Turkish Flora Vol1 contents -2014

B

Genel Yayın: 3090

Resimli Türkiye Florası CİLT 1

Doç. Dr. Hasan Peşmen’in Aziz Hatırasına

Resimli Türkiye Florası CİLT 1 EDİTÖR

Adil Güner CİLT EDİTÖRÜ

Tuna Ekim

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül Himayesinde

NEZAHAT GÖKYİĞİT BOTANİK BAHÇESİ YAYINLARI Flora Dizisi 2 RESİMLİ TÜRKİYE FLORASI -1Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Genel Yayın No: 3090 © ANG Vakfı / Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi / 2014 ©Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2014 Sertifika No: 29619 Genel Koordinasyon: Zafer Karaca Grafik-Tasarım-Uygulama: Başak Gardner - Selen Eşit Düzelti: Ozan Kemal Dil 1. Basım : Ağustos 2014 ISBN 978-605-332-220-7 Bas­kı GOLDEN MEDYA MATBAACILIK VE TİCARET A.Ş. 100. Yıl Mh. Mas-Sit 1. Cad. No: 88, Bağcılar İstanbul (0212) 629 00 24 Sertifika no: 12358 Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme yayınevinden izin alınmadan hiçbir yolla çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TÜR­Kİ­YE İŞ BAN­KA­SI KÜL­TÜR YA­YIN­L A­RI İstiklal Caddesi, Meşelik Sokak No: 2/4 Beyoğlu 34433 İstanbul Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.is­kul­tur­.com.tr FLORA ARAŞTIRMALARI DERNEĞİ Eski Bağdat Caddesi, Göreme Apt. No: 25/10 Altıntepe 34480 İstanbul www.flora.org.tr NEZAHAT GÖKYİĞİT BOTANİK BAHÇESİ TEM Otoyolu, Anadolu Kavşağı Ataşehir 34758 İstanbul www.ngbb.org.tr ALİ NİHAT GÖKYİĞİT VAKFI Kültür Mahallesi, Aydınlık Sokak, Tekfen Sitesi No: 7 Ulus - Beşiktaş 34340 İstanbul

Resimli Türkiye Florası (Illustrated Flora of Turkey) CİLT 1 Editör Adil Güner

Cilt editörü Tuna Ekim

Yayın Kurulu Ali Kandemir, Gülnur Ekşi, Hasan Yıldırım, Hülya Korkmaz, Işık Güner, Serdar Aslan, Yusuf Menemen

Yazarlar Adnan Erdağ, Arif Gönülol, Ayşen Türk, Bilâl Şahin, Burçin Çıngay, Ergün Taşkın, Erhan Akça, Ersin Karabacak, Fatma Güneş, Füsun Ertuğ, İsmail Eker, John Edmondson, Lâtif Kurt, Mecit Vural, Mehtap Öztekin, Meral Avcı, Mustafa Işıloğlu, Mustafa Keskin, Neşet Arslan, Osman Ketenoğlu, Sedat Avcı, Selim Kapur, Şinasi Yıldırımlı, Tufan Koray, Tuğrul Körüklü

Esere atıf örneği: Güner, A. (ed.) (2014). Resimli Türkiye Florası. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul. Güner, A. (ed.) (2014). Resimli Türkiye Florası. NGBB Yayınları, İstanbul.

Birinci cilde atıf örneği: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.), (2014). Resimli Türkiye Florası, cilt 1. NGBB Yayınları Flora Dizisi 2, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul. Kitabın bir bölümüne atıf örneği: Gönülol, A., Koray, T. ve Taşkın, E. (2014). Algler. Şu eserde: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.). Resimli Türkiye Florası, cilt 1. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul.

For bibliographic citation of the book, please use the following format: Güner, A. (ed.) (2014). Resimli Türkiye Florası. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği and Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul. For bibliographic citation of the this volume, please use the following format: Güner, A. & Ekim, T. (eds.), (2014). Resimli Türkiye Florası, vol. 1. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği and Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul. For bibliographic citation of a part of the book, please use the following format: Gönülol, A., Koray, T. & Taşkın, E. (2014). Algler. In: Güner, A. ve Ekim, T. (edlr.). Resimli Türkiye Florası, vol. 1. Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, Flora Araştırmaları Derneği and Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları yayını, İstanbul.

Flora Araştırmaları Derneği Ali Nihat Gökyiğit Vakfı Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Türkiye İş Bankası A.Ş. işbirliğiyle

SUNUŞ Dünya bir ekosistemdir; etrafımızdaki cansız unsurlarla beraber başta bitkiler olmak üzere diğer canlılar ve insan ekosistemin bir parçasıdır. Refahımız ve yaşam kalitemiz, içinde bulunduğumuz ekosistemin hizmetlerini tam olarak alabilmemize, daha doğrusu ekosistemin bu hizmetleri vermesine imkan tanımamız ile yakından ilişkilidir. Ekosistem organik madde meydana getirilmesi, besin döngüsü, toprak oluşumu, hava, su, besin, yakacak ve giyecek maddeleri kaynağı olarak hayatımızın niteliğini belirler. Ayrıca hayatımıza iklimin düzenlenmesi, sellerin ve hastalıkların kontrolü ve kirli suların arıtılmasını sağlayarak katkıda bulunur. Bu nedenlerle ekosistemin önemli ögesi biyolojik çeşitlilik; biyoçeşitliliğin de önemli parçası bitki çeşitliliği çevremizdeki en önemli doğal kaynaktır. Bitkiler yoksa, taze hava, tatlı su ve oksijen bulamayız; besin, lif, yakıt, ilaç tedarik edemeyiz. Türkiye, ılıman iklim kuşağında, bitki zenginliği, çeşitliliği bakımından en zengin ve şanslı ülkelerden biridir. Bu zenginlik ülkemize fevkalade önemli avantajlar sağlamakla birlikte, bu zenginliğin korunması açısından daha önemli görevler de yüklemektedir. Bu nedenle Türkiye, Dünya’da canlıların, özellikle bitkilerin korunması için çok sayıda uluslararası anlaşmada taraf olmayı kabul etmiş bulunmaktadır. Korumanın temeli ise bilgidir; bitkileri korumanın yolu önce ülkede yetişen bitki türlerini saptamak, envanterini bilmek ve onları iyi tanımaktan geçer. Bitkiler hayatımızda o kadar önemlidir ki devletimiz bitkilerle doğrudan ilgilenen üç bakanlığa sahiptir: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. Önemi bu kadar aşikâr olan bitkisel kaynaklarımız için çok temel bilgiye ihtiyaç vardır ve üstelik temel bilginin mümkün olduğunca halkımıza kazandırılması da esas görevdir. Türkiye bitkileri hakkında şimdiye kadar yazılmış iki temel eserin ikisi de yabancı dildedir ve yabancı botanikçiler tarafından hazırlanmıştır. Ancak konuyla ilgili bilginlerimiz ve dar bir çevre bu bilgiye vakıftır. Ülkemiz bitkileri hakkında böylesi bir temel bilgi birikimine rağmen halkımızın bu bilgiden haberdar olduğunu pek söyleyemeyiz. Çünkü bu bilgiyi edinmek için başlıca bir dil engeli vardır. Elinizde ilk cildi bulunan ve Türkçe olarak yayımlanan “Resimli Türkiye Florası” kitabının temel amacı, bitkilerimiz hakkındaki bu bilgi birikimi ile halkımız arasındaki dil engelini ortadan kaldırmaktır. Böylece Türkçe bitki tanımları, teşhis anahtarları ve bitki resimleriyle birlikte güncellenmiş flora bilgisi, halkımızın hizmetine sunulmaktadır. Çalışmanın ikinci önemli amacı ise, güzel dilimizin tabiatına uygun, güvenilir bir “Türkçe Bitki Adları Sistemi” için temel ve altyapı oluşturmaktır. Ayrıca hep birlikte anlaşabileceğimiz “teknik terimler” dağarcığı ve standardı meydana getirmektir. Bu eserle birlikte, temel bitki bilgisinin yaygınlaşması için daha fazla imkâna sahip olacağız. Bitki varlığımızdan hem günümüzde hem gelecekte, günümüzdeki ve gelecekteki nesillerin aşkına, bilgece yararlanabilmemiz, halkımızın refahı için kullanılabilmesi bakımından önem verdiğim bu eserin yayımlanması hakkında bilgilendikten sonra himayem altına almaya karar verdim. Bu kitapla ilgili çalışmaları himaye eden kurum, kuruluş ve kişilere teşekkür ederim. Dileğim, himayem altındaki “Resimli Türkiye Florası” kitabının diğer ciltlerinin de kamu ve özel sektör tarafından desteklenerek basımının planlandığı gibi Cumhuriyetimizin 100. Yıldönümü olan 2023 yılında tamamlanmasıdır. Bu cilde emeği geçen bilim adamlarını ve diğer bütün ilgilileri tebrik ederim.

Abdullah GÜL CUMHURBAŞKANI

TEŞEKKÜR “Resimli Türkiye Florası”nın yayımlanmasına katkıda bulunanların başında, bu projeyi himayesine alarak bizleri ve ülkemiz botanik camiasını şereflendiren, ayrıca bu esere veciz bir sunuş yazısı hazırlayan Cumhurbaşkanımız Sayın Abdullah Gül gelmektedir. Kendisinin manevi desteği, bu eserin yazım ve yayımında bizleri ve diğer katkıda bulunanları cesaretlendiren ve teşvik eden en önemli faktör oldu. Esas projenin başlangıcından bugüne kadar, bütün çalışmaların gerçekleştirilmesi için gereken bilimsel destek, bu projenin organizasyonu ile görevli Flora Araştırmaları Derneği tarafından eksiksiz yerine getirilmiştir. Proje çalışmalarını maddi ve manevi açıdan destekleyen; projenin ilk aşaması olan “Türkiye Bitkileri Listesi” kitabının hazırlanmasını ve yayımlanmasını sağlayan; sonraki çalışmalar için, kurucusu olduğu Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nin bütün olanaklarını botanikçilere açan “Ali Nihat Gökyiğit Vakfı” olmasaydı, bu eserin yayımına tevessül etmek bile imkânsızdı. Vakfın, projenin başlangıcından itibaren, çalışmalar için gerekli maddi desteği esirgememesi bir yana; kurucusu Sayın A. Nihat Gökyiğit, çalışmaların bir çoğuna bizzat katkı sağlayarak, çalışanları cesaretlendirmede önemli rol oynamıştır. Türkiye İş Bankası, eserin yayımlanan bu ilk cildi için gerekli bütün masrafları karşılayarak projenin yol almasını sağlayan kurum olmuştur. Özellikle Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Ersin Özince, Kültür Yayınları Genel Müdürü Ahmet Salcan ve Editör Cumhur Öztürk, eserin yayına dönüştürülmesinde gerekli destek ve kolaylıkları sağlamıştır. Başta Sayın Cumhurbaşkanımız olmak üzere, yukarıda adlarını zikrettiğimiz kişi ve kurumlara, her türlü destek ve katkıları için minnet ve şükranlarımızı sunuyoruz. Proje çalışmaları için gerekli bilimsel katkı ve destek, meslektaşlarımız tarafından sağlanmıştır. Bunların başında kitaptaki bölümleri hazırlayan yazarlar gelmektedir. Yoğun ders ve araştırma faaliyetleri arasında, çalışma ve uzmanlık alanlarına giren konulardaki yazılarını ve sorumluluklarını büyük özveri ile yerine getirdiler. Gönüllü olarak bu ciltteki bölümleri yazan ve aşağıda adları alfabetik olarak sıralanan meslektaşlarımıza minnet borçluyuz. Adnan Erdağ (Karayosunları), Ali Kandemir (Davis’in Türkiye Florası’nda Değişen Yer Adları), Arif Gönülol (Algler), Ayşen Türk (Likenler), Bilal Şahin (Vejetasyon Kaynakları), Burçin Çıngay (Bitki Terimleri), Ergün Taşkın (Algler), Erhan Akça (Toprak), Ersin Karabacak, (Bitki Terimleri), Fatma Güneş (Bitki Terimleri), Füsun Ertuğ (Etnobotanik; Yenen Bitkiler; Etnobotanik Kaynakları), İsmail Eker (Bitki Terimleri), John Edmondson (Davis’in Flora Tarihi), Latif Kurt (Biyoiklim; Vejetasyon), Mecit Vural (Vejetasyon), Mehtap Öztekin (Bitki Terimleri), Meral Avcı (Yer Şekilleri; Jeoloji; Paleocoğrafya; İklim), Mustafa Işıloğlu (Mantarlar), Mustafa Keskin (Bitki Terimleri), Neşet Arslan (Yetiştirilen Bitkiler), Osman Ketenoğlu (Vejetasyon), Sedat Avcı (Coğrafya; Yer Şekilleri; İklim),

Selim Kapur (Toprak), Serdar Aslan (Taksonomik ve Floristik Kaynaklar), Şinasi Yıldırımlı (Anadolu Botanik Tarihi), Tufan Koray (Algler), Tuğrul Körüklü (Vejetasyon; Bitki Terimleri). Bu kitaba çeşitli konularda ve biçimlerde gönüllü katkı sağlayan, adları aşağıda sıralanan meslektaşlarımıza, belirtilen konulardaki katkıları nedeniyle teşekkür ederiz. Bu ciltte değişik bölümlerde yer alan birçok haritayı hazırlayan Sedat Avcı; “Biyoiklim”de Yağış-Sıcaklık Diyagramları’nı çizen ve “Vejetasyon”da Şekil 10.29’u düzenleyen Salih Sercan Kanoğlu; “Vejetasyon”da “Türkiye’nin Orman Varlığı” haritasını hazırlayan Murat Çetiner; “Vejetasyon”da bitki birliklerinin yayılış haritalarını çizen Tuğrul Körüklü; “Vejetasyon”da Türkçe bitki adlarının yazımına yardım eden Ahmet Emre Yaprak, Ayşenur Bölükbaşı, Beste Özbey, Ebru Özdeniz, Fatoş Şekerciler, Gül Ayyıldız ve Yasemin Güzeloğlu; “Davis’in Flora Tarihi”nin çevirisini gerçekleştiren Nuray Ekim; “Etnobotanik Kaynaklar”ın oluşturulmasında yardımcı olan Mihriban Ahıskalı ve Rıdvan Polat “Teknik Bitki Terimleri”nde çizimleri yapan Ersin Karabacak; “Taksonomik ve Floristik Kaynaklar”ın oluşturulmasında yardımcı olan, İclal Yıldız ve Neşet Kaan Karahan. “Davis’in Flora Tarihi”nde kaydedilen eski yer isimlerinin, günümüzdeki karşılığının tesbitinde, çok sayıda meslektaşımız katkıda bulunmuştur. Bu meslektaşlarımız ve diğer doğaseverlerin yardımları sonucu, yaklaşık ikiyüz eski yerleşimin günümüzdeki adı saptanmıştır. Bu konuda katkıda bulunan ve aşağıda soyadına göre alfabetik olarak sıralanan bu kişilere teşekkür ederiz. Ali Demirsoy, Ali Nihat Gökyiğit, Birol Mutlu, Cem Vural, Ebru Doğan Güner, Ekrem Akçiçek, Emine Akalın,

Erkan Uzuncahisarcıklı, Ersin Karabacak, Fatih Satıl, Fatma Tezcan, Fergan Karaer, Ferhat Celep, Füsun Ertuğ, Gülay Genç, Hasan Kuleli, Hasan Yıldırım, Hüseyin İnceer, İlker Genç, İsmail Deniz, K.H. Can Başer, Kamil Coşkunçelebi, Kuddisi Ertuğrul, Mehmet Tekin, Mehtap Öztekin, Münevver Aslan, Murat Ünal, Narin Sadıkoğlu, Neriman Özhatay, Neşet Arslan, Nursel İkinci, Osman Karabacak, Osman Tugay, Özgür Koçak, Samet Altınbilek, Seher Karaman Özkul, Serdar Aslan, Şevket Gültekin, Tuğrul Körüklü, Yavuz Bülent Köse.

Bu kitabın yayım ve basım hazırlık sürecinde, grafik, sayfa tasarımı, uygulama işlemleri Zafer Karaca, Hatice Başak Gardner, Selen Eşit’ten oluşan ekip tarafından gerçekleştirildi; bu nedenle kendilerine teşekkür ediyoruz. Zafer Karaca, aynı zamanda aynılaştırma (editoryal) değerlendirmelerine de katkı sağlamıştır; bu nedenle kendisine ayrıca teşekkür ederiz. “Resimli Türkiye Florası”nın gerek projelendirme süreci, gerekse 1. Cilt’in yayım ve basım hazırlıkları ile basım sürecinin tüm aşamalarında, çeşitli biçimlerde emeği geçen herkese ve adlarını burada zikredemediklerimize de sonsuz minnet borçluyuz. Adil Güner, Tuna Ekim 30 Mayıs 2014

ÖNSÖZ Türkiye’nin doğal bitkileri ile ilgili ilk ana eser, 19. yüzyılın ikinci yarısında yayımlanmış, İsviçreli botanikçi Boissier’in, tamamı 6 ciltlik “Şark Florası (Flora Orientalis)” adlı abidevi eseridir. Türkiye bitkileri konusunda yazılmış en kapsamlı eser ise bizim kısaca Türkiye Florası dediğimiz, ancak tam adı “Türkiye ve Doğu Ege Adaları Florası (Flora of Turkey and The East Aegean Islands)” olan on bir ciltlik kitaptır. Türkiye Florası, Şark Florası’ndan hemen hemen bir yüzyıl sonra, İngiliz botanikçisi P.H. Davis tarafından yayımlanmıştır. Yayımlandıkları devrin çok değerli bilimsel kitapları olan bu iki eserden ilki Latince, ikincisi ise İngilizce yazıldıkları için, ancak bilim adamlarına hitap edebilmiş, Türk halkı tarafından kullanılamamıştır. İşte bu kitabın yazılmasının ana sebebi budur. Ayrıca üç fitocoğrafya bölgesine ait türler içermesi, ekolojik nitelikleri ve canlı hayatı ile bir ülkeden daha ziyade, kıta özelliğine sahip olan Türkiye’nin bitki örtüsüne ilişkin bilgilerin sık sık güncellenmesi bu ülke için hayatidir. Bu eserin ikinci amacı da budur. 1970’li yılların sonlarında, Türkiye Florası’nın ilk altı cildi yayımlanmış ve Türkiye’de yapılan arazi çalışmalarında elde edilen ek bilgiler sonucu, çoğu tür için yeni yayılış alanları keşfedilmiş ve ilgili yayınlar artmıştır. 1980’li yıllardan itibaren toplanan materyalin değerlendirilmesi ile bilim alemi için yeni bitki türleri de yayınlanmaya başlanmıştır. Bu yayınlar sonucu elde edilen bilgileri bir araya toplamak amacı ile 1988 yılından bugüne kadar Özhatay ve ark. tarafından altı bitki listesi yayınlanmıştır. Daha önceleri seyrek olan revizyonik veya monografik çalışmalar, herbaryumlarda yeterli materyalin birikmesi sonucu, 1990’lı yıllardan itibaren artmış; sonraları moleküler biyolojiden gelen verilerin işlenmesiyle çoğu türün, cinsin, hatta aile ve daha üst taksonların durumlarında yeni sınıflandırmalar ortaya çıkmıştır. Böylece eskisine göre tanıdık olmayan sınıflandırmalar ortaya çıkmıştır. Öyle ki bazı cinsler alışıldık ailelerinden görünüşte çok farklı olan ailelere aktarılmış; bazı cinsler bölünmüş, bazıları da birleştirilmiştir. Artık bu değişiklikler yavaş yavaş durulmakta ve sınıflandırmalar da daha kararlı hale gelmektedir. Türkiye Florası’nın yayımlandığı yıllar ile zamanımız arasında bitki sistematiği ve coğrafyası konularındaki bir diğer önemli değişiklik de endemik bitkiler konusunda yaşanmıştır. Bu Flora’nın yazımına başlanan zaman dilimi içinde Türkiye’ye özgü olarak bilinen (endemik) bazı bitkilerin komşularımızda da doğal olarak yetiştikleri keşfedilmiş, dolayısı ile bunların Türkiye’ye has olmadıkları anlaşılmıştır. Endemik olduğu düşünülen bazı bitkilerin ise sonraki çalışmalar sonucu geçerli birer türü temsil etmedikleri anlaşılmış ve bunlar başka türlerin sinonimi (eşadı) haline getirilmiştir. Nitekim Resimli Türkiye Florası Projesi’nin ilk aşaması olarak 2012 yılında yayımlanan “Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler)” kitabında, önceden 3500’e ulaştığı tahmin edilen endemik bitki sayısının 3035’te kaldığı anlaşılmıştır. 1960’lı yıllardan itibaren Türk botanikçileri Flora’nın yazıldığı Edinburg Kraliyet Botanik Bahçesi herbaryumu ile Avrupa’nın belli başlı herbaryumlarında çalışmalar yapmış; bir kısmı Flora’nın yazımına katkıda bulunarak bazı bitki cinslerini Davis’in Türkiye Florası için hazırlamıştır. Böylece 1990’lı yılların sonunda Türkiye’de bitki sistematiği konusunda önemli bir deneyim ve bilgi birikimi sağlanmıştır. Bu birikim sonucunda Flora’nın 11. cildi, 2000 yılında tamamen Türk botanikçilerin editörlüğünde, yazarlar kadrosunun çoğu Türk botanikçileri tarafından oluşturularak hazırlanmış ve diğer ciltlerin basımını da yapmış olan “Edinburg Üniversitesi Basımevi” tarafından yayımlanmıştır. Bu cildin yayımlanması, Türk botanikçilerine kendi Flora’larını yayınlamak konusunda özgüven kazandırmıştır. Elinizdeki kitabın yayımlanmasının yukarıda belirtilmeye çalışılan bilimsel sebepleri yanında, çok önemli bir sosyal sebebi de vardır. Davis’in Türkiye Florası, İngilizce dilinde olduğu için ancak bilim adamları tarafından kullanılabilmiş, bu değerli bilgi hazinesine Türk halkı maalesef pek ulaşamamıştır. Türk botanikçileri uzun yıllar çalışmalarının sonuçlarını halk kitlelerine ulaştırabilmek, onların doğal ve diğer bitkiler hakkında daha fazla bilgilenmesini sağlamak için bu kitabı Türkçe olarak yayımlamaya karar vermiştir. Kitabın resimli yayımlanmaya karar verilmesinin de iki esas sebebi vardır. Bunların ilki, resimli bir Flora kitabının okuyucular, özellikle meslek dışından halk kitleleri tarafından daha kolay algılanabilmesi, anlaşılabilmesidir. İkincisi ise, bilimsel bitki resmi konusunda Türkiye’de genç bitki ressamlarının yetişmiş olmasıdır. 2000’li yıllardan itibaren Ali Nihat Gökyiğit Vakfı’nın (ANG Vakfı) sağladığı destek ile İngilitere’nin tanınmış bitki ressamı Cristabel King

Türkiye’ye davet edilmiştir. Sanatçı, 4 yıl süre ile, bitki ressamlığı kursları açmıştır. Kurslardan yetişen gençler, artık kendi açtıkları kurslarda yeni bitki ressamı yetiştirmektedir. Sanatçı King’den eğitim almış ressamlardan bazıları uluslararası şöhret kazanmış, bir yandan halen yurt dışında yazılan bazı Flora’ların resimlendirilmesinde çalışırken birçok uluslararası yarışmada altın ve gümüş madalyalar alacak derecede mesleklerinin doruğuna çıkmışlardır. Türkiye Florası’nı yazmak her Türk botanikçisinin gönlünde yatan arslandır. Yukarıda açıklanan nedenlerle, yeni “Resimli Türkiye Florası” kitabının yazılması fikri, ancak 2000’li yıllardan itibaren dile getirilmeye başlanmıştır. En somut gelişme 2007 yılı Şubat ayında Marmaris’te yapılan toplantıda (PARİS 3) konunun gündeme getirilmesidir. Daha sonra Bolu’da ve nihayet 15-16 Şubat 2008’de Kayseri’de yapılan toplantılarda (PARİS 4) fikir berraklaştırılmış ve kitabın hazırlanması çalışmalarının Flora Araştırmaları Derneği tarafından yürütülmesi kararlaştırılmıştır. 2008 yılı içinde Flora Araştırmaları Derneği, Resimli Türkiye Florası’nın Türkçe yazılması için gerekli çalışmalara başlamıştır. Bu süre içinde, 2009 yılı başlarında Sayın Cumhurbaşkanı’nın ülkemizin floristik zenginliğini belirten önemli bir proje desteklemek fikrinde olduğunun öğrenilmesi üzerine, kendisine bu projeden bahsedilmiş; tensiplerinden sonra 22 Mayıs 2009’da Çankaya Köşkü’nde yapılan geniş katılımlı bir toplantı ile projenin Cumhurbaşkanımız’ın himayesine alındığı açıklanmıştır. Flora Araştırmaları Derneği, eski Flora’nın on birinci cildinin editörlüğünü de yapan Adil Güner’in bu işi üstlenmesini kararlaştırmıştır. Çalışmaların yürütülmesi için yapılan toplantılar, Ali Nihat Gökyiğit Vakfı’nın desteğiyle, Türk botanikçilerinin cazibe merkezi haline gelen Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’nde gerçekleştirilmiştir. 2010 yılından itibaren hazırlığı sürdürülen ve Flora yazılmasının ilk basamağı sayılabilecek bir bitki listesi “Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler)” adıyla 2012 yılında yayımlanmıştır. Eser ANG Vakfı ve Flora Araştırmaları Derneği’nin ortak yayınıdır. Bir çeşit kısa Flora sayılabilecek bu eser, Türkiye’nin milli hudutlarını kapsayan ilk eserdir. Eser, bilimsel Latince kısımların ve bitki adlarının dışında Türkçe hazırlanmıştır. En önemli bir başka niteliği ise, geniş bir taramaya dayanılarak, kitapta yer alan bütün tür ve alttürlere sadece o bitkiye özgün birer Türkçe ad önermiş olmasıdır. Türkiye İş Bankası, Yönetim Kurulu Başkanı Ersin Özince’nin aracılığı ile Flora’nın ilk cildinin hazırlık ve basım masraflarını üstlenmeye karar vermiştir. Projeyi başından beri maddi ve manevi olarak destekleyen Ali Nihat Gökyiğit Vakfı, ikinci cildin masraflarını üstlenmiştir. İleriki ciltler için mali destek arayışı devam etmektedir. Bu kitabın dili Türkçe olduğundan metinlerde daima önce bitkinin Türkçe adı ve sonra parantez içinde Latince bilimsel adı verilmiştir. Bu isimler için kaynak eser “Türkiye Bitkileri Listesi, Damarlı Bitkiler” kitabıdır. Vejetasyon bölümünde adı geçen bütün bitki birliklerine Türkçe isimler önerilmiş olup bunlar ilk olarak bu kitapta uygulanmaktadır. Hepimizin büyük hedefi olan bu eserin, ilk cildinin bu aşamaya taşınmasında emeği geçenler, botanikçi meslektaşlarımız ve meslek dışı dostlarımızdır. Böylece bir “bilgin”in araştırarak yeni bilgi üretme ve türetme görevi dışında, diğer ikinci büyük görevi olan “bilgi”nin kendi halkına yayılması, eserin Türkçe yayımlanmasıyla mümkün kılınarak önemli bir aşamaya gelinmiştir. Bu bölümleri hazırlayan bilginlerimizin hepsi, katkılarını gönüllü olarak sunmuştur. Umarız büyük manevi bir haz duyarak görevlerine devam edeceklerdir. Adil Güner, Tuna Ekim 30 Mayıs 2014 Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, İstanbul

İÇİNDEKİLER Sunuş................................................................................................................................................................................................................................................................................................ i Teşekkür................................................................................................................................................................................................................................................................................. ii Önsöz............................................................................................................................................................................................................................................................................................ v Kısaltmalar...............................................................................................................................................................................................................................................................viii Herbaryumların Kısaltmaları........................................................................................................................................................................................... x 1. Resimli Türkiye Florası’nın Düzeni....................................................................................................................................................... 1 2. Coğrafya..................................................................................................................................................................................................................................................................... 9 3. Yer Şekilleri.....................................................................................................................................................................................................................................................17 4. Jeoloji.............................................................................................................................................................................................................................................................................29 5. Paleocoğrafya............................................................................................................................................................................................................................................49 6. Toprak.........................................................................................................................................................................................................................................................................77 7. İklim........................................................................................................................................................................................................................................................................... 105 8. Biyoiklim........................................................................................................................................................................................................................................................ 117 9. Bitki Örtüsü........................................................................................................................................................................................................................................... 139 a. Algler................................................................................................................................................................................................................................................. 141 b. Mantarlar................................................................................................................................................................................................................................ 145 c. Likenler........................................................................................................................................................................................................................................ 149 ç. Karayosunları................................................................................................................................................................................................................ 153 d. Damarlı Bitkiler..................................................................................................................................................................................................... 159 10. Vejetasyon............................................................................................................................................................................................................................................... 163 a. Vejetasyon Kaynakları............................................................................................................................................................................. 225 11. Anadolu Botanik Tarihi...................................................................................................................................................................................... 245 12. Davis’in Türkiye Florası....................................................................................................................................................................................... 287 13. Yetiştirilen Bitkiler............................................................................................................................................................................................................ 295 14. Etnobotanik...................................................................................................................................................................................................................................... 319 a. Yenen Bitkiler............................................................................................................................................................................................................... 345 b. Etnobotanik Kaynakları.................................................................................................................................................................... 381 15. Davis’in Türkiye Florası’nda Değişen Yer Adları.................................................................................. 421 16. Bitki Terimleri.............................................................................................................................................................................................................................. 445 17. Taksonomik ve Floristik Kaynaklar....................................................................................................................................... 529 Fihrist................................................................................................................................................................................................................................................................................ 709

KISALTMALAR

(?) Şüpheli & Ve ABD Amerika Birleşik Devletleri ANG Vakfı Ali Nihat Gökyiğit Vakfı ark. Arkadaşları ass. Birlik B Batı BATEM Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Bkz., bkz. Bakınız BÜGEM Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü BİHAT Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı o C Santigrat cf. Benzer cm Santimetre cpDNA Sitoplazmik DNA çev Çeviren D Doğu DİE Devlet İstatistik Enstitüsü DNA Deoksiribonükleikasit (ed.) Editör (edlr.) Editörler ETAE Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü f. Forma (forma) FAO Dünya Gıda ve Tarım Teşkilatı (Food and Agriculture Organisation) FLORA Flora Araştırmaları Derneği G Güney GD Güneydoğu GEKYA Gen Koruma ve Yönetim Alanları ha Hektar ICEP Uluslararası Etnobotanik Kongresi (International Congress of Etnobotany) LİKAD Liken Araştırmaları Derneği K Kuzey km Kilometre m Metre m2 Metrekare MÖ Milattan önce MS Milattan sonra mm Milimetre NGBB Nezahat Gökyiğik Botanik Bahçesi, İstanbul Notosek. Notoseksiyon (Nothosectio) nov. Yeni ÖBA Önemli Bitki Alanı



ÖDA PARİS





Önemli Doğa Alanı Çukurova Üniversitesi Pozanti Araştırma İstasyonu (Botanikçilerin burada yaptığı ilk toplantı PARİS adını almış ve sonraki toplantılar PARİS 2, PARİS 3 gibi anılmıştır) PLoSWA Güneybatı Asya’da Bitki Hayatı (Plant Life of SW Asia) Sek. Seksiyon (sectio) Ser. Seri (series) sin. Eş ad, sinonim sp. Tür SRC Bilimsel Araştırma Kurumu (Scientific Research Council of United Kingdom) ssp. Alttür subass. Altbirlik subsp. Alttür Subgen. Altcins (subgenus) TAGEM Tarımsal Araştırma Genel Müdürlüğü TL. Türk Lirası TÜBA Türkiye Bilimler Akademisi TÜBİTAK Türkiye Bilimsel Araştırma ve Teknoloji Kurumu TÜHİB Türkiye Halk İlaçları Bilgi Bankası TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu TÜKSEK Türkiye Kültür Sekteri Projesi ÜBGKAP Ülkesel Bitki Genetik Kaynakları Araştırma Projesi var. Varyete (varietas) vb. Ve benzeri, ve başkaları, ve bunun gibi yy. Yüzyıl

HERBARYUMLARIN (OTLUKLAR) KISALTMALARI Bu ciltte adı geçen herbaryumların uluslararası kısaltmaları aşağıdadır:



AEF Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu



AIBU Abant İzzet Baysal Üniversitesi Herbaryumu, Bolu



ANK Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi Herbaryumu



ANKO Ankara Ormancılık Merkez Araştırma Müdürlüğü Herbaryumu AUB Andrews Üniversitesi Herbaryumu



B Serbest Berlin Üniversitesi Herbaryumu



BEI Beyrut Amerikan Üniversitesi Herbaryumu



BM İngiltere Doğa Tarihi Müzesi Herbaryumu



BP Macaristan Doğa Tarihi Müzesi Herbaryumu BRA Slovakya Doğa Müzesi Herbaryumu BRNM Morovia Herbaryumu C Danimarka Doğa Tarihi Müzesi Herbaryumu CUFH Cumhuriyet Üniversitesi Herbaryumu, Sivas



E Edinburg Kraliyet Botanik Bahçesi Herbaryumu



EGE Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi Herbaryumu, İzmir



ESSE Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu, Eskişehir



G Cenevre Botanik Bahçesi Herbaryumu GAT Leibniz Enstitüsü Herbaryumu GAZI Gazi Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu, Ankara G-BOISS Cenevre Herbaryumu’ndaki Boissier Bitkileri Koleksiyonu GH Harvard Üniversitesi Herbaryumu



HUB Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu, Ankara



INU İnönü Üniversitesi Herbaryumu, Malatya



ISTE İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu



ISTF İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu



ISTO İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Herbaryumu



IZEF Ege Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Herbaryumu, İzmir



K Kew Kraliyet Bahçesi Herbaryumu KIEL Kiel Üniversite Herbaryumu



KNYA Selçuk Üniversitesi Herbaryumu, Konya



KRAM Polonya Bilim Akademisi Herbaryumu



L Hollanda Milli Herbaryumu



LD Lund Üniversitesi Herbaryumu



LE Komarow Botanik Enstitüsü Herbaryumu



LI Linz Avusturya Herbaryumu



LY Lyon Clause Bernard Üniversitesi Herbaryumu



M Münih Botanik Bölümü Herbaryumu



MO Missouri Botanik Bahçesi Herbaryumu



NMW Galler Doğa Tarihi Müzesi Herbaryumu



NY New York Botanik Bahçesi Herbaryumu



P Paris Doğa Tarihi Müzesi Herbaryumu



TO Torino Üniversitesi Herbaryumu W Viyana Tabiat Tarihi Müzesi Herbaryumu WU Viyana Üniversitesi Herbaryumu