingentis mille milibus ydiomatibus. Et respexit unum angelum flentem, et quesiuit causam fletus eius, et respondit: ‘culpe sunt’. Ipse autem orauit pro eo. ‘Sicque’, inquit, ‘Gabriel commendauit me alteri angelo, et ille alteri’. 6 quod] TPBGrGo; que: V1V2 ║13 Elberahil] cf. CLS 14, 14: Elberahk ║ 19 insistente] cf. CLS 14, 21: insidente║ 31 dixit…pulsasse] V1V2; pulsaset: TPBGrGo ║in singulis] V1V2; om. TPBGrGo║32 uidisse] V1V2; nouisse: TPBGrGo ║33 instar] V1V2; maior ista: TPB; ista: GrGo ║36 ydiomatibus] scrispi; ydiomatis: GrGo V1V2; ydiomatum: TPB .

5-13: dicitur… Elberachil] CLS 14, 5-14. 13-14: qui loquebatur… annorum] CLS 7, 67-68. 14-36: et dixit… ydiomatis] CLS 14, 14-40. 36-53: et respexit… nuncius] CLS 14, 40-59.

43

40

45

50

55

60

65

Et sic donec starem coram deo et tribunali eius. Tetigitque me manu sua inter . humeros adeo ut frigiditas manus eius perueniret usque ad medullam spine dorsi mei. Dixitque michi Dominus: ‘imposui tibi et plebi tue quinquaginta orationes’. Cumque descendissem ad quartum celum consuluit michi Moyses quod reascenderem ad alleuiandum, quia populus ad tantum non posset. Et in primo reditu obtinui remisionem de decem. In secundo uero reditu obtinui remissionem de decem aliis. In tercio uero reditu obtinui de decem aliis. In quarto uero reditu de decem aliis. In quinto uero reditu obtinui remissionem de quinque orationibus, et sic non remanserunt nisi quinque orationes. Cumque Moyses dixisset: ‘nec hoc poterunt’ ego, pre uerecundia quia tociens ascendi, non plus ascendi. Sed rediens ad Abanliz equitaui rediens ad domum Mesche, et totum hoc fuit in minori tempore quam in decima parte noctis’. Cumque Machometus hanc fictionem narrasset gentibus uniuersis sexaginta milia hominum a lege eius recesserunt. Cumque dicerent ei: ‘ascende in celum nobis uidentibus de die et uideamus angelos occurrentes’, non recognouit falsitatem suam sed ait: ‘laus deo meo, numquid aliud sum quam unus homo et nuncius?’ Hec sola fictio uisionis predicte deberet sufficere ad confutandum quicquid dixit et fecit Machometus. Nam, sicut supradictum est, non permisit eum spiritus sanctus mentiri nisi ita manifeste ut omnis homo faciliter aduerteret fictionem. Nam modo de se inaudita mirabilia ponit, modo dicit quod nullum miraculum fecit, aliquando dicit quod non solum nuncius et homo, aliquando dicit quod est plus quam angelus et pro angelis intercedit. Et quare indiguit iumento et animali de Mescha usque in Iherusalem, qui de Iherusalem iuit usque ad ultimum celum sine asino uel iumento? Et quomodo potuit tot splendores angelorum subsistere in celo, qui dicebat . quod quando apparebat ei unus angelus semper cadebat in terram et spumans agitabatur et incuruabantur manus et pedes eius? Neque enim in predicta uisione ponit se raptum sed dicit quod ascendit in corpore simul et cum anima, cuius signum est quia dicit quod deus manu sua tetigit eum inter humeros et sensit frigiditatem manus eius usque ad medullam dorsi sui, et angelos et deum ponit corporali dimensione sitos.

38 angelo… alteri] V1V2; om. TPBGrGo ║ 48 rediens ad Abanliz] V1V2; om. TPBGrGo; cf. CLS 14, 51: rediens Albarak ║rediens2] ante equitaui: TPBGrGo ║49 Mesche] Meche: TB; Melche: P ║in2] om. TPB ║53 nunquid] nunquam: P ║aliud] alius: PB ║ ║54 confutandum] consultandum: PB ║55 permisit] permisisset: TPB ║nisi] post manifeste: TPB ║56 aduerteret] ante faciliter: TPGo ║57 modo dicit] scripsi (cf. CLS 14, 75: modo dicit); in modo dicit: V1V2; in mundo dicunt: TPB; in modo dicunt: Gr; immo dicunt: Go ║aliquando dicit] V1V2; alii dicunt: TPBGrGo ║57-58 non solum nuncius et homo] cf. CLS 14, 76: est solum nuncius et homo ║ 58 aliquando dicit] V1V2; alii dicunt: TPBGrGo ║est] V1V2; om. TPBGrGo ║ 60 V1V2; iumento] muleto: TPBGrGo .

54-66: hec sola… sitos] CLS 14, 71-86 .

44

Capitulum decimum quartum, quod Machometus . in suo alchorano expresse contradicit sibi ipsi

5

Machometus siquidem in suo alchorano expresse contradicit sibi ipsi in multis locis. Dicit enim in capitulo Elnesa, quod interpretatur mulieres: ‘Si iste alchoranus non esset a deo utique inuenirentur in eo contrarietates multe’. Constat autem quod multe contrarietates et contradictiones inueniuntur in eo. Nam ipse in pluribus locis dicit quod deus non dirigit orantem, et tamen ipse docet orare ut dirigantur et educantur de tenebris ad lucem et inuio ad directionem.

10

Ipse etiam dicit se fuisse orphanum et errantem; constat enim quod fuit ydolatra; et tamen dicit quod deus fecit eum talem prophetam quod, quando deus misit pro eo, ipse ascendit ad eum usque ad septimum celum et impetrauit cuidam angelo ueniam, qui erat maior mundo mille uicibus, quem inuenit flentem peccata sua. Item dicit se esse generalem prophetam; et tamen dicit quod alchoranus datus est ei arabice et quod nescit aliam linguam nisi arabicam.

15

20

25

Item dicit in capitulo de Balchara, quod interpretatur uacca, quod iudei et christiani et sabei saluabuntur, et postea in capitulo Aram dicit quod nullus saluatur nisi in lege sarracenorum. Item in capitulo Zad iactat se quod ipse non est de compellentibus, sed quomodo non est de compellentibus qui mandat quod non credentes sue legi occidantur et expolientur. Que est enim maior compulsio quam occisio? Item in capitulo de uacca concedit peccatum contra naturam tam cum masculo quam cum femina, licet ipsi sarraceni pallient quibusdam honestis expositionibus. Dicit enim sarracenis quod non polluant se cum infidelibus nisi credant, et de mulieribus dicit: ‘mulieres uestre aratura uestra; arate eis ut uultis’; et tamen in eodem capitulo dicit quod illi sodomite tempore Loth operati sunt abhominabile uicium et pristinis nationibus insuetum. Iterum ipse dicit quod Noe, Abraham, Ysaac, Iacob et filii eorum fuerunt sarraceni, et tamen ipse dicit quod mandatum est ei quod ipse esset prior sarracenus.

30

Item ipse dicit quod deus prohibuit augurium, et tamen postea ipse dicit in capitulo Elarofo: ‘auguriemini, si aliter non potestis inuenire, in incisuram datuli, et qui hoc non fecerit anathema sit’. Item ipse dicit se esse missum arabibus, quia nuncium dei non habuerunt. Dicit etiam quod alchoranus datus est solum in lingua arabica. Dicit etiam se nescire aliam linguam . 7 orantem] cf. CLS 6, 9: errantem ║ 8 inuio] V1V2; om. TPBGrGo ║10 misit] TPB; om. GrGoV1V2 ║ 18 Zad] scrpsi (cf. Qur’an 38: al-Sād); Zoa: V1V2; Coa: TPGr; Cra: B; Con: Go║ 19 de compellentibus] GrGo deus pellentibus: V1V2; om. TPB║expolientur] TPBGrGo; expellantur: V1; expelleantur: V2 ║22 cum] TPBGrGo; fecit: V1V2║ 24 eis] cf. CLS 41: eas ║ 30 Elarofo] GrGoV1V2; Elaraso: TB; Eleraso: P; cf. CLS 6, 55: Elaaraf║ in incisuram] scripsi; in cisuram: V1V2; incissuram: Go; incessuram: Gr; in scissuram: TPB

4-17: dicit… sarracenorum] CLS 6, 5-22. 18-22: item… femina] CLS 6, 34-39. 22: licet… exposicioniobus] CLS 1, 81-82. 22-28: dicit… sarracenus] CLS 6, 39-46. 29-31: item… sit] CLS 6, 54-56.

45

35

40

nisi arabicam. Ipse tamen post dicit se esse missum ad uniuersitatem gentium. Unde in capitulo prophetarum dicit quod deus dixit ei: ‘Non misimus te nisi ad uniuersitatem gentium’. Sed quomodo ibit ad omnes . gentes in septuaginta duabus linguis diuisas qui nescit suum recitare sermonem nisi in lingua arabica? Est igitur manifesta contradictio et apertum mendacium quod sit missus solum arabibus et omnibus gentibus. Lex igitur Machometi et sarracenorum non est lex dei, in qua tot falsitates et contrarietates manifeste inueniuntur.

. 32-34: item… arabicam] CLS 6, 57-59. 34-40: ipse… inueniuntur] CLS 6, 73-79

46

Capitulum decimum quintum, quod sarraceni magis tenentur . sequi Christum et eius euangelium quam Machometum et ipsius alchoranum

5

Quod autem sarraceni potissime teneantur sequi Christum et eius sanctum euangelium quam Machometum et ipsius alchoranum manifeste probatur per ipsum alchoranum, librum legis Machometi et sarracenorum. Nam alchoranus, ut patet ex precedentibus, multa magnifica dicit de Christo et e contrario uilia quedam de Machometo; ergo sarraceni pocius debent sequi Christum quam Machometum. Et quia contraria iuxta se posita magis se elucescunt uideamus in particulari quid alchoranus lex sarracenorum de utroque pronunciet.

10

Dicit enim alchoranus, ut dictum est superius, quod Christus sue matri fuit pronunciatus per angelum, et sanctificatus per spiritum sanctum, et fuit conceptus ex ueritate dei, non operatione nature, et natus de uirgine sanctissima et purificata super omnes alias mulieres. De Machometo uero nichil de istis dicitur, sed quod fuit orphanus et errans et recollectus a deo.

15

Preterea dicit de Christo quod est uerbum dei, et secundum hoc nichil potuit ignorare. Machometus autem fuit propheta incertus. Dixit enim se nescire quid de eo fiet an de suis, et nescit utrum ipse uel ipsi sarraceni sint in directione et in uia salutis uel non. Unde fertur dixisse de patre et matre sua: ‘utinam scirem quod est opus eorum’.

20

25

30

35

Item Christus descendit per Abraham et Ysaac, cui facta est repromissio de benedictione et consequenda hereditate. Machometus autem descendit per Ysmahel, qui non pertinet ad repromissionem sed de ipso in Genesi dictum est: ‘erit ferus homo et manus eius contra omnes, et manus omnium contra eum’. Preterea Christus nullum umquam peccatum commisit, quia, ut ait Macometus, est spiritus et uerbum dei, et ideo non potuit errare in recte agendo. Machometus autem fuit ydolatra, homicida, raptor, lubricus et in multis aliis peccatis inuolutus, ut dictum est superius. Et dicunt sarraceni quod deus pepercit sibi sicut Dauid, qui commisit adulterium pariter et homicidium; et tamen legimus quod postea penituit et dei propheta fuit. Sic Machometus potuit esse uerus dei propheta quamuis aliquando peccator fuerit. Sed hec responsio non ualet. Nam Dauid fecit penitentiam de peccatis suis et se grauiter afflixit et ueniam meruit, ut patet in libro Regum. Unde postquam dixit: ‘peccaui’, dixit ei Natam propheta ex ore dei: ‘Dominus transtulit peccatum tuum’. Sed de Machometo non inuenitur quod de peccatis suis dixerit suam culpam uel quod fecerit penitenciam; quin pocius addidit peccatum peccato, ut patet ex his que in precedentibus capitulis dicta sunt.

7 Machometum] TPGGrGo; Machometus: V1V2 ║ 8 particulari] V1V2; particulis: TPBGrGo ║11ueritate] cf. CLS 15, 280: uirtute ║27 pepercit] GrGo; peparcit: V1V2; pepercerat: TB; preceperat: P .

6-7: multa… Machometo] CLS 15, 273-274. 8-18: et quia… eorum] CLS 15, 276-288. 19-25: item… peccatis] CLS 15, 291-298. 27-34: sicut… peccato] CLS 8, 12-21

47

Item Christus mirabilia stupenda fecit et utilia. Nam, sicut ponit in capitulo Elmeyde in fine: ‘Christus cecos illuminauit, leprosos mundauit et mortuos suscitauit’. Machometus uero nullum omnino miraculum fecit, ut patet superius in nono capitulo. 40

Preterea Christus fuit magister uerax, excellentissimus. Nam, sicut . dicitur in alchorano in capitulo Elmeyde quasi ex persona dei: ‘O Christe, recole quomodo dedi tibi spiritum, ut loquereris hominibus in cunabulis, et docui te librum et sapientiam et legem Moysi et euangelium’. Machometus fuit magister ignarus, homo ydiota nesciens linguam aliam nisi suam, ignorans etiam expositionem sue legis. Dicit enim quod solus deus nouit expositionem alchorani.

45

Preterea Christus secundum euangelium fuit crucifixus et mortuus et resurrexit uere et ascendit in celum et sedet ad dexteram dei. Alchoranus autem dicit quod non fuit mortuus sed deus assumpsit eum. Ergo tam secundum euangelium quam secundum alchoranum et in omnem euentum Christus uiuit. Machometus omnino mortuus est, sed melior est adiutor uiuus quam mortuus.

50

Igitur sarraceni de iure pocius debent sequi Christum quam Machometum. Item sarraceni pocius debent sequi auctoritatem ueteris testamenti et sanctum euangelium quam ipsum alchoranum.

55

60

65

70

Nam Machometus frequentissime in alchorano commendat legem Moysi et Iob et Dauid et dicit Psalterium librum luminosum, et super omnes alios libros commendat euangelium. Unde dixit suis sarracenis quod, si erant in dubio de alchorano, quod peterent ab illis qui ante eos acceperunt libros, scilicet christianis et iudeis. Et hoc dicit in capitulo de Iona. Sed in capitulo Amram docet sarracenos petere auctoritatem legis Moysi dicens: ‘afferte Penthateucum si estis ueraces et legite’. Item dicit quod sarraceni nichil sunt nisi compleant legem et euangelium. Si igitur sarraceni bene acciperent consilium alchorani procul dubio dirigerentur; haberent enim euangelium et legem Moysi et alias scripturas sanctas, et maxime cum ipse alchoranus, commendando Moysem et Dauid et Salomonem et alios prophetas, frequentissime dicat quod non prefert unum alteri. Ipsi etiam sarraceni beato Iohanni baptiste magnum honorem exhibent eo quod Christum baptizauerit. Omnes uero libros apostolorum qui cum Christo personaliter sunt conuersati sarraceni recipiunt; libros autem illorum qui cum eo personaliter conuersati non fuerunt, minime, ymmo falsarios eos appellat Machometus. Sed reuera secundum hoc ipse similiter Machometus falsarius reputari debet, quia Christum Dominum non uidit, et tamen de ipso multa scripsit, ut patet superius in quinto capitulo. Non est autem alia causa quare predictos libros sarraceni non legant nisi quia sapientes sciunt quod de facili deprehenderetur falsitas alchorani, si libros sanctos et ueraces legerent. Unde et alchoranus etiam sibi maliciose prouidit et posuit quatuor remedia ne

.

50 debent] TPBGrGo; deberent: V1V2 ║ 62 et Salomonem] TPBGrGo; om. V1V2

36-38: item… fecit] CLS 15, 299-302. 39-52: preterea… alchoranum] CLS 15, 310-325. 53-55: nam… ewangelium] CLS 15, 209-211. 55-58: unde… legite] CLS 15, 224-229. 58-59 Item…euangelium] CLS 15, 241-242. 59-63 si igitur…alteri] CLS 15, 247-251. 64-67: ipsi… Machometus] HO I, vi, 92-94; 111115. 70-78: non est… uestra] CLS 15, 229-245.

48

75

80

85

90

95

100

105

110

desereretur a suis et ne falsitas eius deprehenderetur. Unum est quia mandat eos occidi qui contra alchoranum aliquid dicerent, sicut superius in xº capitulo patet. Secundum est quia dixit quod cum hominibus alterius secte non disputarent. Tercium est quia prohibuit ne eis crederent; dicit enim in capitulo Amram: ‘Non credatis nisi illi qui sequitur legem uestram’. Quartum est quod ab eis totaliter separentur et dicant: ‘michi lex mea, et uobis lex uestra’. Sed sacri doctores fidei christiane nullatenus hoc dicunt, ymmo semper parati sunt ad satisfacionem omni poscenti, et etiam nescientibus . et rationem querentibus fidei ueritatem exponere. Hoc autem ad sapientem pertinet, scilicet assignare rationem et causam sui operis. Alias tamen quilibet fatuus posset legem condere et concludere quicquid uellet et dicere: ‘nichil credatis contrarium asserentibus’. Item Machometus, sicut Christum excellentissime commendauit super omnes alios prophetas qui umquam fuerunt uel erunt, ita etiam magnificauit doctrinam euangelicam super omnes alias scripturas dei, et scimus quod numquam est ita ualidum et robustum testimonium doctrine uel uite quam cum ille laudanda loquitur qui crimen imponere conatur. Dicit enim ipse Machometus in alchorano, in capitulo Elmeide: ‘Limitauimus uestigia hominum per Ihesum Christum filium Marie ueracissimum patenter, et dedimus ei euangelium, in quo est salus et lux et directio et ueritas manifesta’. In pluribus etiam locis in alchorano excellenter euangelium commendat, ipsum tamen euangelium in omni lingua et in omni populo et in omni prouincia excellentissime se manifestat mundo, ut confidenter de ipso audeam dicere sarracenis: ‘si Machometo uestro de euangelio uultis uel non uultis credere, in euangelio credite’. Et quia, sicut dicitur in alchorano in capitulo Elephal: ‘uult deus quod uerificetur ueritas per uerbum suum et precidatur gubernatio hereticorum, et ut ueritas uerificetur et uanitas euanescat’, idcirco prouidit deus et dispensauit, ne mundus ex ignorancia periret, ut lex gratie, id est, lex sancti euangelii, non uno loco sed in diuersis prouinciis, non uno ydiomate sed in diuersis et generalibus linguis originaliter scriberetur, scilicet hebrayce, grece et latine; et pocius quod fideliter transferretur in omnes linguas. Et in fine sancti euangelii Christus mandauit discipulis suis quod ipsum euangelium per uniuersum mundum efficaciter predicarent. Quod utique ut perficere ualerent dedit eis donum linguarum et uirtutem miraculorum. Alchoranus uero dicit se datum a deo solum arabice, et sarraceni certissime tenent quod nullus potest eum intelligere nec addiscere nisi sciat linguam arabicam. Et in alchorano scribitur quod nullus potest saluari nisi in lege sarracenorum; et quare uellet deus quod soli arabes saluarentur uel scientes linguam arabicam? Lex autem christianorum, que scripta est in omnibus linguis, dicit quod deus uult omnes homines saluos fieri. Igitur sarraceni qui solo nomine dicuntur saluati, ut superius

74 xº] V1V2; ixº: TB; nono: PGrGo ║78 et] V1V2; om. TPBGrGo ║ 110 igitur…saluati] scripsi; om. PB; igitur sarraceni, qui solo homine nomine dicuntur saluari: V1V2; igitur sarraceni, qui dicunt solos homines saluari: T; igitur sarraceni, qui dicunt solo homine nomine saluari: GrGo ║ 111 et] scripsi (cf. CLS 16, 45) .

79-83: ymo semper… asserentibus] CLS 16, 131-136. 84- 112: item… mundi] CLS 16, 14-46

49

dictum est, et etiam omnes qui realiter uolunt saluari legant sanctum euangelium in quacumque lingua et scient Christum esse uerum saluatorem mundi.

115

Et sic patet quod lex Machometi pseudo prophete sarracenorum non est lex dei, quia continet infinitas falsitates, et quod sarraceni tenentur pocius sequi Christum et eius euangelium quam Machometum et ipsius alchoranum. Explicit tractatus contra falsissimam legem Machometi . pseudo prophete ac legis latoris sarracenorum, editus a fratre Petro de Pennis ordinis fratrum predicatorum.

.

115 ipsius] V1V2; ipsum: TPBGrGo ║alchoranum] in fine canitur laus: add. V1V2

50