Produção literária e língua em Cabo Verde: uma aproximação
Descrição do Produto
,,--
---
------------~-
HOMENAXE a Fernando R Tato Plaza I [promovido pala] Facultade de Filoloxía; baixo a coordinación de Ramón Lorenzo ; Comité organizador Santiago Fernández Mosquera ... [et a1.]. - Santiago de Compostela: Universidade, Servicio de Publicacións e lntercambio Científico, 2002. - 726 p. ; 24 cm. - Bibliografía. - D.L. D. 1482-2002. ISBN 84·8121·972·X 1. Tato Plaza, Fernando R. -Discursos, ensaios, conferencias. 2. Língua-Discursos ensaios, conferencias. 3. Literatura-Discursos, ensaios, conferencias. L Tato Plaza, Fernando R. IL Lorenzo, Ramón, coord. III Fernández Mosquera, Santiago, coI. IV Universidade de Santiago de Compostela. Facultade de Filoloxía. V. Universidade de Santiago de Compostela. Servicio de Publicacións e Intercambio Científico, ed.
800 : 082.2 Tato Plaza
© Universidade de Santiago de Compostela, 2002 Deseno da cuberta Alejandro Vidal
Edita Servicio de Publicacións e Intercambio Científico Campus universitario sur 15782 Santiago de Compostela www.usc.es/!>publ
Imprime Imprenta Universitaria Camplls llniversitario sur ISBN: 84·8121·972-X Depósito legal: C-1482-2002
Fprnllndn R
Totn P!fl7.fl (f.Qn?-?()()()J
Índice
RAMÓN LoRENZO, Fernando R. Tato Plaza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
I. Lingua e literatura galega. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
ROSARIO ÁLVAREZ, El foy a primeira vez: testemunos antigos de el invariable ...................................................
23
Ó redor das colocacións e das solidariedades léxicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
CARME ARES V ÁZQUEZ, As materias de Lingua e Literatura Galegas nos programas de estudio da E. U. de Maxisterio de Lugo: breve historia e situación actual ..................................... .
49
XABIER CAMPOS VILLAR, A pseudonimia en Manuel Lugrís Freire .... .
61
FRANCISCO A. CIDRÁS ESCÁNEO, Relacións atributivas ua FN ........ .
73
Sobre a evolução aabai, aau>au na área galego-portuguesa ....................................... .
87
Breves notas sobre o ensino da lingua e o ensino da gramática ...... , , .......................... , ... .
99
ELISA FERNÁNDEZ REI, Aproximación ó estudio da isocronía en galego ..................................................... .
115
REI, As estacións do ano eil galego: o inverno, o verán e as primaveras ............. , ...................... .
129
ERNESTO XOsÉ GONZÁLEZ SÉOANE, Sobre as fontes lexicográficas galegasdo DEGC ........................................... .
145
CARME HERMIDA GULfAS, Usos errados no léxico da prensa ......... .
169
RAMÓN LoRENZO, Un documento xurídico de 1430 ................ .
185 -
MARÍA ÁLVAREZ DE LA GRANJA,
JÚLIO DIÉGUEZ GONZÁLEZ,
FRANClSCO DUBERT GARCÍA,
FRANCISCO FERNÁNDEZ
9
índice
íNDICE
RAMÓN MARINO PAZ, O cambio morfolóxico moiro> morro, moira>
morra e a completa regularización do verbo morrer . .......... .
JOSÉ CARRACEDO FRAGA, Sobre as construccións de "dobre acusativo" en
201
latín e cuestións conexas .................................. .
413
211
MARÍA JosÉ MARTÍN VELASCO. Completivas introducidas por i!Jc en . Aisch.II ................................................ .
425
tamentos sobre Soma de craridades ......................... .
223
IV, Lingua e literatura espaftola ......................... .
433
XosÉ L. REGUEIRA, A sílaba en galego: lingua, estándar e ideoloxía .. .
235
MARÍA J. CAAMANO ROlO, Notas ai título de una tragedia calderoniana .
435
JAVIER RIVAS, Complementos directos periféricos .................. .
255
SANTIAGO FERNÁNDEZ MOSQUERA, La escena quinta de Las galas dei difunto de Valle-Inclán y su valor esperpéntico ............... .
447
TOMÁs JrMÉNEZ JULIÁ, Notas sobre combinatoria de preposiciones en espafiol ................................................ .
457
Ma JosÉ RODRÍGUEZ ESPINElRA, Las oposiciones léxico-gramaticales entre mirar/ver y escuchar/oír .............................. .
473
291
V. Lingua e literatura francesa e occitana ............... .
491
XAVIER VARELA BARREIRO, Ás voltas con vario!s): de novo sobre a súa emerxencia en galego .................................... .
303
M. CARMEN ALÉN GARABATO, A reivindicación da identidade cultural e lingüística oceitana a través da creación musical (1965-2000) ... .
493
M" Luz CASAL SILVA, Obéis-moi: forme disjointe? ................. .
509
II. Lingua e literatura portuguesa ........................ .
321
DOLORES OLIVARES VAQUERO, La Stratonice: une piêce vers la régularité.
523
BEATRIZ GARcÍA TURNES, Sobre a (proto )historia do termo galego-português na ref'lexión lingüística lusa do século XIX . . . . . . . . . . . . . . .
323
LAURA PINO SERRANO, Dobre complementación e complemento de obxecto en francés .. : .................................... .
533
M. ISABEL MORÁN CABANAS, Entre lembranças e pesares: a propósito de umas trovas de Bernardim Ribeiro ......................... .
337
VI. Lingua e literatura inglesa ........................... .
543
----.lQ
MARIA FELISA RODRÍGUEZ PRADO, Produção literária e língua em Cabo Verde. Uma aproximação ................................. .
353
Un exemplo de verbo suporte desemantizado ................ .
545
-
JosÉ ANTÓNIO SOUTO CABO, Fixação e evolução dos usos romances no
séc. XIII: a documentação de S" M" de Alcobaça ............... .
363
LAURA M" LoJO RODRÍGUEZ, Frank O'Connor's rite de passage: "Guests of the Nation" ........................................... .
559
ANXO TARRÍO VARELA, Apuntamentos sobre a obra narrativa de Nélida Pinon .................................................. .
377
JORGE SACIDO ROMERO, "The Swimmer" de John Cheever o el drama dei espejo roto ............................................. .
567
VII. Lingüística xeral e teoría da literatura .............. .
577
HENRIQUE MONTEAGUDO, Aínda sobre o ensaísmo castelaiano: a triple significación da iconografía xacobea ........................ . MARÍA XEsús NOGUEIRA, Do vangardisrno poético cunqueiriano. Apun-
XosÉ M. SALGADO, "El maniquí": un vieiro cara a O Sefwrito da Reboraina ................................................... . CARME SILVA DOMÍNGUEZ, As formas redueidas do paradigma dos posesivos en galego medieval .................................. .
267 277
XULIO SOUSA FERNÁNDEZ, Graos de gramaticalización de dúas construccións con infinitivo na lingua medieval: enviar- + infinitivo e mandar + infinitivo .................................... .
Luís IGLESIAS RÁBADE, Frases nominais predicativas no inglês media.
M. CARMEN VILLARINO PARDO, Comunidades emigrantes no Brasil: imprensa, publicações literárias e língua( s) que as veiculam. O caso dos galegos .: ........................................... .
383
III. Filoloxía clásica ....................................... .
397
HELENA DE CARLOS VILLAMARÍN, Godofredo de Reims e o De Consolatione Philosophiae de Boecio. Entre a tradición e a parodia .....
399
FERNANDO CABO ASEGUINOLAZA, Novos medias e ideoloxías da textua-
lidade .................................................. .
579
ARTURO CASAS, Oitenta e oito revistas de interese para a Teoría da literatura e'a Literatura comparada ................... : ....... .
589
11
índice
JESÚS LAGO GARABATOS, Lingua masculina versus lingua feminina ....
599
Víctor M. Longa, Grúas e ganchos celestes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
609
JUAN 1. LÓPEZ RIVERA E TERESA MOURE. Ideoloxía e lingüística, un equilibrio inestable: o caso do Ethnologue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
619
IGNAClO M. PALAClOS MARTíNEZ, A adquisición da primeira e da segunda lingua. l,Procesos similares ou diferentes? ............ , ... .
637
MARÍA DO CEBRElRO RÁBADE VILLAR, O espírito e a letra. Unha aproximación teórica á cuestión ortográfica ....................... .
647
FERNANDO R. TATO PLAZA
VIII. Traducción, contactos interculturais ............... .
657
RAMÓN LORENZO
XEsúsALONSO MONTERO, O "Beatus ille" de Horacio: a traducción galega de García Mosquera (1868) verquida ó castelán palo poeta chileno Eduardo de la Barra (1898) ........................... .
659
CARME BRANCO, Levar lume ou a liberación de Prometeo . . . . . . . . . . . .
671
M" CONSUELO DE FRUTOS MARTINEZ, As traduccións da literatura italiana ó galego ..............................................
675
NOEMÍ PAZÓ GONZÁLEZ, Unha petición (de man) que cumpre vinte anos.
687
MANUELA PALACIOS GONZÁLEZ E CARMEN
Ríos
FERNÁNDEZ,
Universidade de Santiago de Compostela
Virginia
Woolf no feminismo galego ............................... .
697
ARMANDO REQUEIXO, Xosé Maria Díaz Castro traductor ........... .
705
DOLORES VILAVEDRA, Valle-lnclán 98: achegas para un modelo de análise da recepción teatral .................................... .
715
O día 8 de xaneiro de 2000 faleceu en Santiago de Compostela o profesor Fernando R. Tato Plaza á idade de 37 anos, despois dunha penosa enfermidade, que sufriu cunha extraordinaria serenidade e valentía, sen dar unha queixa, sempre cunha actitude positiva, aínda sabendo que o mal que padecía non tina cura. Se a morte de calquera investigador vinculado á nosa Facultade é sempre de lamentar, neste caso a lamentación é moita maior por se tratar dunha persa a tan nova, tan valiosa e tan querida. Fernando demostrou nos poucos anos en que se puido dedicar á docencia e á investigación que estaba á altura dos mellores. con gran poder de comunicación e capacidade para transmitir ós alumnos os seus conecementos, cunha enorme brillantez discursiva, que destacaba na exposición oral ou na conversa, e cunha magnífica preparación filolóxica e lingüística, como se pode ver nas súas publicacións, que o postulan como un destacado representante do Departamento de Filoloxía Galega da Universidade de Santiago. Todos aqueles que o trataron sabían das súas cualidades e eu mesmo o puiden compro bar en numerosas ocasións, porque tanto el coma Ana Isabel Boullón, a súa dona, foron dos meus alumnos predilectos e comigo realizaron as súas memorias de Licenciatura e as súas teses de Doutoramento. Ademais, con eles uniume estreitamente o traballo . en equipo en estudios de investigación. Por todo isto, a mina pena pala súa morte súmase de maneira especial á de tódolos amigos con que contaba no nos a Facultade. Fernando naceu en Santiago o 20 de maio de 1962, cidade na que fixo o bacharelato, os estudios uuiversitarios e se licenciou en Filoloxía Hispánica
13 HOMENAXE A FERNANDO R.
TATO PLAZA Universidade de Santiago
de Compostela, 2002, pp. 13-19
PRODUÇÃO LITERARIA E LÍNGUA EM CABO VERDE. UMA APROXIMAÇÃO MARIA FELISA RODRÍGUEZ PRADO
Universidade de Santiago de Compostela
nA poesia caboverdiana, li literatura do meu país, é uma literatura da língua portuguesa" António de Névada
"Se escrever emfrancês é romper com Cabo Verde, escrever em português também o é. Ou não é? Mário Fonseca JI
Panoramas introdutórios 1.
Língua
Se nos aproximarmos da produção cultural do pequeno arquipélago de Cabo Verde, antiga colónia de Portugal, não deve resultar estranha a presença nela das duas línguas que coexistem nesse espaço: a oficial e a materna -também conhecida como nacional-, isto é, a portuguesa e a cabo-verdeana. Trata-se de uma língua latina e outra novilatina (crioulo l, de um instrumento linguístico importado, levado para aquele território pelos colonizadores, e de uma língua própria, surgida em África; falamos, além disso, de uma língua de dimensões internacionais face a outra de escassa relevância '. Contudo, o que
I Apesar disso, Luís Romano situa o crioulo internacionalmente nos seguintes termos: "a permanência do idioma caboverdiano em Caboverde e pelo Mundo dos seus Emigrantes, é uma consequência natural, espontânea, gregária e eterna". ln Laban, M. Cabo Verde. Encontro com escritores. Porto. Fund. Eng Ant de Almeida, 1992, pp. 226-7. O
O
353 HOMENAXE A FERNANDO R.
TATO PlAZA Universidade de Santiago
de Compostela, 2002, pp. 353-361
MARIA FELlSA
RODRiGUEZ PRADO
mais marca as distâncias entre elas é o facto de o português estar norma ti vizado c o cabo-verdeano continuar ainda sem normativa 2 ,já que isto explica, em parte, a primazia daquele na escrita. Em termos culturais, diremos que a fala, maioritariamente em crioulo, garante importante presença da língua cabo-verdeana nos produtos musicais -raramente em português- e mesmo nos teatrais e cinematográficos. Sem embargo, a escrita, como produto da escolarização e da alfabetização feitas em português, foi e continua a ser domínio quase exclusivo da língua portuguesa, apesar da frequente reivindicação da língua cabo-verdeana como válida para a expressão escrita3 • De facto, as tentativas de normalização de um novo código (linguístico) que tire o crioulo do espaço da oralidade para fazer uma escrita eram e continuam a ser, em boa medida, uma ousadia.
2.
354
Literatura
Falando de escrita literária, neste início do século XXI não se duvida que exista uma tradição consolidada em língua portuguesa nas ilhas de Cabo Verde. A respeito do crioulo cabo-verdeano, apesar de contar com um certo cultivo literário cujas raízes se encontram no século XIX -exactamente como as da literatura em português-, não será tão fácil afirmar o mesm04 • No seu desfavor pesam o escasso número de obras com que conta -sobretudo consagradas-, bem como o carácter delas -popular, numa percentagem elevada-, e a dificuldade e os problemas que acarreta plasmá-lo na escrita, junto com a discussão que a sua fixação ainda provoca. No início, os cabo-verde anos que produziam em língua portuguesa faziam-no situando-se no interior do sistema literário -portanto, cultural- português: o seu mercado era, basicamente, o cabo-verde ano de língua portuguesa, constituído pela elite tanto da terra como de portugueses, mas também integrava os espaços que Portugal punha ao dispor das colónias e da cultura portuguesa na sua vertente ultramarina -dentro da qual eram colocados. Os que produziam em crioulo compartilhavam com os anteriores o mercado
2 Os planos e as tentativas de normativização não são recentes, mas os custos que envolvem não podem ser prioridade num pequeno país com importantes problemas económicos, como partidários e detractores do processo reconhecem. 3 Esta é com frequência feita em português, instrumento de prestígio do poder, como por exemplo no caso de Baltasar Lopes. 4 A tradição existente é quase exclusivamente poética. A cscassez da produção narrativa é ilustrada pelo facto de Oju d'agu, publicado em 1987, ter sido o primeiro romance em crioulo.
PROOUÇÃO LITERÁRIA E LíNGUA EM CABO VERDE. UMA APROXIMAÇÃO
insular e apenas de modo anedótico conseguiam chegar ao segundoS; todavia, os seus produtos, nomeadamente os ligados a expressões musicais características como a morna, podiam circular também em forma oral atingindo outro público. À hora de falarmos para Cabo Verde de um sistema independente ou em processo de independização, estas duas línguas não apresentam um funcionamento idêntico como norma sistémica. Enquanto escrever em língua caboverdeana caracteriza e delimita -por si só- o sistema como sendo cabo-verdeano, com uma escrita em língua portuguesa, porque ela é comum para literatura portuguesa e literatura brasileira (em exclusividade) e para as literaturas guineense, santomense, angolana e moçambicana (junto com outras), necessitamos, para realizar a identificação do sistema a que corresponde, recorrer a outros elementos -como sejam a origem do produtor, os consumidores do produto ou o mercado- e à comunidade a que pertence. Mesmo assim, é a língua portuguesa a encabeçar a produção de um campo literário que Hopffer Almada desenha quase no fim do século XX do seguinte modo:
o cabo-verdiano pode, doravante, comungar dessa santíssima trindade literária, que lhe é cada vez mais própria: a literatura cabo-verdiana de língua portuguesa ~ a literatura cabo~verdiana de língua cabo-verdiana - a literatu~ ra oral obviamente em língua cabo-verdiana 6• PercolTendo tempos e textos Num artigo significativamente intitulado "Elegir la lengua, elegir allector", expondo as razões pelas quais os produtores africanos preferem usar as línguas europeias às próprias, Lloret cita o carácter internacional delas (vs. particular ou étnico), a possibilidade de chegar a uma audiência mais universal "ultraafricana" (vs.limitada e africana), o faelo de servirem como aglutinantes linguísticos do estado (vs. fragmentação) e de serem línguas (mais) ricas, (mais) adequadas para a expressão literária. Por outro lado, aponta que optar pelo uso da própria língua, seja como autoafirmação de identidade, seja
5 Mesmo nestes casos, funcionava a inclusão no espaço português, como podemos comprovar em "Cabo Verde. Cultural"; "A literatura cabo-vcrdiana,exprimindo-se em português ou em crioulo, tem já lugar próprio no quadro da cultura portuguesa". Tn Encliclopédia Verbo. Lisboa, Verbo. s. d. fi 1. L. Hopffer Almada "A ficção cabo-verdiana pós-claridosa", inArtiletra, 24, S. Vicente, 1997, pp. 23.
355
PRODUÇÃO LITERÁRIA E LlNGUA EM CABO VERDE. UMA APROXIMAÇÃO
MARIA FELlSA RODRíGUEZ PRADO
como luta contra o imperialism07 , implica enfrentar quase sempre as dificuldades da ausência de escrita e de normativização. Situando esta problemática nas ilhas de Cabo Verde, recorreremos à reflexão dos próprios produtores -de alguns deles, que podem servir como amostra- para observar diferentes momentos, vozes e posições a respeito da escolha linguística e do desenvolvimento literário do arquipélago. 1.
"clássicos": português
No fim da década de 50, disposto a dar umas ideias gerais sobre a literatura cabo-verdeana -"a literatura característica daquelas ilhas"-, Manuel Lopes insiste em afastar dela a poesia crioula das mornas, reduzindo-a, portanto, à escrita em português. Os produtos literários em cabo-verdeano ficam, por um lado, confinados no folclore popular e, por outro lado, caracterizados como fruto de algumas "incursões" de amadores das letras que, seguindo os pioneiros Eugénio Tavares e Pedro Cardoso,
Consideremos que o emprego do crioulo limitaria a zona de leitura das obras cabo-verdianas à limitadíssima minoria dos cultores deste Arquipélago e, por isso mesmo, a não ser que as letras cabo-verdianas prefiram sepultar-se no próprio berço, têm de recorrer ao português, língua em que, ao cabo, os escritores cabo-verdianos são educados9 .
Finalmente atribui a escolha de língua a uma "questão de temperamento" e assegura que em qualquer caso se servem os mesmos ideais. Interrogado sobre o futuro do português como língua literária na África, com a independência política já próxima, António Aurélio Gonçalves vai mencionar o uso literário do crioulo e fala do "surto actual da literatura regional cabo-verdiana"'o como contrariando a quase exclusividade da escrita literária em português, que associa claramente com os produtores de elevada "consciência artística" e de maior preocupação formal: haverá sempre escritores que se dedicarão ao cultivo do crioulo, mas que os melhores, dando preferência ao humano sobre o pitoresco, colocando os valores literários acima dos que se afastam da esfera da arte, seguirão os exemplos do Brasil, das Américas e das antigas colónias da França e da Inglaterra, que, não se resignando a que o seu pensamento seja difundido apenas por um reduzido público de conterrâneos, não hesitaram em adoptar a língua das suas antigas metrópolesll .
constituíram uma espécie de moda, uma atitude gratuita, "literária", pitoresca, dos literatos anteriores à revista Claridade'
Lihat lebih banyak...
Comentários