Xoan Arias, o Señor das Rochas: As dúas torres.

Share Embed


Descrição do Produto

! Esta recompilación de artigos, anécdotas e mostras de cariño non quere ser unha simple homenaxe á directora, profesora e amiga que os inspira, pretende ser unha forma de recordarlle de xeito explícito e físico: Vale, é posible que te retires da docencia, pero nós estamos aquí, e imos seguir necesitando o teu consello, apoio e amizade. Grazas por todo Raquel Comité organizador: Pepa Rei Castiñeiras, Aurelia Balseiro García, María José Bóveda Fernández, Belén Sáenz-Chas Díaz e Raquel Martínez Casal Comité festivo: Amelia Verdejo, Ana González, Anabel Bello Platas, André Pena Graña, Antonio Roma Valdés, Cesar Llana, Concha Losada, David Fernández Abella, Erik Carlsson, Fátima Celorio, Fernando Acuña, Fina Adán Porto, Gonzalo Meijide, Iñaki Vilaseco Vázquez, José Mª Luzón Nogué, José Luís Patiño Acuña, Jose Mª Bello, Josiño González Monje, Laureano F. Carballo, Lilian Horst, Mª Luisa Pérez Rodríguez, Lis; Luis Cordeiro, Carmen García-Rodeja, Paz Blanco Sanmartín, Macamen García Vidal, Manolo Caamaño, Manolo Reboredo, Margarita Acuña, Santi Ferrer e Marina, Miguel Ramil, Nuria Reboredo Canosa, Ofelia Carneiro, Paris, Pedro Barja, Pilar Prieto, Puri Soto, Purificación Rodríguez, José Luis Quiñoá López, Quino; Rosina Acuña, Sara Rodríguez Souto, Tito Concheiro, Víctor Manuel Vázquez, Xandre Sinde, Xosé Anxo Urtiaga, Xinzo e Xulio Carballo. Comité de afectos: Alfonso Gómez, Álvaro Rodríguez Resino, Antonio Rodríguez Colmenero, Beatriz Pereiras Magariños, Benito Saéz Taboada, Carlos Fernández Rodríguez, Covadonga Carreño, David Varela, María Dolores Domínguez, Elías Carrocera,

Enrique

González

Fernández,

Eva

Castro

Vigo,

Goretti

González,

Inmaculada Pérez López, J. Suarez Otero, Mariño; Javier González, Jose Carlos Sánchez Pardo, José Manuel Costa García, José Ramón Chantada Acosta, Juan Antonio Gómez Vázquez, Juanjo Blanco Ramos, Laura Campoy, Mª José Soto Barreiro, Macamen Alonso, Pilar Barciela, Mafalda; Mara Guitiérrez, María Quiroga Figueroa, Milagros Becerra, Paquita Chaves, Paz García Bellido, Silvia González Soutelo, Soco Albor Gómez, Xiana Melón, Yanett Docampo, Víctor Cabrera, José Antonio Reboredo, José, Iago e Xabier Martínez Casal, Couselo… e máis. Figuramos todas as persoas que te queremos, pero ollo que son todas as que están, pero non están todas as que son. MOITOS BICOS CHATIÑA!!! 19 de setembro de 2015

$!

!

Xoan Arias, o señor das Rochas: As dúas torres David Fernández Abella A miúdo recordo con moito agarimo aquelas campañas na Rocha Forte, o primeiro castelo ao que lle botei o ollo na miña tola elección da arqueoloxía medieval. Alí en aquel castelo (recordo, estabamos escavando a liza entre o primeiro recinto e a falsabraga) Raquel decidiu o meu tema de TIT, e a miña tese. E aquí estamos. Despois de once anos, de proxectos conxuntos, viaxes, amizade e bos consellos, quixo

o

destino

que

o

círculo

se

(case)pechase

cunha

nova

intervención na súa outra Rocha, a Branca, que aínda se nos resiste. Por iso a hora de escoller decidín este tema “rochoso”, porque académica e vitalmente sempre estará unido o meu recordo a quen me escolleu para escavar aquel castelo arcebispal, ese xacemento onte inexistente, que hoxe todos desfrutamos. Durante todas as intervencións arqueolóxicas que o equipo do Grupo de Investigación Arqueopat, dirixido polos profesores Raquel Casal e Fernando Acuña, realizou no Castelo da Rocha Forte, un dos grandes interrogantes que sempre houbo era a localización da torre da Homenaxe. Sabiamos pola documentación do Pleito Tabera Fonseca que si existía e que destacaba en tamaño e altura. Segundo o testemuño Fernando de Roan, labrador de

San

Juan

de

Fecha

(Rodríguez

González 1984:117): “…la dicha fortaleza tenia nuebe torres arredor de si y en medio la torre de la bara de casa muy alta que hera de

*+%!

Alzado Hipotético da Torre do Homenaxe. J. Suarez Otero, X. Ayán Vila y C. Marín López. Rochaforte. P. 27. 2013.

!

quatro sobrados en alto…e que tenía tres cercas alderredor y en la çerca de mas de dentro questaba cabe la dicha bara de casa estavan las dichas nuebe torres, las cuales dichas nuebe torres heran altas sobre la dicha çerca que tenían cada una un sobrado e cubiertas de teja y que la dicha barra de casa hera de piedra de grano e con su cal labrada y las dichas nuebe torres de la misma manera y la çerca del dicho muro donde hestaban las dichas torres también y que las otras dos çercas eran de buena piedra y en algunas partes de canto y que heran las dichas çercas todas tres muy anchas y fuertes e la dicha bara de casa muy ancha e argamasada…”. Gonzalo García de Baamonde clérigo de Santa Baia de Codeso, dinos tamén (Rodríguez González 1984:184) que na fortaleza: “…Abia en medio della una bara de casa e torre de omenaje e dentro su fuerte e que hera de quatro sobrados y la pared muy ancha que en el acho della a una ventana estarían diez onbres e que tenia tres çercas y ençintos de piedra alderredor en que había nuebe torres alliende de la dicha bara de casa las quales heran la una la torre nueba y la otra que se dezía de Sancta Eufemia…las dichas torres eran sobradas cada una de su sobrado e que las dichas torres heran almenadas alderredor e las çercas de la dicha fortaleza e que la bara de casa hera guirnaldada y almenada …” Segundo os testemuños do Pleito falabamos dunha torre de perpiaños de granito “en medio” do Castelo, rodeada das cercas, de catro pisos de alto, caleada e argamasada, moi ancha, cun ancho de parede de dez homes, guirnaldada e almenada.A intervención realizada no Castelo no verán de 2013, dirixida por Maria José Bóveda, confirmou, arqueoloxicamente, a existencia da mesma, da que quedaban exiguos restos, froito do derrubamento da mesma11 e posterior espolio. A torre, de planta cuadrangular, ocupaba una posición central, aínda que descadrada e lixeiramente xirada en relación coa primeira cerca (Bóveda Fernández 2013:38). Tiña uns 12 m. de lado e 2,2 m. de !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! **

!I;!DE!F>E7;G!D!E]=RDE!7D??;E!A;!HD=;G>f;!;?>G!>!8;?EDGBKBF>FBbG!EB=Rb! AD! E;gD?! AD! S>E7;A>! AD! E;gD?! =;E=D5! hD?! BED! EDG! DE! 8?BGFB8>BE!;7>F>ADE!T;!>??>E>ADEU!8DGABgDE5!/;E8;F7D!>D!@>!-5!Q>?;!L_iB!T"++"9)",)(!J!*))(9!#%#,#%$U!

*+&!

!

espesor dos seus muros. A intervención arqueolóxica permitiu definir tamén outras estruturas anexas como as escaleiras (GE2003) e as estruturas adosadas ao lado NW (GE2004), algunhas relacionables con almacenamento de cereal e outras, como o definido como “estrutura lineal/camiño” cun probable sistema defensivo previo. Estes elementos fan pensar nunha organización espacial independente e previa a creación da primeira cerca, que a lo menos no caso da estrutura lineal, xa estaba amortizada na primeira metade do século XIV (Bóveda Fernández 2013:39). Noutro artigo (Fernández Abella 2014:236 nota 36) xa deixabamos aberta a posibilidade de que a torre do Homenaxe12, puidese ser o núcleo primixenio do edificio e corresponder á unha primeira fase construtiva do edificio, ou sexa, a primeira obra do arcebispo Xoan Arias Gallinato (1238-1266).

Foto aérea da fortificación da Rocha Forte (López Costas & Teira Brión 2014:260)

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! *"

! 1M;! ;G! FDG7?>! A>! f;G;?>A;! A>E! KD?7BKBF>FBbGE! _b7BF>E! 8;GBGEM?;E! TS>E>! J! XDGc\! 8DGAD! LFMg>! S>E7?D@B;`D! ;! G>! jM;! >! 8?DK;ED?>! />jM;E>?F]>! 7>=^G! 8>?7BFB8>?]>5!

*+)!

!

Pero demais da arqueoloxía temos a “foto fixa” que os testigos do Pleito Tabera-Fonseca nos dan del. Así, Fernan de Rodero, mercader, veciño de Padrón (Rodríguez González 1984:115) declara: “…tenia una bara de casa buena de piedra labrada de grano e un palaçio abaxo con una sala y camaras donde bibian e moraban y un çirco de piedra labrada y con sus almenas ençima de la dica çerca…” O Lope d’Outeiro, labrador de Santa Comba de Louro (Rodríguez González 1984:238) que relata: “...tenia una bara de casa que aparesçer del testigo tenia dos o tres sobrados e que hera çercada alderredor toda la fortaleza e tenia barbacana e tenia tres o cuatro torres por la dicha çerca alderredor e que tenia una puente llebadiza e un baluarte sobre la dicha puerta e dentro tenia una sala y no se acuerda si tenia mas e que hera la dicha sala ladrillada por el suelo de ladrillos de colores e pintada por alderredor muy hermosa...” Sería por tanto unha torre de dous ou tres pisos de sillería de granito, caleada, tellada de tella e almenada, cun pazo anexo cunha sala e zona residencial e que se accedía por un patio. As dúas torres comparten ubicación xeoestratéxica: Situadas nun afloramento granítico, nunha posición non verdadeiramente de control visual a longa distancia pero si pegadas aos camiños de acceso aos dous núcleos urbans de Padrón e Compostela, nos que se implantan, moi cercanas, pero extramuros. As dúas parecen ter estructuras anexas, que no seu aspecto primixenio igual se parecían mais do que actualmente se supón. Aínda admitindo un orixen común baixo o arcebispado e Xoan Arias e evidente que as diferencias constructivas entre as dúas torres deben marcar algún tipo de significación constructiva, ben sexa na función para as que previamente se planifican, ou polo dimensionamento da obra planificada no punto no que se implantan os dous elementos. Se admitimos que a torre de Homenaxe da Rocha Forte e un núcleo inicial de torre e dependencias que igual ao que, se supón, foi a da Rocha Branca, e relevante que a finais da vida do arcebispo Xoan Arias A rocha Forte xa o considera e denomina “Castellum” ¿podería ser que nestas datas xa estivera finalizado o recinto ou primeira cerca? Sexa

**+!

!

como sexa parece e que os ritmos construtivos da Rocha Branca semellan estar mais atrasados nas mesmas data que os da Rocha Forte, tanto no edificio como na construción do seu territorio. Isto explicaría15 a denominación “domun et turrim”. Quedaría aberta a cuestión, como xa reflexamos noutra ocasión (Fernández Abella 2015:415 ) de se a diverxencia tipolóxica que se advirte hoxe en día se debe na Rocha Branca a que se aproveitara para a súa implantación algunha estrutura ou xacemento previo, algo que só con futuras intervencións arqueolóxicas na fortificación se poderá comprobar.

BIBLIOGRAFÍA Bóveda Fernández, M.J. (2013). Actuación de escavación, restauración e estudo do castelo de A Rocha Forte. Santiago de Compostela, Santiago de Compostela. Memoria. Buceta Bruneti, G. (2006). Diagnóstico sobre los agentes de alteración en el yacimiento medieval de La Rocha Forte (Santiago de Compostela, A Coruña). Gallaecia, nº25, Santiago de Compostela, pp. 173-185. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, F. (2007). La arquitectura de la fortaleza medieval de Rocha Forte (Santiago de Compostela). En: López-Mayán Navarrete, M.; Galbán Malagón, C. J. (coords.). Del documento escrito a la evidencia material: actas del I Encuentro Compostelano de Arqueología Medieval (Santiago de Compostela, 22, 23 y 24 de marzo de 2006). Lóstrego. Santiago de Compostela. Pp. 87-114. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, F., (2008). V campaña de actuación arqueolóxica na Rocha Forte, Santiago de Compostela (A Coruña). En: Actuacións arqueolóxicas: ano 2006. Santiago de Compostela. Xunta de Galicia. Pp. 31-32. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, A.; González Vila, G. (2006). O castelo gótico da Rocha Forte, Santiago de Compostela. In: VV.AA. (2006), Os capítulos da Irmandade. Peregrinación e conflicto social na Galicia do século XV. Xunta de Galicia. Pp. 430-437. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, A.; Martínez Casal, J. R.; Santamaría Gámez, G. (2007b). V campaña de intervención no Castelo da Rocha Forte (Santiago de Compostela): novas preliminares da actuación no ano 2006. Gallaecia, 26, Santiago de Compostela, pp. 163-183. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, F.; Rodríguez Resino, A., (2009). A evolución arquitectónica dun castelo baixomedieval: o caso da Rocha Forte !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! *%

!I;=8?;!A;!E;?!>!BA;G7BKBF>FBbG!A;!h>5!

***!

! (Santiago de Compostela). Gallaecia nº28, Santiago de Compostela, pp. 199212. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, F.; Vidal Caeiro, L.; Nodar, C. González Vila, G. (2006). Fortaleza medieval de A Rocha Forte (Santiago de Compostela): campaña de 2005. Gallaecia, nº 25, Santiago de Compostela, pp. 147-172. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, F.; Vidal Caeiro, L.; Nodar, C.; Rodríguez Resino, A. e Alles León, M. J. (2005). La Fortaleza de A Rocha Forte (Santiago de Compostela): campaña de 2004. Gallaecia, nº 24, Santiago de Compostela, pp. 193-218. Casal García, R.; Acuña Castroviejo, A.; Vidal Caeiro, L.; Rodríguez Resino, A.; Nodar, C. (2004). “Fortaleza de Rocha Forte (Santiago): campañas de intervención 2002-2003”. Gallaecia, nº 23, Santiago de Compostela, pp. 195204. Díaz y Díaz, M.C. (Ed.) (1983). Hechos de Berenguer de Landoria, Arzobispo de Santiago, Introducción, edición crítica y traducción. Santiago de Compostela. Fernández Abella, D., (2005). A Rocha Forte: Una aproximación al estudio de la guerra bajomedieval. Trabajo de investigación tutelado. USC. Inédito. Fernández Abella, D. (2014). El castillo de A Rocha Forte, un ejemplo para el estudio de la guerra bajomedieval. Roda da Fortuna. Revista electrónica sobre Antiguidade e Medievo. Vol. 3. nº 1-1. Pp. 225-256. Fernández Abella, D., (2015). El Castillo de A Rocha Branca de Padrón (A Coruña). Férvedes nº8 Pp. 411-419. Galbán Malagón, C. J. (2011). ¿Sueñan las piedras con fortalezas medievales? La heterodoxia disciplinar en el estudio de las fortalezas de la Terra de Santiago. Estrat Crític. Revista d'Arqueologia, nº 5 (2), pp. 86-98. Galbán Malagón, C. J. (2011). Arquitectura militar y aspectos constructivos de las fortalezas bajomedievales. Origen, función, contexto y evolución de las fortalezas de Altamira, Vimianzo y Cira. Universitat de Barcelona. Tesis online: (http://www.tdx.cat/handle/10803/31959). González Vila, G. (2006). Achádegos numismáticos na fortaleza de A Rocha Forte (Santiago de Compostela). Gallaecia, 25, Santiago de Compostela pp. 227-267. López-Costas, O., Teira Brión, A. (2014). Condiciones de vida reconstruidas mediante el estudio de los restos humanos hallados en la fortaleza Bajomedieval de A Rocha Forte, Santiago de Compostela. Gallaecia nº 33 Pp. 257-280. López Ferreiro, A. (1884). Don Rodrigo de Luna, estudio histórico. Santiago de Compostela: Imprenta de José M. Paredes.

**"!

! López Ferreiro, A. (1903). Historia de la S. A. M. Iglesia de Santiago de Compostela, tomo V. López Ferreiro, A. (1968). Galicia en el último tercio del siglo XV. 3ªed. Faro de Vigo. Lojo Piñeiro, Fernando. A violencia na Galicia do século XV, biblioteca de divulgación, serie Galicia Nº 8, Servicio de publicacions da universidade de Santiago de Compostela; Santiago de Compostela 1991. Martínez Casal, J. R. (2006). A cerámica medieval da fortaleza de A Rocha Forte: contribución ao seu estudo. Gallaecia, nº 25, Santiago de Compostela, pp. 187-225. Mora-Figueroa, L. de (1994). Glosario de arquitectura defensiva medieval. Cádiz: Universidad de Cádiz. Portela Silva, E.; Pallares Méndez, M. C.; Sánchez Sánchez, X. M. (2004). Rocha Forte. El castillo y su historia. Xunta de Galicia. Santiago de Compostela. Rodríguez González, A. (1984). Las fortalezas de la mitra compostelana y los “irmandiños”. Pleito Tabera-Fonseca. Fundación “Pedro Barrié de la Maza Conde de Fenosa”. Roma Valdés, A. y González Vila, G. (2006). Monedas de Enrique II fabricadas entre 1369 y 1373: una posible emisión compostelana, Gallaecia, nº 25, Santiago de Compostela, pp. 269-283. Sánchez Sánchez, X. M. (2007). La fortaleza de Rocha Forte. Un castillo concéntrico en las corrientes constructivas europeas del siglo XIV. Compostellanum, nº 52 (3-4), pp. 603-632. Sánchez Sánchez, X. M. (2010). Don Álvaro Sánchez de Ávila, tenente de Rocha Forte, o la nobleza gallega bajo-medieval en la transición hacia la modernidad, Cuadernos de Estudios Gallegos, LVII, nº 123, p. 91-193. Sánchez Sánchez, X. M. (2011). La fortaleza de A Rocha Forte como símbolo del poder político del arzobispado de Santiago de Compostela en la Galicia medieval (siglos XIII-XV). Castillos de España, 164-165-166, pp. 68-76. Varela Agüí, E. (1998). La dimensión simbolica del castillo plenomedieval. La Fortaleza medieval: Realidad y símbolo. Actas XV asamblea de la sociedad española de estudios medievales. Pp. 345-356. Varela Agüí E. (2002). La fortaleza medieval. Junta de Castilla y León.

**#!

!

**$!

!

ÍNDICE Recuerdos de Santiago y reflexiones sobre el significado de la estela de Troitosende. José María Luzón Nogué Raquel, para ti o meu sabático. Pepa Rei Castiñeiras Santiago, Xuño de 1990. Lugo, setembro de 2015. A pulseira de prata do castro de San Xusto de Reposteira, Palas de Rei (Lugo). Aurelia Balseiro García El Collar del Tesoro de Elviña Nuria Reboredo Canosa

5 17 23

31

O emprego da pedra no xacemento da Cidadela (Sobrado dos Monxes, A Coruña). José Manuel Costa García

39

Agua, aguas, aquae, pero al fin y al cabo, aguas, en el origen de las ciudades romanas: un tributo a Palmira. Silvia González Soutelo

47

Escolma dalgúns reselos nas moedas de Augusto co escudo galaico. (LVCVS AVGVSTI - GUERRAS CANTÁBRICAS) .Laureano F. Carballo

53

Nin zapato baixo nin media de seda: A desfolclorización da indumentaria galega. Belén Sáenz-Chas Díaz

61

Begin the Beguine: As doas da Barbanza. Mª José Bóveda Fernández

67

El escritorio monetario español del Siglo de Oro. Antonio Roma Valdés

75

“Galiza” no Livro das fortalezas de Duarte de Armas. Xosé Ignacio Vilaseco Vázquez

83

Matres, mouras e soberanas. André Pena

91

*#%!

!

La historia del Santiago medieval en un castillo. Álvaro Rodríguez Resino

99

Xoan Arias, o señor das Rochas: As dúas torres. David Fernández Abella

105

As moedas do xacemento romano de Cabreiras, San Andrés de César, Caldas de Reis. Paz Blanco Sanmartín

115

Raquel, parte da minha historia. Víctor Manuel Vázquez Domínguez

119

In Iubilatio da profesora Dra.Raquel Casal García. Xosé Anxo Vázquez Urtiaga

123

Breve nota de agradecimiento a la Profesora Raquel Casal García. Beatriz Pereiras Magariños

125

Mi amiga Raquel. Paquita Chaves

127

Miscelánea aberta

131

*#&!

!

Este libro do que non hai dous fíxose especialmente para a PROFESORA DOUTORA RAQUEL CASAL GARCÍA co gallo da súa IUBILATIO da UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA efectiva o 31 de agosto de 2015

*#'!

!

*$+!

Lihat lebih banyak...

Comentários

Copyright © 2017 DADOSPDF Inc.