System partyjny republiki Malty

Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Iwona Szatkowska Nr albumu 254549

System Partyjny Republiki Malty

Praca magisterska na kierunku politologia w specjalności nauki polityczne (jednolite magisterskie)

Praca wykonana pod kierunkiem Prof. dr hab. Konstanty Adam Wojtaszczyk Instytut Europeistyki

Warszawa, lipiec, 2013 r.

Oświadczenie kierującego pracą Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia ona warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego. Data

Podpis kierującego pracą

Oświadczenie autora pracy Świadoma odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przez mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Oświadczam również, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.

Data

Podpis autora pracy

2

Streszczenie Niniejsza praca jest próbą znalezienia odpowiedzi, dlaczego na Malcie dominuje system dwupartyjny i nie ma perspektyw, by ten stan się zmienił. Pierwszy rozdział ukazuje próbę wskazania uwarunkowań systemu partyjnego. Drugi rozdział opisuje genezę maltańskich partii politycznych. Dalszy ciąg pokazuje jak partie polityczne radziły sobie w warunkach ograniczonego wpływania na procesy decyzyjne oraz jak układ sił zmienił się wraz z II Wojną Światową. Trzeci rozdział wskazuje trwałą zmianę jaką przyniosło ze sobą uzyskanie niepodległości. Od tej pory w parlamencie zaczęły zasiadać jedynie dwie partie. Czwarty rozdział to opis partii pozaparlamentarnych oraz parlamentarnych, które wzięły udział w wyborach w 2008 roku. Zawarto tutaj także strukturę oraz organizację partii masowych. W zakończeniu autorka podejmuje się weryfikacji hipotezy postawionej we wstępie pracy.

Słowa kluczowe Malta, system partyjny, polityka, Partia Pracy, Partia Narodowa, dwupartyjność, STV.

Dziedzina pracy 14.100 - politologia Tytuł pracy w języku angielskim The political party system of the Republic of Malta

3

Spis treści Wstęp…………………………………………………………………………….………….…5 Rozdział I. Uwarunkowania systemu partyjnego na Malcie......................................................8 1.Żywioły społeczne…………………………………………………………………………...8 1.1.Czynniki geograficzne …………………………………………………………………….9 1.2.Kontekst społeczny………………………………………………………………………..9 1.2.1.Wpływ kontekstu społecznego na wybory…………………………………..…………12 1.2.2. Frekwencja w głosowaniu a tożsamość partyjna……………….………………..……13 2.Czynniki konstytucyjno-ustrojowe…………………………………………….…………..15 2.1.Prawo wyborcze………………………………………………………………………….15 2.1.1.Rejestracja partii………………………………………………………………………..15 2.1.2. Rejestracja kandydata……………………………………………………………….…17 2.1.3. Prowadzenie kampanii …………………………………………………..……………19 2.1.4. Głosowanie……………………………………………………………………….……24 2.1.5. Partie polityczne w parlamencie…………………………………………….…………27 2.1.6. Rady lokalne i Parlament Europejski…………………………………………….……29 Rozdział II. Geneza i uwarunkowania powstania partii politycznych na Malcie ………...…32 1.Koniec XIX wieku do 1921 roku – czas pierwszych kulturowych zmian wprowadzanych przez Brytyjczyków…………………………………………………………………………..34 1.1. Kwestia językowa – kryzys polityczny na wyspie, bezpośrednim przyczynkiem do stworzenia pierwszych partii politycznych………………………………………………..…34 1.2. Ingerencja w zasady religijne – kolejnym przyczynkiem do politycznej mobilizacji Maltańczyków………………………………………………………………………………..36 1.3 Wojna Światowa katalizatorem zmian w systemie politycznym i partyjnym Malty……36 2. Malta posiadająca parlament narodowy – początek i rozwój systemu wielopartyjnego lata 1921 – 1933………………………………………………………………………………..…38 2.1 Charakterystyka pierwszych partii parlamentarnych na Malcie………………………....39 2.2 Wybory na Malcie od 1921 do 1932 roku……………………………………………..…40 4

2.3 Zawieszenie konstytucji 1921 i powrót ustawy zasadniczej z 1887 roku………………..43 3.Czas II Wojny Światowej – status quo prawnego położenia partii politycznych do 1947 roku………………………………………………………………...…………………………44 4. Zmieniona scena polityczna Malty po II Wojnie Światowej. Uzyskanie niepodległości, który kończy istnienie systemu wielopartyjnego…………………….………………………46 4.1 Nowa konstytucja z 1947 roku i kampania wyborcza do parlamentu……………………47 4.2 Wyniki wyborów parlamentarnych z 1947 roku i następne rządy………….……………49 4.3. Ostatnie lata systemu wielopartyjnego i podejście partii do zyskania niepodległości..…57 Rozdział III. Istnienie czystego systemu partyjnego na Malcie…………………………...…61 1. Początek systemu dwupartyjnego. Rządy Partii Narodowej Borga Oliviera: 1966-1971...61 2. Długie rządy Partii Pracy pod wodzą Doma Mintoffa: 1971 do 1987…………….………63 3. Wielkie zwycięstwo PN. Rządy Fenecha Adami w latach 1987-1996……………………69 4. Krótkie rządy MLP w latach 1996-1998………………………………………………..…73 5. Długie rządy pod wodzą PN: 1998-2008…………………………………………….……73 Rozdział IV. Charakterystyka partii politycznych Republiki Malty……...…………………78

1. Partie pozaparlamentarne………………………….………………………………………78 2. Partie parlamentarne…………………………………………………...…………………..88 2.1. Organizacja partii PL i PN………………………………………………...…………….89 2.2. Opisy Partii Narodowej i Partii Pracy…………………………………………...………95 Zakończenie…………………………………………………………………………………100 Spis rysunków, tabel i wykresów………………………………………………………...…102 Bibliografia………………………………………………………………………………….103

5

Wstęp Niniejsza praca stanowi próbę przedstawienia systemu partyjnego Republiki Malty. Temat pracy został wybrany przez autorkę ze względu na studia zagraniczne na Uniwersytecie Maltańskim, które zostały podjęte w 2011 roku w ramach programu Socrates Erasmus. Decyzja była motywowana zainteresowaniem społeczeństwem, które jest pełne dychotomii: jest pochodzenia semickiego, mówi językiem w którym znajdują się elementy arabskie, angielskie i włoskie oraz wyznaje katolicyzm. Zainteresowanie Maltą zostało pogłębione przez możliwość bliskiego przyglądania się bieżącym wydarzeniom. Pierwszym była wojna w Libii, która spowodowała napływ migrantów na wyspy, drugim referendum dotyczące wprowadzenia do systemu prawnego rozwodów. Malta była jedynym oprócz Filipin państwem świeckim bez możliwości rozwiązania ważnego związku małżeńskiego. W debatach na te tematy aktywnie uczestniczyły Partia Narodowa i Partia Pracy. Ten zupełnie odbiegający od polskiej rzeczywistości obraz spowodował wybór tematu pracy – wyrosły z chęci zrozumienia osi podziału politycznego i utrwalonych wzorców zachowań wyborczych. Celem pracy jest wskazanie odpowiedzi na pytanie, dlaczego po uzyskaniu niepodległosci w parlamencie mandaty dzielą między siebie jedynie dwie Partie – Narodowa i Pracy. Postawiona hipoteza zakłada, że mimo iż w przeszłości występowały na Malcie inne partie w parlamencie, to system dwupartyjny został już utrwalony w świadomości społeczeństwa maltańskiego. Układ i treść rozdziałów mają za zadanie doprowadzić do weryfikacji postawionej hipotezy poprzez próbę odpowiedzi na poszczególne pytania. W rozdziale pierwszym wskazuję: Jak czynniki instytucjonalne i społeczno-kulturowe wpływają wpływ na system partyjny Malty? W drugim rozdziale powstało pytanie: Które z czynników wpłynęły na powstanie i rozwój pierwszych partii politycznych Malty? Trzeci rozdział pokaże natomiast jak w warunkach, po II Wojnie Światowej, Partia Pracy oraz Narodowa zagospodarowały w swoich profilach wyborczych nowe potrzeby Maltańczyków. Czwarty, ostatni rozdział na zasadzie analizy opisów partii, ich kampanii i wyników wyborów z 2008 roku pokaże odbiorcy jakie szanse na wybór do Izby Reprezentantów miały poszczególne partie polityczne. Cezury czasowe zastosowane w pracy to rok 1879, kiedy powstały pierwsze partie polityczne na Malcie, natomiast opisywany okres czasu zamykają wybory parlamentarne w 6

2008 roku, kiedy o mandaty Izby Reprezentantów ubiegało się aż 9 partii politycznych – największa jak dotąd ilość. Ograniczeniem pracy jest brak materiałów polskich i angielskich poruszających tematykę systemu partyjnego Malty. Oprócz konstytucji Republiki Malty przetłumaczonej przez dr Jana Winczorka w literaturze polskiej znaleźć można jedynie kilka pozycji, jednak nie traktujących bezpośrednio o partiach, a o systemie politycznym. Jest to System Polityczny Republiki Malty autorstwa Anny Skrzypek, kilkustronicowe opracowanie Marka Śmigasiewicza zawarte w publikacji Systemy polityczne wybranych państw pod red. prof. Konstantego Adama Wojtaszczyka czy Parlament Republiki Malty opisujący mechanizmy zawarte w konstytucji, autorstwa Piotra Mikuli i Marian Grzybowskiego. Na uwagę zasługują również książki o historii Malty, m.in. Józefa Łaptosa czy Tomasza Witucha. Z angielskich publikacji bardzo pomocną do opisu tematu jest książka prof. Henry Frendo Party Politics in a Fortress Colony: The Maltese Experience, jednak opisująca czasy tylko do 1921 (a więc do czasu powstania pierwszego parlamentu Malty), Fortress Colony: The Final Act prof. Josepha M. Pirotty, opisująca obszernie wydarzenia do lat 60tych XX wieku i Malta in the making, 1962-1987: An eyewitness account Edgara Mizziego, zawierająca opis zdarzeń do roku 1987 roku. Po tym czasie pojawiały się publikacje, ale w języku maltańskim, co stanowiło kolejny problem badawczy. Bardzo pomocny okazał się internetowy zbiór Jstor, w którym można odnaleźć wiele artykułów o wyborach, analizach rządów i społeczeństwie maltańskim. Źródłem był również portal Maltadata gdzie można znaleźć teksty dokumentów programowych partii na przestrzeni lat oraz wyniki wyborów do parlamentu, rad lokalnych i euro parlamentu. Autorka korzystała także z artykułów prasowych oraz rozmów i korespondencji z profesorami Uniwersytetu Maltańskiego, przedstawicielami partii Narodowej, Pracy oraz partii pozaparlamentarnych. W pracy zastosowano metodę systemową poprzez opis zależności instytucji oraz struktury partii politycznych oraz ich wpływ na kształt sceny politycznej. Użyto także metody behawioralnej ukazującą charakterystykę i decyzje wyborców.

7

Rozdział I. Uwarunkowania systemu partyjnego na Malcie Według słownika języka polskiego PWN uwarunkowania to okoliczności mające wpływ na coś. Różne jednak są szkoły badaczy, prezentujących poglądy na temat tego, które okoliczności powodują taki a nie inny kształt systemu partyjnego. W tym rozdziale chciałabym oprzeć się na typologii Gordona Smitha, który podzielił opinie na ten temat na dwie grupy. Pierwsza prezentuje tzw. żywioły społeczne – tutaj determinantami dla systemu partyjnego jest kształt społeczeństwa, klasowa struktura, wymiary kulturowe i regionalne. Zwolennikiem tej teorii jest np. Nohlen Dieter, który podkreśla rolę kontekstu, w którym znajduje się system partyjny.1 Z drugiej strony Gordon Smith podał czynniki konstytucyjnoustrojowe to znaczy rozwiązania ustrojowe mające zapewnić sprawne funkcjonowanie państwa, a w szczególności funkcjonowanie partii politycznych.2 Wpływ tych czynników starali się podkreślać w swoich pracach Maurice Duverger czy D.W.Raego, skupiając się w dużej mierze na systemie wyborczym. 3 Zgodnie z tą klasyfikacją zostaną w tym rozdziale omówione czynniki, które składają się na obraz społeczeństwa oraz regulacje prawne, których istnienie czy ich brak (w zależności od sfery) tworzą ramy systemu partyjnego Republiki Malty. 1. Żywioły społeczne Jednym z czynników należących do żywiołów społecznych jest wymiar regionalny, uprzemysłowienie, położenie państwa oraz opis społeczeństwa – jego pochodzenie, wielkość, nierówność społeczna etc. Na podstawie już jednej albo dwóch kluczowych zmiennych opisujących społeczno-ekonomiczne położenie danej osoby można przewidzieć jej zachowanie

wyborcze.4

Jest

to

niezmiernie

ważne

dla

systemu

partyjnego.

To decyzje wyborców wpływają na ich możliwość bycia w parlamencie i finansowania. Wyborcy mają też pośrednio wpływ na programy partyjne, których spora część, również w przypadku Malty, zmierza coraz bardziej ku centrum, upodabniając się do partii Catch-all. 5

1

N.Dieter, Prawo wyborcze i system partyjny, SCHOLAR 2004, s. 379-432. G. Smith, Życie polityczne w Europie Zachodniej, Puls Publications 1992, s. 103. 3 Tamże, s. 103. 4 Tamże, str 21. 5 A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009, s.136. 2

8

1.1. Czynniki geograficzne Malta (malt. Repubblika ta’ Malta, ang. the Republic of Malta, pol. Republika Malty) jest państwem położonym na wyspach: z których trzy z nich są zamieszkałe przez ludzi: Malta(246 km2), Gozo(Ghawdex, 67 km2), Comino (Kemmuna, 2,6 km2) oraz Cominotto(Kemmunett,), Filfola(Filfola) i wyspy św. Pawła(Il-Gżejjer ta’ San Pawl).6 Republika Malty znajduje się w południowej Europie, na środku Morza Śródziemnego, na południe od Sycylii, na wschód od Tunezji i na północ od Libii. Różnorodne kulturowo sąsiedztwo niekiedy powodowało problem identyfikacji i rodziło pytania – Czy Malta należy do Europy, czy do Afryki?7. Sąsiednia Libia znajduje się przecież bliżej kontynentu europejskiego niż maltańskie wyspy. Ze względu na tę geograficzną specyficzność partie polityczne obierały różne kierunki polityki zagranicznej: np. Partia Narodowa, przez długi czas stawiała za priorytet utrzymanie statusu języka oficjalnego dla włoskiego i nawet w pewnym momencie starała się o zamianę kolonii między Wielką Brytanią a Włochami8. Za to Partia Pracy, w latach 70 XX wieku zdecydowała o zintensyfikowaniu stosunków gospodarczych z krajami arabskimi9. Grunty orne zajmują 31% powierzchni kraju10 a uprawy zaspokajają tylko 20%11. Rolników jest więc niewielu, a przychód z ich pracy wytwarza około 3% produktu krajowego brutto. Dlatego nie ma partii politycznych dedykowanych tylko tej grupie społecznej 12. Przemysł to około 23% PKB, a 74% usługi, co charakteryzuje profil większości wyborców, do których partie kierują swój przekaz. 1.2. Kontekst społeczny Łączna liczba ludności to 409 tys. mieszkańców według danych z 2012 roku. Gęstość zaludnienia wynosi 1 288,0 os/km2 – z czego aż 95% mieszka w miastach. Dominuje grupa wiekowa 15-64 lata, co oznacza, że społeczeństwo się starzeje. W zeszłym roku stwierdzono

6

J. Łopatos (red.), Historia malych krajów Europy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 244. G. Pirrota, Maltese Parties and Politcal Modernization [w:] Maltese society: A sociological enquiry, Mireva Publications, s.95-112. 8 H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 148 9 Więcej informacji znajduje się w 3 rozdziale. 10 Encyklopedia PWN, t. 4, Warszawa 1998, s. 60. 11 Informacja zaczerpnięta z CIA Factbook https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/mt.html 2012-01-30. 12 Co spotykano w latach 50tch XX wieku, kiedy powstała Partia Gozo, czy Partia Jonesa. 7

9

bowiem przyrost 0.359%. W średniej grupie wiekowej najwięcej jest mężczyzn. Dopiero w grupie po 65 roku życia kobiety mają przewagę liczebną. 13 Maltańczyków określa się jako potomków Kartagińczyków, Fenicjan z silnym wpływem elementów Włoskich oraz rasy Śródziemnomorskiej. Do tej pory wśród naukowców trwają spory, który z tych komponentów był kluczowy u Maltańczyków. Językiem oficjalnym jest maltański14 i angielski, którymi można posługiwać się w urzędach. Jak zostało już opisane w dalszym rozdziale - na tym tle w XIX i pierwszej połowie XX wieku trwał spór dotyczący przynależności kulturowej. Zwolennicy języka angielskiego chcieli także uznania języka maltańskiego (w nich upatruje się korzeni dzisiejszej Partii Pracy), zaś ci, którzy dążyli ku niepodległości – włoskiego (dzisiejsza Partia Narodowa).15 Główną religią z kolei jest Katolicyzm – aż 98% Maltańczyków przyznaje do niego przynależność. Miejsce Kościoła Katolickiego jest bardzo ważne w maltańskim życiu politycznym od czasów średniowiecznych16. Wtedy panował zakon joannitów, dzięki czemu duch reformacji nie dotarł na Maltę. Potem Napoleon siłą próbował wprowadzać porządek świecki, francuskie wojsko zaczęło bezcześcić świątynie. Spotkało się to z dużym oporem Maltańczyków. Duch rewolucji francuskiej, ale i Protestantyzm nie zyskał nigdy większego uznania podczas rządów Brytyjskich. Część Kościoła Katolickiego (choć trzeba zaznaczyć, że nie cały Kościół), był raczej umiarkowanie zaangażowany w dążeniach do uzyskania niepodległości, stając po stronie Partii Narodowej – jak prałat Ignazio Panzavecchia.17 Jednak zgodnie z europejskimi trendami, większy wpływ Kościoła Katolickiego niż obecnie, na poglądy wyborców stwierdza się do latach 80tych, kiedy do władzy doszła lewicowa Partia Pracy, której lider zdecydował się na otwarty konflikt z instytucją.

18

O

aktualnym spadku wpływu Kościoła Katolickiego, nawet na sprawy moralności, świadczyć może fakt opowiedzenia się większości społeczeństwa maltańskiego za zalegalizowaniem

13

CIA Library, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mt.html 2012-01-30. Według Encyklopedii PWN, język maltański powstał w wyniku rozwoju dialektów arab. używanych na Malcie za panowania Arabów (870–1054). 15 M.Cini, A Divided Nation: Polarization and the Two-Party System in Malta, “South European Society and Politics”, Volume 7, Issue 1, Routledge 2002, s.10 16 H.Frendo i O.Figgeri, Malta, culture and indentity, Art Department, 1994, s.14. 17 H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 365. 18 G. Smith, Życie polityczne w Europie Zachodniej, Puls Publications 1992, s. 39. 14

10

rozwodu. 19 Jednym z inicjatorów referendum był poseł Partii Narodowej, uważanej ogólnie za bardziej konserwatywną niż Partia Pracy. 20 W kontekście religii warto też zwrócić uwagę na masowe uczestniczenie Maltańczyków w częstych uroczystościach związanych ze świętymi. Występują na nich orkiestry dęte, a na niebie można podziwiać sztuczne ognie. W tym czasie dochodzi także do symbolicznej rywalizacji między licznymi członkami Partii Pracy i Narodowej – o to która z nich zorganizuje lepsze atrakcje dla mieszkańców swojej miejscowości. 21 Maltańczycy znajdują zatrudnienie w usługach i przemyśle: głównie turystyce, elektronice, naprawie i budowie statków. Zdaniem Michelle Cini Partia Narodowa związana jest z klasą średnią i pracującymi w usługach, natomiast Partia Pracy z walką o prawa pracownicze (chociaż jej ideologia nie opiera się na walce klasowej).22 Jeszcze w 2012 roku bezrobocie było jednym z najniższych w Unii Europejskiej, jednak zgodnie z tendencją światową – rośnie.23 Państwo dużo importuje z Włoch, Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec – części elektroniczne, mechaniczne, samolotowe, plastik24 – Zachód i Unia Europejska jest więc bardzo ważnym kierunkiem w polityce Malty. Podejście do Unii Europejskiej było osią konfliktu między Partią Pracy a Partią Narodową, o czym szerzej w rozdziale następnym. Bardzo istotne jest dla systemu partyjnego Malty również, że wskaźnik Gini wynosi 27,4 i zajmuje 124 miejsce, co oznacza, że nie ma dużych różnic ekonomicznych między obywatelami. Dla porównania, w Danii wskaźnik wynosi 24,8 i jest ona na 133 pozycji. 25 Ta informacja może być pomocna w identyfikacji konfliktu i retoryki jaką posługują się partie polityczne.

19

Wyniki referendum dot. rozwodów: http://gov.mt/en/government/government%20of%20malta/election%20results/referendum%202011/Pages/F inal-Results.aspx 2012-01-30 20 Informacja zaczerpnięta z Wikipedii: http://en.wikipedia.org/wiki/Maltese_divorce_referendum,_2011 201201-30 21 M.Cini, A Divided Nation: Polarization and the Two-Party System in Malta, “South European Society and Politics”, Volume 7, Issue 1, Routledge 2002, s. 9 22 Tamże, s.10. 23 Informacja zaczerpnięta ze strony Głównego Urzędu Statystycznego Malty: http://www.nso.gov.mt/site/page.aspx 2012-01-30 24 CIA Library, https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/rankorder/2172rank.html?countryName=Malta&countryCode=mt®ionCode=eur&rank=130#mt 2012-01-30 25 Tamże.

11

1.2.1

Wpływ kontekstu społecznego na wybory

Malta, podobnie jak inne państwa jest podzielona pod względem terytorialnym preferencjami wyborczymi.

Rys.1 Mapa wyników wyborów parlamentarnych na Malcie w 2003 roku

Na Północy dominuje przynależność do Partii Narodowej – w tych okręgach wybrano w wyborach w 2008 roku 3 członków Partii Narodowej i 2 Partii Pracy. Na południu zaś dominują sympatie bardziej lewicowe – w jednym z okręgów zdobyło miejsce nawet 4 reprezentantów Partii Pracy i tylko jeden Partii Narodowej. Te tendencje zgadzają się poniekąd z uprzemysłowieniem kraju. Tam, gdzie znajdują się stocznie i ośrodki przemysłowe dominują wyniki Partii Pracy. Zaś tam gdzie Maltańczycy głównie czerpią zyski z usług i rolnictwa – Partia Narodowa. Nie należy jednak przypisywać determinującego znaczenia temu czynnikowi, ponieważ dużą rolę w preferencjach wyborczych odgrywa tradycja głosowania na daną partię, przekazywana z pokolenia na pokolenie.

12

Rys.2 Mapa wyników wyborów parlamentarnych na Malcie w 2008 roku26

1.2.2. Frekwencja w głosowaniu a tożsamość partyjna Badacze Calvert i Gilchrist odważnie stwierdzili kiedyś, że tylko w systemach politycznych bliskich dyktaturze możliwa jest frekwencja bliska 100% 27. Na Malcie jednak panuje demokracja i nie istnieją żadne sankcje dla obywateli, którzy nie uczestniczyli w głosowaniu. Tradycja głosowania na Partię Narodową czy partię Pracy ma więc wpływ także na frekwencję – jedną z najwyższych na świecie. Państwo zajmuje dokładnie dziewiąte miejsce w rankingu The International Institute for Democracy and Electoral Assistance, wyprzedzając nawet państwa, gdzie głosowanie jest obligatoryjne.28

26

A. Carra, Melbourne University, http://psephos.adam-carr.net/countries/m/malta/maltamapsindex.shtml 2012-01-30 27 W. Hirczy, Explaining near-universal turnout: The case of Malta, “European Journal of Political Research" Vol.27, Kluwer Academic Publishers 1995, s.254-270. 28 The International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Voter Turnout Database, http://www.idea.int/vt/viewdata.cfm, 2011-10-15

13

Wolfgang Hirczy de Mino wskazał, po swojej podróży po Malcie w latach 80tych, jedną z przyczyn tak wysokiej frekwencji w masowym charakterze Partii Narodowej i Partii Pracy.29 I rzeczywiście, również obecnie widać w każdym mieście lokalne siedziby i bary, z godłem i kolorami obu partii. Obie partie cieszą się zainteresowaniem wielu tysięcy członków, którzy są na tyle zmobilizowani, by nie tylko w wyborach wesprzeć swoją partię, ale także by

nie dopuścić do rządów stronę przeciwną – jest to zarazem głosowanie

wspierające i głosowanie negatywne w jednym. Wyeliminowane zostają koszty decyzji czy informacji.

30

Preferencje wyborcze bowiem są tak bardzo połączone ze statusem

społecznym i miejscem zamieszkania, że często sympatie wyborcze można rozszyfrować po ulicy. Tożsamość partyjna i przywiązanie do tych dwóch partii jest bardzo silne. Widać to po wynikach, wszakże od 1964 roku dostają się do parlamentu tylko Partia Pracy i Partia Narodowa, mimo, że karta do głosowania umożliwia zapisanie swoich kolejnych preferencji, które mogłyby wesprzeć inne, mniejsze partie. A głosowanie na osoby z innych list zdarza się niezwykle rzadko.

96,11%

96,04%

95,40%

95,70%

93,30%

1998

2003

2008

100,00%

80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% 1987

1992

Wykres nr 1. Frekwencja w wyborach powszechnych 1987-2003. Żródło: opracowanie własne na podstawie danych IDEA Data base on Voter31

29

W. Hirczy de Mino, Explaining near-universal turnout: The case of Malta, “European Journal of Political Research" Vol.27, Kluwer Academic Publishers 1995, s.259. 30 Tamże. 31 IDEA, http://www.idea.int/vt/countryview.cfm?id=153, 2012-05-22

14

2. Czynniki konstytucyjno-ustrojowe

2.1. Prawo wyborcze Uregulowania dotyczące wyborów na Malcie zostały zawarte w znowelizowanym dekrecie z 1939 roku Electoral Polling Ordinance, rozdziale VI Parlament Konstytucji z 1964 i w ustawie z 1934 roku – General Election Act. Wybory do Parlamentu Europejskiego reguluje European Elections Act z 2004, a do władz lokalnych Local Councils Act z 1993. W niniejszej pracy autorka chciałby skupić się jednak na wyborach na poziomie krajowym, gdyż to właśnie wybory na tym szczeblu powodują, że partie mają największy wpływ na decyzje obejmujące całe państwo.

2.1.1. Rejestracja partii Konstytucja Republiki Malty z 1964 roku gwarantuje pluralizm i wolność wyrażania poglądów w artykule 3232. Natomiast artykuł 42 traktuje o wolności gromadzenia się, zrzeszania się, w celu tworzenia związków czy stowarzyszeń chroniących interesy jednostek. Ten przepis jest podstawą do tworzenia partii politycznych. Ustawodawca nie przewidział bowiem obligatoryjnego prawa, które regulowałoby rejestrację partii politycznych. 33 Nie ma też specjalnych regulacji uściślających samą działalność partii. Choć trzeba zaznaczyć, że w 2007 roku uchwalono prawo, które dotyczy organizacji i osób prawnych i niektórzy przyjmują, że jego zakres rozciąga się domyślnie również na partie polityczne. Obowiązki i ochronę prawną stanowi wspólnie dla nich Kodeks Cywilny – przykładem jest artykuł 10 – gdzie ustawodawca wskazał konieczność prowadzenia rachunkowości w organizacjach. Ponad to, istnieje w maltańskim prawie The Volunatry Organisations Act dedykowany sektorowi non-profit. Zawarte w nim cechy organizacji non-profit to m.in. polepszanie życia społecznego czy promowanie demokracji – które to można przypisać partiom politycznym. W tym akcie, jest określona dokładna forma i sposób prowadzenie księgowości – Stosuje się go jednakże tylko dla dobrowolnie zapisanych organizacji – a więc partia polityczna może uchylać się od takiej możliwości. Prawo to nie musi więc rozciągać się na wszystkie, np. niezapisane partie polityczne. Jest to sprawa interpretacyjna, którą mógłby rozjaśnić Minister ds. Sprawiedliwości, Dialogu i Rodziny, wydając rozporządzenie. 34

32

Tłum. Jan Winczorek, Konstytucja Republiki Malty, Wydawnictwo Sejmowe 2007, art. 32. M. Ganado, Political Parties are regulated , “The Times of Malta”, 03.06.2012 , s.9 34 Tamże, 33

15

Jak więc poznać, że grupa kandydatów to dana partia? Akt, zawierający definicję partii politycznej w maltańskim prawie to General Election Act. Kryteria jakie są niezbędne do rozpoznania partii przez system zostały zawarte w części I zawierającej postanowienia ogólne, w artykule drugim: "political party" shall […] mean any person or group of persons who having contested the general election under one name is represented in the House by, at least, one member or was so represented when the House was last dissolved, and in all other cases "political party" shall mean any person or group of persons contesting the election as one group bearing the same name;35 Ta definicja podaje dwa przypadki rozpoznania partii poprzez zdarzenie jakim są wybory: pierwszy - to jakakolwiek osoba lub grupa, która występuje w Izbie Reprezentantów pod wspólną nazwą, czy też w momencie rozwiązywania Izby - zasiadała w jej ławach. Rzecz jasna ustawodawca nie mógł ograniczyć się tylko do partii z poprzedniej kadencji parlamentu, dodano więc, że partia to też grupa osób noszących wspólne imię i biorąca udział w wyborach, nawet jeśli jest to pierwsza próba dostania się do Parlamentu. Według twórców ustawy to moment wyborów jest czasem, kiedy system państwowy rozpoznaje w swoim środowisku partię. Formalnie więc, partią nie można nazwać grupy ludzi ze wspólnym programem politycznym, którzy bojkotują wybory. Tak jak określono w definicji – o partii można mówić nie tylko w przypadku grupy, ale i nawet jednej osoby. Dla przykładu - w ostatnich wyborach parlamentarnych w 2008 roku, Partię Gozo reprezentował Victor Zammit, który starował z 13 okręgu i nie dostał się do parlamentu. 36 Najczęściej jednak maltańskie partie posiadają strukturę trójsegmentową i to ona nieformalnie powoduje, że partia zostaje rozpoznana i uznana przez obywateli za organizację polityczną pretendującą do osiągnięcia i utrzymania władzy. Są to segmenty organizacyjne: biura centralnego z pełnoetatowymi pracownikami, grupy parlamentarnej (w przypadku Partii 35

Tłumaczenie własne: "Partia polityczna" oznacza jakąkolwiek osobę czy grupę osób, które po wzięciu udziału w wyborach parlamentarnych są reprezentowane w parlamencie pod wspólną nazwą , co najmniej przez jednego członka - albo była reprezentowana w parlamencie, kiedy był rozwiązany po raz ostatnio; we wszystkich innych przypadkach "Partia Polityczna" oznacza osobę, lub grupę biorącą udział w wyborach jako jedna grupa noszącą tą samą nazwę." 36 Wyniki wybór 13 dystryktu ze strony Komisji Wyborczej: http://www.electoral.gov.mt/electionindex.aspx?x=%2bhwnTRj%2bVUCejzlTdVIoq5ToK4xe%2b7fgquZR%2b% 2bG2fCqFdIWisN5YffjzGRSmXlA5BZjTUK%2byxgG7fdH9wH9fkI37j4ZRF15J%2bEBd1Pr1fwfFJHcNBhHqTA%3d% 3d 2012-05-22

16

Narodowej i Partii Pracy) i członkowie, którzy są zarazem elektoratem, ze względu na masowość partii37. W ten oto sposób, rysują się bez jasnych uregulowań prawnych, kontury politycznej organizacji, które pokazują się jako osobni, rozpoznawalni aktorzy na scenie politycznej państwa.

2.1.2 Rejestracja kandydata Rejestracja jest istotnym etapem okresu przedwyborczego, zwłaszcza, że przecież spełnienie określonych warunków formalnych przez pojedynczego kandydata decyduje czy dana partia będzie mogła ubiegać się o władzę lub jej utrzymanie.

Na Malcie, przed

wyborami nie rejestruje się list partyjnych, ale odbywa się rejestracja indywidualna, w której następuje identyfikacja z partią. Kandydatem musi być osoba, której nie wiąże żadna deklaracja lojalności wobec innego kraju38, nie jest członkiem Sił Zbrojnych39, nie jest urzędnikiem, który pracuje przy organizacji wyborów. Co więcej do Izby Reprezentantów nie mogą kandydować osoby, które piastują urząd publiczny – chyba, że osoba ta korzysta z urlopu, gdy toczy się przeciwko niej postępowanie dotyczące usunięcia z urzędu albo kiedy jest nauczycielem akademickim na Uniwersytecie Maltańskim, a w umowie nie ma zakazu podjęcia prywatnej praktyki i wykładowca może poświęcić swój czas do dyspozycji Rządu Malty.40 Kandydaci, podobnie jak wyborcy - nie mogą być bankrutami.41 Dodatkowo na reprezentanta nie może zostać wybrana osoba, która jest stroną lub wspólnikiem w spółce o nieograniczonej odpowiedzialności, a także dyrektorem lub zarządzającym w przedsiębiorstwie, które jest stroną umowy o roboty lub umowy na dostawy towarów z Rządem Malty i nie opublikowała w ciągu okresu miesiąca przed wyborami w Dzienniku Urzędowym komunikatu, który określałby udział tej osoby w przedsiębiorstwie czy spółce i jej istotę. 42

37

A. Panebianco, Political Parties: Organization and Power, Cambridge University Press 1988., str.280. Tłum. Jan Winczorek, Konstytucja Republiki Malty, Wydawnictwo Sejmowe 2007, art 54 ust. 1. 39 „Chyba, że parlament stanowi inaczej”. 40 Tamże, art. 54 ust. 3. 41 W opinii autorki niniejszej pracy, rozwiązanie to jest bardzo dobre. Osobę, która została bankrutem łatwo uzależnić przez łapówkę. W takiej sytuacji jej decyzje nie będą podyktowane przez interes państwa, ale własne przetrwanie. Wykluczenie bankrutów z osób mogących kandydować do sejmu wprowadzono w niewielu państwach na świecie. Większość z nich to państwa Common Wealth’u: Wielka Brytania czy Nowa Zelandia czy właśnie Malta. 42 Tamże, art.54 ust.1 . 38

17

IX część General Elections Act opisuje dokładną procedurę nominacji kandydata. Zgłoszenie na członka Izby Reprezentantów zobligowane jest zebraniem co najmniej 4 podpisów wyborców zamieszkałych w danym okręgu wyborczym, co nie jest wymogiem, który może stać na przeszkodzie osoby chcącej wziąć udział w wyborach. Co ciekawe kandydat może być wpisany na listy wyborcze do dwóch okręgów wyborczych. Gdy zostanie wybrany w dwóch miejscach wtedy rezygnuje z mandatu w jednym okręgu. Tę praktykę często stosują liderzy partii np. w ostatnich wyborach, w 2008 roku premier Lawrence Gonzi startował w okręgu 9tym i 11tym43. W razie zwycięstwa w obydwu okręgach, kierownictwo partii decyduje z którego okręgu został wybrany kandydat. Następnie, w miejscu gdzie zwolnił się mandat zostaje wybrana następna osoba z największą liczbą preferencyjnych głosów. Najczęściej jest to partyjny kolega – partie stosują ten sposób, by zostały także wybrane mniej znane osoby.44 Oprócz czynności zebrania podpisów, kandydat musi także obligatoryjnie złożyć depozyt w wysokości 90 euro45, które to bezpowrotnie traci na rzecz Skarbu Państwa gdy nie uzyska mandatu a liczba otrzymanych głosów na kandydata w danym okręgu wyborczym jest mniejsza od 1/10 wszystkich oddanych głosów w obwodzie podzielonej przez liczbę mandatów w nim obsadzonych. Zgłoszenie kandydata wraz z spełnionymi innymi warunkami zawiera również jego deklarację dotyczącą przynależności partyjnej czy też jej braku. Partia polityczna dostarcza potem Komisji Wyborczej listę z kandydatami46, która powinna potwierdzić stanowisko kandydata. Po otrzymaniu dokumentu Komisja wiesza w wejściu do Biura Wyborczego imię i nazwisko kandydata ze wskazaniem z którego okręgu został nominowany. Każdy może zgłosić uwagi do nominacji kandydata. W przypadku gdy decyzja Komisji potwierdza stawiane zarzuty, kandydat wyrażając swój sprzeciw może dochodzić swych praw przed Sądem Apelacyjnym wypełniając aplikację, w ciągu 24 godzin od otrzymania decyzji. Sąd powinien niezwłocznie wysłuchać kandydata i podjąć decyzję, jeszcze przed drukowaniem kart do głosowania.

43

Maltadata, http://www.maltadata.com/cd92.xls, 2011-10-15 S.Bowler, B.Grofman, Elections in Australia, Ireland and Malta under the Single transferable Vote, The University of Michigan Press 2003, s.2008. 45 52 art. General Elections Act. 46 Art.49 ust. 5 General Election Act mówi: Every political party contesting the election shall provide the Commission with the names of the candidates contesting the election in its own interest. Such list shall be conclusive evidence as to whether a particular candidate belongs to that political party. 44

18

Jeśli w danym okręgu wyborczym, po upłynięciu czasu na zgłaszanie kandydatur, okaże się, że nie zgłosi się żaden obywatel, to Komisja publikuje powyższą informację w gazecie rządowej (malt. Gazzetta tal-Gvern ta’ Malta, ang. The Malta Government Gazette) następnego dnia i w tym wypadku prezydent może zarządzić nowe wybory dla danego okręgu. Natomiast jeśli zgłosi się równa liczba kandydatów, która jest wymagana z danego okręgu do Izby Reprezentantów, to Komisja Wyborcza podaje prezydentowi nazwiska tych osób i publikuje je w rządowej gazecie ogłaszając, że zostały wybrane do Izby. W przypadku gdy liczba kandydatów jest mniej niż wymagana ilość w okręgu, prezydent także zarządza wybory. Gdy sytuacja się powtarza – to znaczy znowu zgłosiło się mniej osób niż miejsc jakie zostały do obsadzenia, to wtedy nie zarządza się już ponownych wyborów. Kandydat może wycofać swoją kandydaturę dopóki dopóty nie rozpoczęto drukowania kart do głosowania. Aby w pełni zagwarantować uczciwe wybory ustawodawca przewidział także możliwość oddelegowywania przez partie polityczne asystentów komisji wyborczej, którzy czuwają przy drukowaniu kart do głosowania, czy też w budynkach, gdzie wyborcy oddają swój głos i podczas liczenia kart.

2.1.3 Prowadzenie kampanii Polling Ordinance określa, że z wydatków poniesionych w kampanii wszyscy kandydaci rozliczają się – podobnie jak rejestrują - indywidualnie47. Partia polityczna nie przeznacza dla swoich kandydatów funduszy do prowadzenia kampanii – co niektórzy autorzy uważają za zmniejszenie zależności od partii – partia nie jest już członkowi tak bliska, jak ta osoba, która wpłaca fundusze na konto kampanijne, jak to wywnioskował Karvonen 48. Jedyne jej działanie, to imprezy pod wspólnym szyldem partii, w których biorą udział wszyscy kandydaci z danej listy w okręgu wyborczym. Wydatki dotyczące kampanii wyborczej mogą być ponoszone przez kandydata lub jego agenta. Każdy wydatek, większy niż 0,58 euro powinien być udokumentowany przez rachunek i pokwitowanie. Kandydat może wydać nie więcej niż 27,95 euro na drobne wydatki takie jak hotel czy podróżowanie, większa kwota może być wydana jedynie przez agenta. Poza agentem kandydat może upoważnić inną osobę do kupienia materiałów biurowych, znaczków, telegramów etc., które nie przekraczają powyżej podanej sumy. Limit jakiego kandydaci nie mogą przekroczyć w 47

Komisja Wyborcza nie wymaga przedstawiania wpływów i źródeł, a jedynie poniesionych kosztów, związanych z prowadzeniem kampanii przez kandydata. 48 L. Karvonen, Preferential Voting: Incidence and Effects,” International Political Science Review” Vol.25, No. 2 (04.2004), str. 203-226.

19

swoich wydatkach to 1397, 62 euro49 – co jest dość skromną sumą i sprzyja postawie niezgodnej z tym ograniczeniem. Powszechnie wiadomo, że kandydaci nie trzymają się powyższych limitów. W 2008 roku, po wyborach do parlamentu europejskiego trzech kandydatów przyznało, że przekroczyło kwotę podaną w akcie prawnym parokrotnie50. Kandydaci nie ponieśli żadnych konsekwencji, ku konsternacji innych partii, znajdujących się poza parlamentem. Roszczenia wobec kandydata można wysyłać do 14 dni od wyboru jego osoby na członka Izby Reprezentantów.

51

Za należności dot. prowadzenia kampanii można płacić do

28 dni po wyborze. Jeśli agent kandydata nie zgadza się na płacenie należności, wtedy wierzyciel może skierować sprawę do sądu cywilnego. W ciągu 31 dni od wyboru kandydat przedstawia komisji zaświadczenie, w którym zawiera informację dotyczącą poniesionych kosztów z kwotą wynagrodzenia agenta, posłańców, wydatki na własny transport i koszty biurowe, etc., a także niezapłaconych należności jakich jest świadom. Następnie kandydat i agent przysięgają przed komisją, że deklaracja, którą złożyli jest zgodna z prawdą. Komisja publikuje notkę w Gazzetta tal-Gvern ta’ Malta z podaniem daty i miejsca gdzie i przez kogo deklaracja została złożona, a kandydat otrzymuje zwrot kosztów. Każdy obywatel za drobną opłatą może potem sprawdzić deklarację kandydata. Jeśli udowodniona zostanie nielegalna praktyka wtedy skazuje się osobę na grzywnę w wysokości 465,87 euro i w ciągu 4 lat nie widnieje na liście wyborców ani nie może zostać wybrana na członka Izby Reprezentantów. Jednakże jest to niezwykła rzadkość i w praktyce ani Komisja Wyborcza, ani żaden inny organ nie sprawdza, czy deklaracje są zgodne z rzeczywistością. Kandydaci nie muszą też wskazywać źródeł funduszy, które rozdysponowali na kampanię. Najważniejszy jest sam akt dokonany – czyli same wydatki i deklaracja nieprzekroczenia niskiego limitu. 52 Część V Polling Act szeroko także omawia kary za uczestnictwo w korupcji. Karze podlegają osoby, które oferują łapówkę, a także te, które tę łapówkę przyjmują. Łapówka może wystąpić w różnych postaciach: jedzenia, miejsca pracy, pieniędzy etc., ma na celu

49

Kandydat nie wlicza tu osobistych wydatków czy opłat, które nie przekraczają 132, 94 euro. Kwota, której nie można przekroczyć w wyborach do europarlamentu to €18,635. Kandydatka z Partii Pracy przekroczyła ją więcej niż 3 razy, €57,000, natomiast kandydat z ramienia Narodowców wydał €52,000: źródło: http://www.maltatoday.com.mt/news/national/lifting-the-lid-on-party-financing, 2012-10-15 51 Electoral Polling Ordinance, art.43. 52 Political financing: GRECO's first 22 evaluations, Third evaluation round,2010-05-19, http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/documents/2010/Greco(2010)8_RapportYVDoublet_EN.pdf str, 13, pkt. 66. 50

20

nakłonienie do głosowania na swoją lub inną osobę, albo aby zniechęcić do głosowania. Zabronione przez prawo jest użycie siły w celu nakłonienia do głosowania na danego kandydata.

53

Zakazane jest także wydawanie funduszy na transport wiozący wyborców z

miejsca zamieszkania do miejsca oddania głosu. Kary wynoszą od 1164,69 euro lub do 6 miesięcy więzienia i pozbawienie praw wyborczych na okres 7 lat. Istnieje ustępstwo54 od złamania któregokolwiek z przepisów i przekroczenia kwot zawartych w Polling Act: jeśli kandydat i agent udowodnią przed sądem, że ich wykroczenie powstało nieumyślnie, było przypadkowe lub wykonane przez pomyłkę, śmierć czy chorobę kandydata/agenta/urzędnika wtedy sąd może orzec, że osoba nie poniesie konsekwencji opisanych w akcie prawnym . Wiele niejasności istnieje także w sferze finansowania partii politycznej – jako organizacji. Ta kwestia również nie została do tej pory uregulowana przez prawo, choć, istnieją regulacje dotyczące osób indywidualnych – kandydatów startujących w wyborach. Postanowienia dot. niniejszej kwestii zawarto, jak wspomniano wcześniej,

w Polling

55

Ordinance . Poza okresem kampanijnym nie ma żadnego prawa, które regulowałoby finansowanie partii. Zagadnienie to było zauważone w raporcie GRECO (Group of State against Corruption) Rady Europy56, gdzie stwierdzono, że spośród 22 europejskich państw, takie luki prawne wystąpiły na Malcie, Danii i Albanii. Nie wiadomo jakiej wysokości są darowizny, ani kto przeznacza pieniądze na partie.57 Jedynym źródłem informacji mogą być więc tylko te nieoficjalne – zaczerpnięte z prywatnych rozmów czy wiadomości w mediach. Od czasu do czasu pojawiają się np. informacje od ludzi, którzy deklarują się jako donatorzy obydwu stron barykady – Partii Pracy i Partii Narodowej. 58 W raporcie stwierdzono też brak komórki państwowej w instytucjach państwa, która mogłaby dokonywać audytu. Można stwierdzić, że o wielkości i źródłach finansowania wie komórka w partii zajmująca się tą kwestią i inne osoby upoważnione. Rada Europy po opublikowaniu raportu, wezwała wszystkie państwa do polepszenia legislacji w celu

53

Tłum. Jan Winczorek, Konstytucja Republiki Malty, Wydawnictwo Sejmowe 2007, Art.55. Tamże, Art. 59. 55 Dokument został opisany w dziale o prowadzeniu kampanii. 56 Political financing: GRECO's first 22 evaluations, Third evaluation round,2010-05-19, http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/documents/2010/Greco%282010%298_RapportYVDoublet_EN.p df. 57 Poratl Antykorupcja, http://antykorupcja.edu.pl/index.php?mnu=63&id=4179&page=0, 2012-10-15 58 Archiwum MaltaToday, http://archive.maltatoday.com.mt/midweek/2007/09/05/t2.html, 2012-10-15 54

21

wypracowania uczciwych standardów i większej transparentności59. Należy też nadmienić, że w Republice Malty podejmowano już kilka prób, aby opracować prawo dotyczące finansowania partii. Ostatnia miała miejsce po wyborach w 2008 roku. Zaraz po wyborach Prezydent Fenech Adami w swojej pierwszej mowie przypomniał, że nowo wybrany rząd Partii Narodowej obiecał rozwiązać kwestię finansowania partii. Joseph Muscat lider Partii Pracy i premier Lawrence Gonzi zainicjowali powstanie Parliamentary Select Committee, która zbadałby wspólny grunt partii do wprowadzenia w życie prawa regulujący obszar ich finansowania. Partia Pracy jednak wycofała swoje uczestnictwo rok później podczas afery prywatyzacyjnej stacji Delimara.60 Brak uregulowania takich kwestii prowadzi do niebezpiecznych zależności na styku polityki i biznesu. W 400 tysięcznym państwie niejawne finansowanie partii może w opinii autorki doprowadzać do budowania sieci powiązań, osłabiać wolę i możliwość przeprowadzania potrzebnych reform politycznych, gdy uderzają w interesy grup, które dofinansowują partie. Partie polityczne odwzajemniają wsparcie na różne sposoby, czasami poprzez klientelizm: Autor pracy licencjackiej na Uniwersytecie Maltańskim wskazuje np. na wzrost zatrudnienia w różnych sektorach publicznych akurat przed wyborami parlamentarnymi. 61 Sondaż wykonany na zlecenie jednej z maltańskich gazet 62 w trzecim kwartale 2007 roku wykazał, że mimo świadomości wpływu jaki mają na parlamentarzystów dotacje z różnych grup lobbingowych, obywatele nie chcą podwyżki podatków, która niesie za sobą finansowanie partii z budżetu. Za publicznym finansowaniem partii opowiedziało się 31,7% badanych, aż 48, 7 % nie zgodziło się na taki typ wspomagania. Dodatkowo okazało się, że aż 70% badanych nie dotowało partii – po badaniu można więc sądzić, że robi to wąska grupa. 70% badanych powiedziało także, iż ich zdaniem donatorzy partii mają wpływ na jej politykę. Według większości respondentów, najwięcej dotacji od biznesmenów otrzymuje Partia Narodowa.

63

Jak powyżej wykazano, sprawa uregulowania finansowania partii jest

trudna – dotyka ona nie tylko partii pozaparlamentarnych, które nie przez system głosowania, ale niejawne finansowanie nie mogą zaistnieć trwale w świadomości wyborców. Niestety, 59

Rekomendacje Rady Europy, http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta01/erec1516.htm, 201210-15 60 Malta Today, http://www.maltatoday.com.mt/news/national/lifting-the-lid-on-party-financing, 2011-10-15 61 Praktyka ta została opisana w pracy licencjanckiej Aspects of the debate in political party funding. K.Abela, The University of Malta, 2008. 62 Słabością tego badania było niepodanie próby. 63 Malta Today http://archive.maltatoday.com.mt/2009/12/23/t7.html, 2011-10-15

22

pomimo oczywistości wad takich uregulowań, społeczeństwo maltańskie nie wyraża chęci wspomagania zmian, płacąc wyższe podatki – tym samym partie, które aktualnie znajdują się w parlamencie mają legitymizację do utrzymywania tego stanu rzeczy i wykonują tylko iluzoryczne gesty, aby coś zmienić. Nie ulega wątpliwości, że kwestia ta powinna zostać uregulowana zgodnie z demokratycznymi standardami. Obecna sytuacja bowiem powoduje, że scena polityczna jest niedostępna

dla

innych

partii

politycznych.

Rodzi

się

niezadowolenie

partii

pozaparlamentarnych, ponieważ jest jasne, że nie mogą liczyć na środki i wsparcie ludzi biznesu,

takie

jakie

posiada

zarówno

Partia

Narodowa

jak

i

Partia

Pracy.

23

2.1.4 Głosowanie Elementem, który również ma wpływ na system partyjny jest głosowanie. Głosowanie jest pięcioprzymiotnikowe: powszechne, bezpośrednie, równe, proporcjonalne i tajne. Pierwsze tajne głosowanie z wykorzystaniem systemu STV odbyło się w 1849 roku do Rady Rządowej. Trwało w takiej formie do 1921 roku64. Przez wiele lat w XIX i na początku XX wieku funkcjonowały cenzusy. Dopiero po II wojnie światowej prawo wyborcze otrzymali zarówno i kobiety i mężczyźni, po 18 roku życia. 65 Obecnie, na liście do głosowania kandydaci są przyporządkowani partii politycznej a kolejność jest ustalona według nazwiska. Oznacza to, że partia nie ma wpływu na wygląd swojej listy. Partia nie może wstawić na szczyt, albo koniec listy osób, które z jej punktu widzenia powinny dostać się do parlamentu – o pozycji decyduje kwestia niezależna, bo pierwsza litera nazwiska. To samo dotyczy uporządkowania partii politycznych na karcie do głosowania, wpisane one są zgodnie z porządkiem alfabetycznym. Koło nazwiska kandydata może być też umieszczony znaczek przypisany do danej partii, zaakceptowany przez Komisję Wyborczą. To ułatwienie dla osób słabowidzących. Te partie, które mają nie mniej niż 4 kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych powinny mieć kolory na kartach do głosowania, zatwierdzone przez Komisję Wyborczą. Głosowanie na Malcie odbywa się w systemie proporcjonalnym. Podanie tego przymiotnika wyborczego może wywoływać spore zdziwienie, ponieważ w parlamencie pojawiają się od wielu lat tylko dwie partie, a okręgi są przecież wielomandatowe. Jednakże głosowanie odbywa się zgodnie ze wspomnianym już przedtem systemem Single Transferable Vote 66 (pol . Pojedynczego Głosu Przenoszonego). STV występuje jedynie w państwach europejskich, poza Chile. Powstał w XIX wieku w Wielkiej Brytanii, a Malta jak Irlandia, czy Australia, odziedziczyła go jako kolejny element po czasie dominacji Brytyjczyków na wyspach.67 W systemie tym, wyborca wpisuje obok imion i nazwisk kandydatów liczby naturalne, zgodnie z jego upodobaniem: gdzie 1 oznacza kandydata, którego popiera najbardziej. Obok innych kandydatów wyborca ma możliwość wpisania jeszcze kolejnych liczb naturalnych 2, 3, 4, 5, 6, - w razie sytuacji kiedy chciałby udzielić poparcia jeszcze komuś innemu. Jednak wyborca wcale nie musi korzystać z tej opcji. 64

Maltadata, http://www.maltadata.com/2pty.htm 2012-01-30 J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.50. 66 General Elections Act, Art.18. 67 Co również ciekawe, Lauri Karvonen wykazał, że państwa o podobnym systemie pojedynczego głosu przenoszonego – Malta, Japonia i Irlandia – mają bardzo mały wolumen legislacyjny w porównaniu do np. państw, gdzie obowiązują zamknięte listy – Portugalią, Hiszpanią czy Szwecją. 65

24

Wpisanie jedynie pierwszej liczby naturalnej jest niezbędne, by głos był ważny. Oznacza on nie tylko pierwszy wybór obywatela na karcie do głosowania, ale także pierwsze liczenie głosów. Wyborca ma tutaj dużą swobodę i może podejmować wybory nawet w obrębie kilku list.68 Znaczy to, że to obywatele są tu decydentami i kształtują swoje listy: wybierają swoje typy: numer jeden, dwa, trzy itd. Jeśli wyborca nie lubi jednej partii – głosuje na drugą. Natomiast jeśli nie lubi danego kandydata a przepada za partią – głosuje na innego potencjalnego deputowanego. Nie łaska partii, a wola wyborcy ma większe znaczenie w wyborach. Jednakże znaczy to również to, że trudniej jest wypromować się komuś kto jest młody, a także kobietom, których wciąż w parlamencie jest tylko kilka – gdyż system nie gwarantuje stałej ich liczby w Izbie.69 Istnieje niejasność w literaturze co do ilorazu wyborczego, jaki stosuje się przy przeliczaniu głosów. Marek Śmiglewicz podaje iloraz Hagenbacha Bischoffa 70, natomiast Paweł Mikuli71 twierdzi, że głosy przeliczane są przez iloraz Droopa. Autorka niniejszej pracy przychyla się ku ostatniej opinii. Potwierdza ją rozdział X w Handbook for Calculators72, instruktaż, który został przygotowany przez Komisję Wyborczą w 1996 roku. Napisano tam, że kwota to wszystkie ważnie oddane głosy podzielone przez liczbę mandatów do obsadzenia plus jeden, a także dodać jeden do otrzymanego wyniku. W wyborach parlamentarnych w 2008 roku kwota wyborcza, która umożliwiała kandydatowi dostanie się do parlamentu wynosiła średnio 3,729 głosów.73 Innym elementem jest przechodzenie głosów. Jeśli kandydat otrzymał wystarczającą ilość głosów, pozostałe przechodzą na jego partyjnego kolegę, który osiągnął kolejny najlepszy wynik w trakcie liczenia głosów itd. Oznacza to, że liczenie głosów opiera się na systemie, który nie dopuszcza do marnowania głosów. Nawet głosy oddane na kandydata, który się nie dostał mają swoją wartość . Dzięki poprawce Konstytucji z 1987 roku liczą się wszystkie głosy, które zostały oddane w skali kraju na listę – nawet jeśli więcej kandydatów zostało wybranych z innej partii, partia z większą ilością głosów otrzymuje większość w parlamencie, która to pozwala na stworzenie własnego rządu. Znaczy to, że głos wyborcy wzmacnia pozycję nie tylko kandydata, ale i partii, choć należy ponownie podkreślić, że 68

N. Tideman, Journal of economic perspectives, vol. 9, nr 1, Zima 1995, str. 27. W. Hirczy, STV and the Representation of Women, Political Science and Politics, Vol. 28, Nr.. 4 (Grudzień 1995), str 711-713. 70 M. Śmigasiewicz, System Polityczny Republiki Malty, [w:] K.A.Wojtaszczyk (red.) op.cit., 2001, s.180. 71 Co uwzględniła także w swojej książce System Polityczny Republiki Malty Anna Skrzypek. 72 Maltadata, http://www.maltadata.com/instruct.htm 2012-01-30 73 Liczbę tę podał Szef Komisji Wyborczej Saviour Gauci podczas rozmowy w VI.2012 r. 69

25

stwierdzenie to zyskuje ważność dopiero od wejścia poprawki. Wcześniej, w 1981 doszło do deformacji woli wyborców poprzez System Pojedynczego Głosu Przenoszonego. Partia Narodowa, choć otrzymała ponad 4 tysiące przewagi głosów, otrzymała mniej mandatów niż Partia Pracy. Ta w efekcie rządziła przez całą następną kadencję. Należy jeszcze pamiętać, że różnica 4 tysięcy nabiera innego znaczenia szczególnie w warunkach maltańskich – gdzie statystyki w 1985 pokazywały liczbę ludności na poziomie 345,41874. Tak jak wspomniano wcześniej, należałoby przypuszczać, że System Pojedynczego Głosu Przenoszonego jest charakterystyczny dla systemów wielopartyjnych, tak jak sądził Maurice Duverger. Jednak sprzyja systemowi dwupartyjnemu na Malcie . Jest to przedmiot badań wielu politologów, ponieważ pociąga konsekwencje w wielu sprawach – na przykład kwestia finansowania - stają się bardziej problematyczne. Niesie to za sobą indywidualne finansowanie, co powoduje, że trudno jest kontrolować tę kwestię zarówno centrali partyjnej jak i samym organom państwowym.75 Indywidualne finansowanie także powoduje, że centrala partii musi być bardziej zdystansowana wobec kandydatów niż np. w systemach, gdzie partie decydują o ukształtowaniu listy i poświęcają sporą część budżetu na kandydatów - każdego z osobna, ale z drugiej strony, często w różnym wymiarze. Znaczy to także to, że maltańskie partie nie mogą dyktować sposobu prowadzenia kampanii kandydata. Idąc dalej, Lauri Karvonen który podjął się opisania Systemu Pojedynczego Głosu Przenoszonego stwierdził, że w partiach trudno jest przez to utrzymać dyscyplinę, gdyż kandydata nie wiąże z partią silna więź. Jeśli chodzi o Maltę jednak, autorka niniejszej pracy nie zauważyła tej tendencji – mimo, iż kandydat sam musi zadbać o fundusze, członkowie partii są jej wierni i przejście do innej następuje niezwykle rzadko. Jest to bardzo ważne, zwłaszcza kiedy obecnie rządząca partia polityczna – ma w Izbie przewagę tylko jednego głosu nad opozycją. W tym wypadku dyscyplina partyjna, jednomyślność w głosowaniu są bardzo istotne. Poza tym, pieniądze partii pojawiają się w kampanii kandydata w jednym momencie: organizacji wspólnej imprezy dla listy partii z okręgu wyborczego, lub w przypadku krajowej imprezy partyjnej.

74

Populacja w miastach, http://www.citypopulation.de/Malta.html, 2011-10-15 L. Karvonen, Preferential Voting: Incidence and Effects [w:] International Political Science Review Vol.25, No. 2 (04. 2004), s. 210. 75

26

2.1.5 Partie polityczne w parlamencie Do czynników konstytucyjno-ustrojowych można także zaliczać budowę parlamentu i zależności pomiędzy różnymi siłami politycznymi wewnątrz niego. Nie bez wpływu pozostaje samodzielność różnych urzędów czy sposób wyboru danych urzędników państwowych. Takie elementy bowiem wpływają na stabilność systemu partyjnego, możliwość utrzymania władzy i przeforsowania decyzji politycznych danej partii. W przypadku gdy partia ma zagwarantowaną przewagę nad drugą w parlamencie, poprzez uzyskanie ponad 50% pierwszych głosów, albo poprzez doliczenie kilku bonusowych mandatów, może przeforsować wiele decyzji politycznych. Te z reguły przechodzą w głosowaniach (gdzie wystarcza większość zwykła), dzięki dyscyplinie partyjnej. Poniżej znajduje się krótkie omówienie danych stanowisk państwowych i mechanizmów, które mogą mieć wpływ na system partyjny Republiki Malty. Choć zdawać by się mogło, że prezydent nie ma wpływu na system partyjny, to w opinii autorki niniejszej pracy magisterskiej można uważać, że ma pewną siłę oddziaływania. Prezydent nie jest wybierany w wyborach powszechnych, ale poprzez Izbę Reprezentantów. Jedyną kandydaturę przedkłada premier. Jak łatwo zgadnąć, powodzenie tej propozycji gwarantuje parlamentarna większość. Choć prezydentowi konstytucja nie przyznaje wyjątkowych uprawnień, to może rozwiązać parlament (działając w zgodzie z zaleceniami premiera). Ma także prawo, w okresie wojny przedłużyć kadencję parlamentu – jednak jednorazowo, nie dłużej niż 12 miesięcy. Prezydent nominuje premiera oraz przywódcę opozycji. W przypadkach powoływania innych urzędników np. do spraw Przekazu Audiowizualnego dla Malty, działa w porozumieniu i za radą premiera, który porozumiał się wcześniej z przywódcą opozycji. Na premiera prezydent nominuje osobę, która w jego mniemaniu może uzyskać największe zaufanie Izby Reprezentantów.76 Od kilkudziesięciu lat ten wybór jest prosty, ponieważ do parlamentu dostają się tylko dwie partie. Nowo wybrany premier – a zarazem przewodniczący swojej partii - i jego rząd, powołani przez prezydenta nie muszą obawiać się nieprzyznania votum zaufania, ponieważ nie przeprowadza się takiego głosowania. Dopiero w trakcie trwania urzędu można zastosować instrument powodujący zmiany na scenie politycznej – votum nieufności.

77

Warto w tym miejscu dodać, że gabinet jest kolegialnie

76

Tłum. Jan Winczorek, Konstytucja Republiki Malty, Wydawnictwo Sejmowe 2007, art. 80. Tamże, art. 81 Konstytutcji.

77

27

odpowiedzialny przed Izbą.

78

W wypadku gdy dojdzie do głosowania i większość głosów

poprze votum, prezydent odwołuje premiera lub na jego wniosek rozwiązuje parlament. 79 Decydentami, którzy mają największy wpływ, w trakcie trwania kadencji stają się premier i ministrowie, którzy są głównymi autorami prawa. Tylko oni mają prawo przedkładać projekty ustaw finansowych. W innych sprawach niezwykle rzadko zdarza się, by inicjatorami byli posłowie z tylnich ław.80 Nieczęsto bywa także, by projekt opozycji zyskał poparcie większości Izby.81 Oprócz prezydenta zwycięska partia może mieć pewien wpływ na wybór Spikera i jego zastępcę, który zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Izby.

Podobnie jak w

brytyjskim systemie politycznym, przewodniczy on obradom, czuwa nad przestrzeganiem regulaminu, udziela głosu deputowanym i odpowiada za interpretację postanowień regulaminowych. Nie jest jednak powiedziane, że spiker czy prezydent ze względu na wybranie przez daną partię będą podejmować decyzje jej przychylniejsze. W tym miejscu warto także wspomnieć, że partia rządząca ma także wpływ na kontrolę finansową – prowadzona głównie jest za pośrednictwem Dyrektora Urzędu Audytorskiego, powołanego przez prezydenta działającego w porozumieniu z premierem – tak jak wiele innych urzędów. Jednakże trzeba zwrócić uwagę, że premier musi często działać zgodnie z rekomendacjami. Mówi o tym np. artykuł 110, który określa, że premier wykonując uprawnienia dyscyplinarne w stosunku do osób pełniących urzędy publiczne, musi brać pod uwagę opinię Komisji Służby Publicznej.82 Prezydent nominuje także Przywódcę Opozycji z drugiej największej partii po rządzącej, albo takiej, która zgromadzi poparcie największej jednolitej grupy członków Izby pozostających w opozycji do Rządu.83 Przywódca Opozycji, w wielu fragmentach maltańskiej Konstytucji, jest włączany w proces decyzyjny, przysługują mu konsultacje w obsadzie niektórych stanowisk, jednak nigdy nie jest to opinia wiążąca dla premiera.

Jego rola

ogranicza się raczej do jedynie politycznej. Uczestnictwo opozycji w procesie decyzyjnym jest w ustawie zasadniczej zagwarantowane poprzez obecność w komisjach stałych parlamentu, których skład odzwierciedla proporcje partii w Izbie. Funkcjonuje ich pięć: ds. wewnętrznych Izby, przywilejów, rachunków 78

A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009, s.117. Tamże. 80 A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009, s.98. 81 Tamże, s.101. 82 Tamże, s.116. 83 Tłum. Jan Winczorek, Konstytucja Republiki Malty, Wydawnictwo Sejmowe 2007, art. 90. 79

28

publicznych, europejskich i zagranicznych i społecznych. Dodatkowo powoływane są komisje w celu rozpatrywania konkretnych ustaw a także specjalne, których skład określa Spiker.

2.1.6 Rady lokalne i Parlament Europejski W kontekście opisywania parlamentu warto wspomnieć o innych poziomach władzy, gdzie zauważalna jest aktywności partii – na niższym szczeblu - gdzie państwo oddaje część władzy samorządom lokalnym - i wyższym – delegując część możliwości podejmowania decyzji, instytucjom europejskim, zgodnie z traktatem. Malta to państwo unitarne, złożone z trzech regionów: Gozo oraz Majistral i Xlokk. Od 1993, od wejścia w życie ustawy Local Council Act (która spowodowała utworzenie okręgów i regulację ich mechanizmu), na wyspie wprowadzono podział na 68 rad lokalnych, które są najniższym szczeblem administracji krajowej. W Konstytucji Malty istnieje tez jedynie jeden rozdział XA, wprowadzony przez XIII akt w 2001 roku, który lakonicznie stwierdza, że terytorium Malty jest podzielone na obszary lokalne, których liczba zostaje określona przez prawo.[…]każdy obszar lokalny jest administrowany przez Radę Lokalną, wybieraną przez jego mieszkańców oraz powołaną i działającą na podstawie prawa obowiązującego w danej chwili. Skład 1/3 rad lokalnych wybiera się co trzy lata, stosując System Pojedynczego Głosu Przenoszonego. Wybory do wszystkich Rad Lokalnych nie odbywają się więc w jednym czasie, ale rotacyjnie. Uprawnienia wyborcy i kandydata pozostają takie same jak w przypadku wyborów do parlamentu. Rada Lokalna złożona jest od pięciu do trzynastu członków. Na czele stoi mer wybierany na pierwszym posiedzeniu, który m.in. reprezentuje Radę oraz kieruje jej działalnością. Zadania Rady to przede wszystkim dbałość o dany obszar administracyjny – np. łatanie dziur w jezdni, chodnikach, opieka nad zielenią, miejscami do zabaw, dostarczaniem informacji o ochronie praw konsumenta, sprawach socjalnych etc. Sprawy, które wymagają większych nakładów finansowych – np. budowy dróg – należą do zadań poszczególnych ministerstw. Rady lokalne nie zajmują się też

29

ustanawianiem podatków, mogą pobierać jedynie opłaty od usług84. Funkcja członka Rady do niedawna była bezpłatna, od 2009 członkowie dostają honorarium, w zależności od tego w ilu spotkaniach w roku kalendarzowym uczestniczyli.85 Rady lokalne są ważną kwestią, jeśli chodzi o partie polityczne na Malcie, zwłaszcza, że od 1993 co najmniej 135 byłych członków Rad Lokalnych zostało parlamentarzystami. Aktualnie w Radach Lokalnych zasiada coraz więcej osób z ramienia Partii Pracy niż z Partii Narodowej.86 W ostatnich wyborach, w 2012 i 2013 roku, LP zyskała 52 mandatów przewagi w skali całego kraju. Co ciekawe to właśnie na tym poziomie, Alternativa Demokratika zyskuje głosy, które mają szansę przełożyć się na mandaty i możliwość wpływania na decyzje polityczne. W ostatnich wyborach, w 2012 i 2013 partia otrzymała dwa mandaty. Szanse na tym poziomie zyskują także kandydaci niezależni. Jednak ostatnie mandaty zostały przyznane takim osobom w rundzie 5 głosowania – tzn. między 1999 a 2001. Otrzymali oni wtedy trzy mandaty. W wyborach do parlamentu europejskiego, gdzie państwo zamienia się w jeden okręg, z kolei dostają się osoby nie będące parlamentarzystami, ale najczęściej posiadające karierę naukową. Tutaj także tendencja jest odwrotna niż na poziomie krajowym: - częściej zostają wybierani przedstawiciele Partii Pracy. W 2004 roku Alternattiva Demokratika była bardzo bliska wyboru swojego kandydata, co jednak się nie stało. Podsumowując, na system partyjny Republiki Malty mają wpływ dwa typy czynników: Pierwsze bardziej kulturowe, wynikające z położenia geograficznego i świadomości ukształtowanej przez historię, gdzie ważną rolę odgrywa religia – choć nie tak ważną jak niegdyś. Ta perspektywa wyjaśnia, dlaczego to nie nierówności społeczne są główną osią konfliktu politycznego oraz masową przynależność społeczeństwa do dwóch partii. Czynniki natury prawnej z kolei pomagają utrzymać status quo – poprzez brak uregulowań dot.

rejestracji

i

finansowania

czy

utrzymywania

Urzędu

do

spraw

Przekazu

Audiowizualnego dla Malty jedynie w rękach partii rządzącej i opozycji. Przepisy prawa pozwalają również społeczeństwu wpłynąć na system polityczny jedynie w momencie 84

Political financing: GRECO's first 22 evaluations, Third evaluation round, https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet.CmdBlobGet&InstranetImage=1548 694&SecMode=1&DocId=1332274&Usage=2, s. 19, 2010-05-19 85 Local Councils Act, art 32. 86 Malta News Online, http://maltanewsonline.com/labour-wins-local-council-elections-with-56-per-cent-ofthe-vote/ , 2012-03-11

30

wyborów parlamentarnych – a wygrana przez społeczeństwo partia ma potem wpływ na tworzone prawo oraz na wybór najważniejszych osób w państwie. Emocje, które towarzyszą kampanii wpływają więc na frekwencję i opowiedzenie się po jednej ze stron politycznej barykady.

31

Rozdział II. Geneza partii politycznych w Republice Malty Spośród wielu teorii dotyczących genezy i rozwoju partii politycznych na uwagę zasługuje ewolucyjna definicja Maxa Webera, według, której w kształtowaniu systemu partyjnego wyróżnia się trzy etapy: koterii arystokratycznych, następnie klubów politycznych i na końcu – partii masowych. Z drugiej strony, w historii Malty odnaleźć można elementy prób teoretycznego wyjaśnienia powstania systemu partyjnego przez Klausa von Beyma, który podzielił je na instytucjonalne, modernizacji i kryzysowe. Wydaje się, że te ostatnie są najbliższe historii systemu partyjnego Malty – a zwłaszcza komponent instytucjonalny, ponieważ wyraźnie widać, jak przy zmianach podziału władzy (np. pomiędzy gubernatora a Radą) zmienia się liczebność, siła oddziaływania partii i ich liczba. Dopiero później, element instytucjonalny traci na znaczeniu, kiedy okazuje się, że „otwarty” System Pojedyńczego Głosu Przenoszonego nie wprowadza różnorodności do parlamentu maltańskiego. Duże znaczenie miał także element kryzysowy – np. zamieszki nazwane Sette Giugno, pomysł zastąpienia języka Włoskiego Angielskim w przesiąkniętej kulturą północy Malcie czy wprowadzenia małżeństw cywilnych między przedstawicielami Kościoła Katolickiego i Protestanckiego. Choć przesłanek kulturowych, które miały wpływ na stworzenie systemu partyjnego na Malcie, można dopatrywać się już w pierwszych wiekach po narodzeniu Chrystusa, to jednak pierwsze partie zostały utworzone za panowania Brytyjczyków. Z pewnością – jak pokazuje poniższy tekst – miały na to wpływ wydarzenia zewnętrzne – takie jak Wiosna Ludów czy dwie Wojny Światowe, ale także nieustająca determinacja Maltańczyków wykorzystująca każdą instytucjonalną możliwość do stawiania biernego oporu. Rozwój systemu partyjnego Malty można podzielić na kilka etapów: 1. Koniec XIX wieku do 1921 roku – który jest okresem działalności pierwszych partii politycznych, 2. Okres istnienia parlamentu narodowego, oraz systemu wielopartyjnego na Malcie. Kończy się on wycofaniem ustawy zasadniczej w 1933 roku. 3. Czas II Wojny Światowej, która konserwuje stan posiadania mandatów przez partie z lat 30tych, aż do powszechnych wyborów w 1947 roku

32

4. Zmieniona scena polityczna Malty. Okres do uzyskania niepodległości. Koniec systemu wielopartyjnego. Pierwsza konstytucja dana Maltańczykom przez Brytyjczyków pochodziła z 1813 roku. Cała władza umocowana została w rękach gubernatora. 87 Mieszkańcom wysp nie dano choćby wrażenia uczestniczenia we władzy, a nawet zawarto zapis, że na decyzje gubernatora nie może mieć wpływ żadne zgromadzenie Maltańczyków88. Z inicjatywy notabli maltańskich, w 1832 powstały więc petycje do Królewskiej Mości, zawierające postulaty zmniejszenia władzy gubernatorskiej a także podwyżek dla urzędników. Zdarzyło się, że akurat do władzy w Wielkiej Brytanii w tym czasie doszli Liberałowie, którzy przychylniej zareagowali na wniosek, niż mógłby to zrobić poprzedni konserwatywny rząd. W 1835 wyspa otrzymała nową konstytucję, niedającą wprawdzie także wpływu na decyzje polityczne, ale przynajmniej możliwość obserwacji procesu władzy. Stworzono Radę przy Gubernatorze, gdzie aż sześć osób było Brytyjczykami a tylko dwie Maltańczykami. Wszyscy członkowie byli nominowani. Choć był to „krok w tył” jeśli chodzi o uprawnienia – porównując to z okresem panowania sycylijskiego, to nie spowodowało to zorganizowania sprzeciwu wobec władz. Wpływ na nie miał w tym czasie bardziej czynniki zewnętrzne, takie jak Wiosna Ludów. Jej echa powoli zaczęły także docierać na Maltę89. Przyznano wolność prasy, a w 1849 nową ustawę zasadniczą. Tym razem organ Rady liczył osiemnaście osób – dziesięciu nominowanych (pięciu Maltańczyków) i ośmiu wybieranych. Rada ograniczona była vetem gubernatora, jej prawo nie mogło stać też w sprzeczności z prawem wydanym przez Koronę. Z powodu tych szczupłych uprawnień w latach 60tych narósł konflikt między maltańskimi członkami Rady, a reprezentantami brytyjskimi. Nie doszło jednak do kryzysu politycznego. 90

87

Jego rozporządzenia mogły być ogranizczone jedynie przez króla. J. Łopatos (red.), Historia małych krajów Europy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002, s. 332. 88 Choć kilka wieków wcześniej, kiedy należeli do Królestwa Sycylijskiego – otrzymali samorząd lokalny, tak zwane universita. 89 Na Maltę przybyło wtedy wielu dziennikarzy włoskich. 90 H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 206.

33

1. Koniec XIX wieku do 1921 roku – czas pierwszych kulturowych zmian wprowadzanych przez Brytyjczyków 1.1. Kwestia językowa – bezpośrednim przyczynkiem do stworzenia pierwszych partii politycznych. Prawdziwy kryzys polityczny nastąpił dopiero z przyczyn kulturowych. W latach 80tych na wyspę przybył królewski komisarz, Patric Keenan w celu sporządzenia raportu dot. nauki języka. Komisarz stwierdził w raporcie, że język angielski i maltański, powinien być nauczany od podstawówki, a włoski, powinien stać się dodatkowy, nauczany dopiero po liceum. Obowiązkowym miał być jedynie na wydziale teologii, na uniwersytecie. 91 Z tymi założeniami zgodził się Sigismondo Savona, Maltańczyk , który był Dyrektorem Edukacji (1880-87). Uważał, że wprowadzenie tych wskazań w życie, mogłoby znacznie pomóc Maltańczykom w dostosowaniu się do nowych warunków - m.in. dopasować się do rynku zatrudnienia. Język angielski miał zastąpić włoski używany podczas obrad Rady przy Gubernatorze a także na salach sądowych. Sigismondo Savona był również zdania, że należy otworzyć więcej szkół, wprowadzić system drenażu, ale też zlikwidować podatek od żywności, który uderzał w najbiedniejszych. Dlatego dyrektor postanowił założyć w 1879 roku partię polityczną Riformisti. Jego partia za cel stawiała sobie polepszenie życia pracujących, stworzenie nowych miejsc pracy. Skomponowana była głównie z pracowników administracji, stoczni oraz biznesmenów. Gazetą partii była Public Opinion, pisana po angielsku, prostym słownictwem. Nie wszyscy jednak podzielali stanowisko reformatorów i widzieli szansę w zmianach jakie przynosiły rządy brytyjskie. Jeszcze niedawno, jak opisywał Prof. Henry Frendo w Party politics in a fortress colony: Włoski dominował na szyldach sklepowych i w nazwach gazet, używano go w sądzie, na rachunkach urzędowych, w teatrze. W 1842 roku mając na uwadze tylko cywilną populację – wliczając około 1000 mieszkańców NieMaltańczyków) – osób, które umiały mówić i czytać po angielsku było około 370. Porównanie tej liczby do ok. 5000 osób w tym czasie potrafiących mówić i czytać po włosku dawało przewagę językowi północy.

92

Włoski towarzyszył Maltańczykom od kilku stuleci

(Wpływy północnej kultury nawet po dziś dzień są zauważalne np. w katedrze św. Jana w Valletcie, czy kościele św. Pawła w Rabacie). Język ten szczególnie bliski był prawnikom, 91 92

Wesley Hutchinson, Cliona Ni Riordain Language issues, Brussels 2010, p. 99. H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 16.

34

lekarzom, właścicielom ziemskim i duchowieństwu. Dlatego rok po założeniu partii Savony powstała Anti-Riformisti Prezesa Izby Adwokackiej, dr Fortunato Mizziego. Był on wielokrotnym członkiem Rady przy Gubernatorze. Głównym jej celem był sprzeciw wobec zmian zaproponowanych przez komisarza Keenana, a popartych przez Savonę. Sprzeciwiano się także abolicji podatku od żywności, drogim projektom publicznym – nawet jeśli były one potrzebne. Żądano natomiast powrotu starego organu – universita, Consiglio popolare93, które pozwoliłyby o decydowaniu Maltańczykom w sprawach lokalnych. Cztery lata po utworzeniu zdecydowano się na zmianę szyldu, wybierając Partito Nazionale

94

. Jak się

potem okazało, partia Mizziego znalazła duże poparcie i to nie tylko wśród klasy wyższej. Pod nowym już szyldem zdobyła wszystkie osiem mandatów w Radzie, które były przeznaczone na członków z wyboru. Jednak Narodowcy często specjalnie wpisali ludzi niepiśmiennych, by pokazać, że mimo zdobycia wszystkich dostępnych mandatów członkowie nie mieli żadnego wpływu na decyzje polityczne. Mizzi wielokrotnie też bojkotował posiedzenia. Z Partią związana była gazeta Mizziego Gazetta di Malta. Na pewno organizowanie się Maltańczyków w partie wpłynęło na dalsze kroki prawne Brytyjczyków

względem

wyspy.

Po

długich

rozmowach

z

Partią

Narodową,

w 1887 roku przyznano Malcie nową konstytucję. Maltańczycy po raz pierwszy otrzymali możliwość podejmowania decyzji w sprawach lokalnych i finansowych – chociaż główny ośrodek władzy nadal pozostał utrzymany przez Koronę, która mogła decydować o sprawach wojskowych i zagranicznych. Rada, której pracami dowodził gubernator składała się z 20 członków. Sześciu pochodziło z nominacji, a czternastu było wybieranych co trzy lata, przez niewielką część ludności (z ok. 200 000 mieszkanców wysp uprawnionych do głosowania było 10 000 mężczyzn), w skomplikowanej procedurze.95 Gubernator miał nieograniczone prawo rozwiązać Radę w każdej sytuacji, mógł też zawiesić uchwałę Rady – w pozostałych przypadkach – jej wola wchodziła w życie. 93

Universita – lokalny rząd przyznany w XIV wieku. Najważniejszym organem Universita była Rada - Consilio Popolare. Przedstawiciele Consilio Popolare obradowali co najmniej raz w roku i byli wybierani przez sześć grup społecznych: szlachtę, rody, nauczycieli, kupców, rzemieślników i kler. Organ nadzorował finansami, przedstawiał królowi problemy ludności, projekty rozwiązań, skargi na urzędników nadużywających władzy, wyznaczał osoby do zakupu zboża na Sycylii, przedstawiał kandydatury na urzędników universita i wysyłał posłów do króla bądź wicekróla Sycylii. - T.Wintuch, Dzieje Malty, Wydawnictwo „Książka i Wiedza” Warszawa 1980, s. 112. 94 Od tego wzięła się potem nazwa „Narodowcy”, jaką używano wobec członków tej partii. 95 Dozwolone np. było głosowanie kilkukrotne, gdzie wyborcy, którzy np. posiadali ziemię w dwóch okręgach uprawnieni byli do oddania dwóch głosów. Żródło: Sciberras Sandro, Maltese History 1800-1903, “St. Benedict College”,http://www.stbenedictcollege.org/stlucija/files/Sandro%20Sciberras/Form%204%20Option%20Malte se%20History/H_1-H_4%20Political%20Developments%20to%201800-1903_11p.pdf 2012-05-20

35

1.2. Ingerencja w zasady religijne – kolejnym powodem do politycznej mobilizacji Maltańczyków Innym „zapalnym” momentem, który przyczynił się do powstania partii na Malcie było wprowadzenie przez brytyjskie władze możliwości „mieszanych małżeństw” – między reprezentantami Kościoła katolickiego i protestanckiego. Nie zgadzał się z tym zwłaszcza prałat Kościoła Katolickiego, Ignazio Panzavecchia. Aby zorganizować silniejszy sprzeciw, 1895 roku utworzył z Savoną96 trzecią partię na scenie politycznej Malty – Partito Popolare. Była ona ruchem dążącym do samodzielności w rządzeniu. Organem ruchu była gazeta Malta Taghna - broszura jednostronna pisana prostym językiem, poruszająca tematy religijne i niepodległościowe. Partia działała jednak bardzo krótko. 97 Mimo wszystko sprawa małżeństw mieszanych nie zmobilizowała tak Maltańczyków jak kwestia językowa. Coraz więcej zwykłych ludzi zaczęło interesować się polityką i popierać różne opcje. Członkowie Rady natomiast blokowali reformy edukacyjne, które miały powodować zastępowanie włoskiego angielskim w szkołach i na salach sądowych. Dlatego w 1903 roku, Brytyjczycy zdecydowali się zawieść konstytucję z 1887 roku i wprowadzić stare zasady (z konstytucji 1849 roku, większość członków Rady była nominowana, a mniejsza część wybierana w wyborach.), poprzez nową ustawę zasadniczą. Pomiędzy 1904 a 1907 rokiem nie odbyły się żadne wybory.

1.3 Wojna Światowa katalizatorem zmian w systemie politycznym i partyjnym Malty I Wojna Światowa była okresem kiedy około 1000 Maltańczyków wzięło udział w działaniach wojennych wraz z brytyjskimi żołnierzami. Niezwykle pomocnym okazało się w tym czasie położenie wyspy, umożliwiające hospitalizację żołnierzy walczących w Grecji i Turcji. Maltę nazywano „Pielęgniarką obszaru śródziemnego”.98 Mimo wsparcia, które oferowała kolonia, nie zmieniała się sytuacja polityczna Maltańczyków. Napięcie w państwie rosło, chciano powrócić do zasad konstytucji z 1887 roku. Nowo wybrani członkowie Rady nadal rezygnowali ze swoich siedzeń na znak sprzeciwu wobec zmian jakie zostały wprowadzone. Jednak bywały wyjątki. W Partii 96

Dostrzegalna jest tu ewolucja poglądów Savony – z umiarkowanego zwolennika – z powodów religijnych stał się przeciwnikiem władz brytyjskich na Malcie. 97 H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 365. 98 A. Zarb-Dimech, Malta During the First World War 1914-1918, A. Zarb-Dimech, s.208.

36

Narodowej doszło do rozłamu na abstentionistsów (na ich czele stanął dr Enrico Mizzi, syn założyciela partii) i anti-abstentionistów (którym przewodził Francesco Azzopardi). Ci ostatni reprezentowali mniej radykalne skrzydło partii – chociaż byli sympatykami kultury włoskiej, która zanikała, ale uważali, że tylko poprzez kooperację z władzami można wpłynąć na kształt przyszłej konstytucji. Ostatecznie wygrało skrzydło potomka dr Fortunato Mizziego. Chociaż niedługo potem, w 1916 roku, w oparciu o regulacje obronne z 1896 roku, lider Narodowców został skazany na rok więzienia, ciężkich prac, a także pozbawienie praw obywatelskich i

możliwości pełnienia zawodu adwokata za działalność wywrotową i

wypowiedzi przeciwko Brytyjczykom. Gubernator Methuen złagodził jednak karę do ostrej nagany, a prawa obywatelskie przywrócił z końcem wojny. Wtedy to doszło do dużego spadku gospodarczego – wraz z zakończeniem działań wojennych Royal Navy przestała korzystać z portów Malty. Szybko kończyła się żywność i inne dobra. Ceny wzrosły, ale wynagrodzenia pozostały te same. W związku z tą trudną sytuacją powstała w 1916 roku Unia Pracowników, rok później organizując pierwszy strajk. Powyższe wydarzenia spowodowały napiętą atmosferę na wyspie. Na pierwszym spotkaniu Zgromadzenia Narodowego po wojnie, w 1918 roku, Narodowcy wystosowali podanie o niepodległość, zawierające odwołanie do punktów prezydenta Wodorowa Wilsona żądając autonomii w sprawach lokalnych. W memorandum zaadresowanym do premiera Davida Lloyda Georga – prawie wszyscy reprezentanci napisali, że w wyrazie wdzięczności za wspólną walkę w trakcie I Wojny Brytyjczycy powinni wprowadzić w życie zasady, o które walczyli i cierpieli razem z Maltańczykami podczas wojny.99 Choć niedługo potem Brytyjczycy zgodzili się na Zgromadzenie Konstytucyjne to sprawa nie nabrała rozpędu, a po pewnym czasie brytyjski podsekretarz Amery stwierdził, że nowa konstytucja zostanie wprowadzona tylko, jeśli Maltańczycy zgodzą się na to, że przyszłymi językami oficjalnymi będą angielski i maltański. Taki scenariusz był rzecz jasna, nie do zaakceptowania przez Narodowców. Wreszcie 7 czerwca 1919 roku zapełniły się ulice w Vallecie niezadowolonych sytuacją ekonomiczną i polityczną Maltańczyków. Atmosfera zaczęła dynamizować się bardzo szybko. Doszło do konfrontacji ze służbami bezpieczeństwa. Brytyjskie wojsko 99

A dokładniej pkt 5, który brzmiał: “ Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.”[w:] President Wilson's Fourteen Points. http://wwi.lib.byu.edu/index.php/President_Wilson%27s_Fourteen_Points, 2012-11-10

37

zaczęło strzelać w tłum. Tego dnia trzy osoby zginęły, a kolejna zmarła następnego dnia. Wiele osób pozostało rannych. Ofiary feralnego dnia były chowane jak bohaterowie narodowi, a ich rodziny otoczono pomocą finansową. Stanowisko Zgromadzenia Narodowego zostało symbolicznie wyrażone przez wypowiedź jednego z delegatów, który dotknął chusteczką rannego człowieka i podniósł ją do góry mówiąc – to są nasze narodowe barwy. 100 Sette Giugno (z języka włoskiego 7 czerwca) - stały się mitem maltańskiego nacjonalizmu. W tym momencie Maltańczycy uzyskali element tożsamości narodowej, która zawsze była kwestią problematyczną ze względu na historię, w której zawsze występowało tyle różnych państw. Chęć uniezależnienia się od Brytyjczyków, którzy w opinii Maltańczyków doprowadzili do zamieszek stała się jeszcze silniejsza. Dla Londynu z kolei wydarzenie z czerwca było jasnym sygnałem, że muszą zajść systemowe zmiany na Malcie w innym wypadku mogłoby dojść do rewolucji. Przyśpieszono prace Zgromadzenia Narodowego i wysłano projekt konstytucji do Londynu. W listopadzie, podsekretarz Amery i gubernator Plumer ogłosili wreszcie, że zostanie Maltańczykom przekazana możliwość decydowania o sprawach wewnętrznych – zapowiadając tym samym początek systemu partyjnego Malty.101 2. Malta posiadająca parlament narodowy – początek i rozwój systemu wielopartyjnego lata 1921 – 1933. Nową konstytucję uchwalono w 1921 roku. Zgodnie z nową ustawą zasadniczą – Malta podobnie jak Indie, została diarchią. Rząd maltański zajmował się lokalnymi sprawami, ale cały czas był kontrolowany przez gubernatora. Korona miała zarezerwowane kwestie dotyczące marynarki, wojska lądowego, sił powietrznych i imigracji 102. Istniały też restrykcje dot. rynku, portów, traktatów z innymi państwami i dwie klauzule dot. języka, które w przyszłości miały doprowadzić do ponownej waśni między lojalistami a konserwatystami.103 Prawo do głosu przysługiwało mężczyznom którzy mieli co najmniej 21 lat, umieli czytać i pisać a także mieli wpływy roczne co najmniej £5. Malta miała mieć gabinet na czele którego stał premier; Izbę Niższą, wybieraną co trzy lata, którą tworzyło po

100

H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 180 G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.125. 102 A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.45. 103 J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, I tom, Malta: Studia Editions, 1987, s.89. 101

38

czterech reprezentantów z każdego dystryktu, razem dając wynik 32 członków. Głosować mogły osoby mające odpowiedni przychód, które miały co najmniej 21 lat, umiały czytać i pisać a także miały wpływy roczne co najmniej £5. Te warunki z pewnością mogły mieć wpływ na wybierane partie. Senat składał się z 10 członków i był nominowanych przez – duchowieństwo, absolwentów uczelni, kupców i 7 członków generalnych. Arcybiskup nominował duchownych, a inne grupy swoich reprezentantów. Pozostawał on bez większego wpływu na system partyjny. Kadencja trwała sześć lat.104 2.1 Charakterystyka pierwszych partii parlamentarnych na Malcie W pierwszych wyborach do parlamentu wzięło udział już nie dwie, nie trzy, ale kilka partii politycznych. Nie tylko więc sytuacja kryzysowa, ale też nowe warunki instytucjonalne były czynnikiem mobilizującym do organizowania partii na Malcie. Z drugiej strony – wciąż żywy pozostawał konflikt kulturowy, ponieważ maltański i angielski stały się językami oficjalnymi. W kurs probrytyjski wpisywała się Partia Pracy założona w 1921 roku przez syna Sigismondo Savony, pułkownika Williama Savonę105. Powstanie założycielskie na które zaproszono różne organizacje pracownicze datuje się na 15 maja, trzydziestą piątą rocznicę powstania encykliki Rerum Novarum. Nie należy tego faktu pozostawiać bez znaczenia, ponieważ szczególnie w pierwszych latach partii, społeczne nauczanie kościoła miało duży wpływ na ideologię partii.

106

Dla polityków Partii Pracy ważne także były prawa

pracownicze, zasady uczciwości i prawa. W programie stawiali sobie za cel poprawienie warunków ekonomicznych i moralnych wśród różnych klas społecznych. Tego samego roku powstała także Partia Konstytucjyjna (Constitutional Party, w skrócie: CON), połączona z sił nowych Anglo-Maltese Party Stricklanda i Augustus Bartolo Constitutional Party, redaktora Malta Chronicle. Walkę o przewodnictwo wygrał Gerald Strickland. Wcześniej pełnił rolę Sekretarza gubernatora, dlatego był raczej nielubiany (m.in. 104

S.Sciberras, Constitutional Development, http://www.stbenedictcollege.org/stlucija/files/Sandro%20Sciberras/Form%204%20Option%20Maltese%20Hi story/1_%20Constitutional%20Development.pdf 2011-12-28 105 Lista liderów partyjnych Partii Pracy : http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Malta_Labour_Party_leaders, 2011-12-28 106 M. Briguglio, Ideological and Strategic Shifts from Old Labour to New Labour in Malta. University of Malta 2001, s.46.

39

z powodu podnoszenia podatków i opowiadaniem się za kooperacją z Anglikami), jednak zdążył zaskarbić sobie sympatię wielu Maltańczyków tym że poświęcił bajońską sumę na zbiórkę publiczną poświęconą odbudowie wyspy po I wojnie.107 Z inicjatywy prałata Ignazio Panzavecchia powstała także kolejna partia Maltańska Unia Polityczna, Unione Politica Maltese (UPM). od której oderwało się później bardziej radykalne pro-włoskie skrzydło, tworząc Narodowo Demokratyczną Partię (Democratic Nationalist Party, PDN), chociaż także UPM było oceniane jako umiarkowany sprzymierzeniec północnego sąsiada. Obie partie zdecydowały się uczestniczyć w różnych okręgach, tak by nie zabierać sobie głosów zwolenników. Jedyną kwestią jaką w znacznej mierze różniła partie była stosunek do języków i który z nich powinien dominować na wyspie. Pozostałe sprawy np. pracownicze, czy religia (wszystkie cztery partie zgodziły się, że religią Malty jest katolicyzm) nie wywoływały takich emocji i sporów. Jak widać nie było jeszcze wtedy na Malcie partii związanej z ideologią komunistyczną. 2.2 Wybory na Malcie od 1921 do 1932 roku Rok CON 1921 7 1924 10 1927 15 1932 10

DNP 4 5

LP UPM PN Niezal. Razem 7 14 32 7 10 32 3 13 1 32 1 21 32

Tabela nr. 1 Wyniki wyborów parlamentarnych od 1921 do 1932 roku. Źródło: Maltadata.

W pierwszych wyborach powszechnych, po wejściu w życie nowej konstytucji wygrało UPM uzyskując 14 - 39,1%, Constitutionalist Party (CON) otrzymała 25,3% - 7 mandatów; Democratic Nationalist Party (DNP) 12% - 4108, Malta Labour Party (LP) 23,2% 7 a niezależni 0,04%. Tylko DNP zdecydowało się nie uczestniczyć w wyborach do senatu, które odbyły się osobno. W tych wyborach UPM zyskało 4 siedzenia, LP 2 a CON jedno miejsce.109 Jako, że UPM uzyskało niewielką większość, to stworzyło rząd mniejszościowy, który został obalony po pierwszym głosowaniu nad budżetem. Dzięki interwencji gubernatora zawiązała

107

H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 110. DNP zdecydowało się kandydować jedynie na Gozo, by nie konkurować z UMP w innych okręgach. 109 A.Gigilio, Malta: Analises and consequences of elections 1921-2003, Studia Editions s. 17. 108

40

się potem nowa koalicja między LP a UPM.110 W trakcie kadencji dominowały raczej kwestie techniczne – takie jak miejsce obrad nowego parlamentu i dyskusji nad sensem istnienia

senatu.

Sprawy

walki

o

większą

autonomię

odeszły

w

cień.

Dodatkowo nie obeszło się bez skandali – pierwszy premier, Joseph Howard, musiał odejść, po tym jak podczas wizyty służbowej w Rzymie stwierdził wyższość kultury włoskiej nad angielską. Po mianowaniu nowego Prezesa Rady Ministrów, Francesco Buhagiara Izba Niższa przetrwała jeszcze rok. Następne wybory odbyły się w czerwcu 1924 roku. Wzięło w nich udział 73, 4% wyborców. Kandydowały w nich udział te same partie, co w poprzednich wyborach z jedyną zmianą, że tym razem DNP wystawiła swoich kandydatów na całej Malcie. Proporcje zmieniły się - CON zyskała poparcie, otrzymując 33,95% i 10 mandatów, UPM uzyskało mniejszy niż poprzedni wynik 27,22% - 10 mandatów. LP otrzymało 19,24% co równało się z liczbą 7 mandatów i nie wprowadzało zmiany. DNP dostało 17,39% i 5 mandatów, co pomimo wzrostu o jedno miejsce należy traktować jako niski wynik, porównując do poprzedniego, kiedy startowała tylko z Gozo. 111 Tym razem UPM połączyła swe siły z DNP. Do większości zabrakło 15 miejsc, a LP zdecydowała, że nie połączy się z żadną partią – ponieważ w ten sposób straci identyfikację. Mimo wszystko LP obiecało, że będzie wspierać mniejszościowy gabinet w sprawach socjalnych. Jednak już po czterech miesiącach LP przedstawiło wniosek dot. votum nieufności wobec rządu. Podczas drugiej kadencji nowym, najmłodszym premierem w Imperium Brytyjskim został trzydziestopięcioletni Ugo Mifsud, lider DNP. Został on potem odznaczony tytułem szlacheckim przez króla Jerzego, co spowodowało, że nastąpiła poprawa stosunku Partii Narodowej do Wielkiej Brytanii. Chociaż nadal uważano, że język włoski i kultura śródziemnomorska jest nieodłącznym elementem tożsamości Maltańczyków, to jednak

110

Choć najbliżej ideowo było UPM do DNP to jednak nie chciano tworzyć z nią koalicji, ze względu na radykalizm dot. języka włoskiego drugiej partii. 111 Warte wspomnienia jest również to, że tylko dwóch, spośród czterech księży (z LP i UPM), który kandydowali w wyborach dostało się do Izby, w przeciwieństwie do poprzednich wyborów, kiedy siedmiu Księży wzięło w nich udział i czterech zostało wybranych.

41

zdawano sobie sprawę w środowisku Narodowców, że angielski w obecnej sytuacji jest równie ważny.112 W 1926 r. doszło też do połączenia UPM i DNP pod wspólnym szyldem Partii Narodowej, Nationalist Party, (Partit Nazzjonalista), w skrócie PN. Liderami pozostali Ugo Misfud i dr Enrico Mizzi. Porozumienie programowe dot. takich kwestii jak uprzemysłowienie Malty zawiązały także LP i CON. Członkowie Partii Pracy nie chcieli natomiast łączyć się w jeden twór z CON, ponieważ obawiano się, że mniejsza partia pozostanie w cieniu popularnej Partii Konstytucyjnej.

Wszystkie te nowe aliansy były

szykowaniem się do nowych wyborów, które nadeszły w sierpniu 1927 roku. W wyborach do Izby Niższej wzięły udział cztery partie uzyskując: PN 41,39% - 13 mandatów, CON 41,02% - 15 mandatów, LP 14,06% - 3 mandaty, i kandydat niezależny – 1 mandat.113 Tym razem zostały wybrane trzy osoby duchowne. Choć zyskano 212 głosów w porównaniu z wyborami poprzednimi, to Partia Pracy straciła na umowie programowej 4 posłów. Sam lider, William Savona nie dostał się z dwóch okręgów. Pomimo iż został wybrany do Izby Wyższej to nie uchroniło go to przed utratą statusu lidera. Od tego momentu zastąpił go płk. Michael Dundon, którego potem zmienił prezes LP dr Paul Boffa. O pyrrusowym zwycięstwie można mówić też w wypadku PN, która mimo iż otrzymała najwięcej głosów to przełożyło się to na mniejszą ilość mandatów, ze względu na system liczenia głosów. W Senacie Narodowcy dostali 5 mandatów. LP zdecydowała się nie wystawiać ani jednego ministra do rządu pod przewodnictwem Gerarda Stricklanda z obawy przed utratą identyfikacji. Wspierała rząd w głosowaniach, który wprowadził odszkodowania pracownicze, renty dla wdów i sierot czy prawo wynajmu. Rządy gabinetu Stricklanda odznaczały się wzmożonymi napięciami politycznymi. Na jego życzenie kilku posłów opozycji odwiedziła policja aby przeszukać ich domy, ponieważ ktoś rozpowszechniał fałszywe plotki o praniu pieniędzy. Innym razem, w 1929 roku premier oskarżył Mifsuda Bonniciego o szkalowanie parlamentu w jednym z jego artykułów w Mid-Day News. Spiker skazał go za to na trzy dni więzienia, co z resztą tylko podniosło popularność ukaranego. Pogorszyła się także relacja rządu z Kościołem. W

112

H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 194. Jeden mandat otrzymał kandydat niezależny, prawnik Giuseppe Micallef, który wcześniej należał do DNP. a powstała przed wyborami partia Maltańska Partia Narodowa, the Maltese Nationalist Party (MNP) 1,13% nie otrzymała ani jednego mandatu. To były pierwsze i ostatnie wybory tej partii. 113

42

przemówieniach w Izbie a także w gazetach prorządowych pojawiały się głosy antyklerykalne. Dla duchownych nie do zaakceptowania także był tytuł Lorda114, jaki otrzymał Gerard Strickland od władz Wielkiej Brytanii. 115 Izba Niższa została rozwiązana w 1930 roku, ze względu na nastroje niechęci do partii pro-brytyjskiej jaką była CON. Wtedy to Wielka Brytania zdecydowała o zawieszeniu konstytucji i przekazania władzy w ręce Stricklanda, który rządził wespół z Maltańskim Rządem Imperialnym. Międzyczasie doszło do cichego rozejmu między Stricklandem a Kościołem Katolickim na Malcie.

2.3 Zawieszenie konstytucji 1921 i powrót ustawy zasadniczej z 1887 roku Opóźnione wybory odbyły się dopiero w 1932 roku. Towarzyszyła im rekordowa spośród wyborów od 1921 roku frekwencja, która wyniosła 92,49%. Taka mobilizacja została najprawdopodobniej spowodowana wcześniejszymi zdarzeniami polityczno-religijnymi. W tych wyborach wziął udział jedynie jeden duchowny Enrico Dandria, który startował z listy PN i udało mu się dostać do senatu. Były to ostatnie wybory, w których brała udział osoba duchowna. Partia Pracy znowu nie wzięła udziału w wyborach do senatu, natomiast PN otrzymała w Izbie Wyższej 5 mandatów, a CON 2. Wielkim zwycięzcą została opozycja z poprzedniej kadencji, a przegranym Partia Pracy, która straciła rozpoznawalność po zawarciu porozumienia programowego Compact. 116 Nareszcie Partia Narodowa uzyskała większość pozwalającą do samodzielnego rządzenia. Premierem został długoletni lider partii sir Ugo Mifsud. Pro-włoska partia od początku pokazywała, że Korona zbytnio ingeruje w sprawy lokalne. Z kolei przez Londyn była widziana jako zagrożenie dla stabilności politycznej. Już w lipcu 1932 przedstawiciele rządu maltańskiego zażądali od Wielkiej Brytanii statusu dominium, co było dużym żądaniem dla drugiej strony. Dotychczas tylko dwa państwa w Imperium Brytyjskim 114

W języku angielskim znaczącym Boga. Dlatego też później dwaj biskupi z Malty i Gozo zdecydowali się nałożyć zakaz przyjmowania przez Stricklanda sakramentów, a tych którzy głosowaliby na niego, albo jego współpracowników – nałożyć grzech śmiertelny. 116 Zmiany jakie zaszły na scenie politycznej to powstanie nowej partii, the Independent Labour Party (ILP) złożonej z ex-członków Labour Party, kierowanej przez Michael Caruana . Otrzymała ona jedynie 0,5% głosów, co nie dało jej żadnego mandatu i spowodowało jej rozwiązanie. 115

43

posiadały ten status: były to Kanada i Australia. Jednak Malta różniła się tym, że była dla Wielkiej Brytanii twierdzą w strategicznym miejscu i portem dla marynarki. Londyn długo zwlekał z odpowiedzią na wniosek, a międzyczasie Maltański Rząd Kolonialny wziął pod swoją pieczę Departament Policji.117 Rząd narodowców starał się poprawić jakość nauki włoskiego w szkołach, który został zdegradowany przez poprzednie rządy. Chciano poświęcić na ten cel 5000£, co Londyn zinterpretował oficjalnie jako narażenie skarbu państwa na bankructwo, dlatego odmówił zaakceptowania wydatku. Mimo to, narodowy rząd, był nieugięty w tej kwestii. W rezultacie, 2 listopada 1933

rząd Wielkiej Brytanii zawiesił przyznaną dwanaście lat

wcześniej Konstytucję. Nie jest więc prawdą, że bezpośrednią przyczyną zawieszenia ustawy zasadniczej był konflikt Imperium z Kościołem.118 Decyzja spotkała się z ostrą krytyką zarówno w prasie maltańskiej jak i angielskiej. Nawet Lord Strickland mocno sprzeciwił się tak radykalnemu posunięciu Londynu. Na nic się jednak zdały protesty, bowiem parlament został zniesiony. Nowa konstytucja została ogłoszona w 1936 roku, do tego czasu władza pozostała w rękach gubernatora. Ceremonię ogłoszenia zbojkotowała Partia Narodowa. Według nowej konstytucji narzuconej przez władze kolonialne, Rada zawierała 5 członków wybranych i 5 nominowanych przez gubernatora, a potem zatwierdzonych przez Sekretarza Stanu. Tym samym wieloletnie starania Maltańczyków o samodzielność w sprawach lokalnych zostały zniweczone nową ustawą zasadniczą. Jest to również fragment historii kiedy partie polityczne ponownie mają ograniczoną możliwość działania.

3. Czas II Wojny Światowej – status quo prawnego położenia partii politycznych do 1947 roku W 1939 roku odbyły się wybory, które wygrała Partia Stricklanda uzyskując 6 mandatów, Mizziego 3, a Partia Boffy jeden mandat. Po letniej przerwie Rada zebrała się znowu w listopadzie, kiedy już od dwóch miesięcy trwała wojna. W tym momencie kwestia lojalności angielsko-maltańskiej stała się kluczowa i na bok odeszły dawne spory z władzami kolonialnymi. Szokiem dla Maltańczyków stały się naloty ze strony północnego sąsiada, 117 118

A.Gigilio, Malta: Analises and consequences of elections 1921-2003, Studia Editions s. 31. J.Łopatos (red.), Historia małych krajów Europy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002, s.337.

44

który wcześniej wydawał się tak kulturowo bliski. Dlatego wsparcie dla czegokolwiek co było włoskie uznawane zostało jako oznaka nielojalności i zdrady, szczególnie w opinii Partii Konstytucyjnej. Z tego powodu też, za wcześniejsze działania i wypowiedzi, w 1940 roku, dr Mizzi został deportowany do Ugandy. Niedługo potem członków Rady zaskoczyła wiadomość o śmierci następnego lidera PN, sir Ugo Mifsuda, a potem CON, Lorda Gerarda Stricklanda. Tymczasową rolę lidera w PN zajął wtedy George Borg Olivier, natomiast w CON nastąpił spór o schedę. Mimo warunków wojennych Rada działała dalej: uchwalano wydatki, starano się zwiększyć dochód władz. Pierwszy akt prawny po wybuchu wojny dotyczył papierowego pieniądza119, następne schronów, racji żywieniowych, kontroli czarnego rynku i konspiracji. Nareszcie, po ciężkim oblężeniu porównywanym często przez Maltańczyków do tego z XVI wieku, w maju 1943 roku, dotarły do wysp wiadomości o przegranej koalicji faszystowskiej w północnej Afryce. W czerwcu Król Jerzy VI odwiedził Maltę i wszędzie był witany bardzo życzliwie, z pewnością inaczej niż miałoby to miejsce przed wojną. Wspólna walka i wróg zbliżyły do siebie oba narody i nastąpiło polepszenie stosunków. Sekretarz Stanu Kolonii ogłosił oświadczenie w lipcu, że należy przywrócić samodzielne rządy, a nowa konstytucja powinna powstać na wzór Konstytucji 1921 roku. Ze względu na ciągłe trwanie wojny zdecydowano się na przedłużenie działalności Rady, co było krytykowane przez wielu, jako chęć pozostawienia licznych przywilejów. Paul Boffa np., jako przedstawiciel Partii Pracy uważał, że członkowie powinni zrezygnować. Przeciwne były z kolei CON i PN – partie przemówiły jednym głosem co nie zdarzało się przed wojną. Roger Stricland, bratanek Gerarda, swoje stanowisko argumentował w ten sposób, że powinno się przeprowadzić wybory po nowej konstytucji, według nowego prawa. Teraz członkowie Rady nie mieliby żadnych uprawnień. Dla PN z kolei, której ideologia była oparta na kulturze i języku Włoch przeprowadzenie wyborów tak szybko po wojnie, kiedy w ludziach wciąż żywe były negatywne uczucia w stosunku do północnego sąsiada mogłoby oznaczać porażkę. W wyborach, w czerwcu 1945 roku CON i PN nie wystawiły swoich kandydatów, więc LP, uzyskało wszystkie dostępne siedem mandatów. Zrezygnowano jednak i z nich po paru miesiącach, po wskazaniu przez władze kolonialne, że fundusze na świadczenia 119

G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.103.

45

społeczne powinny być uzyskiwane przez podatek bezpośredni, a także z powodu braku poprawy sytuacji państwa, niedostatku w żywności i złych warunkach mieszkalnych.

4. Zmieniona scena polityczna Malty. Okres do uzyskania niepodległości. Koniec systemu wielopartyjnego. Międzyczasie trwały prace Zgromadzenia Ustawodawczego. Dla uczestników było jasne, że powinna powrócić instytucja parlamentu. Do ustalenia pozostało jednak jakie uprawnienia powinien posiadać. W trakcie obrad wiele propozycji wysunęło LP i General Workers’ Union, którzy występowali pod szyldem Frontu Pracowniczego. Zaproponowali m.in. kontrowersyjne dla innych partii prawo do głosowania dla mężczyzn i kobiet od 18 roku życia, zniesienie senatu, możliwości używania języka Maltańskiego na równi z Angielskim w parlamencie. Pomysłem Partii Narodowej było, powołanie się na casus Rhodesii, która miała status domina z zarezerwowanymi kwestiami dla Wielkiej Brytanii. Jak wskazywała Partia Pracy i Konstytucyjna - ta propozycja nie była w interesie samego państwa, które zostało bardzo zniszczone po wojnie, a jedynym źródłem pracy były miejsca stworzone przez Brytyjczyków. Narodowcy postulowali również za możliwością powoływania rządu, z uprawnieniami z lat 1921-33 i Królewską Sankcją (Royal Assent), która zajmowałby się Kwestiami Zarezerwowanymi (Reserved Matters)120, wykraczającymi poza uprawnienia parlamentu. Ten pomysł z kolei wziął się z mechanizmów jakie Brytyjczycy zastosowali w Ceylonie. Partia Konstytucyjna była w rozkładzie i zajęta wewnętrzną walką o przywództwo. Jej uczestnictwo w Zgromadzeniu charakteryzowało się więc małą aktywnością i nielicznymi propozycjami. Zgromadzenie Narodowe, dla uważnego obserwatora pokazało wiele zmian na scenie politycznej Malty – zmianę sił i przegrupowania – wykrystalizowały się pewne nowe tendencje. Przede wszystkim Zgromadzenie pokazało siłę i świeżość Frontu Pracowniczego, Była to także ostatnia okazja do bezpośredniego uczestniczenia duchowieństwa w decyzjach 120

Kwestiami Zarezerwowanymi (Reserved Matters) - kwestie obronnościowe, wojsko, sprawy dot. komunikacji, ziemii, budynków, portów - które w opinii Gubernatora były niezbędne dla celów militarnych/wojskowych, bicia monet, walutę, obywatelstwa, immigracji, spraw paszportów i wiz, poczty i cenzury, traktatów związanych z obcymi państwami i organami.

46

politycznych

- zniesienie Senatu jak i bezpośredni zakaz uczestnictwa księży w życiu

politycznym wydany przez arcybiskupa Gonzi spowodował ich zniknięcie ze sceny politycznej. Zgromadzenie pokazało też słabość konserwatywnych elementów na wyspie – Partia Konstytucyjna była w stanie dezorganizacji a Partia Narodowa straciła zdolność rzeczowego rozpoznania sytuacji (co pokazuje choćby propozycja statusu „domina” dla Malty tuż po wojnie) i była kojarzona z Włochami, które dokonały bombardowań na Maltę oraz weszły do obozu Hitlera. Mimo to Mizzi dzięki aktywnemu uczestnictwu politycznemu zdołał poprawić swój wizerunek nadszarpnięty przez wysłanie do Ugandy. Jednak władze kolonialne nadal obawiały się Partii Narodowej, a raczej jej dawnego cienia.

121

Wraz ze spadkiem zaufania do PN i jego osłabieniem, CON straciła swoją pozycję na scenie politycznej. To poprzez kontestację pro włoskiego programu PN, CON budowała wcześniej swoją identyfikację. Inną przyczyną osłabienia była śmierć lidera Georga Stricklanda, który tworzył wizerunek partii od początku. W efekcie doszło do rozwiązana. Tym samym Wielka Brytania straciła swojego sprzymierzeńca. Trudno było natomiast ocenić jakie skutki będzie miała działalność pewnego wygranego, LP. Kierownictwo Partii Konstytucyjnej w obliczu tej sytuacji,

pośpieszyło do Londynu przekazać opinię o

komunistycznym odchyle Partii Pracy.122

4.1 Nowa konstytucja z 1947 roku i kampania wyborcza do parlamentu. Nowa Konstytucja weszła w życie 5 września 1947 roku. Wprowadziła zasadę diarchii, ale policja i sądownictwo nie weszły w sferę Kwestii Zarezerwowanych. Uwzględniono prawie wszystkie propozycje Frontu Pracowniczego: Zrezygnowano z formuły parlamentu bikameralnego, a liczba reprezentantów w Izbie Niższej podniosła się z 32 do 40 wybieranych na kadencję 4 letnią. Konstytucja wprowadziła Radę Wykonawczą (Executive Council) składającą się z Gubernatora i Ministrów. W jej skład wchodziła także Rada Nominowana (Nominated Council) – Gubernator, Wicegubernator, Sekretarz Prawny z przedstawicielami urzędów. Gdy te dwa ciała – Rada Wykonawcza i Nominowana – zbierały się razem, nazywano je Tajnymi Radami.123

121

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.89. Roger Strickland podczas wizyty w Londynie, oznajmił, że większość LP w Radzie wcale nie oznaczałoby łatwej współpracy partii z Imperium. LP, jak podawał Strickland – była zdominowana przez komunistów. 123 Women vote, http://www.aboutmalta.com/history/womenvote.shtml, 2011-12-28 122

47

Rok 1947 był historyczny nie tylko ze względu na pierwsze wybory według zasad nowej konstytucji, ale też dlatego, że pierwszy raz mogły w nich oddać głos kobiety. Była to też mobilizacja dla Maltańczyków, którzy stworzyli kilka małych, nietrwałych partii: W tym samym

roku powstała Partia Ludowa, ang. the People’s Party (PP) prawnika Johna

Formosa, która miała być zagrożeniem dla LP, ponieważ miała bronić religii katolickiej przed komunistycznym zagrożeniem. Inną, nową organizacją polityczną, adresowaną do rolników została Partia Johna, the Johne’s Party (JP). Twórca, John Formos pochodził z Gozo. W trakcie wojny zastąpił dr Mizziego w Radzie przy gubernatorze. Obiecał walczyć o prawa rolników, o ułatwienia dla rybaków, budowanie szkół, wprowadzenie oświetlenia do wszystkich części Malty, darmowe leczenie szpitalne, lepsze drogi. Zaczął wydawać gazetę Il-Partit ta’Jones, która przestała się pojawiać zaraz po wyborach.124 Również pochodzący z Gozo, Dr. Francesco Masini, identyfikowany przed wojną jako sympatyk PN, w kwietniu 1947 roku, ogłosił powstanie Partii Gozo, the Gozo Party (GOZ). Pragnął on, aby zwrócono uwagę na problemy mniejszej wyspy, a mieszkańcy Gozo mogli uczestniczyć w krajowych decyzjach, szczególnie tych, które dotyczą konkretnie ich terytorium. W programie głoszono, że GOZ chce walczyć o prawa rolników, zbudować zbiorniki wodne, zwiększyć liczbę weterynarzy na Gozo, budować mleczarnie, szkóły podstawowe i techniczne. Organem partii była gazeta Głos Gozo (Lehen Ghawdex).125 Przed wyborami powstała także partia Democratic Action Party prof. Josepha Hyzlera. Partia była alternatywą dla dawnych zwolenników PN i CON. Dwoma głównymi celami partii było zapobieżenie bezpośredniemu opodatkowaniu zaproponowanemu przez LP. DAP głosiła potrzebę silnych więzi z Wlk. Brytanią. W ten sposób partia mogła zagospodarować elektorat pozostawiony po rozkładzie CP. Ponadto, partia nie kierowała swojego przesłania tylko do jednej grupy społecznej jak inne nowe partie. Manifest DAP nosił tytuł Ogólny dobrobyt, walka z ubóstwem i komunizmem126. DAP deklarowało, że polityka zostanie zbudowana na religii katolickiej i lojalności wobec brytyjskiej korony. Chciano zlikwidować ograniczenia wolności ludzi, zbudować szkoły, przywrócić Senat, ograniczyć analfabetyzm, zwiększyć emigrację, wprowadzić bezpośredni i pośredni podatek i kontynuować dotacje do żywności przez brytyjski rząd.

124

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.93. Tamże, s. 94. 126 Tamże, s.111. 125

48

Partia Narodowa, istniejąca wówczas od prawie osiemdziesięciu lat, jak napisano już wcześniej, straciła wiele zaufania w oczach społeczeństwa. Jednakże w błędzie był ten, który partię przekreślił, nie doceniając determinacji jej lidera. Ludzie dostrzegali, że dr Mizzi także był ofiarą wojny, spędzając ją w obozie pracy w Afryce. Jednakże był personą non grata w Wielkie Brytanii i wiadome było, że Brytyjczycy nigdy nie zgodziliby się, żeby został premierem, więc głosowanie na niego wiązało się z ryzykiem marnowania głosu. Lider złagodził swoje wypowiedzi i zaczął deklarować się za przyjacielskimi relacjami między Wielką Brytanią a Włochami, uważał, że Malta może być pomostem między nimi. W 1947 znowu zaczął wydawać włoską gazetę Partai!. Tego roku odbył się także pierwszy powojenny kongres PN, gdzie zdecydowano się na udział w wyborach i stworzenie nowego programu. Appeal to the nation zakładał, że zamiast prosić o doraźne środki, państwo powinno dokonać prawdziwego rozliczenia zniszczeń i wtedy zwrócić się do władz kolonialnych o odpowiednie fundusze. Partia poruszyła w pewnej części także kwestie socjalne, których nie dotykała przed wojną. Obiecała zająć się rentami, mieszkaniami dla robotników, polepszeniem relacji między pracownikami a pracodawcami. Zaczęto popierać rolnictwo, połów, kupiectwo i rozwój turystyki. W wyborach, dzięki nowym uprawnieniom, pierwszy raz wzięło udział więcej niż połowa elektoratu – było to nowe wyzwanie dla partii, które musiały dostosować teraz swój przekaz do wszystkich odbiorców.

4.2 Wyniki wyborów parlamentarnych z 1947 roku i następne rządy. W wyborach parlamentarnych aż 24 mandatów uzyskała Partia Pracy, 7 PN, 4 DAP, 3 Gozo Party, a Partia Jones’a 2.

127

Premierem, zgodnie z tym co przewidywano, stał się Paul

Boffa. Jego rząd od początku działał aktywnie. W 1948 roku wprowadzono podatek dochodowy – choć bardzo przeciwna była temu opozycja i Kościół128. Latem 1949 roku Admiralicja ogłosiła 10% redukcję w stoczniach, co oznaczało utratę pracy dla 1,200 Maltańczyków.129 Delegacja rządowa, z Paulem Boffą i Dominiciem

127

Informacje zaczerpnięte ze strony o danych z wyborów na Malcie: http://www.maltadata.com/party03.htm, 2011-12-28 128 G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.113. 129 Australian Associated Press, Survival of Malta up to Britan, “The Mercury”, 15 Sierpnia 1949, s.3.

49

Mintoffem na czele przybyła by opóźnić o 8 miesięcy zwolnienia i prosić o alokację pomocy Marshala na Malcie. Posłowie postawili wręcz ultimatum w ostatniej kwestii – jeśli Wielka Brytania do 22 sierpnia by się na nie nie zgodziła, to na Malcie zostanie ogłoszone referendum w sprawie przedłożenia USA sprawy Malty z perspektywą uzyskania finansowej pomocy w zamian za korzystanie ze stoczni i portów na Malcie. Warunek mógł być przekonywujący, zwłaszcza, że w doktrynie Trumana ważną część stanowił obszar basenu śródziemnego. W trakcie rozmów z Londynem Paul Boffa zaprezentował dużo łagodniejsze stanowisko niż jego współtowarzysz, Dominic Mintoff , Minister Rekonstrukcji, a w pewnym momencie wycofał się nawet z ultimatum. Nieporozumienie co do wspólnej linii doprowadziło do tego, że Mintoff zdecydował się zrezygnować i wrócił na Maltę. Po przyjeździe, w związku z uległą postawą, Paul Boffa został wyrzucony z partii. Niedługo potem założył nową partię Robotnicza Partia Malty, Malta Workers’ Party (MWP). Stworzył rząd wspólnie z GOZ i DAP, przez co zdołał utrzymać stanowisko premiera. Następnym liderem w Partii Pracy stał się natomiast jego rywal - nieustępliwy Dominic Mintoff. Rząd Boffy upadł kiedy nie udało się przeforsować wniosku o Comittee of Supply, by przedyskutować plany finansowe zaprezentowane dwa tygodnie wcześniej. Sesja parlamentu została odroczona sine die, a Izba rozwiązana. Żadna z partii nie była w stanie utworzyć rządu, więc rozpisano nowe wybory, które odbyły się 2,3 i 4 sierpnia 1950 roku.

130

Aż 12 siedzeń uzyskała wtedy PN, po 11 mandatów LP i MWP, 4 reaktywowane CON, po jednym mandacie otrzymali DAP i kandydat niezależny. Partia Pracy straciła wiele poparcia przez trudne reformy, niesatysfakcjonujące rozmowy w Londynie na temat pomocy finansowej i rozłam w partii. 131 Liczba 12 siedzeń Narodowców w 40 osobowej Izbie była zbyt mała by zbudować samodzielny rząd i wymagała koalicjanta. Niemożliwa była współpraca MWP i LP, a CON i MWP (chociaż druga partia zakładała przez chwilę możliwość zawiązania sojuszu, pod warunkiem, że Paul Boffa będzie premierem, na co oczywiście nie mógł zgodzić się Mizzi.) były niechętne współpracy z PN. Jak wynikło z nieformalnych rozmów, najbliżej było koalicji z LP. Partia przedstawiła nawet kilka warunków: że działanie rządu musiało być zgodne z niektórymi fragmentami z programu Partii, m.in. punktami dot. polityki socjalnej. Ponad to LP zadeklarowało wsparcie, jeśli PN będzie walczyło o prawa dla Malty (równe 130 131

B.Blouet, The Story of Malta, 2004, Progress Press, s.239. Maltadata, http://www.maltadata.com/party03.htm, 2011-12-28

50

płace dla pracowników maltańskich z pensją angielskich, czy dotacje z Programu Marshala). W końcu jednak, rozmowy skończyły się fiaskiem, ponieważ LP zaczęło obawiać się zawieszenia konstytucji przez działania Narodowców, tak jak to miało miejsce przed wojną. Dlatego dr Enrico Mizzi zdecydował się na stworzenie mniejszościowego rządu z programem niebudzącym kontrowersji, który zakładał przedłużenie Aktów dot. Skarbu i Audytu; powrót komisarza do prac nad raportem, który miał przedstawić stan wysp; dalszą współpracę z rządem Australii dot. przyjmowania migracji Maltańczyków i budowę elektrowni. Choć jak widać, expose nie miało w sobie krzty kontrowersji, partie wcale nie zamierzały współpracować,

przygotowując się raczej na następne wybory. Już na pierwszym

posiedzeniu, w listopadzie 1950, partia Boffy zdecydowała się zgłosić wniosek o wotum nieufności, jednakże premier nie zgodził się na głosowanie, ponieważ brakowało pięciu posłów.

132

Gdy Izba ponownie zebrała się jedenaście dni później, była już zapełniona.

Członkowie zagłosowali za odroczeniem posiedzenia, które zostało poparte większością 133

19:18.

Kilka dni później, ku zaskoczeniu maltańskiej sceny politycznej i władz

kolonialnych, 20 grudnia 1950 roku zmarł Enrico Mizzi. Jego miejsce, jako lidera partii i premiera zastąpił George Borg Olivier. Ponownie rozpoczęto burzliwe rozmowy o stworzeniu koalicji. W lutym 1951 roku zwołano okrągły stół w celu odnalezienia porozumienia. Jednakże i wtedy MWP, CON a także LP były niechętne lub stawiały warunki praktycznie nie możliwe do spełnienia, by poprzeć rząd. Ostatecznie szalę na niekorzyść PN przeważył fakt niemożliwości przedłużenia Aktu dot. budowy domów. Zanim zdołano wprowadzić go w życie poprzez Order-in-Council jego ważność wygasła. Ponownie odroczono posiedzenie sejmu sine die. A po okresie około dwóch tygodni Izbę rozwiązano. Zabrakło dobrej woli – np. MWP od początku opowiedziała się za byciem w opozycji, chociaż

niektóre

punkty

z

expose

pokrywały

się

z

jej

programem.

Zauważalna była w tej kadencji duża polityczna niestabilność w partiach – co pokazuje częste zmienianie przynależności partyjnej przez członków Izby. Następne wybory, w 1951 i 1953 roku, także nie przyniosły takiego wyniku, który wskazałby partię, która byłaby w stanie rządzić samodzielnie. W 1951 roku wygrała ponownie Partia Narodowa. PN i LP zwiększyły stan posiadania. PN tym razem zdobyło 15 siedzeń, a LP 14. Partią, która straciła mandaty było MWP - zmniejszyło swoją wielkość o 4 osoby, uzyskując 7 miejsc. CON utrzymało swój stan posiadania. 132 133

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.235. G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.114.

51

PN znowu znalazło się w trudnej sytuacji szukania koalicjanta. Nieoczekiwanie stało się nim MWP – zbuntowani, dawni członkowie LP. Zadaniem, z którym w końcu musiała zmierzyć się koalicja była sytuacja finansowa państwa. Padały różne pomysły ze strony rządu, np. ograniczenia dopłat do żywności czy podwyżki podatków. Od początku kadencji, LP oskarżało rząd, a szczególnie jego lewicową część o zdradę interesu pracowniczego. Partia Pracy z kolei sugerowała, że jeżeli Wielka Brytania nie poczuwa się do pomocy Malcie to o pomoc można poprosić Stany Zjednoczone. Ostatecznie rząd zaciągnął sporej wielkości pożyczkę od Wielkiej Brytanii. Dużą słabością rządu okazało się być brak silnego przywództwa premiera i jego naturalne słabości charakteru, które objawiały się odkładaniem zadań na później oraz brakiem delegowania uprawnień na niższe szczeble.134 LP starało się przedstawiać Borga Oliviera i jego administrację za nieefektywną, pro brytyjską, a koalicyjnego partnera, MWP jako zdrajcę klasy robotniczej a także, partię loyalistyczną. Międzyczasie GWU próbowało doprowadzić do scalenia MWP i LP, jednakże bez skutku. Osobiste animozje nie pozwoliły na stworzenie jednego tworu politycznego, który zintegrowałby siły lewicowe. Przed wyborami, 17 października 1953 roku powstała partia The Progressive Constitutional Party (PCP), założona przez córkę Geralda Stricklanda. Mabel Strickland, będąc w Partii Konstytucyjnej była jedynym członkiem, który nie sprzeciwiał się projektom reform koalicji PN-MWP, co budziło dużą niechęć partyjnych kolegów w stosunku do jej osoby. W końcu została zmuszona zrezygnować ze swojego siedzenia w Izbie i dlatego też założyła nową partię. W programie można było zauważyć obawę przed Partią Pracy. Mabel Strickland obawiała się bardzo, że lewicowa partia zbliża się ku ideologii komunistycznej, którą uważała za bardzo niebezpieczną. W trakcie kampanii 1953 roku ważnym stało się zdefiniowanie partii stosunku do Wielkiej Brytanii. CON uważało, że Malta powinna mieć pełne prawa i przywileje w Commonwealth, a konstytucja powinna to gwarantować. Partia jako jedyna nie ustosunkowała się zdecydowanie wobec kwestii przyszłości relacji z Wielką Brytanią. 135 PCP – że powinien zostać stworzony w Londynie urząd brytyjsko-maltański koordynujący, w 134 135

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.322. Constitutional Party Programme, 1958, s.3.

52

którym byliby przedstawiciele różnych ministerstw brytyjskich i rządu maltańskiego.

136

MWP postulowała za transferem władzy z Kolonialnego Urzędu do Commonwealth Relations Office albo do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, likwidacji wszystkich Kwestii Zarezerwowanych nie dotyczących bezpośrednio spraw obronności czy bezpieczeństwa, prawa maltańskich ministerstw do bezpośredniej negocjacji z brytyjskimi ministerstwami, bezpośredniego uczestnictwa Malty w agencjach Narodów Zjednoczonych (i innych międzynarodowych organizacjach), a także uczestnictwa na konferencjach Commonwealthu, gdzie dyskutowana jest sprawa Malty. Ponadto MWP obiecało uzyskać możliwą pomoc finansową od NATO, rewizję wysokości czynszów płaconych przez Wielką Brytanię za użytkowanie budynków oraz stworzenie Komisji, która stworzyłaby scenariusz dla przyszłego rozwoju na Malcie. Program PN podkreślał jak zawsze konstytucyjne prawa, kulturowe tradycje i przynależność Malty do cywilizacji łacińskiej. Ponadto żądano autonomii i możliwości usamodzielnienia się ekonomicznego, likwidacji Kwestii Zarezerwowanych, wzmianki w konstytucji o zakazie głoszenia ideologii komunistycznej, możliwości decyzji dot. stacjonowania innych wojsk niż brytyjskie na wyspie i podobnie jak MWP – rewizji wysokości czynszów. W trakcie kampanii, dziewięć dni przed głosowaniem wizerunkowi partii zaszkodziła klęska w negocjacjach o transfer do Commonwealth Relation Office. Program LP zakładał uzyskanie przez Maltańczyków praw politycznych takich samych jakie posiadali Brytyjczycy, poprzez status dominium czy nawet integrację albo narodową

niepodległość

gwarantowaną

przez

NATO

czy

inną

międzynarodową

organizację.137 Zdaniem partii integracja czy samostanowienie było jednoznaczne z likwidacją kwestii zarezerwowanych dla Wielkiej Brytanii. Dodatkowo, dla partii wiadome było, że Malta nie może bronić się sama, ale stacjonowanie wojsk nie może przeszkadzać w normalnym życiu mieszkańców wysp – dlatego też LP chciało umowy z Wlk. Brytanią, podobnej do tej, którą zawiązywano między państwami Sojuszu Północnoatlantyckiego, w której włączono by kwestie dotyczące praw Maltańczyków. Partia Pracy chciała także większego zaangażowania Wielkiej Brytanii i USA w rozwój przemysłu na Malcie i gwarancję Londynu, iż jeśli Malta w następnej wojnie znowu zostanie zbombardowana – władze kolonialne zapłacą w całości za jej rekonstrukcję. Jeszcze w trakcie tej kampanii LP 136

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.354.

53

nawiązywało w swoim programie wyborczym do wątków katolickich, a nawet do Rerum novarum, prawdopodobnie dlatego, by odciąć się od wrażenia, że prezentuje ideologię komunistyczną, którą jej zarzucano. Kwestie socjalne w tych wyborach były poruszane bardzo ogólnie. Właściwie każda partia obiecywała polepszyć stan maltańskich pracowników, rybaków i rolników. LP i PN zadeklarowały wspierać na arenie międzynarodowej migrację zarobkową Maltańczyków. Wyniki wyborów z 12, 13, 14 Grudnia 1953 roku pokazały pewną tendencję – były one zakończeniem istnienia CON i PCP – większość ich wyborców zagłosowała na PN.138 Są to też ostatnie wybory, gdzie w zwycięskich wynikach pojawiła się MWP. Do parlamentu dostały się już tylko trzy partie: MWP otrzymało 3 mandaty, natomiast PN 18 - 35,47%, a LP 19 – 35, 79%. Ta kadencja również została skrócona, a koalicją rządzącą stała się ponownie PNMWP. Powtórzyły się problemy z poprzedniej kadencji: czyli odkładanie decyzji administracyjnych, brak decyzyjności Borga Oliviera. Dodatkowo, na początku prac nowego składu parlamentu, po zatwierdzeniu postanowień budżetowych na lata 1953-54 rozpoczęły się protesty GWU, która uważała za niesprawiedliwe podwyżki płac administracji rządowej o 20%, kiedy robotnicy pozostawali w skrajnej nędzy. Wielkim krytykiem rządu stał się wspomniany już wcześniej Dominic Mintoff, którego popularność rosła, proporcjonalnie do pomyłek rządu i ilości jego trafnych uwag . Już od kilku lat Mintoff dawał się zauważać jako dobry taktyk i mówca. Rząd ponosił klęski nie tylko w kraju, ale także na scenie międzynarodowej, gdy szło o ustanowienie baz NATO i obecności innych wojsk niż brytyjskie na wyspie, czy transferu władzy do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych czy the Commonwealth Relations Office. Po klęsce rozmów w Londynie jeden z trzech członków MWP zdecydował się odejść i ponownie dołączyć do LP. Nastroje społeczne wskazywały, że MWP straciło wsparcie robotników, a PN i LP zdominowały scenę polityczną. Obie partie kierowane były przez młodych liderów, którzy od niespełna 5 lat kierowali swoimi partiami. Byli oni świadomi, że możliwa jest zmiana statusu Malty. PN dążyło do statusu dominum, zmian w konstytucji dot. rozwoju ekonomicznego i rozwoju socjalnego. LP natomiast nie wykluczało scenariusza integracji czy dominium, jednak najbardziej przychylne było – co zaskakujące, zwłaszcza w 138

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.368.

54

świetle zmian jakie nastąpiły w późniejszych programach - integracji.139 To miał być utylitarny sposób na zadbanie o sprawy socjalne i gospodarcze w ubogim w surowce i zniszczonym przez wojnę państwie. Następne wybory odbyły się 26, 27 i 28 Lutego 1955. Wygrała je Partia Pracy zdobywając 23 mandaty. Drugą i ostatnią partią która dostała się do Parlamentu było PN, która otrzymała 17 miejsc. Lider LP wybrał ministrów spośród swojego środowiska. Kadencję tę charakteryzuje referendum w sprawie integracji, którą zaproponował ówczesny rząd. Pomysł partii miał być remedium na złą sytuację ekonomiczną państwa. Odbyło się ono rok po wyborach, 11 i 12 Lutego 1956 roku. Zagłosowało 59,12% uprawnionych do głosowania140. Pozostali zdecydowali się zbojkotować referendum, tak jak radziło PN. 78,83% obywateli zagłosowało za integracją. Zbyt duża liczba nieobecnych spowodowała, że referendum było niewiążące. W 1957 roku, kiedy stosunki z Wielką Brytanią zaczęły się pogarszać Mintoff ostrzegł Wielką Brytanię w swej wypowiedzi w parlamencie, że jeśli nie zgadza się ona na integrację wraz z polepszeniem sfery socjalnej, to nic nie powstrzyma Malty ku drodze wiodącej do niepodległości – co znaczyło zmianę kursu o 180 stopni. Co ciekawe w grudniu 1957 Premier i Przywódca Opozycji poparli razem rezolucję, że Maltańczycy są zwolnieni ze swoich zobowiązań wobec rządu brytyjskiego – co było początkiem końca rozmów z Brytyjczykami o integracji. Tym sposobem obie partie, które tworzyły parlament dały impuls do stworzenia ruchu niepodległościowego wśród obywateli. Nasiliły się anty-brytyjskie manifestacje. GWU organizowała strajki141, a 28 kwietnia 1958 roku rząd Mintoffa wezwał wszystkich robotników stoczni do Narodowego Dnia Protestu, który ogarnął cały kraj. Robotnicy stoczni nie tylko żądali podniesienia płac, ale również przygotowali transparenty z napisem „Niepodległość”. Służby policyjne stłumiły protest, ale robiły to bardzo ostrożnie, by nie powtórzyć wydarzeń z 1919 r. Sette Giugno. Jednak, tak jak w 1933, w 1958 roku zawieszono konstytucję z 1947 roku i powrócono tymczasowo do formuły: rząd zarządzany przez gubernatora. W końcu lat piędziesiątych widoczny jest konflikt w Partii Narodowej, pomiędzy dwoma frakcjami: Braci Gandao i Georga Borga Oliviera. Pierwsi zarzucali liderowi uleganie premierowi Minotoffowi, brak stworzenia alternatywy wobec partii rządzącej, winę za przegrane wybory w 1955 roku i nie zwoływanie wyborów do egzekutywy i kongresu partii

139

J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.402. G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.125. 141 J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.32. 140

55

od

trzech

lat

–

tym

samym

uznając

ówczesne

za

bezprawne.

W wyniku sporu wewnątrzpartyjnego zostało wyrzuconych kilka członków, którzy stworzyli Demokratycznonarodową Partię, Partiti Demokratiku Nazzjonalista (P.D.N). Działanie partii miało być zgodne z nauczaniem Kościoła Katolickiego i filozofii chrześcijańskiejdemokracji.142 Partia chciała szukać pełnej autonomii w ramach Commonwealthu w postaci statusu dominium. PDN chciało także utrzymania tradycji nauczania włoskiego. Stworzono demokratyczne i jasne zasady powoływania władz, które miały różnić nową organizację polityczną od jej matki. Jednakże partia nie odcięła się jednoznacznie od swojej historii: podczas następnych wyborów poprosiła swoich wyborców o oddanie swoich drugich głosów na Partię Narodową – by nie podzielić prawicy. Co ciekawe, to rozłam w partii zmobilizował później Borga Oliviera do podjęcia bardziej energicznych działań i stworzenia bardziej zdecydowanego kursu politycznego. 143 W 1961 roku wprowadzono nową Konstytucję, nazwaną od twórcy - Sir Hilarego Blood’a. Wprowadzono 50 osobowy parlament, który miał władzę ograniczoną jedynie w obszarze stosunków międzynarodowych.144 Już w 1962 roku w wyborach wzięły udział: Partia Chrześcijańskich Robotników, Christian

Workers

Party

(CWP)

przewodniczącego

Anthony

Pelergini;

Partia

Demokratyczno Chrześcijańska, Democratic Christian Party (DCP) pod przewodnictwem Georga Ransleya, Demokratyczno Narodowa Partia, The Democratic Nationalist Party (DNP) kierowna przez Herberta Ganado, Maltańska Partia Pracy, The Malta Labour Party (LP) Doma Mintoffa, Partia Narodowa, the Nationalist Party (PN) Georga Borga Oliviera i Partia Konstytucyjno Postępowa, Progressive Constitutional Party (PCP) Mabel Strickland. CWP powstała z byłych członków LP, którzy odeszli po spięciu jakie miało miejsce między Mintoffem a Kościołem.145 Na prawicy doszło do podobnej sytuacji: tak jak już wcześniej opisano, powstała DNP, z byłych członków PN, którzy nie zgadzali na zachowanie ównczesnego lidera i prezentowany kurs polityczny. Ponownie istotną kwestią w kampanii był stosunek do kwestii niepodległości. Dwie główne partie LP i PN opowiadały się za niepodległością (chociaż w różny sposób), natomiast mniejsze partie, takie jak DNP, CWP i PCP były przeciw (jednak DNP i CWP tylko przez brak gotowości ekonomicznej Malty do usamodzielnia się). 142

Times of Malta, New political party formed, 30.X.1958, s.3. J. M. Pirotta, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987, s.123. 144 Dennis Castillo, The Maltese Cross. Strategic history of Malta, Praeger 2005, s.219. 145 Krytyka LP pojawiła się również w gazetach, a na władze partii nałożono interdykt. 143

56

Wyniki dały zwycięstwo PN, które otrzymało 25 mandatów, LP 16, PCP zdobyło jeden mandat a CWP i DNP cztery. Partia Narodowa nie otrzymała wystarczającej ilości siedzeń by sformułować rząd większościowy, ale opozycja była tak podzielona, że rząd mógł być spokojny o utrzymanie kadencji. Gubernator zaprosił Georga Borga Oliviera do tworzenia rządu. Ten zgłosił wątpliwości co do postanowień nowej Konstytucji (dot. policji, sądownictwa, administracji), po czym został zaproszony na spotkanie Commonwealthu w Londynie. Udało się ustalić, że parlament rzeczywiście powinien cieszyć się większymi uprawnieniami.146 4.3. Ostatnie lata systemu wielopartyjnego. Podejście partii do zyskania niepodległości. W sierpniu 1962 roku, po konferencji , premier podczas sesji Izby powiedział, że dyskutował o niniejszej kwestii z innymi państwami i rządem brytyjskim: poruszano kwestię niepodległości, marynarki i ekonomii. Na spotkaniu poinformowano też, że Wielka Brytania złożyła wniosek o przyjęcie do Wspólnoty Europejskiej. Jako prawdopodobny scenariusz wzięto pod uwagę również przyłączenie Malty. Georg Borg Olivier wyraził zainteresowanie taką sytuacją, jednakże niewiadomy był zakres zależności w jakim miała się później znaleźć Malta: ewentualnego włączenia do Wspólnoty i implementowania traktatów rzymskich, czy pozostania poza Wspólnotą i starania dot. specjalnego protokółu, który zagwarantowałby dostęp maltańskich produktów do brytyjskiego rynku. LP, DNP krytykowały rząd za brak konsultacji z parlamentem i przedstawienia korzyści i zalet takiej decyzji. Kiedy rozmowy Wielkiej Brytanii ze Wspólnotami zostały przerwane. Rząd Georga Borga Oliviera zdecydował się również zakończyć negocjacje o specjalnym protokole – to działanie również zostało skrytykowane przez opozycję, która uważała, że Malta nie powinna uzależniać swoich decyzji od Wielkiej Brytanii, tylko szukać alternatyw pomocy czy budowania stosunków ekonomicznych na różne sposoby, z korzystnymi warunkami.147 W listopadzie 1962 roku, premier poinformował parlament, że rozmowy z Londynem dotyczące ewentualnej daty otrzymania przez Maltę niepodległości doprowadziły do 146

Choćby w związku z procedurą powoływania Dyrektorem Audytu, gubernator mógł go ogłosić wybranym jedynie po konsultacjach ze spikerem i dwoma innymi członkami Parlamentu (wyznaczonymi przez Szefa sądownictwa i Komisarza ds. usłub publicznych). 147 Dla Doma Mintoff nieistotne było czy Malta ma pozostać w Commonwealthie, czy EEC, jednak to – co jest w interesie Malty.

57

ustalenia spotkania w grudniu, w którym spotkają się oba rządy, by przygotować w przyszłości wspólną konferencję na niniejszy temat. W czerwcu 1963 roku na Maltę przybył Sekretarz Stanu ds. Kolonii, który dał do zrozumienia, że Wielka Brytania nie jest przeciwna uzyskaniu przez Maltę statusu niepodległości i inne partie muszą być przygotowane do lipcowej konferencji, która odbędzie się w Londynie. Było to skutkiem zmian koncepcji obronnych Zjednoczonego Królestwa, które po kryzysie sueskim nie uważało już za niezbędne utrzymywanie baz wojskowych na Morzu Śródziemnym.

148

W tym czasie Borg

Olivier nakreślił ogólne zasady przyszłej konstytucji – kwestie takie jak obronność i finanse miały być jeszcze uzgodnione z Wielką Brytanią, konstytucja miała opierać się na zasadzie niepodległości w ramach Commonwealthu i z tego powodu miała zostać utrzymana głowa monarchy, jako zwierzchnika. Opozycja, a głównie LP przez usta Mintoffa i DNP przez Herberta Ganado krytykowała Georga Borga Oliviera za przedstawienie ogólnych zasad, a nie projektu konstytucji. Według stanowiska LP nie można było zgodzić się na zasadę, że monarcha Wielkiej Brytanii będzie wciąż zwierzchnikiem Malty, a wyznaczony gubernator będzie strażnikiem konstytucji – według LP powinna być to osoba, która cieszyłaby się zaufaniem społeczeństwa i byłaby wybrana przez obywateli. W tej fazie LP uważało, że najlepszym wyjściem byłoby przyjęcie niepodległości z zasadami republikańskiego państwa. Ponad to, ówczesny system wyborczy nie był zdaniem Mintoffa efektywny – wszakże niejednokrotnie dochodziło do krótkotrwałych rządów mniejszościowych i rozczłonkowania sceny politycznej. Pellegrini, lider CWP , z kolei zaproponował system oparty na głosowaniu na listy partyjne, a nie na kandydatów, tak jak to miało miejsce dotychczas. LP był także przeciwny decyzji o pozostaniu w Commonweathie przed osiągnięciem niepodległości. Zdaniem lidera LP konstytucja powinna zawierać także odniesienie do rad lokalnych, które uczyłyby od najniższych szczebli Maltańczyków rozwoju demokratycznego. Poza tym, dla LP, na którą został nałożony wcześniej interdykt, była przeciwna odwołaniom do Boga i zawierania stanowiska, że Malta jest katolickim państwem.149 Z kolei CWP i DNP poruszały jeszcze kwestię ekonomiczną i umowy w tej sferze między Wielką Brytanią a Maltą. Rząd, według nich, powinien także przedstawić plany przyszłego rozwoju w związku ze zmianami jakie miała przynieść niepodległość a także przeprowadzić referendum, by zapytać swoich obywateli czy chcą samookreślenia z powyżej przedstawionymi warunkami. Wyraźną

148 149

A. Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.51. G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 2006, s.155.

58

przeciwniczką niepodległości była natomiast PCP. Najpierw, zdaniem Mabel Strickland należało zapewnić ludziom dogodne warunki ekonomiczne. 150 Jak widać partie miały wiele pomysłów dotyczących przyszłości Malty. Mimo wszystko,

nie

udało

się

wypracować

wspólnego

stanowiska

przed

Konferencją

Niepodległości, ponieważ nie dostały one wcześniej projektu ustawy zasadniczej. Wynikiem spotkania było jedynie podanie informacji, że nieodległość nastąpi nie później niż 31 Maja 1964 roku. Mimo wszystko, jeszcze po konferencji często wynikały niejasności między opozycją a rządem (np. Rząd nie chciał przedstawić parlamentowi stanu rozmów po spotkaniu z Sekretarzem Stanu w Londynie, DNP chciała referendum albo wyborów przed ogłoszeniem niepodległości – tak żeby Maltańczycy mogli wyrazić swój stosunek do niepodległości. Inne partie opozycyjne także wyraziły swoje zastrzeżenia odnośnie umowy obronnej z Wielką Brytanią, która miała być zawiązana w niedalekiej przyszłości). W końcu, po ataku z mównicy Izby kolejnego lidera partii, tym razem CWP, który powiedział, że w wyniku braku porozumienia między partiami obywatele są zdezorientowani, rząd zdecydował się na referendum. Jednakże kształt pytania także doprowadził do nieporozumień w Izbie. LP uważało np., że kwestia praw podstawowych nigdy nie powinna zostać pozostawiona kaprysowi większości. 151 Na początku maja mimo wcześniejszych sporów między partiami odbyło się referendum, którego pytanie brzmiało: „Czy potwierdzasz Konstytucję zaproponowaną przez rząd Malty, zatwierdzoną przez Zgromadzenie Ustawodawcze i opublikowaną w Gazecie Rządowej?” W głosowaniu wzięło udział 79.7 % obywateli. „Tak” – odpowiedziało 54.5%, „Nie” zaś 45.5%. Aż 9,016 % głosów było nieważnych.152 Referendum było wiążące i już we wrześniu, przy obecności księcia Filipa i innych dostojników, na oczach tysięcy Maltańczyków, przekazano insygnia władzy premierowi Georgowi Borgowi Olivierowi. Spuszczono flagę brytyjską a na jej miejscu zaczęła powiewać maltańska. 153 Ważnym elementem po uzyskaniu niepodległości stało się budowanie relacji zewnętrznych, których wcześniej państwo nie miało. Już w końcu 1964 roku Malta weszła do 150

Tamże, s.158. Tamże, s.160. 152 Referenda in Malta: The Questions and the Voters' Responses "Do you approve of the constitution proposed by the Government of Malta, endorsed by the Legislative Assembly, and published in the Malta Gazette?" http://www.electoral.gov.mt/referenda.aspx?x=%2bhwnTRj%2bVUB1SEC6MeUjd5HOcPBHlLxrVYcLZyisd31u0f B5I8LZAO7vRJWAYBnOF5gKrg6OwWiB4kWdbMFpbHqe45%2b1ONnTefBY0ksnwIk%3d 2012-05-20 153 A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.51. 151

59

ONZ, a potem do Rady Europy. Delegaci z parlamentu, którzy zostali wyznaczeni do reprezentowania państwa pochodzili tylko z PN i LP – dlatego inne, mniejsze partie czuły się pokrzywdzone.154 Malta starała się także o bliskie kontakty z NATO oraz Europejską Wspólnotą Gospodarczą. Te usilne starania rządu narodowców były motywowane szukaniem perspektyw gospodarczych w usamodzielniającym się państwie.

155

Wielkim przeciwnikiem

kooperacji z Paktem Północnoatlantyckim była Partia Pracy. Uważała ona, że wszelkie formy współpracy – np. przez korzystanie NATO z portów – mogło uzależniać Maltę i ponownie ograniczać jej niepodległość. Dlatego stosunki państwa z innymi organizacjami zmieniły się diametralnie podczas następnej kadencji, w której większość miała LP. Wybory , które nastąpiły w 1966 roku są cezurą czasową dla systemu wielopartyjnego na Malcie i początek czystego systemu dwupartyjnego156. Po odzyskaniu niepodległości Maltańczycy postanowili głosować tylko na dwie partie – Narodową i Pracy. Od 43 lat rządzą wyspą na przemian, mimo iż często pojawiały się mniejsze partie, które nie są dyskryminowane przez sposób głosowania czy liczenia głosów.

154

G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.166. A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009, s.53. 156 Wyjaśnienie pojęcia znajduje się we wstępnie następnego rozdziału. 155

60

Rozdział III. Istnienie czystego systemu partyjnego na Malcie Od uzyskania niepodległości w 1964 w maltańskim parlamencie panuje system dwupartyjny. Jak podał J. Bondel, jest to przykład czysty, nie wymuszony przez ordynację wyborczą. 157 Zgadza się to także z definicją systemu dwupartyjnego podaną w Leksykonie pod redakcją A. Antoszewskiego i R. Herbuta: występują dwie partie polityczne, dominujące w procesie przetargów, politycznych i dysponujące wyłącznością. Jeśli chodzi o tworzenie gabinetów; często powstają jednopartyjne gabinety, mające oparcie w większości parlamentarnej. 158 W tym czasie można wyróżnić pięć okresów, kiedy jedna z nich mogła cieszyć się większością w parlamencie i przeforsowywać wszystkie swoje decyzje: 1) Początek systemu dwupartyjnego. Rządy Partii Narodowej Borga Oliviera: 1966-1971, 2) Długie rządy Partii Pracy pod wodzą Doma Mintoffa: 1971 do 1987, 3) Wielkie zwycięstwo PN. Rządy Fenecha Adami w latach 1987-1996, 4) Krótkie rządy LP w latach 1996-1998, 5) Długie rządy pod wodzą PN: 1998-2008, Rosła także polaryzacja społeczeństwa na dwa obozy. Punkt kulminacyjny przypadł na lata 1981 – 1987. Poniżej znajduje się szerszy opis okresów kiedy jedna z partii zasiadała w ławach rządowych. Bywały to okresy, które sprowadzały się do kadencji (czy nawet skróconej kadencji), albo do kilkunastu lat rządzenia jednej partii. 1. Początek systemu dwupartyjnego. Rządy Partii Narodowej Borga Oliviera: 1966-1971. W pierwszych wyborach po uzyskaniu niepodległości, w 1966 roku, wzięły udział te same partie co w 1962 roku, z wyjątkiem Chrześcijańskiej Partii Demokratycznej – tzn.: Partia Narodowa, Partia Pracy, Chrześcijańska Partia Robotników, Partia Narodowodemokratyczna. Zyskując 47,9 % PN zwyciężyła pierwsze wybory w nowym okresie dziejowym Malty. Otrzymując 28 mandatów, zyskała przewagę 6 mandatów – co w wypadku Malty stanowi 157

A.Antoszewski, R.Herbut (red.) Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1997, s.160. 158 Praca zbiorowa pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Leksykon politologii, hasło: System Partyjny, ATLA2 2004, s.437.

61

bezpieczeństwo rządzenia przez całą kadencję. Partia Pracy poniosła klęskę otrzymując 43,1%. Przegrana według partii była wynikiem krytyki ze strony Kościoła Katolickiego. Rzeczywiście, w tym czasie widoczny był spór na linii Dom Mintoff – biskup Michael Gonzi, który rozpoczął się wraz z kwestią referendum dot. integracji w 1950 roku. 159 Duchowny odradzał glosowanie na partię o profilu lewicowym z odchyleniem komunistycznym, a w pewnym momencie przekonywał, że ten kto zagłosuje na LP nakłada na siebie grzech ciężki. Spowodowane to było ogłoszeniem sześciu punktów Mintoffa, w których postulował m.in. aby wprowadzić do porządku prawnego małżeństwo cywilne; możliwość ingerencji policji w publiczne spotkania na terenie Kościoła; oparcie moralności publicznej na modłę Europy Zachodniej. 160 Najwięcej głosów z mniejszych partii straciła Demokratyczna Partia Narodowa dr. Herberta Ganado - około 12 tysięcy głosów. Tak samo stało się z Chrześcijańską Partią Demokratyczną, która straciła około 5 tysięcy głosów. Jak widać, wyborcy przystali tolerować kłótnie między rozłamowcami a partiami-matkami. Obydwie partie nie wzięły już udziału w żadnych przyszłych wyborach. W czasie pierwszej kadencji po uzyskaniu niepodległości administracja Partii Narodowej zaczęła podejmować wysiłki w stronę zaznaczenia obecności Malty na scenie międzynarodowej. Wtedy to pierwsi parlamentarzyści zaczęli zasiadać w Zgromadzeniu Doradczym Rady Europy.

161

Złożono także aplikację do Międzynarodowego Funduszu

Walutowego i Banku Światowego. Premier Borg Olivier zdecydował się jasno dać do zrozumienia, że kierunkiem polityki Malty jest zachód. Wysłał on notę dyplomatyczną w której wyrażał zainteresowanie zbudowaniem relacji między Maltą a Wspólnotami Europejskimi, o czym poinformowano Opozycję dopiero po fakcie. Jak można było się spodziewać, wywołało to dużą dezaprobatę ze strony Partii Pracy. 162 Niedługo po rozpoczęciu kadencji, Partia Narodowa musiała zmierzyć się z dużym ciosem ze strony brytyjskiej. W 1966 roku Wielka Brytania zmieniła swoją strategię obronną i zamierzała zmniejszyć swoją obecność na Morzu Śródziemnym. Oznaczało to opuszczenie Malty i stratę pracy dla około 7000 oraz zmniejszenie wpływów do budżetu państwa – 159

Partia Pracy opowiedziała się za integracją z Wielką Brytanią. Maltatoday, The Gospel according to Dom, 22.08.2012 http://m.maltatoday.com.mt/newsdetails/news/national/The-Gospel-according-to-Dom-20120822 2012-1201 161 G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.174. 162 Tamże, s.175. 160

62

Wydatki Wielkiej Brytanii na obecność wojsk oraz obiektów militarnych opiewały na kwotę 5,5 milionów funtów163. Oznaczało to dużą stratę dla maltańskiej gospodarki. Każda partia polityczna, proboszcze czy stowarzyszenia organizowały spotkania na ten temat i protesty. Premier również wyrażał swoje niezadowolenie na forum publicznym mówiąc o złamaniu porozumień zawartych wcześniej w Traktacie Obronnym164. Wielka Brytania nie chciała negocjować swoich postanowień, więc George Borg Olivier zdecydował, po konsultacji z Opozycją, że należy wprowadzić poprawkę do Visiting Act,165 zgodnie z którą, od tej pory Malty nie obejmuje jurysdykcja Wielkiej Brytanii (dot. np. dyscypliny wojskowej) 166. Gdyby wprowadzono to w życie, oznaczałoby to, że brytyjscy żołnierze musieliby się kompletnie wycofać z wysp. Taka groźba zdecydowanie zadziałała na Brytyjczyków. Zaprosili oni delegację maltańską na spotkanie do Londynu. Po długich dyskusjach rząd brytyjski zdecydował się znacznie zredukować swoje wcześniejsze zamiary odnośnie zwolnienia kilku tysięcy pracowników. Zdecydowano także, że w okresie 18 miesięcy na Maltę zostanie wysłana komisja, która będzie współdziałać z maltańczykami w celu stworzenia nowych miejsc pracy. Do kolejnego spięcia między Rządem a Opozycją doszło, kiedy zgodnie z okazanymi wcześniej intencjami, Rząd także bez uprzedzenia zaaplikował o członkowstwo do Wspólnot Europejskich. Partia Pracy na próżno żądała raportów i analiz na których rząd oparł się podejmując taką decyzję w imieniu kraju, jednak ich nie otrzymała. Decyzja o rozwiązaniu parlamentu zapadła zgodnie ze zwyczajem, po 5 latach, 24 kwietnia 1971 roku.

2. Długie rządy Partii Pracy pod wodzą Doma Mintoffa: 1971 do 1987. Na wynik następnych wyborów z niecierpliwością oczekiwał Dom Mintoff, którego rząd wcześniej trwał zaledwie 3 lata - pomiedzy 1955 a 1958 rokiem. W zeszłych wyborach Kościół Katolicki wyrażał swój duży sprzeciw wobec polityki Mintoffa, która rzeczywiście sprzeciwiała się oddziaływaniu Kościoła Katolickiego w jakiekolwiek sfery życia. Jednak w latach 1966 i 1967 nastąpiła seria spotkań między delegatem ze Stolicy Apostolskiej i Domem Mintoffem. Potem zaś lider LP potkał się kilka razy z maltańskim biskupem.

163

E.Mizzi, Malta in the making, 1962-1987: An eyewitness account, s.48. G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.182. 165 The Visiting Forces (Designation) (Malta) Order, 1958; http://www.legislation.gov.uk/uksi/1958/1261/made 166 E.Mizzi, Malta in the making, 1962-1987: An eyewitness account, s.53. 164

63

Zwieńczeniem rozmów było podpisanie porozumienia między stronami w 1969 roku. Co ciekawe, dużą inicjatywę, by pogodzić obie strony, wykazał wówczas dr Censu Tabone, członek Partii Narodowej i przyszły prezydent Malty. 167 Jak wskazywali komentatorzy, choć Partia Narodowa i Partia Pracy były w zasadzie podobne do siebie jeśli chodzi o politykę ekonomiczną, to ich podejście do stosunków zewnętrznych znacznie się różniło.168 Tak jak wcześniej napisano, Partia Narodowa opowiadała się za kierunkiem zachodnim. Partia Pracy natomiast, po fiasku pomysłu integracji z Wielką Brytanią zdecydowała o szukaniu alternatyw na wschodzie i południu. Wybory odbyły się między 12 a 14 czerwca. Liczba partii biorących udział w wyborach była taka sama jak w 1966 roku. Frekwencja wyniosła 93%, czyli najwięcej od zakończenia II Wojny Światowej. Po długim okresie bycia w opozycji do Partii Narodowej, Partia Pracy uzyskała wreszcie 50,8%, a więc większość - 28 mandatów.

169

Partia Borga Oliviera

osiągnęła wynik 48%, co dało 27 mandatów.170 Najprawdopodobniej, w zwycięstwie partii pomogła wspomniana umowa z Kościołem Katolickim i to, że w wyborach nie brała udziału CWP Toniego Pellegriniego, która osiągnęła w 1966 roku 8,561 głosów – co stanowiło 6% ważnych głosów.171

To były ostatnie wybory, w których udział wzięła PCP Mabel

Strickland. Rok 1971 rozpoczął długoletnią dominację Doma Mintoffa. W następnych wyborach, 1976 roku, frekwencja wyniosła 94,89% . Ponownie zwycięzcą okazała się być Partia Pracy otrzymując 51,54% - 105,854 głosów – 34 mandaty. Partia Narodowa uzyskała 48,43% 99,551 głosów i 31 mandatów. Natomiast – co ciekawe – niezależni jedynie 35 głosów w skali wyspy (sic!). W rywalizacji stanęły więc tak naprawdę dwie partie. Partia Pracy ponownie zwyciężyła w 1981, choć było to zwycięstwo kontrowersyjne - ponieważ mimo, iż PN zdobyła więcej głosów, 50,92%, nie otrzymała większości w parlamencie. A nawet utrzymała stan posiadania z zeszłej kadencji. Taki wynik wywołał duże napięcie na wyspach. Mimo, że Dom Mintoff dawał wcześniej słowo, iż nie będzie rządził, jeśli nie uzyska

167

H. Frendo, Censu Tabone: The Man and his Century, s.188. Carlo Candona, Elections in Malta, 1971 „America”6/12/1971, Vol. 124 Issue 23; s.609. 169 Dodatkowo, w wyborach uzupełniających, członek Partii Narodowej, zdecydował się zasilić szeregi partii Pracy – co zwiększyło jej przewagę o dwa siedzenia. 170 W wyniku wcześniejszej poprawki Narodowego rządu liczbę mandatów w parlamencie zwiększono z 50 do 55 osób, ze względu na wzrost liczby ludności wysp. 171 A.Giglio, Analysis and Consequences of Elections 1921-2003, Published by Studia Editions 2007, s.73. 168

64

większości w Izbie to LP nie oddała sterów władzy.172 Jeden z najsławniejszych autorów książek o polityce Malty, Henry Frendo stwierdził, że doszło wtedy do manipulacji okręgami wyborczymi.173 Nastąpił głęboki podział społeczeństwa na dwa obozy. Na ulicach paliły się samochody i gdzieniegdzie można było znaleźć wybite szyby urzędów. 174 Wobec zaistniałej sytuacji Partia Narodowa zdecydowała się na bojkot posiedzeń parlamentarnych przez piętnaście miesięcy. Podobnie zresztą jak członkowie tej partii w końcu XIX i na początku XX wieku, kiedy wiedząc, że ich głos nie będzie brany pod uwagę, demonstracyjnie zaczęli opuszczać sesje. Punkt kulminacyjny został osiągnięty 29 czerwca 1982 roku podczas święta Mnarja (święto św. Piotra i św. Pawła jest uroczyście obchodzone od wieków). Wielu pracowników zostało zawieszonych po tym jak uczestniczyli w obchodach. Spotęgowało to niezadowolenie wśród społeczeństwa. W tym czasie doszło też do potajemnych rozmów między reprezentantami PN a prezydentem Malty – najpierw dr Antonem Buttigiegem, potem z Agathą Barbarą (oboje pochodzili z LP). W ich wyniku deputowani Partii Narodowej zostali przyłączeni do parlamentu. Dom Mintoff od początku swoich szesnastoletnich rządów zaczął od odważnych zmian – dzięki niemu zamieniono gubernatora wyspy na maltańskiego obywatela – Anthony Mamo. Inną kwestią niecierpiącą, według kierownictwa LP zwłoki, była sprawa obecności obiektów NATO. Po zmianach ustaleń ze stroną brytyjskiej nowy premier, Dom Mintoff zdecydował się zrewidować umowy z Paktem Północnoatlantyckim. 25 czerwca tego roku ogłosił, że dowódca admirał Gino Birindelli jest personą non grata na Malcie. Ponad to, zdecydowano , że porozumienia o obronności zawarte w 1964 z Wielką Brytanią zostaną zerwane. Następnym posunięciem Mintoffa było zwrócenie się do Stanów Zjednoczonych, by te nie wysyłały swoich statków do maltańskich portów. W ten sposób, już dwa tygodnie od objęcia rządów Dom Mintoff zraził do siebie sporą część opinii międzynarodowej, która zaczęła Maltę nazywać Kubą na Morzu Śródziemnym (ze względu o podejrzenie współpracy ze Związkiem Sowieckim). 175

172

A. Syliwoniuk, Malta i świat arabski za rządów premiera Doma Mintoffa 1971-1984, Uniwersystet Warszawski 2011, s.27. 173 H. Frendo, Messages from Mintoff’s Malta, „Quadrant”, vol. 229, 1986, s. 19. 174 B.A. Zammit, the Power of the cross, 1999 Minerva Press, s.313. 175 A. Syliwoniuk, Malta i świat arabski za rządów premiera Doma Mintoffa 1971-1984, Uniwersystet Warszawski 2011, s.29.

65

Dlaczego Dom Mintoff zdecydował się na te kroki? Malta nie była antyzachodnia. Jej taktyka była podyktowana tragiczną sytuacją gospodarczą176. Ponad to premier uważał, że należy pokazać podmiotowość Malty. Nie była bowiem już kolonią brytyjską, a jej rozmiar nie powinien przekładać się na siłę głosu na poziomie międzynarodowym. Premier LP przypominał także lekceważące zachowanie Wielkiej Brytanii, która złamała postanowienia zawarte z Maltą w 1964 roku, podczas rządów Partii Narodowej. Stosunki z czasem pogarszały się coraz bardziej. We wrześniu 1971 doszło do kolejnego załamania – rząd Mintoffa wprowadził zakaz sprzedaży bezcłowego paliwa Brytyjczykom stacjonującym na wyspach. Zorganizowano wtedy rozmowy w Wielkiej Brytanii, a ich owoc – porozumienie nazwano „Umową z Chequers”.177 Warunki dotyczyły m.in. wypłaty 50% rocznej kwoty zaproponowanej w tymczasowym pakiecie178 i możliwości podpisania oddzielnych umów z krajami należącymi do NATO odnośnie korzystania z baz Malty. Pomimo to Dom Mintoff zdecydował się jeszcze szukać alternatyw w polityce zagranicznej – poprzez podróż do Polski, Rumuni i Jugosławii, czy wizytę Generalnego Gubernatora w Libii – co bynajmniej nie było dobrze postrzegane przez Brytyjczyków. W tym samym czasie Dom Mintoff zdecydował się zażądać dodatkowych 4,25 funtów za użytkowanie wysp. Zgodnie jednak z umową podjętą w Chequers strona brytyjska wywiązała się z opłat do marca 1972. Wielka Brytania przedstawiła jeszcze wspólną propozycję z Paktem Północnoatlantyckim, w której płaciłaby ok. 5 mln funtow a 3,5 funtów spłacałoby NATO. Jednak ta druga kwota nie satysfakcjonowała maltańskiego rządu. Dlatego NATO zdecydowało się, ponaglone przez maltańską stronę, na przeniesienie baz do Włoch. 179 Wcześniejsze próby osiągnięcia kompromisu przez Pakt Północnoatlantycki wynikały z obawy, że Malta stanie po stronie Związku Sowieckiego. Niepokojące dla Zachodu były podróże przedstawicieli państwa maltańskiego do Europy Wschodniej oraz późniejsza delegacja polska, a potem Moskwy prowadząca rozmowy w Vallecie. 180 Zaniepokojony był nawet prezydent Nixon, który zdecydował się, niezależnie od Wielkiej Brytanii,

176

Dane Banku Światowego: https://www.google.pl/publicdata/explore?ds=d5bncppjof8f9_&met_y=ny_gdp_mktp_cd&hl=en&dl=en&idim =country:MLT#!ctype=l&strail=false&bcs=d&nselm=h&met_y=ny_gns_ictr_zs&scale_y=lin&ind_y=false&rdim= region&idim=country:MLT&ifdim=region&hl=en_US&dl=en&ind=false, 2013-03-03 177 S.C.Smith, Brithis documents on the end of empire, University of London 2006, s.21. 178 G. Pirrota, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 206, s.188. 179 C. Coleiro, A Propitious Partner, San Gwann 1997, s.41. 180 J. Attard, Malta. A History of Two Millenia, Valletta 2002.s. 381-382.

66

zaproponować Malcie 4 mln funtów za użytkowanie obiektów wojskowych. Jak widać Malta stała się graczem międzynarodowym, który zaczął być brany pod uwagę. Po wielu zwrotach akcji, podpisano wreszcie nowe porozumienie z Wielką Brytanią w 1972 roku. Malta miała otrzymywać 14 mln funtów rocznie –opłat za użytkowanie obiektów militarnych na wyspach. Płacić miały także Włochy 2,5 mln funtów a USA i Libia zgodziły się przekazać pomoc finansową Malcie.181 Na mocy porozumienia Wielka Brytania miała opuścić wyspy 31 marca 1979 roku. Zastrzeżono, że na Malcie nie mogą stacjonować państwa Układu Warszawskiego. Na prośbę Mintoffa dodano także, że obiekty wojskowe nie będą mogły zostać użyte przeciwko państwom arabskim.182 Jak widać państwo maltańskie „grało na dwie strony” nie wiążąc się jednocześnie z żadną z nich, zgodnie z polityką państwa neutralnego.183 W 1973 roku Malta została przyjęta do Ruchu Państw Niezaangażowanych. Jej kandydatura była wcześniej silnie wspierana przez Libię.184 Idąc za ciosem, w 1976 roku, podczas kampanii wyborczej Partia Pracy starała się kłaść nacisk właśnie na neutralność i płynące z niej korzyści. Przekonywała, że osiągnie ją gdy otrzyma większość w parlamencie. Zgodnie z tym, w 1977 roku premier Mintoff ogłosił, że neutralność Malty mogą zagwarantować cztery państwa – Algieria, Libia, Francja i Włochy, które także pomogą jej gospodarczo. Jednakże Francja od razu odrzuciła ten pomysł a Algieria podeszła do niego chłodno. Z kolei libijski dyktator, Al.-Kaddafi chciał jedynie umowy bilateralnej. Jedynie Włochy zgodziły się przyjąć koncepcję Malty, potwierdzić jej neutralność oraz wypłacać pomoc finansową na warunkach preferencyjnych.

185

Mimo wielu

starań rządu Malty jedynym państwem, które zgodziło się jeszcze udzielić Malcie gwarancji był Związek radziecki.

186

Jednakże trzeba zaznaczyć, że wiele państw, a szczególnie

arabskich zdecydowało się przekazać darowizny (około 22 mln lirów maltańskich) 187 na 181

A. Syliwoniuk, Malta i świat arabski za rządów premiera Doma Mintoffa 1971-1984, Uniwersystet Warszawski 2011, s.38. 182 C. Coleiro, A Propitious Partner, San Gwann 1997. s. 48-49. 183 Według encyklopedii PWN z 1997 roku, Neutralność to sytuacja prawna i polityczna państwa, które dobrowolnie zobowiązuje się nie brać udziału w wojnie między innymi państwami i nie zaciągać zobowiązań militarnych, np. nie przystępować do bloków militarnych[…]Neutralność nie pozbawia państwa prawa do obrony przeciwko obcej agresji; warunkiem neutralności trwałej jest międzynarodowe uznanie jej przez obce państwa. 184 E. Mizzi, Malta in the Making 1962-1987. An Eyewitness Account, bmw 1995, s.193. 185 ITALY—MALTA: AGREEMENT ON THE NEUTRALITY OF MALTA, American Society of International Law, Vol. 21, No. 2, MARCH 1982, s.396-412. 186 E. Mizzi, Malta in the Making 1962-1987. An Eyewitness Account, bmw 1995, s.331-336. 187 A. Syliwoniuk, Malta i świat arabski za rządów premiera Doma Mintoffa 1971-1984, Uniwersystet Warszawski 2011, s.67.

67

rzecz usamodzielnienia gospodarczego Malty. Jak widać, lawirowanie między wschodem a zachodem, północą a południem było niezwykle praktyczne. Status państwa neutralnego pomógł premierowi Mintoffowi zwracać uwagę opinii międzynarodowej na sytuację w rejonie morza śródziemnego – szczególnie napięcie między państwami arabskimi a Izraelem. W Helsinkach, w 1973 roku, na posiedzeniu KBWE wygłosił przemówienie poruszające m.in. tą kwestię, a także niepokoje na Cyprze czy spór o Giblartar. 188 Ważnym krokiem dokonanym podczas pierwszej kadencji była poprawka Konstytucji. Dzięki niej Malta stała się w 1974 roku republiką z prezydentem Anthony Mamo, który był wcześniej jej gubernatorem. Zmieniono także liczbę okręgów wyborczych z 10 do 13 i po raz kolejny zwiększono liczbę mandatów z 55 do 65. Za opiekę nad wielkością okręgów stała się wtedy także odpowiedzialna Komisja Wyborcza. Według poprawki, wprowadzono również regułę, że partia, która otrzyma ponad 50% w skali kraju, uzyska dodatkowe mandaty, które zagwarantują większość w Izbie. Zawarto także zapisy, że Malta jest państwem neutralnym, ponad to działanie zewnętrznych sił jest zakazane.189 Ponad to warto dodać, że Malta przeżyła swego rewolucję mentalną – mimo sprzeciwu Kościoła Katolickiego i wielu protestów wprowadzono do porządku prawnego instytucję małżeństwa cywilnego oraz depenalizowano homoseksualizm oraz cudzołóstwo.190 W następnej kadencji doszło do połączenia się LP i General Workers Union w jeden ruch w 1978 roku – podobnie jak po wojnie, kiedy obie organizacje działały pod szyldem „Frontu Pracowniczego”. Prezes oraz Sekretarz Generalny byli uprawnieni do uczestnictwa w posiedzeniach rządu. 31 marca 1979 natomiast wygasło porozumienie dotyczące obecności brytyjskich obiektów na wyspach maltańskich. Dzień ten przeszedł do historii jako „Jum ilĦelsien”, „Freedom day” tzn. „Dzień wolności” i co roku z okazji rocznicy opuszczenia Brytyjczyków odbywają się parady i koncerty. W 1978 roku przywódcą Partii Narodowej oraz Opozycji stał się Eddie Fenech Adami. Niedługo potem, poprzedni lider, który był jedną z osób odpowiedzialnych za przyznanie

188

Tamże, s.39. Konstytucja Malty z dnia 21 września 1964 r., art.1. 190 Maltastar, http://www.maltastar.com/dart/20120806-dom-mintoff-turns-96, 2013-03-03 189

68

Malcie niepodległości – George Borg Olivier – zmarł. U schyłku życia, mimo wyraźnych sugestii członków Partii Narodowej nie pozwalał na głosowanie nad zmianą lidera.191 Następne lata rządów Partii Pracy charakteryzowały się występowaniem licznych aktów przemocy na tle politycznym. Dla przykładu: został splądrowany dom nowego lidera Narodowców, Eddiego Fenech Adamiego. Doszło także do licznych demonstracji po niepotwierdzonych informacjach o próbie zamachu na domek premiera Mintoffa w Kastylii. Doszło m.in. do zabójstwa młodego członka Partii Narodowej. Ponadto odnowił się spór pomiędzy LP a Kościołem Katolickim. Tym razem dotyczył on finansowania szkół kościelnych. 192 Co ciekawe, w 1982 roku po raz pierwszy w historii Malty, prezydentem została kobieta – Agata Barbara – długoletnia parlamentarzystka z ramienia LP. W 1984 roku doszło też do zmiany lider a w obozie Partii Pracy. Doma Mintoffa Zastąpił go dr Karmenu Mifsud Bonnici.

3. Wielkie zwycięstwo PN. Rządy Fenecha Adami w latach 1987-1996, W tych wyborach partie otrzymały podobną ilość głosów co poprzednio. Jednak tym razem, w wyborach wzięły udział cztery partie. Partia Narodowa otrzymała 50.91 % ( tym razem przełożyło się to na 31 + 4 dodatkowe mandaty) ważnych głosów, natomiast Partia Pracy 48,8% (34 mandaty). Komunistyczna partia natomiast otrzymała 0,05% głosów, natomiast Maltańska Partia Demokratyczna 0,16%. Mimo złej atmosfery politycznej jaka wytworzyła się w społeczeństwie po wcześniejszych manipulacjach wyborczych wiele osób ponownie zagłosowało na LP. Pewne znaczenie miał fakt, że rząd przed wyborami zatrudnił 8000 robotników. Maltański autor analiz wyników wyborów, Albert Giglio, zwraca też uwagę, że mieszkańcy Gozo, którzy byli zatrudnieni przez rząd mogli zacząć wypełniać obowiązki w urzędach na wyspie. Jednak

191

H. Frendo, Censu Tabone: The Man and his Century, s.195. The Telegraph, http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/politics-obituaries/9490070/DomMintoff.html, 2013-03-04 192

69

mimo tych starań Partia Pracy doświadczyła porażki.193 W związku z tym premier Karmenu Mifsud Bonnici zdecydował się zrezygnować z bycia liderem w partii. Tak jak zostało to zostało opisane w rozdziale czwartym, chociaż Partia Komunistyczna istniała od dawna, to dopiero teraz (i ostatni raz) zdecydowała się wziąć udział w wyborach. Później jej liderzy tłumaczyli sromotną klęskę zmianami w Europie Środkowowschodniej – a przez to panującą niechęcią do ideologii komunistycznej. Natomiast nowa partia, Maltese Democratic Party (Maltańska Partia Demokartyczna) nie mogła liczyć na większe poparcie ze względu na to, że Maltańczycy obawiali się, że głosując na mniejszą partię ryzykują zwycięstwo LP. 194 W tej kadencji premierem został Fenech Adami. Natomiast w 1989 roku obie partie zgodnie wskazały dr Censu Tabone z PN na urząd prezydenta. Jednym z głównych rezultatów tych zmian było obranie kursu proeuropejskiego, prozachodniego. Pierwsza ze spraw jakie podjęto przez nowy rząd, było wznowienie aplikacji o pełne członkowstwo w strukturach Wspólnot Europejskich, co nastąpiło w lipcu 1990.195 22 lutego 1992 roku odbyły się następne wybory. Uwzględniały one poprawki wprowadzone w 1991 roku, m.in. o tym, że przedstawiciele partii politycznych mogą być obecni w każdym momencie wyborów – np. podczas oddawania głosów przez wyborców w wyznaczonym miejscu, przy liczeniu głosów etc. Tym razem w wyborach wzięły udział trzy partie: jak zwykle Partia Narodowa i Partia Pracy oraz po raz pierwszy – Alternativa Demokratika. Nowa partia miała dwóch liderów, ex-członków LP.196 Frekwencja sięgnęła, podobnie jak rok wcześniej, 96,08%. Partia Narodowa po raz trzeci, od 1981 roku osiągnęła największy wynik zyskując 51,77% głosów (34 mandaty). Jak dowiódł wynik Partii Pracy – 46,5% - jej popularność znowu zmniejszyła się. Z pewnością do tego stanu rzeczy przyczyniło się powstanie trzeciej partii na scenie politycznej Malty – Altnerativy Demokartiki, której założyciele pochodzili właśnie z LP. Zdobyła ona 1,69 % głosów. Być może pewien wpływ na porażkę miała także rezygnacja Doma Mintoffa w 1984, chociaż wziął on udział w tych wyborach parlamentarnych. Choć AD przyczyniła się do

193

A. Giglio, Malta - Analysis and Consequences of Elections 1921-2003, s.94. Tamże, s.95. 195 http://www.encyclopedia.com/topic/Malta.aspx, 2013-03-09 196 Szerszy opis partii znajduje się w rozdziale czwartym. 194

70

powiększenia różnicy między obiema partiami to jednak nie zdobyła żadnego mandatu , a wynik w 1992 okazał się być najlepszym w jej historii. W kadencji 1992 do 1996 PN podjęła wiele wysiłku w kierunku liberalizacji rynku i polityki fiskalnej. Do porządku prawnego wprowadzono także urząd Ombudsmana, weto ludowe i decentralizację władzy poprzez stworzenie władz lokalnych w 1993 roku. Trudne reformy, dotyczące podatków, spowodowały porażkę podczas wyborów w 1996 roku. Przed nimi, wprowadzono jeszcze poprawkę do Konstytucji, że nawet jeśli tylko dwie partie dostaną się do parlamentu i żadna z nich nie otrzyma absolutnej większości, to do rządzenia wystarczy zwykła większość. 197 Pierwsza runda wyborów lokalnych odbyła się w 1993 i 1994 roku. LP wolało, aby wybory odbywały się nie pod szyldami partyjnymi, dlatego członkowie partii startowali jako niezależni.198 Jak pokażą wyniki późniejszych wyborów – zrzeknięcie się szyldu partyjnego na szczeblu lokalnym było dużym błędem. Wtedy to Partia Narodowa otrzymała 75 817 – 198 mandatów - a kandydaci niezależni 78 404 – 186 mandatów. Alternativa Demokratika, która przeżywała wtedy szczyt popularności uzyskała 9532 głosów, co przełożyło się na 8 mandatów.

4. Krótkie rządy LP w latach 1996-1998. Podczas wyborów 26 października zostały pobite dwa rekordy – pierwszy dotyczył frekwencji, która wyniosła 97,16 % oraz liczby nieważnie oddanych głosów – 2,813. Tym razem zwycięzcą okazało się być LP, zdobywając 50,72% (31 mandatów + 4 bonusowe). Partia Narodowa otrzymała 47,79% (34 mandaty). Trzecia partia, która regularnie zaczęła brać udział w wyborach, Alternativa Demokratika otrzymała 1,47% . Był to wynik niewiele mniejszy niż w 1992 rok. Jednak i tym razem partia nie dostała się do parlamentu. LP przede wszystkim zwyciężyła dzięki trudnym reformom przeprowadzonym wcześniej przez PN. LP obiecywała w trakcie kampanii, że w ciągu sześciu miesięcy od zwycięstwa wycofa podatek VAT i kasy rejestrujące wydatki.

197

Konstytucja Malty z dnia 21 września 1964 r., art.52.

71

Kadencja LP, po dziewięciu latach rządów PN była krótka, ponieważ trwała zaledwie 2 lata. Rząd Partii Pracy Alfreda Santa twierdził, że musiał zmierzyć się z trudną sytuacją gospodarczą państwa. Niełatwym zadaniem było także rozpoczęcie z wywiązywania się z obietnic wyborczych - czyli przede wszystkim wycofania podatku VAT w ciągu sześciu miesięcy. To prawo podatkowe zostało raczej poprawione niż zlikwidowane. Obowiązek utrzymywania kas pozostał natomiast utrzymany. Wiele razy decyzjom rządu LP przeciwstawiał się sam Dom Mintoff, legendarny członek tej partii. Istotnym posunięciem było również zamrożenie aplikacji do Wspólnot Europejskich. Była to jedna z pierwszych decyzji rządu Alfreda Santa. Rząd Partii Pracy od początku mierzył się z trudnościami, które miały swoje źródło w samej partii. Przy głosowaniu nad ustawa budżetową, Dom Mintoff jako jeden z parlamentarzystów zagłosował przeciw, argumentując, że jest ona „zbyt ciężka dla klasy robotniczej”.199 Znaczyło to, że LP nie miało większości, którą gwarantowały wcześniej wyniki wyborów. Jednak ten kryzys dało się przezwyciężyć, ponieważ premier Alfred Sant zwołał Generalną Konferencję partii, na której wytłumaczył, że surowe postanowienia zawarte w ustawie są spowodowane wcześniejszym lekkomyślnym rządem Partii Narodowej, który zostawił wysokie długi. Delegaci w liczbie 99% poparli stanowisko Alfreda Santa. 200 Momentem kulminacyjnym, który zdecydował, że nie ma przyszłości dla tego rządu było głosowanie nad komercjalizacją brzegu Vittoriosy – jednego z najbardziej rozpoznawalnych i najpopularniejszych miejsc na Malcie. Były premier ponownie zagłosował przeciwko – co dało wynik 35 przeciwko 34 głosom. Premier Alfred Sant zinterpretował to jako votum nieufności wobec jego rządu. Na szczeblu lokalnym PN ponownie wygrywała wybory w drugiej rundzie głosowań (1996, 1997 i 1998). Razem otrzymała 81175 głosów, tzn. 200 mandatów. LP 68016 głosów – co dało 155 mandatów. AD nie otrzymała żadnego mandatu.

199 200

B.A. Zammit, the Power of the cross, 1999 Minerva Press, s.320. Tamże, s.325.

72

5. Długie rządy pod wodzą PN: 1998-2008 W 1998 wzięło udział w wyborach ok 2% mniej wyborców niż w 1996 roku. Wzrosła natomiast liczba wadliwie oddanych głosów - do 3657. Jedynie trzy partie wzięły udział w wyborach – LP dr Alfreda Santa osiągając wynik 46,97%, PN dr Eddiego Fenecha Adamiego uzyskując zwycięskie 51,81% i AD dr Wenzu Mintoffa z 1,21%. Partia Narodowa otrzymała 35 mandatów. Taka większość powodowała możliwość swobodnego rządzenia. Partia Pracy uzyskała 30 mandatów, a Alternativa Demokratika nie otrzymała żadnego. LP dla wyborców wydało się wewnętrznie podzielone, a także niekonsekwentne w działaniu, biorąc pod uwagę wcześniejsze obietnice wyborcze dot. wycofanie VATu. Alternativa Demokratika, postanowiła dodac do nazwy „The Green Party” – „Zielona partia”. Ponad to wyciągnięto wnioski po wynikach wyborów. Zmienił się lider partii – został nim dr Harry Vassallo. Wcześniejsi przywódcy i założyciele dr Wenzu Mintoff i Tony Abela postanowili wrócić do LP. W 1999 roku, został wybrany nowy prezydent – były Minister Spraw Zagranicznych z Partii Narodowej - Prof. Guido De Marco. Kadencja 1998 – 2003 została zdominowana przez sprawy unijne. Zaraz po wyborze PN odnowiła aplikację do UE, co zostało bardzo szybko zaakceptowane przez Wspólnotę. Zaczęła się druga droga dostosowywania się do standardow unijnych, by móc wstąpić do jej struktur. LP odpowiedziała sprzeciwem na działania rządu, a AD je poparła. Partia Narodowa zdecydowała, że przed nowymi wyborami w 2003 przeprowadzi referendum dotyczące akcesji Malty w struktury UE. Sformułowały się dwa obozy dla których punktem odniesienia stała się właśnie kwestia członkowstwa Malty i delegowania części spraw narodowych na wyższy szczebel. W grupie opowiadającej się „za wstąpieniem Malty do UE” była Partia Narodowa, tak jak już wcześniej wspomniano Alternativa Demokratika i ruch IVA (tłum. z malt. „Tak”). Z drugiej strony obóz LP, GWU i ruch CNI (“Campaign for National Independence” tłum. z angielskiego “Kampania na rzecz niepodległości”) byłego premiera Karmenu Mifsud Bonniciego. Ze szczególnym rozgłosem swój sprzeciw wyrażał były premier Dom Mintoff. Ówczesny lider, Alfred Sant, uważał, że

73

Malta powinna być jak „Szwajcaria na Morzu Śródziemnym” – państwo neutralne, nie należące do NATO ani UE201. Referendum odbyło się 8 marca 2003 roku. Pytanie brzmiało: „Czy zgadasz się, że Malta powinna przyłączyć się do Unii europejskiej w następnym rozszerzeniu 1 maja 2004 roku”?

202

W referendum wzięło udział 90,9% uprawnionych do głosowania Maltańczyków.

Za przyjęciem do UE zagłosowało 53,6%, przeciw 46,4%.203 Wielu komentatorów stwierdziło potem, że gdyby LP nie powiedziało swoim wyborcom, by zbojkotowało referendum wynik mógłby być negatywny. 204 Wynik referendum był bardzo podobny do rezultatu wyborów, które odbyły się miesiąc później. PN zdobyła 51,79% i tak jak LP, która otrzymała 47.51% utrzymała swój stan posiadania. AD ponownie nie dostała się do parlamentu poprzez niski wynik 00,68% (a więc jeszcze niższy niż poprzednio).

205

Przypuszcza się, że wynik AD mógł być tak niski ze

względu na to, iż potencjalni wyborcy obawiali się, że mimo pozytywnego wyniku referendum, PN mogłoby przegrać a LP storpedowałoby plany wejścia do UE. Rok później, w 2004 roku na Malcie odbyły się kolejne wybory, tym razem dotyczyły one wyboru przedstawicieli do euro parlamentu. Dały one niespodziewany obrót, ponieważ wyniki przedstawiły się następująco: LP wygrało zdobywając 48,4%, mimo iż było przeciwne wejściu Malty do UE. Natomiast PN, które było głównym inspiratorem akcesji, zdobyło jedynie 39,8%. Wynik AD także mógł być zaskoczeniem – partia zdobyła więcej niż kiedykolwiek w wyborach – 9,3%. Wybory w 2008 roku należały do jednych z unikalnych ze względu na liczbę partii, które kandydowały do parlamentu. Było ich aż dziewięć, co w porównaniu do wcześniejszych wyborów było wysoką liczbą. Udział wzięły jak zwykle: LP, PN ale także: Alternattiva Demokratika (Democratic Alternative), która osiągnęła 3810 głosów – tzn. 201

Dr. Edward J. Clemmer Alfred Sant explained: In-novella ta’ Malta fil-Mediterran, Pubblikazzjoniet Indipendenza 2000, s. 4. 202 Tłumaczenie własne. 203 Electoral Comission, http://www.electoral.gov.mt/referenda.aspx?x=%2bhwnTRj%2bVUB1SEC6MeUjd5HOcPBHlLxrVYcLZyisd31u0f B5I8LZAO7vRJWAYBnOF5gKrg6OwWiB4kWdbMFpbHqe45%2b1ONnTefBY0ksnwIk%3d , 2012-02-10 204 A.Gigilio, Malta: Analises and consequences of elections 1921-2003, Studia Editions s. 120. 205 Electoral Comission, http://www.electoral.gov.mt/electionindex.aspx?x=%2bhwnTRj%2bVUB1SEC6MeUjd0Y7Bt%2f0Ru%2bKQTmb 8ov9UcKBjkFxHkfJ%2fghxFBULx2Bx91SVPIAvxrfRYRJ5an%2bb1MRkrtoRIKP53AtKvBvJCW3Mw%2fHWgcYilw%3 d%3d , 2012-02-10

74

1,31% głosów, Azzjoni Nazzjonali (ang National Action), która otrzymała 1461 głosów, Imperium Europa zdobywając 84 głosów – 0,03%, Gozitan Party (Partit Għawdxi) 37 głosów 0,01% , Alpha Liberal Democrats (Alfa Liberali Demokratiku) 21 głosów – 0,01%, Forward Malta (Forza Malta) 8 głosów – 0,00 % oraz kandydaci niezależni zyskali razem 22 głosy – 0,01%.

Do parlamentu dostały się jak zwykle dwie partie, ale tym razem przewaga

zwycięzcy była naprawdę niewielka. Partia Narodowa otrzymała 49,34% i 35 mandatów, a Partia Pracy 48,79% co przełożyło się na 34 mandaty. 206 Po 21 latach władzy (z dwuletnią przerwą między 1996 a 1998 rokiem) Partia Narodowa wygrała kolejną kadencję, jednakże różnica jaka dzieliła ją z Partią Pracy była tym razem mniejsza niż 1%. Kadencja 2008-2013 Partii Narodowej charakteryzuje się wystąpieniem czynnika niezależnego, który miał wpływ na każdą z gospodarek Unii Europejskiej - kryzysu światowego. Mimo złej atmosfery ekonomicznej, na Malcie odnotowano jedno z najniższej liczby bezrobotnych w Unii Europejskiej.

207

Jednak nie obyło się bez skandali:

udowodniono, że po zwycięstwie w 2008 wielu ministrów i ich pracowników otrzymało wysokie podwyżki. Dodatkowo wprowadzono w życie nieudaną reformę transportu miejskiego. Przetarg wygrał przewoźnik niemiecki, a problem zakorkowanych ulic i opóźnień stał się jeszcze bardziej powszechny. Pod koniec kadencji doszedł jeszcze problem korupcji przy przetargu na magazynowanie ropy naftowej. 208 W czasie trwania kadencji PN doszło także do wojny w Libii. Początkowo państwo starało się nie opowiadać po żadnej ze stron – ani państw NATO, ani dyktatora Al-Quaddafiego – w tej kwestii Partia Pracy zdecydowała się poprzeć działania rządu. Nie zgodzono się więc na stacjonowanie wojsk, jednak kiedy w kwietniu 2011 francuskim samolotom bojowym zabrakło paliwa udzielono jednorazowej zgody na lądowanie. 209 O rozwiązaniu parlamentu premier Lawrence Gonzi zdecydował po tym jak jeden z członków partii, Franco Debono zdecydował się zagłosować przeciw ustawie budżetowej –

206

Electoral Comission, http://www.electoral.gov.mt/electionindex.aspx?x=%2bhwnTRj%2bVUB1SEC6MeUjd0Y7Bt%2f0Ru%2bKQTmb 8ov9UcKBjkFxHkfJ%2fghxFBULx2Bx91SVPIAvxrfRYRJ5an%2bb1MRkrtoRIKP53AtKvBvJCW3Mw%2fHWgcYilw%3 d%3d , 2012-02-10 207 Tradingeconomics, http://www.tradingeconomics.com/malta/unemployment-rate, 2013-03-04 208 Reuters, http://www.reuters.com/article/2013/03/04/us-malta-election-idUSBRE9230ZR20130304, 201303-04 209 TVN24,http://www.tvn24.pl/-1,1698241,0,1,negocjacje-_-tak--ale-nie-o-odejsciukaddafiego,wiadomosc.html, 2013-03-04

75

co dało wynik 35 przeciw 34 głosom PN. Głosowanie w tej ważkiej sprawie jaką jest ustawa budżetowa jednoznacznie zinterpretowano jako przyznanie wotum nieufności. Niedługo potem agencje raitingowe zmieniły ocenę Malty na BBB+.210 Omawiając kadencję Partii Narodowej w latach 2008 do 2012 warto zwrócić uwagę na niższe zaufanie na poziomach lokalnym i europejskim niż parlamentarnym. W rundzie trzeciej wyborów lokalnych, w latach 1999, 2000 i 2001 PN osiągnęła małą przewagę nad LP (które od tego czasu zdecydowało, że kandydaci będą występować w barwach partyjnych) tylko 5 mandatami. W następnych latach LP zaczęło wygrywać. W latach 2002-2004 (runda czwarta) LP uzyskało przewagę 8 mandatów, natomiast w latach 2005-2007 urosła do 41 mandatów. Runda szósta (2008, 2009, 2012) także dała różnicę – tym razem 32 mandatów. AD w rundzie czwartej otrzymało cztery mandaty, w piątej również cztery a w szóstej 1. Z kolei jeśli chodzi o wybory do euro parlamentu w 2009 roku, to rządząca PN ponownie otrzymała mniej głosów niż LP. Europarlamentarzystami zostały trzy osoby reprezentujące LP i dwie PN.211 Alternativa Demokratika nie otrzymała żadnego mandatu i pogorszyła swój wynik, porównując do poprzednich wyborów, 2.34 %. Co ciekawe, bez skutku do euro parlamentu kandydowało również wiele osób reprezentujące małe partie, które nigdy nie dostały się do parlamentu. Wiele z nich było stworzone tylko na czas wyborów do euro parlamentu: Allenza Liberali (ALDM), Alpha Partit Demokratiku Liberali APDL (Alpha Liberal Democratic Party) , Azzjoni Nazzjonali - AN (National Action (Malta), Imperium Europa - IE (Europe Empire), K.U.L. Ewropa (KULE),Libertas Malta (LM), Partit tal-Ajkla - PA (Eagle's Party). Okres od 1964 do 2012 roku jest okresem samodzielnych rządów Maltańczyków. Po raz pierwszy w historii przejęli oni w pełni odpowiedzialność za wyspy. W nowych warunkach znalazły się jedynie dwie partie, które według Maltańczyków potrafiły odpowiedzieć na pytanie odnośnie kierunku polityki Malty. Były nią Partia Pracy i Partia Narodowa. Obie powstały jeszcze przed II wojną światową. Żadna z powstałych partii po

210

Bloomberg,http://www.bloomberg.com/news/2013-03-10/malta-s-labour-wins-first-election-since-europrojection.html, 2013-03-10 211 Proporcja w skali kraju dała wynik: 54.77 % i 40.49 %. Źródło: The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20090608/local/provisional-first-count-results.260202, 2013-0304

76

1964 roku nie otrzymała mandatu w parlamencie, chociaż jedna z nich – Alternativa Demokkratika – zyskała szczególną popularność.

77

Rozdział IV. Charakterystyka partii politycznych Republiki Malty z wyborów parlamentarnych w 2008 roku Opisując system partyjny można przyjąć różne metody charakterystyki. Jednak w przypadku Malty nasuwa się ona naturalnie. Od wyborów parlamentarnych w 1966 roku nastąpił utrzymujący się po dziś dzień podział Izby – nieustannie w jej ławach zasiadają reprezentanci jedynie dwóch partii politycznych – Partii Narodowej i Partii Pracy. Jak wskazała analiza prof. Michelle Cini z 2002 roku, aż 98% wyborców głosuje tylko na te dwie partie212. Pomimo więc, że w prawie wyborczym stosuje się System Pojedynczego Głosu Przenoszonego, który zazwyczaj powoduje większe rozdrobnienie polityczne, w przypadku Malty przynosi zawłaszczenie przez nie sceny politycznej. 213 Charakterystykę systemu partyjnego niniejsza praca rozpoczyna od partii znajdujących się poza Izbą Reprezentantów. Na bliższe przyjrzenie się zasługują wybory w 2008 roku, kiedy to do rywalizacji o mandaty stanęło aż 9 partii politycznych. Do parlamentu tradycyjnie dostały się potem tylko dwie partie. Jednak zgodnie z wcześniej przytoczoną definicją General Election Act, partiami politycznymi (mimo braku formalnego zarejestrowania) są także organizacje, które jedynie uczestniczą w wyborach pod wspólnym szyldem. Te także zostały opisane. Powyższy wstęp wskazuje porządek, jaki został zastosowany w przypadku opisu systemu partyjnego: na partie działające poza parlamentem i te, które w nim zasiadają.

1) Partie pozaparlamentarne Mniejsze, starsze i nowsze partie polityczne próbują walczyć z prawem, które faworyzuje stare partie: np. z niejasnym finansowaniem partii czy przywłaszczeniem całego czasu telewizyjnego i radiowego214 . Krytykują też zdominowanie środków masowego przekazu przez dwie główne partie. Z drugiej strony czynnikiem, który może działać na korzyść nowych formacji politycznych jest rejestrowanie partii w momencie wyborów – jak już 212

Michelle Cini (2002): A Divided Nation: Polarization and the Two-Party System in Malta, “South European Society and Politics”, 7:1, s.6-23. 213 Tamże, s.19. 214 The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120707/opinion/How-to-regulateparty-funding.427499, 2013-03-04

78

opisano w rozdziale I, każdy może stworzyć partię, nawet, jeśli jest w niej tylko sam jeden i ma jeszcze niewielu zwolenników. Poniższa charakterystyka powstała przy użyciu wielu źródeł; rozmów z politykami, materiałów informacyjnych partii, gazet, opracowań. Niezawodnym narzędziem stał się także Internet. Poszukiwania materiałów partii przyniosły wiele konkluzji, np., że prawie wszystkie partie nie posiadają programu wyborczego. Poniżej partie pozaparlamentarne zostały scharakteryzowane od tych cieszących się największą popularnością według wyników wyborów parlamentarnych z 2008 roku. Niektóre z nich brały udział w wyborach pierwszy i ostatni raz, inne uczestniczą w nich od samego początku istnienia.

Alternattiva Demokratika, ang. The Democratic Alternative. pol. Alternatywa Demokratyczna Partia jest trzecią siłą polityczną na Malcie, choć nigdy nie była reprezentowana w parlamencie narodowym. Powstała w reakcji na liczne akty politycznej przemocy215 między LP a NP. W 1989 roku posłowie LP – Tony Abella i Wenzu Mintoff zrezygnowali ze swoich stanowisk, a potem zostali wyłączeni z partii. Przyłączyli się wtedy do grupy zielonych aktywistów. Razem z nimi, zgodnie z ówczesnym zachodnioeuropejskim trendem ekologicznym, założyli nową organizację pod nazwą Alternattiva Demokratika. W 1992, w pierwszych wyborach, nowa partia uzyskała najlepszy jak do tej pory wynik 1,69% 216. Pierwszym prezesem został Wenzu Mintoff, który dzierżył to stanowisko aż do 1998. Wtedy to dwaj założyciele zdecydowali się powrócić do Partii Pracy. Mimo ich przejścia, partia przetrwała dalej – Harry Vassallo zastąpił Mintoffa do 2008, następnie przez rok prezesem partii był Arnold Cassola. Obecnie tę funkcję pełni Michael Briguglio, wybrany w 2009 roku.

215

Mark F. Montebello, The impact of ‘radicalisation’ on community punishments in Malta, 2007 University of Malta, http://www.docstoc.com/docs/15251803/POLITICAL-HATE-CRIME-IN-MALTA-AND-THE-IMPACT-OFRADICALISATION, 2013-03-03 216 Maltadata, http://www.maltadata.com/np-total.htm , 2013-03-03

79

1. Ideologia partii opiera się na kilku hasłach, które są określane, jako pryncypia są to: 1) zrównoważone finansowanie i progresywny system podatkowy; 2) prawa obywatelskie – czyli zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, orientację seksualną, religię, wyznawane poglądy. 3) ekologiczna sprawiedliwość – co oznacza walkę ze zjawiskiem globalnego ocieplenia, także na poziomie lokalnym; 4) zrównoważony wzrost i ekologiczna modernizacja – partia oferuje politykę holistyczną, czyli taką, która wprowadziłaby zmiany do strategii państwowej w wielu sektorach, poprzez „zielone zawody”, odnawialną energię etc.; 5) demokracja – w tym fragmencie opisane jest dążenie do pluralistycznej demokracji, w której nie występuje korupcja, a finansowanie i rejestracja partii jest przejrzyste. Gwarantem tych założeń ma być prawo Unii Europejskiej. 217 2. Sekcje Alternattiva Demokratika posiada aktywną sekcję młodych Alternattiva Demokratika Żgħażagħ, która należy do the Federation of Young European Greens. AD ma także kulturalne skrzydło Ceratonia Foundation, które zajmuje się organizowaniem spotkań dyskusyjnych. Fundacja należy do the Green European Foundation. 3. Członkowstwo Aby zostać członkiem AD należy zgadzać się z ideologią partii, wypełnić formularz i opłacać składkę roczną w wysokości 15€.218 4. Kampania wyborcza 2008 W programie wyborczym z 2008 można było przeczytać: o potrzebie stabilnego i transparentnego rządu, zrównoważonym rozwoju. Jako typowa partia prezentująca zieloną ideologię partia protestowała wobec polowań. W stosunkach międzynarodowych Alternattiva Demokratika promowała neutralność Malty na scenie europejskiej, a w polityce wewnętrznej promocję społeczeństwa obywatelskiego, integrację społeczną i równe szanse. Nacisk postawiono także na podatki – podwyższone podatki powinny zawierać jedynie produkty,

217 218

Alternattiva Demokratika, http://www.alternattiva.org/principles/, 2013-02-21 Alternattiva Demokratika, http://www.alternattiva.org/adz-green-youth/, 2013-02-21

80

które szkodzą środowisku. Poruszono także kwestię zrównoważonej turystyki, poprawienia transportu publicznego, wprowadzenia rynku wynajmu mieszkań. 5. Wyniki wyborów W wyborach w 2008 roku partia osiągnęła wynik 1,31 %, co ponownie nie przełożyło się na wynik dający mandat. Choć AD nie ma żadnej reprezentacji w Brukseli, ani w parlamencie narodowym, to jednak posiada swoją reprezentację w Radach Lokalnych w Attardzie i Sliemie. 219 Kolejnym sukcesem partii było osiągnięcie w 2004 roku w wyborach do europarlamentu 9,33% w skali kraju kandydata Cassola Arnolda, co niemalże pozwoliło mu stać się europosłem.

Akcja Narodowa, malt. Azzjoni Nazzjonali, ang. National Action (AN) Hasło Akcji Narodowej to : malt. Sovrenita, Serjeta, Gustizzja, pol. Suwerenność, powaga i sprawiedliwość. Partia ta działała w latach 2007-2010. Korzystała z biernego prawa wyborczego w ostatnich wyborach. Założycielami partii byli: przedsiębiorca Angelo Xuereb, uniwersytecki wykładowca, Philip Beatti i Josie Muscat - były parlamentarzysta PN, który został liderem nowej partii. Założyciele organizacji nie identyfikowali jej jednoznacznie ani z prawicą, ani z lewicą.220 W programie zawarto sprawy moralne – według członków, wartości rodzinne powinny być strzeżone. Ponad to partia uważała, że problemem dla Malty są nielegalni imigranci, którzy mogą być przyjmowani na wyspę 221, jednak nie w tak dużych ilościach, ponieważ stanowi to ciężar dla najgęściej zaludnionego europejskiego kraju222. Dlatego Unia Europejska powinna równo podzielić się tym ciężarem. 223

219

Alternattiva Demokratika, http://www.alternattiva.org/local-councils/, 2013-02-21 MaltaMedia, http://www.maltamedia.com/artman2/publish/govt_politics/article_2216.shtml, 2013-02-21 221 Independent, http://www.independent.com.mt/news2.asp?artid=52459, 2013-02-21 222 A 8 najbardziej zaludnionym państwem świata: Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_pa%C5%84stw_%C5%9Bwiata_wed%C5%82ug_g%C4%99sto%C5%9Bci_zalu dnienia, 2013-02-21 223 Maltamedia, http://www.maltamedia.com/artman2/publish/govt_politics/article_2216.shtml, 2013-02-21 220

81

Od początku istnienia partia proponowała zmiany systemowe: wprowadzenie zapisów donatorów, którzy ofiarowali jakiejkolwiek partii więcej niż Lm100. Ponad to mówiono o redukcji ilości ministrów do siedmiu, wielkości parlamentu do 55 posłów, 13 regionów wyborczych mogłoby być zamienionych na 10 a z 68 rad lokalnych mogłoby pozostać 5.

224

Ponad to – prezydent powinien być wybierany przez obywateli i mieć większą władzę – np. mieć wpływ na wybór najważniejszych urzędników państwowych. Partia podobnie jak Alternativa Demokrattika poruszała temat transportu publicznego, ale różniła się z nią pod względem popierania polowań.

1. Kampania wyborcza 2008 W programie wyborczym z 2008 roku partia konsekwentnie głosiła swoje stanowisko dot. polityki imigracyjnej i propozycje zmian systemowych. Ważnym punktem stała się obietnica zmniejszenia podatku od prowadzenia działalności gospodarczej i wprowadzenie podatku linowego. Podkreślono także sprawę partnerstwa publiczno-prywatnego. Co ciekawe, jeden z pomysłów zaproponowały przez AN, który został wprowadzony jeszcze w trakcie trwania kampanii przez PN, to propozycja utworzenia Biura Analiz dla członków w parlamentu. 225 W trakcie kampanii wyborczej, zwrócono także uwagę na Gozo. Mary Gauci, która starowała na wyspie, mówiła, że Gozo powinno mieć swoje specjalne wewnętrzne przywileje – np. w nakładaniu podatków czy rozporządzaniu polityką ekonomiczną, infrastrukturalną i ekologiczną. Mogłoby się to spełnić poprzez stworzenie specjalnej Regionalnej Rady. Jednak porządek publiczny, zdrowie, edukacja i prawo sądowe miało według pomysłu Azzjoni Nazzjonali pozostać w gestii rządu.

226

2. Wyniki wyborów Mimo, że Azzjoni Nazjonalli otrzymała czwarty wynik w skali kraju - 1,461 głosów – to w 2010 roku zdecydowano o zakończeniu działalności. 227 224

Independent, http://www.independent.com.mt/news.asp?newsitemid=52459, 2013-02-21 Azzjoninazzjonali, http://www.azzjoninazzjonali.org/manifest.pdf, 2013-02-21 226 Gozonews, http://gozonews.com/2163/azzjoni-nazzjonali-outlines-its-election-proposals-for-gozo/, 201302-21 227 The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20100415/local/an-to-cease-being-apolitical-party.302733, 2013-02-21 225

82

ang.Imperium Europa malt. Imperu Ewropew228

Partia założona w 2000 roku przez byłego pracownika banku - Normana Lowella. Lider jest jedyną twarzą partii. Znany jest z kontrowersyjnych poglądów – powielania konspiracyjnych teorii na temat holocaustu, czy nazywania Adolfa Hitlera Bohaterem229230. Jest twórcą dwóch książek Credo – książka dla nielicznych i Imperium Europa – książka, która zmieniła świat231. W 2008 roku został skazany na dwa lata więzienia w zawieszeniu na cztery, za podżegnanie do nienawiści rasowej oraz obrazę prezydenta.232 Partia prezentowana przez Normana Lowella ma ideologię internacjonalistyczną, dążącą do rewolucji w pojęciu państwa i obywatelstwa europejskiego. Nawiązuje przy tym do kosmoteizmu, ideologii nazistowskich i Williamowa Pierce'a, założyciela brutalnego ruchu National Alliance.233 Według lidera, na kontynencie europejskim powinni pozostać jedynie biali Europejczycy zjednoczeni pod jedną flagą noszącą imię European Empire. Inne rasy powinny być z wyspy wydalone. W dziale idea na stronie internetowej partii zawarte są słowa: naszym celem jest by Malta […] była pierwszym wyzwolonym państwem w całym Białym Świecie, […] jako najbardziej wysunięty punkt na południe mogłaby zainicjować płomień, który ogarnąłby całą Europę. […] To jest naszym marzeniem, naszym celem – aby myśl o Imperium Europa zrodziła się na Malcie, pobudziła wyobraźnię wszystkich Europidów i przyniosła jedność, która jest imperatywem do przetrwania mniejszości biologicznych arystokratów.

228

W wypadku tej partii zdecydowanie częściej używana jest jej angielska wersja. Noviultimatum, http://www.noviultimatum.com/NU1/1-MIS-7-AN-INTERVIEW-WITH-NORMANLOWELL.html, 2013-02-21 230 Independent, http://www.independent.com.mt/news.asp?newsitemid=33460, 2013-02-21 231 Wikipedia, hasło: “Norman Lowell”, http://en.wikipedia.org/wiki/Norman_Lowell, 2013-02-21 232 MaltaMedia, http://www.maltamedia.com/news/2005/ln/article_10145.shtml, 2013-02-21 233 Wikipedia, hasło: “National Alliance”, http://en.wikipedia.org/wiki/National_Alliance_(United_States), 2013-02-21 229

83

1. Kampania wyborcza 2008 Normana Lowell na czas wyborów nie skonstruował nowego programu, ale głosił konsekwentnie swoje poglądy. 2. Wyniki W ostatnich wyborach, w 2008 roku partia zdobyła osiemdziesiąt cztery głosy. 234 Jednak warto dodać, że w wyborach do europarlamentu w 2004 roku lider dostał 1603 głosów. 235

1) Gozitan Party Partia została utworzona przed wyborami w 2008 roku przez Victora Zammita, który wcześniej bez powodzenia próbował dostać się do parlamentu europejskiego w 2004 roku jako niezależny kandydat. Twórca partii, który był zarazem jej jedynym przedstawicielem, powrócił wtedy po kilkunastu latach z Kanady. Jego zdaniem, nabyta wiedza ekonomiczna podczas studiów na York University w Toronto, mogła przyczynić się do polepszenia sytuacji ekonomicznej Malty, a przede wszystkim jej siostrzanej wyspy Gozo.236 Na wyspie Gozo nie była popularną inicjatywą, mimo, że lider kładł nacisk na nagłośnienie nierówności pomiędzy regionami.237 Wyniki wyborów Partia Zammita otrzymała 37 głosów. Po wyborach lider zrezygnował z dalszej działalności.

234

Department of Information, http://www.doi.gov.mt/en/press_releases/2008/03/pr0453.asp, 2013-02-02 Imperium Europa, http://www.imperium-europa.org/media_clips/article.php?id=126 2013-03-02 236 Malta Today, http://www.maltatoday.com.mt/2004/05/09/t7.html, 2013-02-01 237 Wiedza nabyta podczas prywatnych rozmów autorki z mieszkańcami Gozo. 235

84

malt. Alpha. Liberali Demokratiku Alpha. Liberali Demokratiku powstała w 2004 roku, kiedy dr John Zammit emerytowany dziennikarz i dr Emmy Bezzina - były kandydat Partii Pracy, wzięli udział w wyborach do europarlamentu i otrzymali razem około osiemset głosów. Uznając, że to całkiem duży wynik jak na 400 tysięczną wyspę, zdecydowali się kontynuować swoją polityczną działalność. Przede wszystkim główną motywacją założycieli było wprowadzanie do maltańskiego prawa rozwodów238, często z przyczyny prywatnej.239 Ponad to, wielokrotnie powtarzano trzy inne postulaty: legalizację związków tej samej płci, marihuany i kempingi dla nuddystów.240 ALDM ubolewa nad zawłaszczeniem sceny politycznej na Malcie na Narodowców i Labourzystów. Partia próbuje zwrócić na siebie uwagę poprzez kreowanie swojego wizerunku jako partii zachodniej, postępowej, spotykającej się z liderami innych europejskich ugrupowań.241 W 2006 roku doszło na rozłamu i powstał nowy szyld: The Liberal Democratic Alliance (Malta) (Alleanza Liberal-Demokratika Malta, ALDM)

242

Pierwszą nazwę zatrzymał dr

Emmy Bezzina, natomiast drugą - dr John Zammit i Prof. Josef Grech (dyrygent orkiestry)243. W związku z rozłamem, w wyborach w 2008 roku wziął udział jedynie dr Emmy Bezzina z ALP. ALDM zachęcała na głosowanie na wszystkie partie poza PN. 1. Sekcje: Partia posiada sekcję młodych i kobiet, jednakże liczą kilka osób. 244

238

Jeszcze do 2011 roku Malta z Filipinami były świeckimi państwami gdzie ustawodawca nie przewidział rozwodów. 239 Potwierdzone to zostało w trakcie rozmów z profesorem Godfreyem Pirrota na Uniwersytecie Maltańskim. 240 Wikipedia, hasło: “Alleanza_liberali”, http://en.wikipedia.org/wiki/User:JeanPierre_Sammut/Alleanza_liberali, 2013-02-21 241 Alphaliberalparty, http://www.freewebs.com/alphaliberalparty/, 2013-02-21 242 Warto zwrócić uwagę, że obie nazwy zaczynają się od litery „a” – nie przypadkowo, taka nazwa pozycjonuje partię na początku listy w karcie do głosowania. 243 Wikipedia, Alleanza Liberali,http://en.wikipedia.org/wiki/User:Jean-Pierre_Sammut/Alleanza_liberali, 201302-21 244 Liberal Alliance, http://liberalalliance.webs.com/womensection.htm, 2013-02-21

85

2. Kampania 2008 Dr Emmy Bezzina z ALD powtarzał argumenty i poglądy, które znane były wyborcom jeszcze przed kampanią: wprowadzenie do maltańskiego prawa rozwodów, związków jednopłciowych. Był także sceptyczny wobec dalszej imigracji z Afryki.

245

Co ciekawe, był

obrońcą Normana Lowella (IE) oskarżonego o rozpowszechnianie nienawiści rasowej. 3. Wyniki ALD Otrzymała 21 głosów w skali kraju.

Forza Malta (Forward Malta), Podobnie jak w przypadku Gozitian Party, Imperium Europa, Alpha i Liberali Demokratiku – w Forza Malta startował tylko jeden przedstawiciel – John Pace. Partia powstała w 2007 roku, a jej powstanie ogłoszono w lokalnej gazecie246. Jak mówią źródła, od początku charakteryzowała się małą aktywnością i nawet mail kontaktowy, który został zamieszczony w ogłoszeniu nie odpowiadał na zapytania zainteresowanych. Informacje o partii pojawiły się sporadycznie w 2008 roku. 1. Kampania wyborcza 2008 W wywiadzie dla ogólnokrajowej gazety lider, John Pace, powiedział, że głównym celem partii jest zakończenie podziału na bogatych i pracującą klasę średnią spowodowanego przez kapitalizm. Ponad to, ta partia również była nastawiona niechętnie wobec emigrantów.247 Partia chciała także zlikwidowania podatku od spadku, obliczania emerytury na bazie 10 najlepszych lat pracy, a nie ostatnich; rozdawania talonów podróżniczych o wartości 600 euro na każde 5 lat dla emerytów; pomocy finansowej dla kupujących dom po raz pierwszy. W kwestiach moralnych John Pace chciał wprowadzenia rozwodów dla par trwających w separacji, co najmniej od 5 lat a także legalizacji związków homoseksualnych. 2. Wyniki Partia otrzymała 8 głosów w skali kraju. 245

Emmy Bezzina, http://www.emmybezzina.org/art_010308.html, 2013-02-21 Viva Malta,http://www.vivamalta.org/index.php?topic=7942.0, 2013-02-21 247 The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080222/local/new-party-wants-to-endclass-division.197352, 2013-02-21 246

86

Istnieje także inna pozaparlamentarna partia – malt. Partit Komunista Malti,ang. Kommunist party of Malta, Komunistyczna Partia Malty, którą należy wymienić w opisie, mimo, że ostatni raz brała udział w wyborach parlamentarnych w 1987 roku. Choć oficjalne źródła mówią, że powstała w pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku248, to według przedstawicieli,249 istnieje w przerwach od 1920 roku. Nieformalnie powstała ona m.in. z członków Partii Pracy. W pierwszej połowie XX wieku komuniści skarżyli się na cenzurę, a ich spotkania były potajemne, ze względu na zatrzymania czy głośne nakładanie ekskomuniki. W końcu, po uzyskaniu niepodległości, w 1969 roku, Paul Agius, który powrócił z powojennej migracji do Australii oficjalnie założył Partię Komunistyczną. W latach 70tych wspierała rządy Doma Mintoffa z Partii Pracy, ale nie decydowała się kandydować do Izby Reprezentantów. W latach 80tych zaczęto wydawać miesięcznik Zminijietna. Wreszcie w 1987 roku partia zdecydowała się na wziąć udział w wyborach parlamentarnych i poniosła sromotną klęskę – otrzymała 0,01% czyli 119 głosów250. Partia tłumaczy to do tej pory zmianą prawa wyborczego, które wprowadziło 17% próg wyborczy. Kolejnym ciosem według partii, były zmiany demokratyczme w Europie Środkowowschodniej, w 1989 roku, które uczyniły ideologię komunistyczną niemodną. Te dwa czynniki spowodowały spadek aktywności, który pojawił się ponownie dopiero w połowie lat 90tych, a potem w związku z kryzysem w 2010 roku.251 Aktualnie partia prowadzi aktywnego bloga, gdzie pisze m.in. o potrzebie ustanowienia większych pensji czy konieczności wycofania się Malty z Programu Partnerstwo dla Pokoju NATO252.

248

Wikipedia, hasło: “Communist Party of Malta”, http://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_Malta, 2012-02-21 249 Communist Party of Malta, http://communistpartymalta.blogspot.com/, 2012-02-21 250 Maltadata, http://www.maltadata.com/np-total.htm, 2012-02-21 251 The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20100314/local/malta-communist-partybeing-resurrected.298231, 2012-02-21 252 Communist Party of Malta, http://communistpartymalta.blogspot.com/2012/06/malta-should-withdrawfrom-pfp.html, 2012-02-21

87

2.

Partie parlamentarne Tak jak opisano w II rozdziale niniejszej pracy, system wielopartyjny występował

przed i kilkanaście lat po II Wojnie Światowej – do uzyskania przez Maltę niepodległości. Po tym czasie, wybory o bardzo wysokiej frekwencji, dały utrwalony obraz systemu dwupartyjnego. Definicja systemu dwupartyjnego według Heywooda, mówi, że są to dwie partie – a wśród nich każda ma, w przybliżeniu, równe szanse by wygrać wybory. Badacz rozróżnia trzy kryteria charakterystyczne dla systemu dwupartyjnego. Po pierwsze: choć może istnieć nieokreślona liczba partii – tylko dwie z nich posiadają wystarczające społeczne poparcie by wygrać wybory. Po drugie – wygrana partia może rządzić samodzielnie, bez potrzeby szukania koalicjanta, a wtedy druga, przegrana partia staje się opozycją. Ostatnia cecha według badacza to posiadanie na przemian – przez dwie partie stanowisk rządowych. 253 Rok

LP

PN

Suma mandatów 1966 22 28 50 1971 28 27 65 1976 34 31 65 1981 34 31 65 1987 34 31+4 65+5 1992 31 34 65 1996 31+4 34 65+4 1998 30 35 65 2003 30 35 65 2008 34 31+4 65+4 Tabela nr 2. Wyniki wyborów parlamentarnych od 1966 do 2008 roku254 Żródło: Maltadata.

Jak widać powyższa definicja idealnie wpisuje się do historii rządów Malty. Na temat dwupartyjności w Systemie Pojedynczego Głosu Przenoszonego powstało wiele prac. Jedną z najbardziej znanych jest referat Michelle Cini pt. A divided Nation: Polarization and the Two-Party System in Malta.

255

Autorka wskazuje na kilka przyczyn

dwupartyjności na Malcie - są to ramy prawne (wymienione już w pierwszym rozdziale niniejszej pracy) – m.in. centralizacja władzy w parlamencie, (który wybiera prezydenta), 253

A. Heywood, Politics, Palgrave Foundations Series 2007, s.260. Maltadata, http://www.maltadata.com/party03.htm, 2012-02-21 255 M.Cini, A Divided Nation: Polarization and the Two-Party System in Malta, “South European Society and Politics”, Volume 7, Issue 1, Routledge 2002, s. 6-23 254

88

niejawne finansowanie partii, przepisy dot. czasu antenowego w telewizji i radiu. Badaczka wymienia też czynniki kulturowe – a wśród nich pierwsze miejsce zajmuje język (którego kwestia była w na przełomie wieków XIX/XX, bardzo problematyczna doprowadzając do wojny językowej, między zwolennikami języka angielskiego i włoskiego) 256 Trzecią sferą, na którą wskazuje profesor Cini jest religia. Choć Kościół Katolicki często współpracował z władzami kolonialnymi i czasami mocno krytykował założyciela Partii Narodowej257, to potem na trwałe się z nią związał, kiedy okazało się, że władze kolonialne chcą wprowadzać protestantyzm na Maltę. Z kolei Partia Pracy jest utożsamiana jako bardziej zlaicyzowana. Do takiego stanu rzeczy szczególnie doprowadziły czasy premiera Doma Mintoffa, który ostro spierał się z tą instytucją. Po czwarte, sympatie do obu partii politycznych były od lat przypisane klasie – np. robotnicy woleli współpracować z władzami kolonialnymi, ponieważ to dzięki nim mieli zagwarantowaną pracę – dlatego też byli wyborcami Partii Pracy. I wreszcie inny czynnik, który pomaga się Maltańczykom opowiedzieć po stronie jedynie tych dwóch partii – tradycyjne uczestnictwo w tzw. fiestach – imprezach miejskich, w których wspominani są różni święci. Mieszkańcy poszczególnych miast przystrajają miasto, a w nocy wypuszczają sztuczne ognie przy akompaniamencie lokalnej orkiestry, gromadząc przy tym tłumy na ulicach. Badacz Mitchell zauważył np. rywalizację pomiędzy uczestnikami obchodów, którą widać było po sztandarach i przygotowaniach tych grup do uroczystości świętego – Partia Narodowa gromadziła środowisko bardziej pro-zachodnie, związane z władzą sądowniczą, Kościołem i biznesem, natomiast Partia Pracy, bardziej antyklerykalne i robotnicze.258

2.1.Organizacja partii LP i PN Do dokonywania poprawnej charakterystyki partii należy jeszcze opisać stopień ich organizacji, komunikacji i podejmowania decyzji. Po bliższym przyjrzeniu się Partii Narodowej i Pracy (bowiem tylko one posiadają złożoną organizację, na którą mogą sobie pozwolić dzięki donatorom) można odnieść wrażenie, że w gruncie rzeczy są one do siebie

256

Zwłaszcza, że jeszcze nie dawno miały w swoich planach unię realną z Włochami, czy zjednoczenie z Wielką Brytania. 257 H.Frendo, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979, s. 48. 258 J.P. Mitchell, Ambivalent Europeans : ritual, memory and the public sphere in Malta, Routledge, 2002, s. 144.

89

podobne. Poniżej znajduje się opis poszczególnych organów oraz warunki przynależności do nich: 1) Najwyższym i największym organem jest Rada Generalna malt. Il-Kunsill Generali ang. the General Council w Partii Narodowej, a Partii Pracy - Konferencja Generalna malt. Konferenza Generali ang. the General Conference. W PN zazwyczaj zbiera się dwa razy w roku259, na jesieni (wtedy rozmawia się najczęściej o przyszłych kierunkach polityki) i na wiosnę (wówczas dyskutuje się o wnioskach z działalności zeszłego roku). Natomiast statut Partii Pracy określa, że członkowie muszą obligatoryjnie spotkać się raz do 15 lutego 260. Dodatkowe możliwości zwoływania generalnego spotkania członków, są przewidziane w statutach obu partii możliwości: kiedy zdecyduje tak lider, ciało wykonawcze albo odpowiednia ilość delegatów (w Partii Pracy 30% delegatów +1, w Narodowej: 150). Rada Generalna/Generalna Konferencja składa się z Organu Wykonawczego, Grupy Parlamentarnej, europosłów, delegatów z okręgów, Rad Lokalnych i przedstawicieli sekcji. Wybiera spośród siebie prezesa na dwuletnią kadencję poprzez system STV. Inne decyzje podejmowane są przez tajne głosowanie, zwykłą większością. Natomiast w LP ilość głosów musi przekraczać 50%. 261 To Rada Generalna/Generalna Konferencja zatwierdza skład Rady Wykonawczej. Ponad to, akceptuje program wyborczy, zatwierdza raport Sekretarza Generalnego dot. Finansów, decyduje w sprawie wniosków przedstawionych przez organ wykonawczy i zatwierdza zmiany statutu. Kworum to 50 osób dla Partii Narodowej, a Partii Pracy 30% + 1. W statucie Partii Pracy zawarto także zapis, że ciało musi składać się z co najmniej 40% jednej płci. Natomiast w Partii Narodowej zasada ta panuje w odzwierciedleniu proporcji w delegacjach lokalnych – muszą one uwzględniać ilość kobiet.

2) Organ Wykonawczy to w Partii Pracy Narodowa Egzekutywa, malt. Ezekuttiv Nazzjonali, ang. The National Executive,, w Partii Narodowej Komitet Wykonawczy malt. Il-Kumitat Ezekuttiv, ang. The Executive Council. Składa się z 50 - 80 członków, 259

Ponad to – w ciągu trzech miesięcy od ostatnich wyborów, z decyzji lidera, wniosku podpisanego przez 150 delegatów, z decyzji Rady Wykonawczej – według Statutu Partii Narodowej, s.10. 260 Statut Partii Pracy z 2010 r., s.6. 261 Tamże, s. 30.

90

którzy spotykają się przeważnie raz w miesiącu. Organ Wykonawczy w PN składa się z lidera, wiceszefa, byłych szefów i wiceszefów, prezesa Rady Generalnej, reprezentantów okręgów wyborczych, posłów i prezesów sekcji: młodzieżowej, kobiecej i robotniczej. W PL różni się on nieznacznie: jest to podobnie: lider, wiceliderzy,

administracja,

reprezentanci

okręgów,

reprezentanci

grupy

parlamentarnej, reprezentanci sekcji i Generalnej Konferencji (z których 4 muszą być kobietami, a 2 osobami do 30 roku życia). Spotkaniom przewodniczy Prezes Komitetu wybierany na dwa lata zwykłą większością. W LP tak jak w przypadku lidera, przewodniczący musi mieć ponad 50%. Komitet Wykonawczy prowadzi kampanię wyborczą partii, decyduje o wejściu do struktur nowych członków czy usunięciu, pracy programowej, programie wyborczym, szykuje agendę na spotkanie na najwyższym szczeblu oraz podejmuje decyzję w innych sprawach, których nie objęto w obowiązkach Rady Generalnej/Konferencji. Obradami kieruje Prezes Komitetu Wykonawczego, a w Partii Pracy Sekretarz. 3) Rada Administracyjna malt. Kunsil Amministrattiv, ang. The Administrative Council, która jest częścią Organu Wykonawczego spotyka się raz na około dwa tygodnie. Składa się z prezesa Rady Administracyjnej, lidera partii, wiceliderów, prezesów, sekretarza generalnego, prezesa Rady Generalnej, prezesa/sekretarza Komitetu Wykonawczego, skarbnika, sekretarzy i ich asystentów, prezesów sekcji. Rada Administracyjna, jak jej nazwa wskazuje, jest odpowiedzialna za sprawy administracyjne partii, zatwierdza wakaty, osoby do zarządów spółek, monitoruje i wskazuje kierunki działań biurom partii. Ponad to jest odpowiedzialna za imprezy masowe, publikacje i wywiady. Decyduje, czy wybory do Rady Wykonawczej były przeprowadzone ze standardami demokratycznymi, przekazuje listę kandydatów, którzy mogliby kandydować w wyborach. Rada Administracyjna jest także organem, gdzie rozpatruje się przypadki złamania Kodeksu Etyki i instancją do której kieruje się apelacje w przypadku spraw dot. dyscypliny. Warto dodać, że w skład Rady Administracyjnej wchodzi także kadra zarządzająca, która monitoruje raporty i stan rachunków partii, w tym wszelkie inwestycje. Zatwierdza budżety i dokonuje audytów.

91

4) Kolejnym ciałem jest Grupa Parlamentarna malt. Il-Grupp Parlamentari, ang. The Parliamentary Group, która reprezentuje członków z parlamentu europejskiego i maltańskiego. Lider grupy parlamentarnej ma głos przeważający. Organ wybiera whipa i asystentów, którzy czuwają nad dyscypliną partyjną. Jeśli Partia jest w opozycji, wybiera się także Gabinet Cieni. Ponad to, grupa parlamentarna decyduje o podziale pracy między członkami. Jeśli zaistnieje przypadek, że któryś z członków partii będzie się nie zgadzał z dyscypliną partyjną to przedstawia swoją sprawę przed Komitetem Wykonawczym. Członkowie Parlamentu część swojego wynagrodzenia przekazują partii.

5) W wypadku Partii Pracy istnieje jeszcze Kongres Partii malt. Kungress Tal-Partit, ang. The Party Congress, zwoływany przed wyborami, a także przez Narodową Egzekutywę. Uczestniczą podczas niego delegaci z Konferencji Generalnej, członkowie komitetów, reprezentanci Rad Lokalnych, kandydaci w wyborach i członkowie należący do partii przez conajmniej 5 lat i regularnie płacący składki. Na kongresie uzgadnia się linię partyjną, wybiera lidera. Aby wybory były ważne, nie wymagane jest kworum.262 6) Na poziomie lokalnym obie partie różnią się sposobem organizacji. Partia Narodowa posiada tak zwane Fora Okręgowe malt. Fora Distrettwali, ang. The District Fora obecne w każdym dystrykcie. Składają się one z reprezentanta dystryktu, prezesów Komitetów Sekcyjnych, reprezentantów Rad Lokalnych z każdej miejscowości w dystrykcie, kandydatów do wyborów lokalnych, menedżerów okręgów (wybranych przez Radę Administracyjną) i członków europarlamentu. Fora Okręgowe są odpowiedzialne za informowanie o wszystkich przyszłych planach i pracy Komitetów Sekcyjnych oraz postępach w już rozpoczętych projektach. Forum jest przeznaczone również do wypracowywania lepszej współpracy między organami lokalnymi. W ten sposób członkowie dowiadują się o innych strategiach lokalnych a także europejskich. Kopia protokółu ze spotkania jest przekazywana Komitetowi Wykonawczemu. Statut Partii Pracy natomiast rozróżnia oddzielnie organy Członków Rad Lokalnych i Zarządzających Okręgiem. Głównym ciałem decyzyjnym pierwszego jest Komitet

262

Statut Partii Pracy z 2010, s.14.

92

Wykonawczy. Ponadto istnieje grupa burmistrzów i liderów mniejszości w Radach, która także spotyka się regularnie, by omówić wspólną strategię. 7) Organy lokalne to także Komitety Sekcyjne malt. Kumitati Sezzjonali, ang. Sectional Committees w PN albo Il-Kumitati Lokali ang. the Local Committees w LP. Obie partie posiadają komitety znajdujące się w każdym mieście i wsi. Są stworzone w celu popularyzowania partii, utrzymania więzi z wyborcami, organizowania im czasu wolnego, organizowania uroczystości związanych ze świętami lokalnymi, koordynowania trwających zadań związanych z wyborami (np. organizacji imprezy/koncertu), monitorowania potrzeb mieszkańców. Komitety są złożone przeważnie z 13-15 osób. Tylko statut Partii Narodowej określił, że obowiązkowo czterema osobami muszą być kobiety a trzema osoby poniżej 30 roku życia. Narodowcy organizują także coroczne spotkania Komitetu, na których goszczą członkowie Rad Lokalnych i kandydaci na to stanowisko.

8) Kolegium Rady Lokalnej malt. Kullegg ta’ Kunsilliera Lokali, ang. College of local councils. Ten organ partii złożony jest z członków Partii, którzy zasiadają w Radach Lokalnych. Dostają oni instrukcje z Komitetu Wykonawczego i pozostają w stałym kontakcie z innymi takimi organizacjami z zagranicy. Ponad to, obydwie partie posiadają samodzielne sekcje dedykowane dla specjalnych grup, tak zwane malt. Ferghat ang. Branches, aktywnie z nimi współpracujące : W PN jest to: - Ruch Młodzieży Partii Narodowej, al-Moviment Żgħażagħ tal-Partit Nazzjonalista (MŻPN); Youth Movement Nationalist Party, - Ruch Kobiet Partii Narodowej, malt. tal-Moviment Nisa tal-Partit Nazzjonalista (MNPN); ang. Women Movement Nationalist Party; - Robotnicza Solidarność Partii Narodowej, malt. ta’ Solidarjetà Ħaddiema Partit Nazzjonalista; ang. Workers Solidarity Nationalist Party (SĦPN);, - Stowarzyszenie narodowe emerytów i rencistów, malt. ta’ L-Assoċjazzjoni Pensjonanti Anzjani Nazzjonalisti (APAN); ang. Aged Pensioners Association Nationalists, 93

- Sekretariat dla małych i średnich przedsiębiorstw PN, malt. tas-Segretarjat għallImprendituri Żgħar u Medji Partit Nazzjonalista (SIŻM); ang. Secretariat for Small and Medium Entrepreneurs PN.263 Partia Pracy w odróżnieniu do Partii Narodowej posiada 4 stowarzyszenia: - Forum Kandydackie - malt. Forum Kandidati, ang. Candidate Forum, - Kobieca Organizacja Pracy – malt. Ghaqda Nisa Laburisti – ang. Women Labour Organisation, - Młodzieżowe Forum Pracy – malt. Forum Zghazagh Laburisti – ang. Labour Youth Forum, - Organizację Weteranów – malt. Ghaqda Veterani Laburisti – ang. Labour Veterans Organisation.

264

Każda z partii ma także wydzieloną administrację na wyspie Gozo. Członkowstwo w Partii Pracy i Partii Narodowej: Aby być członkiem Partii Narodowej należy uzyskać akceptację Komitetu Wykonawczego, być obywatelem i mieszkać na Malcie, mieć co najmniej 16 lat a także przyjąć cele i obowiązki statutowe.265 W statucie Partii Pracy gdzie wymogi są podobne, nie ma przepisu o obowiązku bycia obywatelem Malty. Co więcej jest nawet informacja, że nie ważna jest rasa, orientacja i religia kandydata. W obu partiach, należy wypełnić ankietę-aplikację dostępną na stronie internetowej266, w czasopiśmie, w lokalnej siedzibie albo centrali. Nabywcy członkowstwa przysługuje udział w wydarzeniach i w strukturach oraz kandydowanie w wyborach na różnych szczeblach z listy partii. Każdy członek dostaje kartę z wydrukowanym numerem, imieniem i nazwiskiem. Każdego roku wydawana jest nowa, z innym tłem. Opłata członkowska w Partii Narodowej kształtuje się następująco: Na jeden rok €10.00, za 5 lat €40.00, a na całe życie €100. Partia Pracy natomiast wprowadziła opłatę 5 €. Statut Partii Narodowej, rozróżnia jeszcze inne rodzaje zaangażowania - np. członkowstwo stowarzyszone. Członkami stowarzyszonymi mogą być osoby, które nie są obywatelami i nie mieszkają na Malcie – tylko w takiej formule mają prawo do brania udziału w wydarzeniach 263

Statut Partii Narodowej z 2005, s. 7. Statut Partii Pracy z 2010, s. 4. 265 Statut Partii Narodowej z 2005 roku, s. 6. 266 Członkowstwo w PN, http://www.pn.org.mt/home.asp?module=tessera Członkowstwo w LP: http://www.partitlaburista.org/view/main/membri, 2012-05-23 264

94

partii. Przynależność do Partii ustaje kiedy dana osoba zrzeka się członkowstwa, przystępuje do innej partii, albo ruchu, niezgodnego z zasadami albo Komitet Wykonawczy czy Administracja Partii (w wypadku Partii Pracy) oświadcza, że członek działa niezgodnie z interesami organizacji.

2.2.Opisy Partii Narodowej i Partii Pracy

Partia Narodowa (malt. Partit Nazzjonalista, ang. Nationalist Party PN) Obecna Partia Narodowa, to już nie ta sama, co w latach 80tych XIX wieku czy przed II Wojną Światową, albo tuż po niej. Jak napisano w rozdziale II, partia zbudowała swoje istnienie głównie na konflikcie językowym z władzami kolonialnymi i lojalistami, próbą zbliżenia Malty z Włochami m.in. poprzez unię realną. Obecnie partia ma niewiele wspólnego z dawnymi priorytetami. Musiała na nowo zdefiniować swoją tożsamość po wojnie i po uzyskaniu niepodległości – kiedy idea bliskich relacji z Włochami została skompromitowana przez ich należność do państw osi. Potem, ponownie należało zrobić to w czasie rządów Mintoffa i kiedy w latach 70tych Brytyjczycy opuścili wyspę, a następnie, kiedy Partia Pracy długo tworzyła rząd – o czym w dalszej części rozdziału. Partia do 2013 roku rządziła samodzielnie, mając na stanie 35 mandatów, a więc jeden więcej niż Partia Pracy. Zasiadała w ławach rządu nieustannie, od 1998 roku. Inaczej było jednak z wynikami do rządów lokalnych – Narodowa w 2012 roku otrzymała 41,84% głosów, a więc 2,36% mniej głosów niż w poprzednich, i mniej od Partii Pracy o 13,83%. Dało to 102 miejsca w radach lokalnych i kolejną powtarzającą się przegraną – od 2004 roku.

267

Partia

przegrała również w ostatnich wyborach do euro parlamentu – zdobywając 40,49% głosów co przełożyło się jedynie na dwa mandaty, spośród sześciu dostępnych.

267

Electoral Comission, http://www.electoral.gov.mt/electionindex.aspx?x=%2bhwnTRj%2bVUB%2b8lYqzU7TYRwHGRuAl%2bLmJJlS7 XwSTPlxilAfINknZ%2fX8k1cgAVxr%2bsFoZDT3u%2btmDa%2bUwmBPp1o%2b2rC%2bq4qh1GNNCh4Qog%2bK9 b%2b3A%2bKncw%3d%3d, 2013-02-21

95

Partia wydaje gazetę Il-Mument i In-Nazzjon. Jest także w posiadaniu stacji telewizyjnej Net TV i radiowej Radio 101.268 W statucie Partii Narodowej można przeczytać, że Celem Partii Narodowej jest demokratyczny rozwój narodu budowany na wolności, społecznej sprawiedliwości zgodnie z maltańską, chrześcijańską i europejską tradycją w celu doprowadzenia do społeczeństwa równych możliwości.269 Partia Narodowa podkreśla też swoją pro-unijną postawę i symboliczny wkład międzynarodowy - w misjach pokojowych, wszakże o partycypacji w misjach WPBiO czy w programie partnerstwa na rzecz pokoju NATO zadecydowano się włączyć Maltę w trakcie trwania jej rządów. 1.

Kampania 2008 W ostatnim programie wyborczym, z 2008 roku, partia zaproponowała obniżenie lub

likwidację niektórych podatków – np. redukcję najwyższej stawki z 35% do 25%

270

, ale

także wspieranie powrotu do pracy matek poprzez tymczasowe zwalnianie ich z obowiązku płacenia podatku, czy likwidację podatku od spadku. Z drugiej strony, zadeklarowano zwiększenie miejsc pracy i wzmocnienie praw pracowniczych – co plasuje partię jako chrześcijańsko-demokratyczną i pokazuje zmiany jakie zaszły w ideologii – ponieważ bywały w historii momenty, kiedy narodowe rządy miały przeciw sobie strajkujących stoczniowców. 271 Partia w manifeście wyborczym kontynuowała swoją pro-unijną linię, obraną we wcześniejszych wyborach, w 2003 roku, jeszcze przed akcesją do Unii Europejskiej. Zawarto postanowienia o wykorzystaniu kolejnych transzy dotacji - Największa część ma według planu być poświęcona na budowanie zielonej energii. Podtrzymane zostały postanowienia o stypendiach dla młodzieży decydującej się studiować, o e-learningu i zwiększenia ilość komputerów. Partia Narodowa zdecydowała się również na obietnice w sferze zdrowotnej – zamianę jednego z nielicznych szpitali państwowych na specjalistyczny, onkologiczny. W tym dziale pojawia się ingerencja państwa w rynek – partia zapowiedziała monitorowanie cen leków i jeśli zajdzie taka potrzeba – zmniejszenie ceny 268

BBC, http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17598077, 2012-05-22, Partit Nazzjonalista ,http://www.pn.org.mt/home.asp?lang=en [tłumaczenie własne] 2012-05-27 270 Partit Nazzjonalista ,http://www.pn.org.mt/content/docs/Iva%20Flimkien%20Kollox%20Possibbli%20%20%20English%20Summary.pdf, 2012-05-27 271 H. Frendo, Censu Tabone: The Man and his Century, s.150. 269

96

leku. Dodatkowo, w programie wyborczym partia deklaruje dalszą dopłatę do rachunków za prąd gospodarstw domowych i odciążenie 30 000 rodzin . W obietnicach wyborczych znalazło się także miejsce na wyspę Gozo. Ten w większości rolniczy obszar miał według planów zamienić się w ekologiczną przestrzeń.

2. Wyniki wyborów parlamentarnych 2008 Partia Narodowa otrzymała 49.34% co przełożyło się na 31 + 4 dodatkowe mandaty – stwarzając większość w parlamencie.

Maltańska

Partia

Pracy

(malt.

Partit

Laburista,

ang.

Labour

Party)

–

partia ta utożsamiana jest z lewicą i także ma historię sięgająca czasów przedwojennych. Statut partii pracy stwierdza, że pryncypiami partii są: rozwój demokratycznych zasad socjalistycznych, który prowadzi do otwartego społeczeństwa pracującego, zasad sprawiedliwości społecznej […]. Partia wyznaje zasady praw człowieka, zapisane w konstytucji Malty oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz równych szans w dostępie do pracy i edukacji. […] Partia Pracy popiera również pracę na rzecz pokoju w obszarze rejonu śródziemnomorskiego i na świecie. Ponadto ważnymi elementami podlegającymi ochronie pozostają – środowisko i kultura.

272

Na podstawie statutu, który ciągle podkreśla równość szans, oraz programu wyborczego z 2008 roku, który został opisany aż na 36 stronach można stwierdzić, że gospodarczo partii bliżej jest do lewicy. Jednak nie jest tak do końca ze sferą moralną . Premier Joseph Muscat

272

Program wyborczy Partii Pracy z 2008 roku, s.4.

97

mówi otwarcie np., że jest przeciwko aborcji273, chociaż za małżeństwami homoseksualnymi , ale - bez prawa do adopcji dzieci274. Parta jest w posiadaniu stacji radiowej i telewizyjnej ONE TV. Ponad to jest dosyć blisko związana z gazetami, które wydaje bliska ideowo General Workers Union – It-Torca oraz LOrizzont .275

1.

Kampnia wyborcza 2008 W programie wyborczym wiele miejsca poświęcono wyspie Gozo i innym

konkretnym punktom: np. miastom Mosta, Luqa itd. Co ciekawe, w programie partii lewicowej, dużo miejsca zajęły także uwagi dot. wspomagania przedsiębiorców, także tych z zagranicy i zmniejszeniu podatków, biurokracji oraz ofiarowaniu pomocy finansowej, zmianie prawa podatkowego dla osób pracujących na własny rachunek276. Na początku poruszono także sprawę wzmacniania turystyki, gdyż uboga w surowce wyspa czerpie główne wpływy z tego sektora. Wyróżnionym punktem w programie stał się dostęp do Internetu – zapewnienie go wszystkim rodzinom (włączając w to oczywiście Gozo). W programie poruszono też kwestię oszczędzania energii i jej produkcji poprzez sposoby ekologiczne a także dopłat do rachunków gospodarstw domowych. Stwierdzono słusznie, że należy uregulować sprawę odpadów, nie podając jednak konkretnych rozwiązań.277

2. Wyniki wyborów parlamentarnych 2008 Partia Pracy przegrała zdobywając 48.79% ważnych głosów, co dało 34 mandaty – mniejszość w parlamencie.

Konkludując - tylko maltańskie partie parlamentarne mają charakter masowy. Widać to po kilkusegmentowej strukturze partii. Według danych z 2008 roku Partia Narodowa liczyła 40

273

The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120410/local/Abortion-debate-anopportunity-Muscat.414829, 2013-05-22 274 The Times of Malta, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20130113/elections-news/Muscatpromises-breakthrough-for-same-sex-couples.453005, 2013-05-22 275 BBC, http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17598077, 2012-05-22, 276 Program wyborczy Partii Pracy z 2008 roku, s.8. 277 Według badań przeprowadzonych przez Eurostat Malta jest jednym z państw, gdzie produkuje się najwięcej śmieci na osobę i przeznacza się je potem na składowisko – Administrator, http://www.administrator24.info/artykul/id1197,eurostat-zbadal-odpady-komunalne-w-ue, 2012-05-21

98

tysięcy członków278, natomiast Partia Pracy 35 tysięcy279. Pozostałe partie nie posiadają tylu organów, a liczba członków wacha się od kilku do kilkudziesięciu członków – tak samo jak liczba głosów oddawanych na nie w wyborach.

278 279

A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009, s.156. A.Skrzypek, System Polityczny Republiki Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009, s.161.

99

Zakończenie Analiza historii partii politycznych Republiki Malty w latach 1879-2008 oraz uwarunkowań społecznych, politycznych i ich funkcjonowania pozwoliły dotrzeć do źródeł bezwzględnej dominacji dwóch partii politycznych na Malcie – Narodowej i Patii Pracy. Nakreślony kontekst potwierdził przyjętą w pracy hipotezę, że system dwupartyjny został silnie utrwalony w świadomości społeczeństwa maltańskiego, mimo iż w przeszłości w maltańskim parlamencie pojawiały się inne partie. Jedną z głównych przyczyn dwupartyjności maltańskiego systemu, które wykazała niniejsza praca, jest silna rola tradycji. Oznacza ona przenoszenie preferencji wyborczych z pokolenia na pokolenie oraz geografię wyborczą, która pozwala przewidywać zachowania obywateli w następnych wyborach parlamentarnych

(jednak tak jak zostało wykazane

w pracy - trzeba zwrócić uwagę, że nie zawsze przekładają się one na wyniki na w wyborach lokalnych czy do parlamentu europejskiego). Początków przypisania do danych preferencji politycznych można doszukiwać się już w końcu XIX wieku, kiedy powstały dwie partie polityczne nakreślając linie sporu politycznego. Tradycja objawia się również przez masowe uczestnictwo w szeregach partii – członkami partii jest aż 1/5 społeczeństwa. Powoduje to dużą mobilizację, by zarazem oddać głos na swoją partię a także zagłosować negatywnie, by nie dopuścić do władzy przeciwnika politycznego. Czynnikiem wspomagającym są także związki z religią. Święta kościelne aktywizują mieszkańców miast, a szczególnie członków partii do uczestnictwa w uroczystościach, na których widoczne są barwy partyjne i niekiedy dochodzi do rywalizacji o przygotowanie lepszych atrakcji. Chociaż jak pokazują ostatnie wydarzenia – np. referendum dot. legalizacji rozwodów - ta rola może słabnąć. Poza determinantami społeczno-kulturowymi można wyróżnić także prawne, które utrwalają w świadomości obywateli maltańskich obraz sceny politycznej i podziałów, które na niej powstały. System wyborczy nie stwarza barier dla nowych partii poprzez brak uregulowań dotyczących

rejestracji,

natomiast inne obszary prawa jak kompetencje

poszczególnych organów państwa powodują, że mniejsze partie nie mają szans dostać się do parlamentu. Trzeba także dodać, że brak uregulowań dotyczących rejestracji poza otwartością systemu przynosi też rozdrobnienie alternatywnych wobec Partii Narodowej i Pracy podmiotów politycznych.

Ponad to, nieunormowanie sfery finansowania partii tworzy 100

niebezpieczną sytuację możliwości wpływania sfery biznesu na tworzenie prawa. Wielu biznesmenów przyznaje się bowiem, do finansowania obydwu partii parlamentarnych, tak by były one zależne od nich w wypadku każdego wyniku wyborów parlamentarnych. Rezultatem takiej sytuacji jest także to, że tylko Partia Pracy i Narodowa mają fundusze na profesjonalne kampanie wyborcze z udziałem rozbudowanych sztabów wyborczych, w przeciwieństwie do partii pozaparlemantarnych. Dodatkowo, tylko dwie partie parlamentarne mają w posiadaniu stacje telewizyjne, radiowe i wydają gazety. Z niniejszej pracy wyłania się także powojenny obraz zawłaszczenia przez Partię Narodową i Pracy linii podziałów ekonomicznych, kierunków polityki zagranicznej i stanowisk światopoglądowych. Obie z nich musiały dokonać redefinicji programowych i ponownie ustosunkować swój stosunek do Wielkiej Brytanii, Włoch czy Kościoła Katolickiego. Maltańczycy zapamiętali m.in ostre spory między partiami w latach 80tych XX wieku w związku z kontrowersyjnym wynikiem wyborów oraz na początku XXI wieku, kiedy to Partia Narodowa zdecydowała się na kurs proeuropejski, natomiast Partia Pracy – protest wobec akcesji do struktur unijnych. Po wejściu Malty do Unii Europejskiej Partia Pracy zdecydowała się na zmianę kursu na proeuropejski. Obecnie partie te zbliżają się do typu Catch all. Według autorki niniejszej pracy, Partia Narodowa i Pracy długo jeszcze będą dominować w wynikach wyborów i sondaży poprzez tradycję przenoszoną z pokolenia na pokolenie czy nieformalne powiązania biznesowe, które tworzą się poprzez niejawne finansowanie i posiadanie mediów. Niniejsza praca kończy się na 2008 roku, jednak kilka miesięcy temu, w marcu 2013 roku, na wyspach pojawiła się polityczna zmiana, po 24 latach rządów Partii Narodowej (przerwanej jedynie dwuletnią kadencją w latach 1996-1998) na Malcie zaczęła rządzić ponownie Partia Pracy. Jednakże znowu, do Izby Reprezentantów zostały wybrane jedynie dwie partie. Na zakończenie pracy autorka chciałaby podziękować promotorowi, Panu Profesorowi Konstantemu A. Wojtaszczykowi, Panu Profesorowi Godfreyowi Pirrocie z Uniwersytetu Maltańskiego, Ruth Azzopardi za pomoc w tłumaczeniach z języka maltańskiego oraz członkom mojej rodziny, którzy ciągle motywowali mnie do zgłębiania informacji na ten temat. 101

Spis rysunków, tabel i wykresów Rysunek nr 1. Mapa wyników wyborów parlamentarnych na Malcie w 2003 roku s. 12 Rysunek nr 2. Mapa wyników wyborów parlamentarnych na Malcie w 2008 roku s. 13 Wykres nr 1. Frekwencja w wyborach powszechnych 1987-2003. s. 14 Tabela nr 1. Wyniki wyborów parlamentarnych od 1921 do 1932 roku. s.40 Tabela nr. 1 Wyniki wyborów parlamentarnych od 1966 do 2008 roku. s.87

102

Bibliografia Dokumenty i materiały: Constitution of Malta Act, 1964, http://president.gov.mt/file.aspx?f=10 Electoral Polling Ordinance, http://www.justiceservices.gov.mt/DownloadDocument.aspx?app=lom&itemid=8642 General Election Act, http://www.justiceservices.gov.mt/DownloadDocument.aspx?app=lom&itemid=8824 Konstytutcja Malty, tłum. Jan Winczorek, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2011 Rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 1516 (2001) z dnia 22 Maja 2001 r., http://assembly.coe.int/Documents/AdoptedText/ta01/erec1516.htm, Przemówienie prezydenta Stanów Zjednoczonych do Kongresu z dnia 8 stycznia 1918 r., http://www.ourdocuments.gov/doc.php?flash=true&doc=62 The Visiting Forces Act z dnia 30 lipca 1958 r., http://www.legislation.gov.uk/uksi/1958/1261/made Italy and Malta agreement on the neutrality of Malta z dnia 15 sierpnia 1980 r., American Society of International Law, Vol. 21, No. 2, march 1982, s.396-412, http://www.jstor.org/discover/10.2307/20692423?uid=3738840&uid=2134&uid=2&uid=70& uid=4&sid=21102516013177 Statut Partit Nazzjonalista, 2005 r., http://www.pn.org.mt/content/docs/Statut_2005.pdf Statut Partit Laburista, 2010 r., http://www.partitlaburista.org/userfiles/file/Statut_final_1708-20101.pdf

Prace zwarte: Abela Keith, Aspects of the debate in political party funding, The University of Malta, 2008. Antoszewski Andrzej, Herbut Ryszard (red.) Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1997. Antoszewski Andrzej, Herbuta Ryszard, Leksykon politologii, ATLA2 2004. Attard Joseph, Malta. A History of Two Millenia, Valletta 2002.

103

Baldacchino Godfrey , Sultana Ronald (editors), Maltese society: A sociological enquiry, 1994 Mireva Publications. Blouet Brian, The Story of Malta, Progress Press 2004. Bowler Shaun, Grofman Bernard, Elections in Australia, Ireland and Malta under the Single transferable Vote, The University of Michigan Press 2003. Briguglio Michael, Ideological and Strategic Shifts from Old Labour to New Labour in Malta. University of Malta 2001. Dennis Castillo The Maltese Cross. Strategic history of Malta, Praeger 2005. Clemmer Edward Alfred Sant explained: In-novella ta’ Malta fil-Mediterran, Pubblikazzjoniet Indipendenza 2000. Coleiro Christine, A Propitious Partner, San Gwann 1997. Dieter Nohlen, Prawo wyborcze i system partyjny, Scholar 2004. Frendo Henry, Censu Tabone: The Man and his Century, Valetta 2000. Frendo Henry i Figgeri Olivier, Malta, culture and identity, Ministry of Youth and the Arts 1994. Frendo Henry, Party politics in a fortress colony: the Maltese experience, Midsea, Valletta, 1979. Gigilio Albert, Malta: Analises and consequences of elections 1921-2003, Studia Editions 2007. Heywood Andrew, Politics, Palgrave Foundations Series 2007. Hutchinson Wesley, Ni Riordain Cliona, Language issues: Ireland, France, Spain, Brussels 2010. Łopatos Józef (red.), Historia malych krajów Europy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002. Panebianco Angelo, Political Parties: Organization and Power, Cambridge University Press 1988. Mitchell Jon, Ambivalent Europeans : ritual, memory and the public sphere in Malta, Routledge, 2002. Mizzi Edgar, Malta in the making, 1962-1987: An eyewitness account, Valletta 1995. Pirotta Godfrey, Malta's Parliament: An Official History, Midsea Books 2006. Pirotta Joseph, Fortress Colony: The Final Act, 1945-1964, 3 vols. Malta: Studia Editions, 1987. Skrzypek Anna, System polityczny Malty, Dom wydawniczy Elipsa 2009. 104

Smith Gorodn, Życie polityczne w Europie Zachodniej, Puls Publications 1992. Smith Simon, Brithish documents on the end of empire, University of London 2006. Syliwoniuk Agnieszka, Malta i świat arabski za rządów premiera Doma Mintoffa 19711984, Uniwersytet Warszawski 2011. Wojtaszczyk Konstanty Adam (red.), Systemy polityczne wybranych państw, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2001. Zarb-Dimech Anthony, Malta During the First World War 1914-1918, A. Zarb-Dimech, 2004. B.A. Zammit, the Power of the cross, 1999 Minerva Press.

Artykuły: Cacopardo Carmel, How to regulate party funding, “The Times of Malta”, 07.07.2012, s.3. Candona Carlo, Elections in Malta, 1971 , „America”6/12/1971, Vol. 124 Issue 23, s. 609 – 611 Cini Michelle, A Divided Nation: Polarization and the Two-Party System in Malta, “South European Society and Politics”, Volume 7, Issue 1, Routledge 2002, s. 6-23 Davies Ruth, Norman Lowell in court for enticing racial hatred, “MaltaMedia”, 27.05.2006, http://www.maltamedia.com/news/2005/ln/article_10145.shtml, Farrugia Julia, Saliba’s comment lifts lid on secret party donations, “MaltaToday”, 05.09.2007, http://archive.maltatoday.com.mt/midweek/2007/09/05/t2.html, s.2 Fenech Gerald, Labour wins local council elections with 56% of the vote, “Malta News Online”, 11.03.2011, http://maltanewsonline.com/labour-wins-local-council-elections-with56-per-cent-of-the-vote/ Gatt Blanche i Navarra Karl Stagno, Malta’s Labour Wins First Election Since Euro Start, “Bloomberg”, 10.03.2010, http://www.bloomberg.com/news/2013-03-10/malta-s-labourwins-first-election-since-euro-projection.html, Ganado Max, Political Parties are regulated , “The Times of Malta”, 03.06.2012, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120603/opinion/Political-parties-areregulated.422522 , s.21. Hirczy de Mino Wolfgang , Explaining near-universal turnout: The case of Malta, “European Journal of Political Research" Vol.27, Kluwer Academic Publishers 1995, s.254-270. 105

Hirczy de Mino Wolfgang, STV and the Representation of Women, “Political Science and Politics”, Vol. 28, Nr. 4 (12.1995), s. 711-713. Karvonen Lauri, Preferential Voting: Incidence and Effects , “International Political Science Review” Vol.25, No. 2 (04. 2004), Sage Publications, Ltd, s. 203-226 Peregin Christian, Muscat promises ‘breakthrough’ for same-sex couples,”The Times of Malta”,13.01.2013, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20130113/electionsnews/Muscat-promises-breakthrough-for-same-sex-couples.453005, s.8 Sciberras Sandro, Constitutional Development, “St. Benedict College”, http://www.stbenedictcollege.org/stlucija/files/Sandro%20Sciberras/Form%204%20Option% 20Maltese%20History/1_%20Constitutional%20Development.pdf, s.1-34 Scicluna Christopher, Malta's Socialists eye first election win in 16 years, “Reuters”, 04.03.2013, http://www.reuters.com/article/2013/03/04/us-malta-election-idUSBa RE9230ZR20130304, Schwartz Mladen, Interview with Norman Lowell, “Noviultimatum”, 01.02.2010, http://www.noviultimatum.com/NU1/1-MIS-7-AN-INTERVIEW-WITH-NORMANLOWELL.html, Tideman Nicolaus, Journal of economic perspectives, vol. 9, nr 1, “American Economic Association” 1995, s. 27-38 [b.a.], Abortion debate an ‘opportunity’ – Muscat, “The Times of Malta”, 14.04.2012, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20120410/local/Abortion-debate-an-opportunityMuscat.414829 [b.a.], AN to cease being a political party,” The Times of Malta”, 15.04.2010, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20100415/local/an-to-cease-being-a-politicalparty.302733 [b.a.], Azzjoni Nazzjonali outlines its election proposals for Gozo, “Gozonews”, 14.02.2008, http://gozonews.com/2163/azzjoni-nazzjonali-outlines-its-election-proposals-for-gozo/ [b.a.], Dom Mintoff turns 96, „Maltastar”,06.08.2012, http://www.maltastar.com/dart/20120806-dom-mintoff-turns-96 [b.a.]Dom Mintoff, „The Telegraph”, 21.08.2012, http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/politics-obituaries/9490070/Dom-Mintoff.html, [b.a.] Malta Communist Party being resurrected, “The Times of Malta”, 14.03.2010, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20100314/local/malta-communist-party-beingresurrected.298231 106

[b.a.], Negocjacje tak, ale nie o odejściu Kaddafiego, „TVN24”, 05.04.2011, http://www.tvn24.pl/-1,1698241,0,1,negocjacje-_-tak--ale-nie-oodejsciu-kaddafiego,wiadomosc.html [b.a], New political party Azzjoni Nazzjonali launched, “MaltaMedia”, 09.06.2007, http://www.maltamedia.com/artman2/publish/govt_politics/article_2216.shtml [b.a.], New party wants to end class division, The Times of Malta, 22.02.2008, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20080222/local/new-party-wants-to-end-classdivision.197352 [b.a.], Norman Nowell’s Mein Kampf, 28.05.2006, “The Malta Independent”, http://www.independent.com.mt/news.asp?newsitemid=33460 [b.a.] Official: PL victory at 55% - Full first count list, two MEPs set to lose seat, “Times of Malta”,08.06.2009, http://www.timesofmalta.com/articles/view/20090608/local/provisionalfirst-count-results.260202 [b.a.] The Gospel according to Dom, “Maltatoday” 22.08.2012, http://m.maltatoday.com.mt/newsdetails/news/national/The-Gospel-according-to-Dom20120822 [b.a.], They’re all coming out… , “Malta Today”,09.05.2004, http://www.maltatoday.com.mt/2004/05/09/t7.html

Strony internetowe: www.aboutmalta.com www.administrator24.info www.alternattiva.org www.doi.gov.mt www.antykorupcja.edu.pl/ www.bbc.co.uk/news/world-europe-17597837 www.cia.gov www.citypopulation.de/Malta.html, www.coe.int www.communistpartymalta.blogspot.com www.electoral.gov.mt www.encyclopedia.com/topic/Malta.aspx 107

www.emmybezzina.org www.freewebs.com/alphaliberalparty www.gov.mt/ www.idea.int/vt/viewdata.cfm www.maltadata.com www.nso.gov.mt www.psephos.adam-carr.net/countries/m/malta/maltamapsindex.shtml www.pn.org.mt www.partitlaburista.org www.tradingeconomics.com/malta www.wcd.coe.int www.en.wikipedia.org

108