Programme Note, Athens Festival 2009 (Contemporary Music, Parnassos)

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΘΗΝΩΝ Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός 9 Ιουνίου 2009

Μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα

Αφιέρωμα στον Γιώργο Τσοντάκη

Γιώργου Τσοντάκη (γενν. 1951) Three Sighs, Three Variations (Τρεις στεναγμοί, τρεις παραλλαγές), για βιολί και πιάνο 1. Lento – Αφιερωμένο στον John και τη Rosie Harbison 2. Allegretto – Αφιερωμένο στην Sung-Ju Lee 3. Andante – Αφιερωμένο στην Carole Cowan 4. Allegretto scherzando – Αφιερωμένο στην Freya Kirby 5. Lento – Αφιερωμένο στην Elisabeth Small 6. Largo – Αφιερωμένο στην Liz Lim

Requiescat, για βιόλα και πιάνο – Στη μνήμη του Bernard Milofsky

Knickknacks (Μπιχλιμπίδια), για βιολί και βιόλα (επιλογή)

Ghost Variations (Παραλλαγές Φάντασμα), για πιάνο σόλο 1. (Ad libitum – Strictly – Languid – Tempo I – Mozart Variations) 2. Scherzo I 3. Scherzo II

Κρυσταλία Γαϊτάνου βιόλα Αλέξανδρος Σακαρέλλος βιολί Νίκος Λαάρης πιάνο

Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός 24 Ιουνίου 2009

Μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα

Artis Piano Trio

Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975) Τρίο με πιάνο αρ. 2 1. Andante – Moderato 2. Allegro con brio 3. Largo 4. Allegretto

Olivier Messiaen (1908-1992) Quatuor pour la fin du Τemps (Κουαρτέτο για το τέλος του Χρόνου), για κλαρινέτο, βιολί, βιολοντσέλο και πιάνο 1. Liturgie de cristal 2. Vocalise, pour l’Ange qui annonce la fin du Temps 3. Abîme des Oiseaux 4. Intermède 5. Louange à l’Éternité de Jésus 6. Danse de la fureur, pour les sept trompettes 7. Fouillis d’arcs-en-ciel, pour l’Ange qui annonce la fin du Temps 8. Louange à l’Immortalité de Jésus

Fabio Di Càsola κλαρινέτο

Artis Piano Trio Γιάννος Μαργαζιώτης βιολί, Νικόλας Καβάκος βιολοντσέλο, Άννη Τότσιου πιάνο

Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός 30 Ιουνίου 2009

Μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα

Aφιέρωμα στον George Crumb

George Crumb (γενν. 1929) Music for a Summer Evening (Makrokosmos III) (Μουσική για ένα καλοκαιρινό βράδυ [Μακρόκοσμος ΙΙΙ]), για δύο ενισχυμένα πιάνα και κρουστά (δύο μουσικοί) 1. Nocturnal Sounds (The Awakening) 2. Wanderer-Fantasy 3. The Advent 4. Myth 5. Music of the Starry Night

Otherworldly Resonances (Απόκοσμες αντηχήσεις), για δύο πιάνα

Vox Balaenae (Η φωνή της φάλαινας), για τρεις μουσικούς με μάσκες: ηλεκτρικό φλάουτο, ηλεκτρικό βιολοντσέλο και ενισχυμένο πιάνο 1. Vocalise (... for the beginning of time) 2. Variations on Sea-Time Sea Theme Archeozoic [Var. I] Proterozoic [Var. II] Paleozoic [Var. III] Mesozoic [Var. IV] Cenozoic [Var. V] 3. Sea-Nocturne (... for the end of time)

Jaana Ranta φλάουτο Silver Ainomäe βιολοντσέλο Antti Suoranta, Μάριος Νικολάου κρουστά Μανώλης Νεοφύτου, Στέφανος Νάσος πιάνο

Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός 7 Ιουλίου 2009

Μουσικές του 20ού και 21ου αιώνα

Piano Duo Antithesis

Witold Lutosławski (1913-1994) Παραλλαγές σε ένα θέμα του Παγκανίνι, για δύο πιάνα

Béla Bartók (1881-1945) Σονάτα για δύο πιάνα και κρουστά, Sz. 110 1. Assai lento – Allegro molto 2. Lento, ma non troppo 3. Allegro non troppo

Maurice Ravel (1875-1937) La valse, χορογραφικό ποίημα για δύο πιάνα

Μηνά Μπορμπουδάκη (γενν. 1974) Χωρόχρονος Ι, για δύο πιάνα και κρουστά (δύο μουσικοί) 1. Κοσμική βροχή 2. Ήχοι του σύμπαντος 3. Χορός των Πλειάδων

Αθηνά Καψετάκη, Σπύρος Λάμπουρας κρουστά Δημήτρης Καρύδης, Πέτρος Μόσχος πιάνο

Νεωτερισμοί, νεωτερικότητες

Τέσσερις συναυλίες στην ιστορική αίθουσα του «Παρνασσού»· δύο προσωποκεντρικές, δύο «εκλεκτικές»· δύο με μουσική της Αμερικής, δύο της Ευρώπης· δύο αφιερωμένες σε σύγχρονους δημιουργούς, δύο σε παλαιότερους· όλες ταγμένες στην καλλιέργεια του πολύχρωμου μουσικού «περιβολιού» του τελευταίου αιώνα. Ο Ελληνοαμερικανός Γιώργος Τσοντάκης συγκαταλέγεται στις λαμπρότερες «φωνές» της σύγχρονης Αμερικής· η αξία και η επικοινωνιακή δύναμη της μουσικής του, ευτυχώς, δεν περιορίζονται στην εντυπωσιακή του συλλογή από βραβεία (Grawemeyer, Charles Ives κ.ά.). Το έργο Τρεις στεναγμοί, τρεις παραλλαγές γράφτηκε το 1981, κατά την παραμονή του συνθέτη στη Ρώμη για σπουδές, και αποτελεί μια σειρά από «μουσικές καρτ ποστάλ» που απευθύνονταν νοερά σε φίλους του συνθέτη, αντανακλώντας «τους σύντομους, αιφνίδιους πόνους ενός νεαρού επισκέπτη μακριά από το οικείο περιβάλλον». Με τον πόνο της απώλειας ασχολείται το λιτό και αυστηρό Requiescat (Αναπαυθήτω, 1996), αφιερωμένο στη μνήμη του σολίστ βιόλας Μπέρναρντ Μιλόφσκυ. Όσο για τα Knickknacks («Μπιχλιμπίδια»), πρόκειται για ένα έργο «εν εξελίξει»: μινιατούρες για βιολί και βιόλα, που φλερτάρουν ενίοτε με εκτενέστερες συνθέσεις. Τέλος, ένα κομμάτι συμφωνικών διαστάσεων για... σόλο πιάνο: οι Παραλλαγές Φάντασμα (1991), έργο μπετοβενικής στιβαρότητας και ακαταμάχητης σοβαρότητας προθέσεων. Η τριμερής διάρθρωση, με την ασυνήθιστη κατάληξη σε δύο διαδοχικά σκέρτσι, περικλείει ένα έργο-μέσα-στοέργο, μια σειρά παραλλαγών σε ένα θέμα του Μότσαρτ. Κάθε άλλο παρά ειρωνική, η αναφορά αποδεικνύεται εξίσου αινιγματική με τον τίτλο: Ποιο, ακριβώς, είναι το φάντασμα εδώ; Ποιο κλειδί (μεταφυσικό; παιγνιώδες;) κρύβεται στην τελική «απογείωση» του δεξιού χεριού του πιανίστα προς ολοένα και ψηλότερες περιοχές μέχρι το... ξύλο του πιάνου; Καλοδεχούμενο «ιντερλούδιο» ανάμεσα στα δύο προσωποκεντρικά αφιερώματα, η δεύτερη συναυλία μας θυμίζει δύο «κλασικά» έργα της μουσικής του 20ού αιώνα. Το δεύτερο Τρίο με πιάνο (1944) του Ντμίτρι Σοστακόβιτς είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Ιβάν Σολερτίνσκι, φίλου του συνθέτη. Οι οξυδερκείς ακροατές θα αναγνωρίσουν, στο τελευταίο μέρος, το εβραϊκό θέμα που ο Σοστακόβιτς επανέλαβε στο σκοτεινό Όγδοο κουαρτέτο του. Το Κουαρτέτο για

το τέλος του Χρόνου (1940-1941) του Ολιβιέ Μεσσιάν γράφτηκε και πρωτοπαίχτηκε από τον συνθέτη και τρεις συγκρατούμενούς του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γκέρλιτς: μεταφυσικό όραμα –ο τίτλος παραπέμπει στην Αποκάλυψη του Ιωάννη και τη φράση «Χρόνος ουκέτι έσται»– και ένα από τα έργα-σταθμούς του μουσικού μοντερνισμού. Η τρίτη συναυλία είναι αφιερωμένη στον Αμερικανό Τζωρτζ Κραμπ, δημιουργό sui generis με πλήθος πιστούς οπαδούς – αρκετούς και στη χώρα μας. Η Μουσική για ένα καλοκαιρινό βράδυ (1974) αποτελεί το τρίτο μέρος του Μακροκόσμου, τετραμερούς κύκλου όπου ο Κραμπ, κατά τα πρότυπα του Μικροκόσμου του Μπέλα Μπάρτοκ, εξερευνά τις δυνατότητες αυτού που αποκαλεί «εκτεταμένο πιάνο» (προετοιμασμένο, ενισχυμένο πιάνο, και άλλες ασυνήθιστες τεχνικές). Από τον Μπάρτοκ (συγκεκριμένα τη Σονάτα για δύο πιάνα και κρουστά του 1937, βλ. παρακάτω) κατάγεται και η ενορχήστρωση της Μουσικής, για δύο πιάνα και πλήθος κρουστών· κατά τα άλλα, αυτός ο σαραντάλεπτος «κοσμικός μύθος» μάλλον φέρνει στο νου μια, χαρακτηριστικά αισιόδοξη, αμερικανική αβανγκάρντ της εποχής, λ.χ., τον πειραματικό κινηματογράφο του Σταν Μπρακέιτζ. Οι εκτεταμένες τεχνικές συνεχίζονται και στο πιο πρόσφατο έργο της συναυλίας, τις Απόκοσμες αντηχήσεις (2003), είδος υπνωτικής πασακάλιας για δύο ενισχυμένα πιάνα. Το τελευταίο έργο, Vox Balaenae (Η φωνή της φάλαινας, 1971), ίσως το δημοφιλέστερο του Κραμπ και «ένα είδος ωκεάνειου αντίστοιχου του τραγουδιού των πουλιών στο έργο του Μεσσιάν» (κατά τον Μάικλ Γουολς), εμπνέεται από ηχογραφήσεις της φάλαινας Megaptera Novaeangliae. Συναντούμε και εδώ απροσδόκητες τεχνικές εκτέλεσης (π.χ. ο φλαουτίστας τραγουδά μέσα στο όργανό του), ενώ οι μουσικοί φορούν μάσκες που συμβολίζουν «τις ισχυρές απρόσωπες δυνάμεις της φύσης». Η τελευταία συναυλία «στεγάζει» μια ετερόκλητη συλλογή από περισσότερο ή λιγότερο γνωστά κομμάτια του ευρωπαϊκού 20ού αιώνα, με κοινό παρονομαστή την ενέργεια και το δυναμισμό: ξεκινώντας με τις Παραλλαγές σε ένα θέμα του Παγκανίνι (1941) του Πολωνού Βίτολντ Λουτοσλάβσκι (ακαταμάχητο μπουρλέσκ γραμμένο κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν ο συνθέτης έπαιζε πιάνο στα καφέ της Βαρσοβίας), η συναυλία συνεχίζεται με δύο θρυλικά έργα: την προαναφερθείσα Σονάτα για δύο πιάνα και κρουστά (1937) του Μπέλα Μπάρτοκ και την πιανιστική εκδοχή του έργου La valse (1919-1920) του Μωρίς Ραβέλ – νοσταλγική, ανελέητη απεικόνιση της Βιέννης

της «μπελ επόκ», χαμένης στα συντρίμμια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η συναυλία τελειώνει με το έργο Χωρόχρονος Ι (1997) του Κρητικού, εγκατεστημένου στο Μόναχο Μηνά Μπορμπουδάκη, του οποίου η μουσική ξεχωρίζει για την ορμή και τη ζωτικότητά της, ενώ συχνά εμπνέεται από επιστημονικές και φιλοσοφικές ιδέες. Ο Χωρόχρονος Ι βασίζεται στις θεωρίες του φυσικού Στίβεν Χόκινγκ για την καταγωγή και το μέλλον του σύμπαντος. Διόλου φιλολογική, η σύλληψη επηρεάζει και τη μορφή του έργου, με το σχήμα «γέφυρας» (ΑΒΓΒΑ) του πρώτου μέρους να αντανακλά την ιδέα της διαστολής και συστολής του σύμπαντος.

Χαράλαμπος Γωγιός